ZARZĄD POWIATU OLKUSKIEGO PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO

Transkrypt

1 ZARZĄD POWIATU OLKUSKIEGO PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OLKUSKIEGO Olkusz 2004

2 ZARZĄD POWIATU OLKUSKIEGO "Program ochrony środowiska dla powiatu olkuskiego" Olkusz

3 Wykonywany na zlecenie: ZARZĄDU POWIATU OLKUSKIEGO ul. Mickiewicza Olkusz Nadzór merytoryczny: WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA, ROLNICTWA I LEŚNICTWA Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie Oddział Zamiejscowy w Katowicach Centrum Gospodarki Odpadami Wykonawca: Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Oddział Zamiejscowy w Katowicach Centrum Gospodarki Odpadami ul. Barbary 21A, Katowice Główni autorzy opracowania: dr inŝ. Ireneusz BAIC mgr inŝ. Janina ZASUCHA mgr inŝ. Sonia JAREMA SUCHOROWSKA dr Zdzisław ADAMCZYK mgr Barbara WACŁAWIK dr Beata WITKOWSKA-KITA mgr inŝ. Michał ROLKA dr inŝ. Stanisław KARUGA mgr inŝ. Zbigniew PALUCHIEWICZ mgr Bogna GWOŹDZIEWICZ 3

4 4

5 SPIS TREŚCI 1 WSTĘP Cel opracowania Cele Polityki Ekologicznej Państwa i rozwoju Województwa Małopolskiego jako wytyczne dla polityki ekologicznej Powiatu Olkuskiego OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU PołoŜenie Demografia [29] Gospodarka [1, 37] Rzeźba terenu Klimat Budowa geologiczna [41] Surowce mineralne Powiatu [42] Wody powierzchniowe [7,8,9,10,11,12,14] Wody podziemne [7,8,9,10,11,12,14] Środowisko przyrodnicze Powiatu [7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 36] STAN I OCENA ŚRODOWISKA POWIATU Powietrze atmosferyczne Stan zanieczyszczenia powietrza [15, 16, 17, 18, 19] Źródła zanieczyszczeń powietrza [7, 8, 9, 10, 12, 13] Ochrona przed hałasem [7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19] Hałas przemysłowy Hałas drogowy Hałas kolejowy Hałas lotniczy Ochrona wód Stan czystości wód powierzchniowych [15, 16, 17, 18, 20] Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych [7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 20] Stan czystości wód podziemnych [15, 16, 17, 18, 20] Źródła zmian stanu wód podziemnych [7, 8, 9, 10, 12, 14] Ochrona przeciwpowodziowa Ochrona powierzchni ziemi Charakterystyka i ocena stanu aktualnego Stan czystości gleb Warunki glebowo-rolnicze Leśnictwo Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne Źródła emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego Podsumowanie CELE I SPOSOBY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU Cele Polityki Ekologicznej Powiatu [1, 28] Program działań niezbędnych dla realizacji polityki ekologicznej Powiatu Ochrona powietrza atmosferycznego Ochrona przed hałasem Ochrona zasobów wodnych Ochrona przyrody Lasy Ochrona powierzchni ziemi

6 4.2.7 Edukacja ekologiczna ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM Instrumenty zarządzania środowiskiem Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Organizacja zarządzania środowiskiem Organizacja zarządzania Programem Mierniki stopnia realizacji Programu MONITORING Monitoring jakości środowiska Monitoring polityki środowiskowej BIBLIOGRAFIA...77 ZAŁĄCZNIK NR ZADANIA Z ZAKRESU OCHRONY POWIETRZA...81 ZADANIA W ZAKRESIE GOSPODARKI WODNEJ I GOSPODARKI WODNO- ŚCIEKOWEJ...83 ZADANIA W ZAKRESIE MAŁEJ RETENCJI I OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ...87 ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI I WYKORZYSTANIA ZASOBÓW NATURALNYCH...88 ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY OBSZARÓW I OBIEKTÓW PRZYRODNICZYCH...90 ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY PRZED HAŁASEM...93 ZADANIA W ZAKRESIE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ I WSPIERANIA SPOŁECZNYCH RUCHÓW EKOLOGICZNYCH...95 ZADANIA W ZAKRESIE MONITORINGU ŚRODOWISKA...97 ZADANIA W ZAKRESIE ZALESIANIA I ZADRZEWIENIA W POWIECIE...98 HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU ZADANIA WŁASNE...99 ZADANIA KOORDYNOWANE POWIATU SZCZEGÓŁOWE WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA PROGRAMÓW GMINNYCH

7 1 WSTĘP 1.1 Cel opracowania Celem niniejszego opracowania było stworzenie Programu Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego stanowiącego instrument realizacji II Polityki Ekologicznej Państwa. WdroŜenie Programu doprowadzi do poprawy stanu środowiska w Powiecie, pomoŝe w zarządzaniu środowiskiem, stworzy mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją oraz zapewni spełnienie wymagań prawa Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska. Program określa: - aktualną sytuację ekologiczną Powiatu, - priorytetowe cele polityki ekologicznej, - harmonogram działań realizacji celów polityki ekologicznej z podziałem na zadania krótko- średnio- i długoterminowe, - podział zadań na zadania własne Powiatu, innych organizacji i instytucji, - szczegółowe wytyczne do sporządzania programów gminnych, - sposób realizacji programu i jego monitoring. Program Ochrony Środowiska Powiatu Olkuskiego jest podstawowym dokumentem koordynującym działania na rzecz ochrony środowiska w Powiecie poprzez: - przekazanie informacji na temat aktualnego stanu środowiska w Powiecie, - wskazanie najwaŝniejszych zagroŝeń środowiska oraz czasu i sposobu wyeliminowania tych zagroŝeń, - określenie sposobów współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i organizacji ekologicznych na rzecz ochrony środowiska w Powiecie, - ułatwienie występowania o środki finansowe potrzebne do realizacji przedsięwzięć. Program ten powinien stać się elementem równowaŝenia rozwoju regionu i harmonizowania celów gospodarczo społecznych z celami ochrony środowiska. 1.2 Cele Polityki Ekologicznej Państwa i rozwoju Województwa Małopolskiego jako wytyczne dla polityki ekologicznej Powiatu Olkuskiego Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. stanowi, Ŝe Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównowaŝonego rozwoju. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych (m.in. powiatów), które powinny prowadzić politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Podstawą sporządzania programów ochrony środowiska jest przyjęta w sierpniu 2001r. przez Sejm RP II Polityka Ekologiczna Państwa. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwu polskiemu w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównowaŝonego rozwoju kraju. Nowa polityka zakłada trzy etapy osiągania swoich celów: - etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania się o członkostwo w Unii Europejskiej ( ), - etap realizacji celów średniookresowych w pierwszym okresie członkostwa w UE, zakładającym realizację programów dostosowawczych ( ), 7

8 - etap realizacji celów długookresowych w ramach Strategii zrównowaŝonego rozwoju Polski do 2025 roku, przygotowywanej przez RM w oparciu o rezolucję Sejmu RP, z dnia 2 marca 1999r. Nowa polityka ekologiczna państwa ma słuŝyć zaspokajaniu rosnących potrzeb człowieka, zarówno materialnych, jak i odnoszących się do jakości otaczającego go środowiska. Realizacja załoŝeń polityki ekologicznej odbywa się według następujących zasad: - zrównowaŝonego rozwoju, - przezorności, - integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, - równego dostępu do środowiska przyrodniczego, - regionalizacji, - uspołecznienia, - prewencji, - stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), - subsydiarności, - klauzul zabezpieczających, - skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Jako jeden z celów nadrzędnych rozwoju województwa małopolskiego wyznaczono Wysoką jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego. W celu jego realizacji określono cele strategiczne: - zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska, - racjonalne gospodarowanie środowiskiem, - ochrona przyrody i róŝnorodności biologicznej, - kształtowanie krajobrazu kulturowego. Dla stworzenia podstaw realizacji polityki ekologicznej państwa na terenie województwa małopolskiego stworzony został Program zrównowaŝonego rozwoju i ochrony środowiska województwa na lata Nadrzędnym, długoterminowym celem tego Programu jest: Racjonalne zagospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, spajające funkcje środowiskowe, gospodarcze i kulturowe zgodnie z zasadami zrównowaŝonego rozwoju. Dla poprawy jakości poszczególnych elementów środowiska zostały wyznaczone szczegółowe cele długoterminowe: - dla ochrony powietrza Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, - dla ochrony przed hałasem Zmniejszenie uciąŝliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniŝenie jego natęŝenia do poziomu obowiązujących standardów, - dla ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym Kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego, - dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, ochrona jakości wód podziemnych oraz racjonalizacja ich wykorzystania, stworzenie racjonalnego systemu stref ochronnych ujęć wody i zapewnienie w planach zagospodarowania przestrzennego nadrzędności zasad gospodarowania w nich nad innym wykorzystaniem terenów, - dla ochrony zasobów złóŝ Ochrona zasobów złóŝ poprzez ich racjonalne wykorzystanie w koordynacji z planami rozwoju regionu, 8

