Materiały szkoleniowe dla uczestników podstawowego kursu jaskiniowego

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Materiały szkoleniowe dla uczestników podstawowego kursu jaskiniowego 23.02.2015"

Transkrypt

1 Sopocki Klub Taternictwa Jaskiniowego Materiały szkoleniowe dla uczestników podstawowego kursu jaskiniowego SKTJ Sopot, al. Niepodległości 771

2 Historia taternictwa jaskiniowego Historia eksploracji tatrzańskiej Zaczynając prawie od początku, koniecznie jest podanie do wiadomości, że w Tatrach nie było człowieka prehistorycznego. W związku z tym w jaskiniach tatrzańskich nie ma stanowisk archeologicznych dokumentujących bytność tamże przodków Homo Sapiens. Niektóre otwory jaskiń znane były z pewnością od czasów, kiedy pierwsi myśliwi i pasterze zaczęli zachodzić w Tatry. Do wnętrza jaskiń nie zapuszczano się jednak z obawy przed ciemnością i tajemniczym światem strachów i duchów. Pierwsze wyprawy w głąb jaskiń wiążą się prawdopodobnie z działalnością górniczą, która po polskiej stronie Tatr szczególnie intensywna była w XVI wieku w Dolinie Kościeliskiej. Do jaskiń zapuszczali się także poszukiwacze skarbów. Szukali oni tam głównie żył złota i zbójeckich talarów. Jaskinie tatrzańskie stały się obiektem badań mniej więcej równolegle z początkiem ekspansji turystycznej w Tatrach. Wraz z rozwojem turystyki następował wzrost zainteresowania jaskiniami. Pierwszym człowiekiem o którym wiadomo, że zwiedził jaskinię wyłącznie dla wrażeń estetycznych był poeta Seweryn Goszczyński. W dniach sierpnia 1832 roku usiłował on samotnie zgłębić tajemnice Jaskini Wodnej pod Pisaną. Pochodzenie tej jaskini opisał i wytłumaczył wszechstronny badacz Tatr, geolog Ludwik Zejszner. To właśnie Zejszner był autorem pochodzącej z 1949 r. pierwszej informacji o Jaskini Kasprowej Niżniej. Dwie ostatnie dekady XIX wieku stały się przełomowym okresem w historii badań jaskiniowych w Tatrach. Gotfryd Ossowski, paleontolog i archeolog, uprzednio prowadzący badania wykopaliskowe w jaskiniach Wyżyny KrakowskoWieluńskiej, zachęcony bogatymi znaleziskami kości zwierząt i wyrobów ludzkich, postanowił przeprowadzić podobne badania w jaskiniach tatrzańskich. W tym celu w latach dwukrotnie odwiedził Zakopane. Przewodnicy - górale oprowadzili go po znanych im jaskiniach. Opisy wielu jaskiń (m.in. Jaskini Goryczkowej i Zimnej) Ossowski umieścił w pisemnych sprawozdaniach. Za najbardziej interesującą do badań archeologicznych uznał on Jaskinię Magurską. W tym samym czasie Jan Gwalbert Pawlikowski rozpoczął popularyzację wiadomości o jaskiniach. Gorąco zachęcał turystów do ich zwiedzania. Odkrył kilka zupełnie nieznanych wówczas jaskiń, zaś w kilku wcześniej znanych (Wodna pod Pisaną) dotarł do niektórych miejsc jako pierwszy. Mimo że działalność Pawlikowskiego nie miała naukowego charakteru, należy uznać ją za ważną, choćby dlatego, że stanowiła znaczący fundament pod przyszłe naukowe poznanie podziemi Tatr. W 1887 r. liczba znanych w Tatrach Polskich jaskiń wzrosła do 30, a zainteresowanie nimi stało się powszechne. Z