9 - dla ochrony zasobów przyrodniczych Ochrona i wzrost róŝnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych, - w celu ochrony przed nadzwyczajnymi zagroŝeniami środowiska Ścisły nadzór nad jednostkami będącymi potencjalnymi sprawcami NZŚ oraz wyłączenie transportu tranzytowego substancji niebezpiecznych poza obręb miast. 9

10 2 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1 PołoŜenie Powiat Olkuski połoŝony jest w północno-zachodniej części województwa małopolskiego, graniczy z województwem śląskim. Wg podziału fizyczno-geograficznego J. Kondrackiego usytuowany jest w obrębie trzech makroregionów geograficznych: WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej, WyŜyny Śląskiej i WyŜyny Miechowskiej. Graniczy z ośmioma innymi powiatami: trzema z małopolski (krakowski ziemski, miechowski i chrzanowski) i pięcioma z województwa śląskiego (Będzin, Jaworzno, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza i Zawiercie). W jego skład wchodzi sześć gmin, w tym: - jedna miejska (Bukowno), - dwie miejsko-wiejskie (Olkusz i Wolbrom), - trzy wiejskie (Klucze, Bolesław i TrzyciąŜ). Powierzchnia Powiatu to 622 km 2. Powiat zamieszkuje około 115 tys. osób. Granice Powiatu Olkuskiego wraz z granicami gmin przedstawiono na rysunku km KLUCZE WOLBROM BOLESŁAW TRZYCIĄś OLKUSZ BUKOWNO Rys. 1. Powiat Olkuski podział administracyjny Obok obszarów silnie uprzemysłowionych Powiat Olkuski obejmuje znaczne powierzchnie o charakterze rolniczo-leśnym. W zachodniej części Powiatu (gminy Olkusz, Klucze, Bolesław, Bukowno) występują gleby o niskiej klasie bonitacji, które dodatkowo zanieczyszczone są metalami cięŝkimi. Wschodnia część Powiatu (gmina TrzyciąŜ, Wolbrom) posiada gleby III i IV klasy bonitacji. Powiat Olkuski stanowi naturalny pomost między Małopolską a Śląskiem. Niewątpliwym atutem Powiatu jest jego połoŝenie na trasie waŝnych szlaków 10

11 komunikacyjnych. Bliskość zarówno stolicy województwa Krakowa, jak i Katowic, z którymi łączy Olkusz dwupasmowa droga szybkiego ruchu, sprzyjają rozwojowi miasta. Przez Olkusz przebiega droga międzynarodowa E-4 (Olszyna-Przemyśl). Łatwo takŝe przez Wolbrom dotrzeć do trasy E-7 (Warszawa-Budapeszt). Ponadto Olkusz przecina linia kolejowa Katowice-Kielce oraz szerokotorowy trakt łączący Sławków z krajami byłego Związku Radzieckiego. 2.2 Demografia [29] Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2002r. ludność Powiatu Olkuskiego liczy 115 tysięcy osób. Liczba ludności w poszczególnych gminach wynosi (rys. 2): - Olkusz 50,7 tys., - Bukowno 10,8 tys., - Wolbrom 23,6 tys., - Bolesław 7,8 tys., - Klucze 14,9 tys., - TrzyciąŜ 7,2 tys Ludność w tys Olkusz Bukowno Wolbrom Bolesław Klucze TrzyciąŜ Rys. 2. Ludność Powiatu Olkuskiego Większość z nich (50,6 %) zamieszkuje tereny zurbanizowane (miasta Olkusz, Bukowno, Wolbrom). Na tle Małopolski Powiat jest stosunkowo dobrze zaludniony. Gęstość zaludnienia wynosi na terenie Powiatu 184,8 osób/km 2. Ludność w wieku produkcyjnym na terenie Powiatu stanowi 71,4 tys. (62 %), w wieku przedprodukcyjnym 25,9 tys. (22,5%), a w wieku poprodukcyjnym 17,8 tys. (15,5%). Największa liczba osób w wieku produkcyjnym zamieszkuje gminę Olkusz (65,1% ogółu ludności gminy), a najmniejsza gminę TrzyciąŜ (51,9 % ogółu ludności gminy). 11

12 2.3 Gospodarka [1, 37] W Powiecie Olkuskim jest podmiotów gospodarki narodowej (stan na 31.XII.2001 r.), zarejestrowanych w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej regon. PrzewaŜająca ilość firm funkcjonuje w sektorze prywatnym, głównie są to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą , z czego najwięcej przypada na handel i naprawy 3914 (42,2%), budownictwo 1042 (11,2%), przemysł 1034 (11,1%), obsługę nieruchomości 974 (10,5%), transport, gospodarkę magazynową i łączność 839 (9%). Przedsiębiorstwa państwowe stanowią 12 podmiotów gospodarczych [%] Handel i naprawy Budownictwo Przemysł Obsługa nieruchomości Transport i inn. Pozostałe Rys. 3. Procentowy udział w działalności gospodarczej sektora prywatnego wg wydzielonych gałęzi w Powiecie Olkuskim Największym pracodawcą są Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław w Bolesławiu, związane z nimi Bolesław Recycling Sp. z o. o. i firma Boltherm, ponadto Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych Emalia S.A. w Olkuszu, Kopalnia Piasku Szczakowa z siedzibą w Jaworznie, International Paper Klucze S.A. w Kluczach, Fabryka Taśm Transporterowych Stomil Wolbrom S.A. w Wolbromiu, Huta Szkła Walcowanego Jaroszowiec w Jaroszowcu Przedsiębiorstwo Produkcyjne Wyrobów Gumowych Wolmot Sp. z o.o. w Wolbromiu, Zakłady Mechaniczno-Kuźnicze Wostal Sp. z o.o. w Wolbromiu, Fabryka WęŜów Gumowych i Tworzyw Sztucznych Fagumit Sp. z o.o. w Wolbromiu. 2.4 Rzeźba terenu Rzeźba terenu Powiatu Olkuskiego jest bardzo urozmaicona, co związane jest z budową geologiczną tego obszaru, procesami geomorfologicznymi zachodzącymi do tej pory (kras), działalnością rzek, działalnością człowieka (górnictwo). 12

13 Powiat Olkuski wchodzi w skład prowincji WyŜyny Polskiej (wg J. Kondrackiego 2000r.), podprowincji WyŜyny Śląsko-Krakowskiej, w skład której wchodzą: WyŜyna Krakowsko-Częstochowska, WyŜyna Śląska i WyŜyna Miechowska. KaŜda z tych wyodrębnionych jednostek róŝni się od pozostałych ukształtowaniem terenu, charakterystycznymi zespołami form rzeźby, a takŝe procesami morfogenetycznymi, które wytworzyły i współcześnie modelują powierzchnię terenu. Z uwagi na duŝe zróŝnicowanie w charakterze morfologicznym Powiatu, kaŝdą z gmin omówiono z osobna. Gminy Bukowno i Bolesław są pod względem morfologicznym zbliŝone. Na naturalne ukształtowanie powierzchni nakładają się wielkoskalowe przekształcenia antropogeniczne, spowodowane przede wszystkim wieloletnią działalnością górniczą, związaną z eksploatacją rud cynku i ołowiu. NaleŜą do nich ciągłe i nieciągłe deformacje powierzchni terenu w formie głównie lejów zapadliskowych. Eksploatacja piasków czwartorzędowych przez Kopalnię Piasku Szczakowa wywołuje przemiany zarówno w geologii, jak i w rzeźbie tego obszaru. W zachodniej części gminy Bukowno powierzchnia układa się mniej więcej na rzędnych m n.p.m., w środkowej części około 300 m n.p.m., a w południowo-wschodniej, gdzie znajdują się takie wzgórza jak Diabla Góra, czy Buczynowa Góra, rzędne terenu przekraczają 400 m n.p.m. W przypadku gminy Bolesław najniŝej połoŝone obszary znajdują się w północnej części gminy w dolinie Białej Przemszy, rzędne terenu wynoszą ok. 280 m n.p.m. W zachodniej części gminy, gdzie występują wzgórza wapieni triasowych rzędne powierzchni terenu przekraczają 350 m n.p.m. W morfologii tych gmin wyróŝnia się Próg Środkowotriasowy, Kotlinę Przemszy oraz Kotlinę Mitręgi. Ponadto w obrębie gminy Bukowno zlokalizowana jest część Pustyni Starczynowskiej, która stanowi płaską powierzchnię nachyloną ze wschodu na zachód, jednakŝe jest ona silnie porośnięta sosną i brzozą. W morfologii terenu gminy Klucze wyróŝnia się elementy rzeźby: - występowanie rozległej niecki morfologicznej wypełnionej piaskami czwartorzędowymi Pustyni Błędowskiej, połączonej z doliną Białej Przemszy, - wyraźnie zarysowany próg morfologiczny, oddzielający WyŜynę Krakowsko- Częstochowską od WyŜyny Śląskiej, tzw. kuesta jurajska, - występowanie na obszarze WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej licznych wzgórz kopulastych lub skalistych zbudowanych z wapieni jurajskich. ZróŜnicowanie wysokości powierzchni terenu na obszarze gminy Klucze wynosi od około 310 m n.p.m. w dolinie Białej Przemszy do około 450 m n.p.m. przy północnej granicy gminy. NaleŜy podkreślić, Ŝe w północnej i wschodniej części gminy deniwelacje powierzchni terenu sięgają kilkudziesięciu metrów. W gminie Klucze licznie występują antropogeniczne formy terenu, związane z pozyskiwaniem surowców skalnych. Największą z nich jest nieczynny kamieniołom w Jaroszowcu. Do form antropogenicznych naleŝy takŝe zaliczyć, nieciągłe deformacje powierzchni terenu w formie lejów zapadliskowych, związane ze współczesną działalnością górniczą w rejonie olkuskim. Morfologia powierzchni terenu miasta i gminy Olkusz jest urozmaicona. W jej wschodniej części, na terenie PłaskowyŜu Ojcowskiego, wzgórza zbudowane z wapieni jurajskich wznoszą się na wysokości m n.p.m. Charakterystycznym rysem tutejszej rzeźby są liczne formy i zjawiska krasowe, powodujące duŝe deniwelacje powierzchni terenu, czego typowym przykładem są głęboko wcięte, wąskie, suche doliny. Podobny typ rzeźby jest charakterystyczny dla północno-zachodniej i południowej części gminy, gdzie wysokość 13

14 wzgórz jurajskich sięga m n.p.m. Zachodnią granicę PłaskowyŜu Ojcowskiego stanowi Próg Górnojurajski (kuesta jurajska). Zaznacza się on jako wyraźna stroma krawędź o przebiegu N-S. Na przedpolu Progu Górnojurajskiego zaznaczają się miejscami niewielkie spłaszczenia, ścinające węglanowe skały środkowego triasu. Wznoszą się one na wysokość m n.p.m. w Starym Olkuszu i m n.p.m. w śuradzie-starej Wsi. Omawiane formy morfologiczne opadają w kierunku zachodnim stokami o nachyleniu kilkunastu stopni. W granicach gminy Olkusz znajduje się niewielki, południowo-wschodni fragment Pustyni Starczynowskiej, stanowiący równinę, połoŝoną na wysokości m n.p.m. Gmina TrzyciąŜ obfituje w zapadliska, padoły oraz głębokie doliny rzeczne, które są pocięte na szereg garbów i pagórków. Dominującym typem rzeźby terenu jest typ falisty i pagórkowaty zajmujący 39 % powierzchni gminy oraz wysokofalisty i wysokopagórkowaty zajmujący 31 % gminy. Typ płaskorówninny i niskofalisty zajmuje 27 %. Wschodnia część gminy zaliczana jest do WyŜyny Miechowskiej. Gmina TrzyciąŜ została zaliczona do terenów górskich (ponad 50 % uŝytków rolnych jest połoŝone na wysokości ponad 350 m n.p.m. lub ma nachylenie przekraczające 12 stopni) za wyjątkiem Ściborzyc. Maksymalna wysokość na obszarze gminy Wolbrom wynosi 493 m n.p.m. i znajduje się w kulminacji niewielkiego garbu leŝącego na południe od Wolbromia. W północnozachodniej części gminy występują masywne stoliwa ostańców krasowo-denudacyjnych, uwieńczone róŝnorodnie wykształconymi formami skałkowymi. Szczególnie istotne znaczenie mają zespoły ostańców skupionych wokół Dziurawej Skały oraz stanowiące jeden system Skała Oparanica, Skała Zegar, Skała Biśnik, Strzegowa Skała, Skała Grodzisko Chłopskie, Skała Grodzisko Pańskie i Skała Goncerzyca. Oba te kompleksy skalne są rozdzielone wyraźną suchą doliną typu wodącej, prowadzącą ku południo-zachodowi. RóŜnice wysokości między dnem tej doliny a wierzchołkami ostańców są duŝe i sięgają metrów. Wierzchołki te są często wykształcone jako wyraźnie zróŝnicowane pod względem morfologicznym skalice, które w pewnych przypadkach, np. Skały Zegar, stanowią znakomity akcent krajobrazowy. Z innych, nieco niŝszych ostańców, równieŝ zakończonych formami skałkowymi, naleŝy wymienić np. Biernatową Skałę, Kyciową Skałę, Skałę Opolanicę. Ich wysokości względne są nieco mniejsze i wynoszą zazwyczaj m. Wszystkie ze wspomnianych ostańców, zarówno te większe, tworzące zwarte kompleksy, jak i mniejsze, są pooddzielane stosunkowo niewielkimi i krótkimi dolinkami denudacyjnymi rozcinającymi stoliwa. Stoliwa i poszczególne ostańce są zbudowane z twardych skalistych wapieni smoleńskich. W ich obrębie rozwinęły się systemy jaskiń. Jedną z najciekawszych jest dwuotworowa jaskinia Jasna. Składa się ona z dwu wielkich komór i kilku odchodzących od nich korytarzy. W górnej części jaskini występuje kilka skalnych okien. W jaskini tej znaleziono zabytki kultury oryniackiej (przełom górnego i środkowego paleolitu). Ciekawą rzeźbą, chociaŝ równieŝ nie wprowadzającą większego zróŝnicowania morfologicznego, odznacza się północno-wschodnia część obszaru Gminy. Występujące tam w podłoŝu i częściowo odsłaniające się na powierzchni mniej odporne na czynniki zewnętrzne wapienie płytowe, pylaste i kredowate przyczyniły się do wykształcenia pięciu równoległych do siebie progów strukturalnych o asymetrycznych stokach. Strome czoła tych stoków są wystawione generalnie ku północno-zachodowi, natomiast łagodniejsze i znacznie szersze powierzchnie zaproŝa ku południo-wschodowi. Pierwszy od zachodu próg jest załoŝony na wychodniach wapieni płytowych, drugi takŝe wapieni płytowych, trzeci wapieni pylastych, czwarty - wapieni pylastych i płytowych, piąty wapieni kredowatych. Czoła progów nie tworzą jednolitej ściany, lecz zostały rozcięte gęstą siecią krótkich dolinek o morfologii zbliŝonej do wąwozów, choć z genetycznego punktu widzenia nie są to formy 14

15 tego typu. Wysokości względne progów, u których podnóŝy w kaŝdym przypadku wykształciły się dolinki denudacyjne skierowane ku północno-wschodowi, nie są duŝe i wynoszą około 10 metrów. Jedynie znaczne deniwelacje sprawiają, Ŝe fragment tego progu jest nazywany Górami Barańskimi. Wszystkie wyniesienia wapienne są w części północno-zachodniej otulone lub nawet całkowicie przykryte lessami, zaś na południu i wschodzie toną w utworach deluwialnych. 2.5 Klimat Charakterystyczną cechą klimatu na obszarze Powiatu jest duŝa zmienność stanów pogody, która zaleŝy bardziej od czynników cyrkulacyjnych niŝ słonecznych. Na perturbacje pogody istotny wpływ mają teŝ przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery, emitowane głównie z kierunku zachodniego od strony aglomeracji śląskiej i Huty Katowice. Powodują one zmniejszenie nasłonecznienia i obniŝenie jakości promieniowania słonecznego oraz zwiększenia częstotliwości mgieł szkodliwych dla zdrowia, ze względu na obecność w nich gazów i pyłów przemysłowych. Obszar Powiatu leŝy w obrębie klimatu WyŜyn Środkowych, krainy klimatycznej śląsko-krakowskiej. Klimat ten wyróŝnia się skróceniem pośrednich pór roku oraz zaznaczającymi się cechami kontynentalizmu. Najczęściej napływa powietrze polarnomorskie, rzadziej polarno-kontynentalne. Ponadto docierają tu masy powietrza zwrotnikowomorskiego i powietrza arktycznego. Średnia temperatura charakterystycznego roku dla klimatu WyŜyn Środkowych, Krainy Śląsko-Krakowskiej wynosi 8 0 C. Jest ona nieco zróŝnicowana w zaleŝności od połoŝenia i ukształtowania terenu. Chłodniejsze są dna dolin oraz najwyŝsze partie terenu. Średnia roczna temperatura maksymalna wynosi 12,4 0 C, zaś średnia roczna temperatura minimalna 3 0 C. Długość okresu wegetacji z temperaturą t>5 0 C wynosi dni. Roczna suma opadów jest zróŝnicowana w poszczególnych latach, średnia wysokość opadu z wielolecia wynosi 750 mm. Największa ilość opadów występuje w czerwcu, lipcu i sierpniu, najmniejsza zaś w lutym i w marcu. Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieŝną wynosi przeciętnie dni i jest bardzo zmienna w poszczególnych latach oraz zaleŝna od rzeźby terenu i ekspozycji. PrzewaŜają wiatry z kierunków zachodnich. Wiatry z kierunków SW, W i NW stanowią około 40 %. Najrzadsze są wiatry północne i południowe. PrzewaŜają wiatry słabe i umiarkowane. Notowana jest duŝa ilość cisz, których średnio w roku jest około 24 %. Najczęściej występują one w sierpniu i we wrześniu. Znaczna ilość cisz i mała prędkość wiatrów sprzyjają utrzymywaniu się na omawianym obszarze zanieczyszczeń powietrza, napływających wraz z przewaŝającymi tu wiatrami z kierunków zachodnich, od strony aglomeracji śląskiej. Niekorzystne warunki, charakteryzujące się występowaniem mgieł i zastoisk zimnego powietrza, występują w niewielkim zasięgu przestrzennym w dolinie Dłubni i Białej Przemszy oraz lokalnych zagłębieniach. 2.6 Budowa geologiczna [41] Teren Powiatu pod względem geologicznym leŝy na obszarze monokliny Śląsko- Krakowskiej (część zachodnia i środkowa Powiatu) i Niecki Miechowskiej (wschodnia część Powiatu), które stanowią pokrywę starszego podłoŝa (tzw. krakowska gałąź paleozoidów krakowidy). W rejonie olkuskim dominuje styl tektoniki zrębowo-uskokowej. Rowy i zręby tektoniczne uformowały się w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. Szkic geologiczny Powiatu Olkuskiego przedstawiono na rysunku 4. 15