inicjatywy J. G. Pawlikowskiego udostępniono do zwiedzania Jaskinie Mylną i Raptawicką. W latach następnych stan znajomości jaskiń tatrzańskich niewiele się zmienił. Dopiero na początku XX wieku naukowcy zwrócili większą uwagę na jaskinie. Badania w jaskiniach prowadzili wtedy: geolog Wiktor Kuźniar, paleontolog Eugeniusz Kiernik i zainteresowany florą jaskiniową botanik Antoni Żmuda. W początkach XX wieku eksploracja jaskiń przyciągnęła taterników. Mariusz Zaruski, późniejszy założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, dotarł wraz z

3 towarzyszami do Jaskini Juhaskiej, położonej w północnej ścianie Giewontu. W tym samym roku Mariusz Zaruski i Jakub Wawrytko poszukując zaginionej Aldony Szystowskiej dokonali pierwszego przejścia pionowej jaskini w Tatrach - Jaskini Rozpadłej. W 1908 r. M. Zaruski wraz z Tadeuszem Korniłowiczem i Józefem Oppenheimem odkryli górne piętro Jaskini Kasprowej Niżniej, używając przy tym liny do asekuracji i zjazdów. Jako że M. Zaruski posługiwał się w jaskiniach sprzętem taternickim (liny, pętle, raki, czekany) oraz stosował techniki taternickie, można go uznać za pierwszego taternika jaskiniowego w Polsce. W 1913 r. nowy rozdział w poznaniu jaskiń tatrzańskich otwiera pojawienie się braci Stefana i Tadeusza Zwolińskich, którzy zaczęli prowadzić działalność speleologiczną na terenie Tatr Polskich i Słowackich. Ich pierwszymi pracami było przeprowadzenie pomiarów Jaskini Magurskiej i dokonanie niewielkich odkryć w Jaskini Zimnej. Działalność na szerszą skalę rozpoczęli w 1921 roku. Odkryli wtedy wiele nieznanych jaskiń, m.in. Przeziorową, Kasprową Średnią i Piwnicę Miętusią. Równolegle prowadzili dokumentację tych odkryć, sporządzając plany i przekroje. Ożywienie ich działalności nastąpiło po 1934 roku, z chwilą przyznania im dotacji na prowadzenie badań. W tym okresie odkryto wiele nowych jaskiń, spośród których należy odnotować: Kamienne Mleko, Miętusią i Mroźną. W kilku znanych już jaskiniach (Mylna, Zimna, Wodna pod Pisaną, Lodowa w Ciemniaku) poznano nowe ciągi. Oprócz licznych prac eksploracyjnych bracia Zwolińscy rozważali możliwość udostępnienia którejś z jaskiń dla ruchu turystycznego. Prowadzono wówczas wiele badań naukowych w jaskiniach: Antoni Wrzosek zajmował się zjawiskami krasowymi, Jan Stach obserwował owady, a Edward Niezabitowski prowadził badania paleontologiczne. Na początek lat 50. datuje się narodziny nowoczesnego taternictwa jaskiniowego. Wtedy to w Krakowie powstał Klub Grotołazów, zrzeszający młodych aktywnych ludzi, których ambicją było odkrywanie i badanie nieznanych jeszcze jaskiń lub trudno dostępnych partii w znanych już jaskiniach. Początkowo działalność grotołazów krakowskich skupiła się na pionowych fragmentach Jaskini Miętusiej, w której w wyniku prac eksploracyjnych uzyskano rekordową w Polsce głębokość 213 metrów. Późniejsza działalność Klubu Grotołazów objęła również jaskinie: Zimną, Kasprową Niżnią, Szczeliną Chochołowską, Miętusią Wyżnią i Wysoką. Zazwyczaj odkrywano tam partie, których eksploracja przed wojną była