16 Rys. 4. Szkic geologiczny Powiatu Olkuskiego (na podstawie mapy geologicznej Polski bez utworów kenozoicznych i kredowych) Objaśnienia: -jura górna, -jura środkowa, -trias górny, -trias środkowy, -trias dolny, -perm dolny, -karbon górny, -karbon dolny, -dewon górny, -dewon dolny, -skały wylewne. Monoklina śląsko-krakowska jest rozległą płytą nachyloną ku północnemu wschodowi w stronę niecki miechowskiej. Nachylenie powoduje, Ŝe w kierunku od wschodu na zachód występują coraz starsze osady, od kredy po karbon. Omawiana jednostka składa się z dwóch pięter strukturalnych: - paleozoicznego, zbudowanego z osadów dewonu i karbonu sfałdowanych i pociętych uskokami w czasie orogenezy hercyńskiej, - mezozoicznego, reprezentowanego przez pokrywy skał permo-triasu, jury i kredy: konsolidacja tego piętra nastąpiła na granicy kredy i trzeciorzędu, wówczas obydwa kompleksy zostały pochylone ku NE. Elementem odgrywającym istotną rolę w rzeźbie terenu jest mezozoiczne piętro strukturalne. Stanowią go utwory triasu, jury i kredy. 16

17 Trias monokliny śląsko-krakowskiej reprezentowany jest przez piaski i Ŝwiry z wkładkami iłów - dolny pstry piaskowiec, wapienie dolomity i margle - górny pstry piaskowiec, wapienie dolomity iły i mułowce wapienia muszlowego oraz iły piaskowce i dolomity kajpru. Dolomity środkowego triasu są okruszcowane minerałami cynku i ołowiu, stanowiąc o ich wartości uŝytkowej. Jurę reprezentują wapienie, lokalnie margle naleŝące do środkowej i górnej jury. We wschodniej części Powiatu osady jury przykryte są miejscami wapieniami kredowymi. Sporadycznie stwierdzono występowanie piaszczystych utworów kredy dolnej oraz margli i wapieni marglistych kredy górnej. Czwartorzęd stanowią średnio i drobnoziarniste piaski fluwioglacjalne, piaski i Ŝwiry rzeczne. W niektórych rejonach Powiatu występują lessy. Na części płaskowyŝu występują współcześnie odsłonięte wapienie jurajskie, wykształcone w facji wapieni płytowych i skalistych. Te ostatnie, jako najbardziej odporne na wietrzenie, tworzą charakterystyczne formy skałkowe. Kompleksy węglanowe były w okresie przedmioceńskim poddane intensywnym procesom krasowym, powodującym powstanie bardzo licznych form typowych dla tego zjawiska: jaskinie, leje krasowe, wywierzyska, ponory, studnie krasowe. W niektórych jaskiniach doszło do utworzenia ciekawej szaty naciekowej. Najbardziej charakterystycznym elementem rzeźby jest obecność w części północnej monokliny rozległej równiny wierzchowinowej o wysokości m n.p.m. z wąskimi i głębokimi do 160 m dolinami o przebiegu najczęściej południkowym. Niecka miechowska jest jednym z trzech głównych elementów większej jednostki geologicznej, zwanej niecką szczecińsko-łódzko-miechowską, która wypełniona jest utworami kredy. Niecka miechowska leŝy między obrzeŝeniem mezozoicznym Gór Świętokrzyskich a górnokarbońską niecką górnośląską. Na południu wchodzi pod zapadlisko przedkarpackie, a od zachodu niecka sąsiaduje z monokliną śląsko-krakowską. Na północy niecka zwęŝa się, a ku południowi lekko się rozszerza i kontynuuje aŝ do brzegu Karpat. Strop podłoŝa na południu podnosi się, wskutek czego niecka stopniowo ulega spłyceniu, a skały kredy ulegają wyklinowaniu. Na południu nieckę miechowską przykrywają mioceńskie osady zapadliska przedkarpackiego. PodłoŜe niecki miechowskiej tworzą skały paleozoicznej strefy miechowskiej, co miało wpływ na ewolucję niecki mezozoicznej (E. Stupnicka 1989). W permie oraz starszym mezozoiku obszar ten ulegał powolnym ruchom wznoszącym, dlatego teŝ miąŝszości osadów triasu i jury są tu ograniczone. Dopiero w kredzie górnej, poczynając od cenomanu tereny niecki miechowskiej zaczęły się powoli obniŝać. Właściwa kredowa seria sedymentacyjna niecki miechowskiej zaczyna się osadami albu, które przewaŝnie leŝą na skałach kimerydu, miejscami na starszych utworach jury. W spągu występują jasnoróŝowe lub Ŝółte piaski albu środkowego przykryte piaskowcami glaukonitowymi z fauną morską albu górnego. W cenomanie transgresja rozszerzyła się sięgając na południu po okolice Krakowa. Osadziły się wtedy wapniste piaskowce glaukonitowe. W turonie nastąpiło dalsze rozszerzenie zasięgu zbiornika i zmiana facji na węglanową - powstały margle, wapienie inoceramowe i otwornicowe oraz gezy. Pełniejszy profil występuje na północy niecki, na południu nawet w turonie stwierdzono krótkotrwałe luki. Poczynając od santonu w profilu kredy górnej w okolicy Miechowa występują powierzchnie rozmycia, a dopływ materiału piaszczystego świadczy o erozji na terenach sąsiednich. J. Rutkowski (1965) wyróŝnił tu trzy cykle sedymentacyjne zaznaczające się powierzchniami rozmycia, obecnością kwarcu, glaukonitu i fosforytów. W górę profilu wzrasta zawartość piasku, a wapienie całkowicie zanikają zastąpione przez margle i gezy. Górnych ogniw mastrychtu brak. W niecce miechowskiej utwory kredy osiągają miąŝszość 17

18 od 800 do 1000 m, wyraźnie jednak cienieją ku południowi, co jest spowodowane częściowo przerwami sedymentacyjnymi, a częściowo polaramijską erozją. Trzeciorzęd reprezentowany jest przez utwory paleogenu i neogenu-miocenu. Paleogen stanowią średnio- i drobnoziarniste piaski z konkrecjami kwarcytów i wkładkami piasków gruboziarnistych i Ŝwirów. Osady neogenu (miocen) to 2 facje: piaszczysto-ilasta i marglisto-wapienna. W niektórych rejonach Powiatu w facji marglisto-wapiennej występują gipsy. Czwartorzęd reprezentowany jest przez osady plejstoceńskie i holoceńskie, zalegające w duŝym stopniu na całym obszarze gminy. Plejstocen tworzą osady lodowcowe, eoliczne i rzeczne. Osady lodowcowe reprezentowane są przez piaski średnio zagęszczone o miąŝszości zwykle kilku metrów, Ŝwiry. Najbardziej rozpowszechnione utwory to lessy. MiąŜszość ich jest zmienna, sięgająca kilkunastu metrów. PrzewaŜają lessy typu pyłu zwykłego i ilastego, w stanie od plastycznych do półzwartych. Wykazują duŝą podatność na spłukiwanie, spływanie, sufozję i osiadanie zapadowe. Holocen reprezentowany jest przez utwory aluwialno-deluwialne wykształcone w postaci namułów, pyłów, glin i piasków. Występują one w dolinach rzecznych i w duŝej mierze pochodzą ze spływu lessów ze wzniesień. Są to grunty nieskonsolidowane, w duŝym stopniu zawodnione. Ich miąŝszość dochodzi do kilku metrów. Nieckę cechuje asymetria. Skrzydło południowo-zachodnie, w części którego znajduje się powiat miechowski jest łagodniejsze, a północno-wschodnie stromsze. Na granicy ze zrębem świętokrzyskim występują uskoki i antykliny laramijskie. W centralnej części niecki stwierdzono tylko bardzo łagodne plakantykliny. Po ruchach laramijskich i erozji w dolnym trzeciorzędzie południowa część niecki została obniŝona w czasie ruchów mioceńskich i przykryta osadami mioceńskimi. Weszła w ten sposób w skład podłoŝa zapadliska przedkarpackiego. Wgłębna budowa niecki charakteryzuje się strukturami blokowo-fałdowymi, odzwierciedlającymi się w utworach kredy górnej gęstą siecią powierzchniowych dyslokacji. Ze strefami dyslokacyjnymi związany jest przebieg dolin i występowanie źródeł. Jedną z większych dyslokacji stanowi strefa uskokowa w północno-wschodniej części powiatu miechowskiego, zrzucająca WyŜynę Miechowską nawet o ponad 200m w stosunku do Garbu Wodzisławskiego. W tej strefie wydziela się szereg drobnych uskoków kulisowych o zbliŝonych kierunkach do głównej strefy EES. NaleŜy zaznaczyć, iŝ utwory niecki miechowskiej występują tylko na wschodnich obrzeŝach Powiatu Olkuskiego. 2.7 Surowce mineralne Powiatu [42] Budowa geologiczna Powiatu Olkuskiego warunkuje występowanie złóŝ surowców mineralnych. W zagospodarowaniu olkuskiego obszaru złoŝowego przewaŝają obiekty kopalniane. Na terenie gminy Olkusz występują w znacznej obfitości kopaliny skalne, rudy cynku i ołowiu. Niewiele złóŝ jest jednak udokumentowanych. Wśród nich wyróŝnić moŝna: złoŝe dolomitów triasowych Niesułowice-Lgota oraz złoŝa piasków podsadzkowych częściowo złoŝe Szczakowa-Bukowno. Dolomity triasowe w złoŝu Niesułowice-Lgota nie są eksploatowane ze względu na usytuowanie w obrębie Parku Krajobrazowego Dolinek Krakowskich. Surowiec z tego złoŝa mógłby znaleźć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie. Znaczenie gospodarcze posiadają rudy cynku i ołowiu. W długiej historii eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych obiekty te rozwijały się bądź traciły na znaczeniu. Część z nich uległa 18