niemożliwa ze względu na brak znajomości technik wspinaczkowych. Kazimierz Kowalski, jeden z założycieli i liderów Klubu Grotołazów, wydał w latach tomowe dzieło pt. Jaskinie Polski. Była to pierwsza praca mająca charakter inwentaryzacyjny. Tom drugi zawierał szczegółowe opisy 70 jaskiń tatrzańskich. Działalność jaskiniową po II wojnie światowej należy raczej utożsamiać nie z konkretnymi osobami czy małymi grupkami, lecz z dobrze zorganizowanymi klubami speleologicznymi. Po pionierskich dokonaniach grotołazów krakowskich, uaktywnili się przedstawiciele klubów z innych większych miast Polski. Członkowie Koła Jaskinioznawczego PTTK w Zakopanem odkryli nowe partie w Jaskini Zimnej i szereg nowych obiektów w rejonie Wąwozu Kraków. W lipcu 1959 r. grotołazi zakopiańscy odkryli Jaskinię Śnieżną. To wydarzenie zapoczątkowało okres odkryć innych jaskiń o rozwinięciu aven i gouffre w masywie Czerwonych Wierchów. Tak więc w 1960 r. Janusz Flach z Zakopanego odkrył dwie jaskinie w pionowych zerwach Dolinki Mułowej - Ptasią Studnię i Lodową Litworową. W 1961 r. grotołazi wrocławscy z Sekcji Grotołazów AKT ZSP (Roman Bebak, Janusz Fereński,

4 Janusz Rabek) odkryli Jaskinię Czarną, przez wiele lat uznawaną za najdłuższą w Polsce. W tym samym roku odkryto także kolejną dużą jaskinię w masywie Czerwonych Wierchów - Wielką Litworową. Odkrywcą był Edward Krauzowicz z Zakopanego. W lipcu 1966 r. w stoku Małołączniaka odkryto nieduży otwór Jaskini Nad Kotlinami. Kilka lat później połączono tę jaskinię z Jaskinią Śnieżną i w ten sposób utworzono system Jaskini Wielkiej Śnieżnej. W lipcu 1968 r. grotołazi poznańscy (Czesław Majchrowicz, Janusz Nickowski) z Sekcji Grotołazów AKT odkryli jaskinię Bańdzioch Kominiarski - największą jaskinię masywu Kominiarskiego Wierchu. Okres lat 70. był intensywnym etapem poznawania (odkrywania) nowych partii w znanych już jaskiniach. W latach 80. grotołazi z Katowickiego Klubu Speleologicznego odkryli większość ciągów systemu jaskiniowego Wysoka - Za Siedmiu Progami. Ostatnią z wielkich jaskiń tatrzańskich - Jaskinię Kozią, położoną w masywie Krzesanicy odkryto w 1983 r. W dwa lata później członkowie Krakowskiego Klubu Taternictwa Jaskiniowego rozpoczęli jej intensywną eksplorację. Wielkich odkryć dokonano także w znanej od 1959 r. Śnieżnej Studni. W 1995 r. Zakopiańczycy pod kierownictwem Krzysztofa Dudzińskiego poszerzyli przejście w niewielkiej do tego czasu Studni w Kazalnicy. W wyniku tego działania i kolejnych odkryć, jaskinia ma dziś ponad 1000 m długości i 240 m deniwelacji. W 2002 roku grotołazi z Nowego Sącza w niedużej do tego czasu Jaskini Małej w Mułowej odkryli partie sprowadzające aż na 555 m. Działalność polskich grotołazów poza granicami kraju Pierwszy zorganizowany wyjazd zagraniczny mającym charakter wyprawy jaskiniowej odbył się w dniach r. Wtedy to 10-ciu polskich grotołazów eksplorowało okolicę Studni Plevy w Jaskini Bielskiej w Czechosłowacji. Dokonali wtedy także przejść jaskiń w Tatrach Bielskich, Tatrach Zachodnich, Niżnich Tatrach i Słowackim Raju. Było to