19 likwidacji lub spełniała inną niŝ pierwotnie rolę. Obecnie głównym obiektem górniczym jest kopalnia Olkusz-Pomorzany. Zagospodarowana pod względem górniczym jest część złoŝa zalegająca w rowie Olkusza. Z obecnie eksploatowanych złóŝ w rejonie olkuskim złoŝe Pomorzany jest najgłębiej połoŝonym. ZłoŜa rud cynkowo-ołowiowych występują głównie w dolomitach kruszconośnych triasu środkowego, w ich części spągowej, w pobliŝu kontaktu z wapieniami, a niewielka ilość równieŝ w dolomitach retu. Podstawowymi składnikami rud są sfaleryt, galena i siarczki Ŝelaza. Obok cynku i ołowiu znaczenie ekonomiczne mają współwystępujące z nimi i odzyskiwane metale: srebro i kadm. Największym rozprzestrzenieniem charakteryzują się wapienie jury górnej, które są dostępne na powierzchni lub pod niewielkim nadkładem czwartorzędu. Wapienie te posiadają powszechnie znane, korzystne właściwości kwalifikujące je jako surowiec wapienniczy, a często równieŝ jako kamień budowlany i drogowy. W zachodniej części obszaru olkuskiego występują skały węglanowe triasowe, z dwoma obszarami występowania wychodni dolomitów diploporowych. Są one surowcem powszechnie i od dawna wykorzystywanym na potrzeby lokalne jako dobry surowiec dla budownictwa. W północnozachodniej części obszaru odsłaniają się słabo iłowce kajpru, przydatne do produkcji ceramiki budowlanej. Były one eksploatowane lokalnie w nielicznych gliniankach i wykorzystywane do produkcji cegły. W środkowej i zachodniej części tego obszaru powszechnie występują piaski eoliczne i wodnolodowcowe. Piaski te występują płytko i są uŝywane do celów budowlanych i gospodarskich. W pradolinie Białej Przemszy prowadzi działalność górniczą Kopalnia Piasku Szczakowa, w obrębie trzech złóŝ zalegających w południowo-zachodniej części rejonu olkuskiego oraz złoŝa Pustynia Błędowska - blok IV ( Pole Pomorzany ) połoŝonego na północ od Olkusza. Piaski eksploatowane metodą odkrywkową wykorzystywane są jako materiał podsadzkowy, głównie w kopalniach węgla kamiennego leŝących we wschodniej części GOP-u. Na zalesionym terenie na granicy gmin Wolbrom i Klucze połoŝone jest złoŝe piasków czwartorzędowych Chrząstowice. Piasek ten wykorzystywany jest przez Zakłady Wapienno Piaskowe Sillikaty S.A. do produkcji wyrobów silikatowych. W gminie Klucze występują takŝe złoŝa dolomitów, wydobywane przez kopalnie dolomitów Stare Gliny. Na terenie Powiatu Olkuskiego połoŝone jest udokumentowane złoŝe wapieni jurajskich Porąbka. Część tego złoŝa połoŝona jest w granicach gminy TrzyciąŜ, część zaś w granicach gminy Wolbrom ok. 3 km na wschód od drogi Wolbrom-Kraków. ZłoŜe połoŝone jest na terenach rolnych, o gruntach rolnych III i IV klasy bonitacyjnej. ZłoŜe nie jest eksploatowane i stanowi rezerwę zasobową wapieni, które mogą być wykorzystywane jako materiał budowlany, drogowy i surowiec wapienniczy. Ponadto moŝna dodatkowo wyróŝnić udokumentowane złoŝa wapieni Wolbrom-Zarzecze na potrzeby przemysłu cementowego, złoŝe wapieni w Kąpielach Wielkich na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Wykaz złóŝ przedstawionych w tabeli 1 opracowano na podstawie pozycji literaturowej pt.: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2001 wydany przez Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

20 Wykaz złóŝ w Powiecie Olkuskim Tabela 1 Nazwa złoŝa Chechło Jaroszowiec- Pazurek Klucze I Laski Olkusz Pomorzany Sikorka Zasoby geologiczne bilansowe (w tys. Mg) Zasoby przemysłowe (w tys. Mg) Ruda Pb 314 Zn 426 Ruda 2563 Pb 119 Zn 121 Ruda 1644 brak danych Pb 26 Zn 112 Ruda Pb 58 Zn 342 Ruda Pb Zn Ruda Pb Wolbrom-Zarzecze wapień Kąpiele Wielkie wapień Porabka wapień Niesułowice Lgota dolomit Zn Ruda 109 Pb 1882 Zn 4160 brak danych Stare Gliny dolomit Bolesław piasek ze 120 brak danych Starczynów Ŝwirem 2.8 Wody powierzchniowe [7,8,9,10,11,12,14] Powiat Olkuski znajduje się w całości w dorzeczu rzeki Wisły. Głównymi ciekami odwadniającymi teren Powiatu są Biała Przemsza, Szreniawa i Dłubnia. Na szkicu (rys. 5) przedstawiono główne cieki w Powiecie. 20

21 WOLBROM Zalew Wolbromski KLUCZE BOLESŁAW OKLUSZ TRZYCIĄś BUKOWNO Rys. 5. Główne cieki w Powiecie Olkuskim Biała Przemsza Jest głównym ciekiem odwadniającym teren Powiatu. Rzeka ta ma swoje źródła na terenie rozległych torfowisk w pobliŝu Wolbromia. Od samych źródeł płynie płaskodenną doliną o szerokości m przez Pustynię Błędowską między Okradzionowem a Sławkowem na południe, dalej w kierunku zachodnim do połączenia z Czarną Przemszą. Od Sławkowa do ujścia po obu stronach rzeki znajdują się duŝe kompleksy lasów. Powierzchnia zlewni Białej Przemszy wynosi 876,6 km 2, a jej długość w obrębie Powiatu wynosi 35,6 km. Cechą charakterystyczną Białej Przemszy są bardzo wyrównane przepływy. Jest to wynikiem budowy geologicznej doliny, oraz jest związane z grubymi osadami zawodnionych piasków i Ŝwirów Pustyni Błędowskiej. Głównymi jej dopływami są Tarnówka, MinoŜka, Centuria, Biała, Warwas, Kozi Bród i Bobrek. Zasilana jest takŝe w znacznym stopniu przez wody dołowe z kopalń cynku i ołowiu. Na charakter zlewni Białej Przemszy wpływa górnictwo i hutnictwo metali nieŝelaznych rozwinięte w rejonie Bukowna i Trzebini, które poza działalnością drenującą powodują zanieczyszczenie rzek metalami cięŝkimi (cynk, ołów) oraz siarczanami. Biała Jest lewobrzeŝnym dopływem Białej Przemszy. Jej źródła znajdują się na terenie gminy Klucze. Długość koryta wynosi 3,1 km. W wyniku drenaŝu górniczego w górnym odcinku koryto rzeki zostało znacznie osuszone. W dolnym biegu prowadzi ona wody dołowe zrzucane z kanału Dąbrówka. 21

22 Sztoła Jest takŝe lewobrzeŝnym dopływem Białej Przemszy. Długość koryta wynosi 15,6 km, z czego 12,5 km znajduje się na obszarze złoŝa piasku Szczakowa. Powierzchnia zlewni (wraz ze zlewnią prawobrzeŝnego dopływu Baby) wynosi 169 km 2. Na Sztole w miejscowości Ryszka usytuowane jest ujęcie wody dla Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego Katowice. Szreniawa Ma swoje źródła na terenie torfowisk w pobliŝu Wolbromia. Jej długość na terenie Powiatu wynosi 6,7 km, a powierzchnia zlewni wynosi 706,1 km 2. Płynie w kierunku południowowschodnim przez WyŜynę Miechowską i PłaskowyŜ Proszowicki, uchodząc do Wisły w 144,0 km jej biegu. Odcinek ujściowy rzeki jest obwałowany. W środkowym biegu dolina rzeki osiąga szerokość ok. 2 km, a dno doliny jest zmeliorowane. Zlewnia Szreniawy zbudowana jest z wapieni i margli kredowych pokrytych lessem, a w dolnym biegu, pod lessem, zalegają iły krakowieckie. WzdłuŜ biegu rzeka przyjmuje 7 dopływów m.in. potok Cicha, Pokojówka, Ścieklec. Ze względu na warunki glebowe w zlewni rzeki dominują pola, a płaty leśne są bardzo nieliczne. Ośrodki miejskie są niewielkie ze zlokalizowanym w nich przemysłem przetwórstwa spoŝywczego. Zlewnia ma zatem charakter rolniczo-przemysłowy, stąd teŝ źródłami zanieczyszczeń są głównie oczyszczone i nie oczyszczone ścieki komunalne z miejscowości połoŝonych wzdłuŝ biegu rzeki, ścieki przemysłowe m.in. z cukrowni, produkcji pasz, hodowli roślin. Istotny wpływ na jakość wody mają równieŝ spływy powierzchniowe. Dłubnia Ma swoje źródła w pobliŝu TrzyciąŜa. Jej długość na terenie Powiatu wynosi 13,985 km, a powierzchnia dorzecza 271,6 km 2. Uchodzi do Wisły w granicach administracyjnych Krakowa. Wody, z wyjątkiem odcinka ujściowego, są bardzo czyste. Dolina rzeki w górnej jej części jest objęta ochroną w Dłubniańskim Parku Krajobrazowym, a samo źródło rzeki stanowi pomnik przyrody. Do największych zbiorników wodnych naleŝy Zalew Wolbromski na Centarze. Ma on powierzchnię 18,5 ha, średnią głębokość 2,7m i pojemność 386,5 m 3. Pozostałe zbiorniki wód stojących to niewielkie stawy i oczka wodne. Generalnie sieć hydrograficzna Powiatu Olkuskiego jest bardzo uboga. Jest to wynik specyficznej budowy geologicznej oraz warunków hydrogeologicznych, które sprzyjają przesiąkaniu wód powierzchniowych do podłoŝa. Ponadto drenaŝ górniczy wraz z eksploatacją wód podziemnych dla potrzeb wodociągowych spowodował istotne zaburzenia w naturalnych stosunkach wodnych i związku hydraulicznym wód powierzchniowych z podziemnymi. 2.9 Wody podziemne [7,8,9,10,11,12,14] Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych na obszarze województwa małopolskiego jest bardzo nierównomierne. Powiat Olkuski naleŝy do powiatów najzasobniejszych w wody podziemne. Na jego terenie stwierdza się występowanie następujących pięter wodonośnych: czwartorzędowe, kredowe, jurajskie, triasowe, permskie i dewońskie. Na rysunku 6 przedstawiono mapę obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce na tle Województwa Małopolskiego. 22

23 Rys. 6. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Województwie Małopolskim Poziom czwartorzędowy Budują go głównie piaski zasilane przez wody opadowe lub przez wypływy źródeł poziomu jurajskiego. Z powodu drenaŝu górniczego jest on mocno odwodniony i nie ma znaczenia praktycznego dla zaopatrzenia w wodę. Ma on jedynie znaczenie dla kształtowania ekosystemów w dolinie Białej Przemszy. Jedynie na terenie gminy Bukowno w obrębie tego poziomu znajduje się GZWP 453 Biskupi Bór. Jednak jest on objęty zasięgiem eksploatacji Kopalni Piasku Szczakowa. Poziom kredowy Reprezentowany jest przez poziom kredy górnej. Poziom ten ma charakter szczelinowo porowy Jest eksploatowany ujęciami studziennymi oraz kilkoma bardzo wydajnymi źródłami (o wydajności od 10 do 165 l/s). Reprezentowany jest przez dwa zbiorniki kredowe: Niecka Miechowska NW GZWP 408, Niecka Miechowska SE GZWP 409. Oba zbiorniki są tzw. zbiornikami otwartymi tzn. nie posiadają warstwy izolującej przed wpływem zanieczyszczeń z powierzchni. Poziom jurajski Ma charakter szczelinowo krasowo porowy. Związany jest ze spękanymi i skrasowiałymi wapieniami górnej jury. Zasilanie odbywa się głównie przez infiltrację wód deszczowych. Na terenie Powiatu reprezentuje go zbiornik częstochowski GZWP 326 Krzeszowice Pilica. 23

24 Charakteryzuje się on głęboko zalegającym zwierciadłem wodnym i zmiennym stopniem zawodnienia. Wydajność pojedynczych studni wynosi od kilku do kilkudziesięciu m 3 /h, z tendencją spadkową. Został on zaklasyfikowany do zbiorników silnie zagroŝonych, wymagających szczególnej ochrony ze względu na brak warstwy izolującej przed dopływem zanieczyszczeń z powierzchni. Powierzchnia tego zbiornika wynosi 1207 km 2, a wraz ze strefami ONO i OWO km 2. Z wapieni jurajskich na obszarze tego zbiornika wypływa wiele źródeł. Poziom triasowy Budują go spękane i skrasowiałe dolomity i wapienie. Jest zasilany przez infiltrację wód deszczowych oraz przez kontakty hydrauliczne z innymi piętrami wodonośnymi. Reprezentowany jest na terenie Powiatu przez zbiornik nr 454 olkusko zawierciański. Odznacza się on duŝą zasobnością. Zasoby w granicach leja depresyjnego o powierzchni około 280 km 2, wynoszą 3,3 m 3 /s. Całkowita powierzchnia tego zbiornika wynosi 732 km 2, średnia głębokość ujęć wynosi 100m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą ok. 391 tys. m 3 /dobę. Poziom permski Woda z tego piętra ujmowana jest dla potrzeb komunalnych studniami wierconymi. Poziom dewoński Związany jest ze spękanymi dolomitami i wapieniami. Jest słabo rozpoznany i nie jest uŝytkowany dla zaopatrzenia w wodę. Stanowi pewną rezerwę w stosunku do pozostałych pięter wodonośnych. Nr zbiornika K2 kreda górna T- trias J 3 jura górna Tabela 2 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych występujące na terenie Powiatu Olkuskiego Nazwa zbiornika Krzeszowice Pilica (Częstochowski) Zbiornik Olkusz Zawiercie Niecka Miechowska NW Typ ośrodka szczelinowo krasowy szczelinowo krasowy Wiek skał Pow. całkowita GZWP (km 2 ) Średnia głębokość ujęć (m) Szacunkowe zasoby dyspozycyjne (tys. m 3 /d) J T szczelinowy K ,0 Niecka Miechowska SE szczelinowy K ,96 24

25 Na terenie Powiatu występują liczne ujęcia wód podziemnych w postaci studni głębinowych oraz źródeł o róŝnej wydajności. Największe z nich przedstawia tabela 3, a ich lokalizację zamieszczono na rysunku 7. Największe ujęcia wód podziemnych Tabela 3 Gmina Olkusz Bolesław Bukowno Klucze Wolbrom TrzyciąŜ Zasoby Miejscowość eksploatacyj ne Witeradów b.d. Gorenice 60 m 3 /h Laski (nieczynna) Starczynów 240 m 3 /h Podlesie 70 m 3 /h Bór Biskupi 11,8 m 3 /h Bydlin 209 m 3 /h Cieślin 78,5 m 3 /h Wierzchowisko (źr) 165,0 m 3 /h Cieślin 163,2 m 3 /h Wolbrom 141,9 m 3 /h Wolbrom 180,0 m 3 /h Wolbrom 146,0 m 3 /h Wolbrom - Torfowiska b.d. Poręba DzierŜna b.d. Lgota Wielka Chełm b.d. b.d. Gołaczewy 3,6 m 3 /h DłuŜec 72,2 m 3 /h 96,0 m 3 /h Glanów Jangrot Tarnawa Imbramowice Michałówka Zagórowa ZadroŜe Sucha Ściborzyce wydajność czynnych ujęć waha się od 7 do 50 m 3 /dobę 25