wydarzenie przełomowe, gdyż jeszcze w latach 50. zorganizowano szereg wypraw do jaskiń Czechosłowacji, Bułgarii, Francji i NRD. Bez wątpienia najbardziej przełomowym wydarzeniem w dziejach naszego speleoalpinizmu była wyprawa do Gouffre Berger. W dniach r. 5-osobowa grupa polska (Andrzej Chodorowski, Oleg Czyżewski, Teresa Janasz, Kazimierz Kowalski, Mieczysław Mielcarski) brała udział w międzynarodowej wyprawie eksploracyjnej zorganizowanej przez Speleo-Groupe CAF (kierownik Fernand Petzl). W czasie wyprawy odkryto ciągi sprowadzające na głębokość m. Spośród Polaków jedynie K. Kowalski dotarł do syfonu końcowego. Po raz pierwszy w dziejach eksploracji jaskiniowej przekroczono magiczną głębokość 1000 metrów, osiągając głębokościowy rekord świata, który utrzymał się przez kolejne 10 lat (w 1966 r. rekord został pobity w pirenejskiej Pierre Saint Martin). Pierwszą wyprawą poza kontynent europejski była 10-osobowa ekspedycja eksploracyjnonaukowa na Kubę. Wyprawą która odbyła się w dniach r. kierował Maciej Kuczyński. Odkryto łącznie 20 km korytarzy. Wyprawa do Gouffre Berger z 1956 roku zaowocowała nawiązaniem doskonałych stosunków z Francuzami, które utrzymują się po dzień dzisiejszy. Umożliwiło to naszym grotołazom

5 dynamiczny rozwój technik jaskiniowych oraz dało możliwość odwiedzania najciekawszych jaskiń we Francji. Tak więc już w 1957 r. ( ) Polacy mogli zorganizować samodzielną wyprawę do trzeciej pod względem głębokości jaskini świata Dent de Crolles (kier. Oleg Czyżewski). W dniach r. 10-osobowa wyprawa kierowana przez Macieja Kuczyńskiego dokonała 4. przejścia Gouffre Berger. 4 osoby doszły wtedy do syfonu końcowego na m. Kolejne lata związane są z działalnością naszych rodaków w jaskiniach austriackich, głównie w Alpach Salzburskich. We wrześniu 1969 roku mała, czteroosobowa wyprawa STJ KW Zakopane, kierowana przez Christiana Parmę pojawiła się u stóp masywu Hoher Göll. Mimo kiepskiego wyposażenia sprzętowego i przy zdecydowanym sprzeciwie prezesa klubu z Salzburga, wyprawa dokonała przejścia niezwykle trudnej Grubernhornhöhle o deniwelacji 710 m. Ta pionierska wyprawa dała początek licznym wyjazdom Polaków do jaskiń Austrii. Już w roku następnym Christian Parma organizuje wyprawę eksploracyjną, właśnie do Grubernhornhöhle. Jaskinia ta zostaje pogłębiona do 854 m <-784, +70>. Wyprawa dała początek następnym tego rodzaju przedsięwzięciom w jaskiniach Austrii. Ważniejsze odkrycia polskich grotołazów w Alpach Salzburskich 1. Lamprechtsofen - głębokość 1632 m (druga pod względem głębokości jaskinia świata) - masyw Leoganger Steinberge, kluby eksplorujące jaskinię: Sekcja Taternictwa Jaskiniowego Klubu Wysokogórskiego Kraków, Akademicki Klub Grotołazów Kraków i Krakowski Klub Taternictwa Jaskiniowego, KTJ PZA. Polacy rozpoczęli działalność w tej jaskini w 1977 roku. Zaczęli od eksploracji partii położonych od poziomu +730 m. W latach następnych dołączono do Lampo: w 1990 r. Verlorenenweghöhle (N-132), w 1995 r. Vogelschacht i w 1998 r. PL-2. Po dołączeniu tej ostatniej system Lamprechtsofen (na krótko) stał się najgłębszą jaskinią świata, o deniwelacji 1632 m. 2. Jägerbrunntrogsystem - głębokość 1078 m - najdłuższa jaskinia odkryta przez Polaków (28 km długości) - masyw Hagengebirge, klub eksplorujący: Katowicki Klub Speleologiczny. 3. Jubiläumsschacht - głębokość 1173 m - w całości wyeksplorowana przez Polaków - masyw Göll, kluby: Speleoklub Morski Gdynia, KTJ PZA. 4. Meanderhöhle - głębokość 1029 m - masyw Tennengebirge - kluby: Speleoklub "Bobry" Żagań, Speleoklub Bielsko-Biała. 5. Bleikogelhöhle (P-35) - głębokość 1021 m - masyw Tennengebirge - klub Speleoklub "Bobry" Żagań. 6. Feichtnerschachthöhle głębokość 1025 m masyw Kitzsteinhorn (Wysokie Taury) klub Krakowski Klub Taternictwa Jaskiniowego. 7. Hochschartehöhlensystem głębokość 1318 m masyw Göll, kluby: Katowicki Klub Speloelogiczny, Wielkopolski Klub Taternictwa Jaskiniowego. Jest to 7 jaskiń, w których w wyniku polskiej eksploracji przekroczono magiczną głębokość 1000 m. Poza tym Polacy uczestniczyli w eksploracji jaskiń, które później zostały pogłębione do 1000 przez grotołazów z innych państw. Np. grotołazi ze Speleoklubu Warszawskiego i WAKS eksplorowali

6 jaskinię Bergerhöhle (Tennengebirge) do głębokości 915 m. Późniejsze odkrycia francuskie pogłębiły system Bergerhöhle - Platteneckhöhle - Cosa Nostra Höhle do głębokości 1250 m.

7 Jaskinie w Polsce Tatry W polskiej części Tatr znanych jest ponad 800 jaskiń. Zdecydowana większość znajduje się w Tatrach Zachodnich w skałach podlegających krasowieniu. Jaskinie tatrzańskie znajdują się na czele najdłuższych i najgłębszych jaskiń Polski. Najdłuższe jaskinie polskiej części Tatr l.p. jaskinia długość [m] położenie 1 Wielka Śnieżna Tatry Zachodnie, Małołączniak 2 Śnieżna Studnia Tatry Zachodnie, Małołączniak 3 Wysoka Za Siedmiu Progami Tatry Zachodnie, Ciemniak 4 Miętusia Tatry Zachodnie, Dolina Miętusia, Wantule 5 Bańdzioch Kominiaski 9550 Tatry Zachodnie, Kominiarski Wierch l.p. jaskinia głębokość [m] położenie 1 Wielka Śnieżna 824 (-808;+16) Tatry Zachodnie, Małołączniak 2 Śnieżna Studnia 763 (-726;+37) Tatry Zachodnie, Małołączniak 3 Bańdzioch Kominiaski 562 (-546;+16) Tatry Zachodnie, Kominiarski Wierch 4 Mała w Mułowej -555 Tatry Zachodnie, Dolina Mułowa Najgłębsze jaskinie polskiej części Tatr 5 Wysoka Za Siedmiu Progami 435 (-300;+135) Tatry Zachodnie, Ciemniak Więcej informacji w opracowaniu "Tatrzański rejon krasowy". Pieniny W Pieniach znanych jest blisko 50 jaskiń (według ostatnich danych 46). Znajdują się one na terenie Pienin Środkowych (pokrywających się w znacznym stopniu z obszarem Pienińskiego Parku Narodowego) oraz Pienin Spiskich. Jaskinie Pienin powstały w obrębie skał wapiennych. Jednak tylko niektóre z nich noszą ślady modelowania przez płynącą wodę (w tym przez współczesne przepływy - znane z Przełomu Białki). Na powstanie największych jaskiń regionu największy wpływ miały procesy rozwierania powierzchni międzyławicowych. Największymi jaskiniami Pienin są Jaskinia w Ociemnem (długość: 196 m, głębokość: -47,5 m) i Jaskinia Pienińska (długość: 101 