26 CIEŚLIN BYDLIN WOLBROM WIERZCHOWISKO LASKI STARCZYNÓW MICHAŁÓWKA JANGROT SUCHA GLANÓW IMBRAMOWICE ZAGÓROWA ŚCIBORZYCE ZADROśE TARNAWA BÓR BISKUPI PODLESIE WITERADÓW GORENICE Rys. 7. Lokalizacja głównych ujęć wód podziemnych na terenie Powiatu Olkuskiego 2.10 Środowisko przyrodnicze Powiatu [7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 36] Obszar Powiatu charakteryzuje się duŝym urozmaiceniem przyrodniczo krajobrazowym. Znajduje to odzwierciedlenie w statusie ochronnym obszarów leśnych jak równieŝ terenów o malowniczej rzeźbie i pokryciu licznymi skałkami jurajskimi. Powiat Olkuski charakteryzuje się występowaniem obszarów o róŝnym stopniu ochrony. Zostały one przedstawione na rysunku 8. Rezerwat Michałowiec Jedynym obecnie rezerwatem występującym na terenie Powiatu jest znajdujący się w gminie TrzyciąŜ rezerwat Michałowiec. Jest to rezerwat florystyczny o powierzchni 12,60 ha. Został utworzony w 1959r. dla ochrony fragmentu buczyny karpackiej wraz ze stanowiskiem storczyka obuwika zwyczajnego i innych storczyków. W obrębie Powiatu znajdują się takŝe fragmenty trzech z sześciu parków wchodzących w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Dolinek Krakowskich, Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. 26

27 PARK KRAJOBRAZOWY PUSTYNIA BŁĘDOWSKA Olkusz ORLICH DNIAZD Wolbrom REZERWAT MICHAŁOWIEC DŁUBNIAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY OBJAŚNIENIA PARK KROJOBRAZOWY DOLINEK KRAKOWSKICH OJCOWSKI PARK NARODOWY REZERWATY I PARKI KRAJOBRAZOWE PARKI NARODOWE WAśNIEJSZE MIASTA Rys. 8. Szkic lokalizacyjny obszarów chronionych w Powiecie Olkuskim i w najbliŝszym jego sąsiedztwie Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie. PołoŜony jest w całości na terenie województwa małopolskiego, na obszarze PłaskowyŜu Ojcowskiego, zajmując obszar ha. Obejmuje on swym zasięgiem teren 9 gmin, w tym dwie z terenu Powiatu Olkuskiego: gminy Bukowno i Olkusz. Dominującym elementem krajobrazu Parku są doliny głęboko wcięte w wapienne, skalne podłoŝe. Skałki zboczowe, dolinek-jarów przybierają róŝnorodne kształty: ostróg, iglic, organów, ambon. Znajdują się tu takŝe liczne jaskinie. Lasy Parku to głównie fragmenty Puszczy Trzebiańsko-Olkuskiej. Najciekawsze zbiorowiska leśne to buczyny karpackie i lasy grądowe, a ze zbiorowisk nieleśnych naskalne murawy kserotermiczne i wrzosowiska. W obrębie parku występują liczne pomniki przyrody, w tym dominującą większość stanowią pomniki przyrody nieoŝywionej- ostańce wapienne, jaskinie i źródła. Celem utworzenia Parku było zachowanie najcenniejszych zasobów przyrodniczych, geologicznych, zabytkowych i krajobrazowych części WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej w granicach województwa małopolskiego. Park Krajobrazowy Orlich Gniazd. Jest największym Zespołem Jurajskich Parków Krajobrazowych. PołoŜony jest na obszarze dwóch województw małopolskiego i śląskiego. W granicach województwa małopolskiego obejmuje on obszar wyłącznie Powiatu Olkuskiego (gminy Klucze, Olkusz, TrzyciąŜ i Wolbrom) o powierzchni ha. Nazwa Parku pochodzi od Orlich Gniazd tj. średniowiecznych warownych zamków, które w duŝej liczbie występują na tym obszarze. Krajobraz Parku jest unikatowy w skali kraju, obejmuje najbardziej skalistą i najwyŝej połoŝoną część WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej. W północnej części jurajskie skały wapienne wznoszą się na wysokość kilkudziesięciu metrów nad powierzchnią WyŜyny, w południowej części tworzą urwiste ściany, doliny i wąwozy. Pojedyncze skałki przybierają kształty pałek, maczug, igielnic czy organów. Charakterystyczną cechą krasowego charakteru parku są liczne jaskinie (około 350) z naciekami oraz źródła krasowe zwane wywierzyskami. Najciekawsze zbiorowiska roślinne 27

28 tego terenu to murawy naskalne, murawy piaskowe, zarośla kserotermiczne oraz buczyna sudecka i bory sosnowe na piaskach. Największą osobliwością florystyczną jest endemit -przytulia krakowska. Park ma równieŝ wysokie walory kulturowe, znajdują się tu m.in. liczne ruiny średniowiecznych zamków i straŝnic zbudowanych na urwistych jurajskich skałach. Na terenie parku znajdują się: rezerwat przyrody Michałowiec, uŝytek ekologiczny Pustynia Błędowska oraz 12 pomników przyrody, m.in. zabytkowy park dworski w Porębie DzierŜnej, kompleks Skał Zegarowych w Dolinie Wodącej, skałki w Rabsztynie, Pomorzańskie Skały, Skały na Syborowej Górze. Dłubniański Park Krajobrazowy. Park leŝy na styku trzech krain geomorfologicznych WyŜyny Krakowskiej, Miechowskiej i Kotliny Sandomierskiej, zajmując obszar ha. PołoŜony jest na terenie 6 gmin, w tym na terenie Powiatu Olkuskiego w gminie TrzyciąŜ. Obejmuje on Dolinę Dłubni i przylegającą do niej wierzchowinę z kompleksami leśnymi. W krajobrazie doliny występują charakterystyczne przełomy przez wapienne skałki jurajskie, a w górnych odcinkach bocznych dolin, głębokie wąwozy lessowe. W górnej części dorzecza Dłubni znajdują się interesujące pulsujące źródła. Źródło Dłubni zostało objęte formą ochrony przyrody i uznane za pomnik przyrody. Pod względem florystycznym i faustycznym teren Parku jest słabo rozpoznany. Pustynia Błędowska To największy w Europie obszar o charakterze pustynnym (ok. 32 km 2 ) obejmujący swym zasięgiem pogranicze WyŜyny Śląskiej i WyŜyny Krakowsko Częstochowskiej. Rozciąga się pomiędzy miejscowościami Chechło, Klucze i Błędów. Obszar Pustyni przecina, w swym środkowym biegu, rzeka Biała Przemsza, która ma swoje źródła w okolicach Wolbromia. Długość Pustyni Błędowskiej to ponad 9 km, szerokość maksymalnie do 4 km, a średnia miąŝszość piasków sięga 40 m (maksymalnie do 50 m). W podłoŝu piasków zalegają utwory triasowe, jurajskie i kredowe. Pustynne piaski pochodzenia fluwioglacjalnego, urozmaicone są kępami ubogiej roślinności. Teren ten otoczony jest borem sosnowym, pokrywającym równieŝ częściowo okoliczne wzgórza (od północy). Dawniej Pustynia rozciągała się dalej niŝ obecnie w kierunku płd. - zach., przez Bukowno sięgała aŝ po Szczakową i Maczki, znacząc w ten sposób pradolinę Białej Przemszy. Pustynia Błędowska stanowi unikat przyrodniczy i geograficzny w skali europejskiej. Na obszarze 20 km 2 występuje ponad 350 gatunków roślin, w tym wiele o charakterze pustynnym i typowym dla nadmorskich wydm. Od 1995 r. część Pustyni o powierzchni 684 ha została objęta ochroną, poprzez utworzenie uŝytku ekologicznego. Ochronie podlega takŝe Biała Przemsza, która płynie przez tereny Pustyni. Na Pustyni lub w jej najbliŝszym otoczeniu Ŝyje około 100 gatunków ptaków, w tym dzięcioł czarny, krzyŝodziób świerkowy, myszołów włochaty, pluszcz, perkoz dwuczuby, pliszka górska; spośród nich ok. 70 podlega ochronie gatunkowej. Przed II wojną światową Pustynię upodobało sobie polskie wojsko robiąc z niej poligon. W czasie wojny ćwiczyło tu wojsko niemieckie, pozostawiając do dziś ruiny bunkrów. Po wojnie Pustynia znów stała się poligonem dla polskich Ŝołnierzy i w ograniczonym zakresie jest nim do dziś. Pustynia przyciągnęła teŝ filmowców. Sceny do "Faraona" Jerzego Kawalerowicza były kręcone właśnie tutaj. Na Pustyni Błędowskiej moŝna, tak jak na prawdziwej pustyni, zaobserwować fatamorganę. W dniu 18 marca 1924 profesor Kazimierz Piech wraz z wycieczką obserwował falujące jezioro, w którym odbijały się piaski i rosnące drzewa. 28