m, głębokość: -18 m) obie położone są na terenie Pienin Środkowych. Z kolei najbardziej znaną jaskinią jest Jaskinia w Obłazowej (Pieniny Spiskie). Słynie ona z przeprowadzonych w niej badań archeologicznych. Odkryto w niej, datowane na ok lat p.n.e., najstarszy na świecie bumerang wykonany z ciosu mamuta oraz najstarszą zachowaną kość ludzką z terenu ziem polskich. Karpaty Zewnętrzne (fliszowe) W skład polskiej części tego górotworu wchodzi łańcuch Beskidów (wraz z pogórzami) ciągnący się od Beskidu Śląskiego (na zachodzie) aż po Bieszczady (na wschodzie). Osady budujące te góry to tzw. flisz karpacki - warstwy skał osadowych, składające się z ławic i warstw na przemian zlepieńców, piaskowców, mułowców i iłowców, w mniejszym stopniu rogowców i margli. W

8 skałach tych zjawiska krasowe nie występują. Jaskinie fliszu karpackiego ze względu na genezę można podzielić na grawitacyjne (osuwiskowe najczęściej występujące, odprężeniowe, obrywowe) oraz erozyjno-wietrzeniowe. Obecnie Beskidy są obszarem najbardziej intensywnej eksploracji jaskiniowej. W ciagu ostatnich 18 lat liczba jaskiń zwiększyła się ponad 3-krotnie (z 449 w 1997 roku do 1478 w 2013 roku). Rozlokowane sę one na całym obszarze Beskidów, choć łatwo zauważyć ich nierównimierne rozmieszczenie. Ma ono związek ze stopniem zaawansowania prac eksporacyjnych w danym terenie. Najwięcej jaskiń występuje z Beskidzie Śląskim. Jednocześnie są to największe obiekty polskiej części Karpat Zewnętrznych. l.p. jaskinia długość [m] głębokość [m] pasmo górskie 1 Wiślańska (-37,5; +3,5) Beskid Śląski 2 Miecharska (-54; +2) Beskid Śląski 3 W Trzech Kopcach (-28; +5) Beskid Śląski 4 Ostra-Rolling Stones Beskid Śląski 5 Drwali - Słowiańska Beskid Niski Sudety Góry te charakteryzują się różnorodnością jaskiń. Rejony krasowe Sudetów występują postaci soczew w masie skał niekrasowiejących. Skały podlegające krasowieniu (marmury, dolomity), a co za tym idzie jaskinie, występują głównie na obszarze Gór Kaczawskich oraz Sudetów Kłodzkich. W Sudetach znane są również jaskinie niekrasowe. Wystąpują one w piaskowcach Gór Stołowych i Pogórza Kaczawskiego, a także w skałach granitowych Karkonoszy. Najdłuższą i najbardziej znaną jaskinią Sudetów jest udostępniona turystycznie przez wielu uważana za najpiękniejszą w Polsce - Jaskinia Niedźwiedzia. W Sudetach znajduje się ponad 150 jaskiń, ponadto wiele zostało całkowicie, bądź częściowo zniszczonych wskutek działalności kamieniołomów. Najdłuższe jaskinie polskiej części Sudetów l.p. jaskinia długość [m] położenie 1 Niedźwiedzia 4500 masyw Śnieżnika 2 Z Filarami - Prosta 727 Kotlina Krzeszowska 3 Radochowska 502 Góry Złote 4 Na Potoku 482 Góry Stołowe 5 Szczelina Wojcieszowska 440 Góry Kaczawskie l.p. jaskinia głębokość [m] położenie 1 Niedźwiedzia 115 (-83;+32) masyw Śnieżnika 2 Szczelina Wojcieszowska 113 (-93;+20) Góry Kaczawskie 3 Imieninowa -58 Góry Kaczawskie 4 Nowa 49 (-24;+25) Góry Kaczawskie 5 Błotna (Pierwszomajowa) -40 Góry Kaczawskie Najgłębsze jaskinie polskiej części Sudetów