29 Pochodzenie Pustyni nie jest do końca wyjaśnione. Według jednej z hipotez ta największa w Europie połać piasku jest pochodzenia lodowcowego. Z kolei inna hipoteza zrzuca odpowiedzialność za powstanie Pustyni na ludzi, którzy od XIII wieku wycinali okoliczne lasy na potrzeby olkuskich hut srebra i ołowiu. W chwili obecnej duŝy teren Pustyni zarasta, głównie w efekcie świadomego wprowadzenia w latach 60-tych wydmuchrznicy piaskowej (rośliny nadmorskich wydm) i wierzby kaspijskiej. Następnie na duŝym obszarze posadzono sosnę. W efekcie wystąpiło osłabienie erozji wietrznej i wkroczenie, w ramach sukcesji naturalnej, gatunków rodzimych. Niemniej Pustynia w duŝej mierze zachowała swój naturalny charakter i nadal jest to atrakcyjny teren pieszych wędrówek. Pleszczotka Drugim uŝytkiem ekologicznym w Powiecie jest zlokalizowana w gminie Bolesław Pleszczotka. Pleszczotka górska, to rzadko spotykana roślina. W Polsce występuje w Tatrach, a takŝe na wyŝynie Śląskiej (rośnie na usypiskach i skałach wapiennych). Siedlisko tej rośliny znaleziono na hałdzie kopalnianej. Jest to roślina cynkolubna, co tłumaczy jej obecność w tym miejscu. Kwitnie od maja do lipca. Ponadto na terenie Powiatu występują liczne pomniki przyrody, zarówno oŝywionej (drzewa i zespoły drzew) jak i pomniki przyrody nieoŝywionej (ostańce skalne, głazy i skałki wapienne, bryły skalne i źródła wód podziemnych). W momencie wstąpienia do Unii Europejskiej Polska zobowiązana będzie do wprowadzenia na terenie kraju systemu ochrony NATURA Działanie tego systemu polega na ochronie wybranych elementów przyrody, najwaŝniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie zastępuje systemów krajowych, ale je uzupełnia - daje merytoryczne podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na wybraniu (według określonych kryteriów), a następnie skutecznym ochronieniu określonych obszarów. Podstawę do wybierania i chronienia obszarów zaliczanych do systemu Natura 2000 stanowią dwie istniejące wcześniej, dyrektywy europejskie (tj. akty prawne wiąŝące rządy państw Unii): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa. W kaŝdej z nich jest mowa o wybieraniu obszarów waŝnych dla określonych elementów przyrody. W Polsce opracowana została "wstępna koncepcja obszarów Natura 2000". Ujęto w niej 285 obszarów zajmujących łącznie około 15% powierzchni kraju. Na obszarze Powiatu do ochrony w sieci NATURA 2000 zakwalifikowane zostały: - Dolinki Krakowskie, - Jaroszowiec, - Michałowiec, - Pustynia Błędowska. Tereny te zajmują łącznie 2 590,4 ha, co stanowi około 4 % powierzchni Powiatu. 29

30 3 STAN I OCENA ŚRODOWISKA POWIATU Środowisko naturalne Powiatu Olkuskiego obejmującego gminy Olkusz, Bukowno, Bolesław, Klucze, Wolbrom i TrzyciąŜ naleŝy do bardziej zdegradowanych w województwie małopolskim. Na stan środowiska naturalnego w Powiecie wpływa głównie rodzimy przemysł, a zwłaszcza eksploatacja i przerób rud cynkowo-ołowiowych oraz eksploatacja piasków podsadzkowych prowadzone w rejonie Bukowna. Ponadto uwidacznia się wpływ na środowisko niektórych większych zakładów i przedsiębiorstw w Kluczach, Jaroszowcu i Olkuszu jak równieŝ wielu innych mniejszych zakładów przemysłowych. Emisja zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych zanieczyszcza powietrze atmosferyczne, pogarsza jakość wód pitnych, zanieczyszczone są gleby metalami cięŝkimi, zdegradowana jest powierzchnia ziemi poprzez niekontrolowane składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych. Eksploatacja górnicza powoduje degradację gruntów leśnych i rolnych oraz powstawanie lejów i zapadlisk. Na terenie gminy Bolesław występuje składowisko odpadów poflotacyjnych, niezabezpieczone przed szkodliwym oddziaływaniem na środowisko. Ponadto w Bukownie zlokalizowane są częściowo niezagospodarowane wyrobiska piasku podsadzkowego. Niezadawalająca jest równieŝ świadomość ekologiczna mieszkańców Powiatu. Zły stan infrastruktury, bądź jej brak zwłaszcza sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków nie sprzyja poprawie stanu środowiska naturalnego. RównieŜ niewystarczająca infrastruktura komunikacyjna sprzyja kumulowaniu zanieczyszczeń komunikacyjnych. 3.1 Powietrze atmosferyczne Czynnikiem w znacznym stopniu oddziaływującym na poziom Ŝycia jest stan czystości powietrza. Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniŝej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Za zanieczyszczenia powietrza uwaŝa się obecność w dolnej warstwie atmosfery substancji stałych, ciekłych i gazowych, obcych naturalnemu jej składowi oraz występujących w ilościach zagraŝających zdrowiu człowieka oraz szkodliwych dla roślin i zwierząt Stan zanieczyszczenia powietrza [15, 16, 17, 18, 19] W 2002r. została opracowana dla województwa małopolskiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wstępna ocena jakości powietrza. Zgodnie z tą oceną Powiat Olkuski został zakwalifikowany: - ze względu na ochronę zdrowia do stref klasy C (przekraczany jest dopuszczalny poziom wraz z marginesem tolerancji dla pyłu PM10), - ze względu na ochronę roślin do stref klasy A. Oznacza to, Ŝe dla Powiatu Olkuskiego konieczne jest opracowanie programu ochrony powietrza. Tabele przedstawiają wynikowe klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń. 30

31 Tabela 4 Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Klasa ogólna strefy Działania wynikające z klasyfikacji Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całego obszaru strefy SO 2 NO 2 P M10 Pb C 6 H 6 CO O 3 C 4* (PM10) A A C A A A A 4* wzmocnienie systemu ocen (ze wskazaniem zanieczyszczenia) Tabela 5 Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Klasa ogólna strefy Działania wynikające z klasyfikacji Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całego obszaru strefy SO 2 NO x O 3 A 4 (PM10) A A A Na terenie Powiatu Olkuskiego umieszczone są trzy stacje pomiarowe zanieczyszczeń powietrza: w Olkuszu i TrzyciąŜu wchodzące w skład regionalnego systemu monitoringu prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz stacja w Olkuszu będąca stacją Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej (rys. 9). Prowadzi się w nich pomiary stęŝeń dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłu. Rys. 9. Sieć monitoringu powietrza atmosferycznego w województwie małopolskim w 2003r. 31

32 Wyniki pomiarów stęŝeń zanieczyszczeń podstawowych przedstawiają poniŝsze tabele. Jak z nich wynika stęŝenia w roku 2000 i 2001 były porównywalne. NaleŜy takŝe zwrócić uwagę na znaczne róŝnice stęŝeń zanieczyszczeń pomiędzy terenem miejskim i pozamiejskim. Średnioroczne stęŝenie zanieczyszczeń podstawowych w 2000 r. Tabela 6 Lp. Powiat/ adres stacji Typ stacji Instytucja Rodzaj zanieczyszczenia µg/m 3 SO 2 NO 2 pył 1 Olkusz, ul. automat. WIOŚ śeromskiego 2 Olkusz, ul. manualna WSSE Kazimierza Wielkiego 3 TrzyciąŜ manualna WIOŚ Średnioroczne stęŝenie zanieczyszczeń podstawowych w 2001 r. Tabela 7 Lp. Powiat/ typ stacji Instytucja Rodzaj zanieczyszczenia µg/m 3 adres stacji SO 2 NO 2 Pył Olkusz, ul. automat. WIOŚ 21-1 śeromskiego 35 Olkusz, ul. manualna WSSE Kazimierza Wielkiego 3 TrzyciąŜ manualna WIOŚ Ponadto na stacji w Olkuszu prowadzony jest przez WIOŚ pomiar stęŝenia ozonu troposferycznego oraz benzo(α)pirenu. Wyniki pomiarów z lat przedstawia tabela 8. StęŜenie ozonu i benzo(α)pirenu w 2000r. i 2001 r. Tabela 8 Wskaźnik StęŜenie w 2000r. StęŜenie w 2001r. Ozon 65 µg/m 3 53 µg/m 3 Benzo(α)piren 2,56 ng/m 3 4,85 ng/m 3 Średnioroczne stęŝenia podstawowych zanieczyszczeń emitowanych do powietrza na terenie Powiatu Olkuskiego na tle województwa przedstawiają mapy zestawione poniŝej na rysunkach. 32

33 Rys. 10. Średnioroczne stęŝenie pyłu w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) Rys. 11. Średnie stęŝenia pyłu w sezonach w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) 33

34 Rys. 12. Średnioroczne stęŝenie dwutlenku siarki w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) Rys. 13. Średnie stęŝenia dwutlenku siarki w sezonach w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) 34

35 Rys. 14. Średnioroczne stęŝenie dwutlenku azotu w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) Rys. 15. Średnie stęŝenia dwutlenku azotu w sezonach w Powiecie Olkuskim na tle Województwa Małopolskiego (2001 r.) Jak wynika z powyŝszych map na terenie Powiatu Olkuskiego stęŝenia podstawowych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych naleŝą do jednych z największych w województwie małopolskim. ZauwaŜalne teŝ są znaczne róŝnice stęŝeń w sezonie letnim i zimowym. Sumaryczną emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych według danych WIOŚ na terenie Powiatu Olkuskiego przedstawiono w tabelach poniŝej. 35