9 Region Świętokrzyski Region obejmuje obszar znacznie większy niż geograficzne granice Gór Świętokrzyskich, ciągnąc się od okolic Opoczna aż niemal po lewy brzeg Wisły. Na tym obszarze znanych jest ponad 135 jaskiń. Największe jaskienie zlokalizowane są w okolicy Kielc w Górze Kopaczowej. Znajduje się tam najdłuższa poza Tatrami jaskinia w Polsce system Chelosiowa Jama Jaskinia Jaworznicka o długości 3670 m. Na uwagę zasługuje rownież, charakteryzujaca się bogatą szatą naciekową, udostępnina turystycznie jaskinia Raj. l.p. jaskinia 1 Chelosiowa Jaworznicka 2 Pajęcza 3 długość [m] głębokość [m] położenie 61 (-57; +4) Subregion Kielecki, Góra Kopaczowa 25,5 (-17,5; +8) Subregion Kielecki, Góra Kopaczowa Jaskinia w Sztolni Zofia na 279 Miedziance 23 (-8; +18) Subregion Chęciński, Miedzianka 4 Raj 240 9,5 (-8; +18) Subregion Chęciński, wzgórze Malik 5 Szczelina na Kadzielni (-14,5; +6,5) Subregion Kielecki, Kielce, Kadzielnia Jama Wyżyna Śląska Jaskinie tego regionu położone są na obszarze pomiędzy Garbem Chełma (Góra św. Anny) a obszarem przylegającym do Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Zinwentaryzowanych zostalo 66 jakiń przeważnie pochodzenia krasowego. Największą i najgłębszą jaskinią Wyżyny Śląskiej jest Diabla Dziura (długość: 107 m, deniwelacja: 19 m (-15;+4)) położona w Garbie Tarnogórskim. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska Popularnie zwana Jura jest najbardziej znanym obszarem występowania jaskiń krasowych w Polsce. Łatwy dostęp, stosunkowo nieduże trudnosci (większość jaskiń nie wymaga użycia liny) i dogodne położenie w pobliżu dużych ośrodków miejskich skutkuje dużą popularnością tych jaskiń. Kilka obiektów zostało udostępnionych turystycznie. Wśród nich najbardziej znane w Polsce jaskinie, związane z popularnymi legandami, takie jak Smocza Jama w Krakowie oraz Jaskinia Łokietka w Dolinie Prądnika. Na oszarze Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej znanych jest ponad 2070 jaskiń. Największe skupiska jaskiń występują w tzw. Dolinkach Podkrakowskich i Ojcowskim Parku Narodowym, okolicach Podlesic oraz Olsztyna (Góry Sokole). Najdłuższe jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej l.p. jaskinia długość [m] położenie 1 Wierna 1027 Dolina Wiercicy 2 Wierzchowska Górna 975 Dolina Kluczwody 3 Szachownica I 690 Wyżyna Wieluńska 4 Brzozowa 645 Okolice Niegowej

10 5 Niedźwiedzia Górna 635 Dolina Wiercicy Najgłębsze jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej l.p. jaskinia głębokość [m] położenie 1 Studnisko -74 Góry Sokole 2 Szeroki Awen -59 Dolina Szklarska 3 Januszkowa Szczelina -56,5 okolice Olkusza 4 Rysia -49,5 Rodaki 5 Piętrowa Szczelina -45 okolice Niegowej Niecka Nidziańska Obszar Niecki jest jedynym w Polsce rejonem występowania jaskiń krasowych powstałych w gipsach. Znanych jest około 116 jaskiń. Największa ich koncentracja ma miejsce w okolicach Skorocic i Aleksandrowa. Do największych obiektów należą: Jaskinia Skorocicka (długość: 352 m, deniwelacja: +5 m), Jaskinia w Wiśniówkach (długość: 342 m), Jaskinia w Marzęcinie (długość: 250 m, głębokość: -10 m) oraz Jaskinia Sawickiego (długość: 173 m, głębokość: -3 m). Roztocze Na Roztoczu znanych jest kilkanaście jaskiń powstałych w piaskowcach i wapieniach (pochodzenie pseudokrasowe). Największą jest Jaskinia Diabelska Prałasanta (długość: 21 m). Niż Polski Na rozległym obszarze Niżu Polskiego znanych jest piaskowcach, zlepieńcach lub scementowanych koncentracji jaskiń możemy mówić w przypadku Gdańskiej. Najbardziej znaną i najdłuższą jaskinią jaskinia Groty Mechowskie (długość: 61 m). około 20 jaskiń. Powstały one przeważnie w osadach wodonolodowcowych. O pewnej doliny dolnej Wisły oraz otoczenia Zatoki tego regionu jest udostępniona turystycznie Uwagi 1. Przy podsumowaniach wzięto pod uwagę tylko jaskinie zlokalizowane w Polsce. Należy mieć to na uwadze biorąc pod uwagę górskie masywy leżące na granicy państw (Tatry, Pieniny, Karpaty, Sudety). 2. W przypadku niektórych regionów podano orientacyjne liczby jaskiń. Związane jest to z rozbieżnościami w literaturze oraz nierówno prowadzonym pracom inwentaryzacyjnym. 3. Położenie jaskiń zostało podane zgodnie z popularnym nazewnictwem. Nie zawsze więc są to nazwy zgodne z regionalizacją fizycznogeograficzną. luty 2015

11 Tatrzański rejon krasowy Tatry - jedyne góry w Polsce o charakterze alpejskim, są najwyższym wzniesieniem łańcucha Karpat. Górotwór tatrzański został wydźwignięty w kredzie i paleogenie. Dzisiejszą rzeźbę zwaną alpejską, Tatry zawdzięczają czterem okresom zlodowaceń plejstoceńskich. Ostatnie ze zlodowaceń ustąpiło ostatecznie ok tys. lat temu. Aby dokładniej móc się przyjrzeć opisowi Tatr należy najpierw dokładnie wyznaczyć granice tego górotworu oraz poznać otaczające regiony fizyczno-geograficzne. Od strony północno-zachodniej i północnej, strome zbocza tatrzańskie kontaktują się z podłużnym obniżeniem, zwanym Rowem Podtatrzańskim; przebiega on równoleżnikowo ze wschodu od okolic miejscowości Kubin na Słowacji do działu wodnego Porońca i Białki. Po stronie słowackiej analogiczną formą do Rowu Podtatrzańskiego jest odcinek doliny Potoku Jaworzyńskiego od Jaworzyny do Podspadów oraz równoleżnikowa bruzda, w której rozciąga się wieś Zdziar u podnóża Tatr Bielskich. Od strony wschodniej Tatry kontaktują się z rozległą Kotliną Spiską, a od południa z równie szeroką Kotliną Liptowską. Niekiedy jednostki te oznacza się wspólną nazwą: Kotlina SpiskoLiptowska. Wyznaczenie zachodniej granicy Tatr nastręcza najwięcej trudności. Granicą tą jest dyslokacja tektoniczna na linii Suchego Potoku, z punktem na grani głównej w postaci Przełęczy Huciańskiej (wys. 905 m n.p.m.). Dyslokacja ta oddziela Tatry od znacznie niższych Gór Choczańskich. W Tatrach łatwo wyznaczyć główną oś orograficzną, w postaci grzbietu zwanego Granią Główną Tatr. Grań zaczyna się na zachodzie na Przełęczy Huciańskiej i biegnie przez szczyty: Zuberzec, Banówka, Wołowiec, Starorobociański Wierch, Czerwone Wierchy, Kasprowy Wierch, Świnica, Rysy, Wysoka, Ganek, Wielki Batyżowiecki Szczyt, Zadni Gerlach, Wielki Jaworowy Szczyt, Lodowy Szczyt, Jagnięcy Szczyt, Przełęcz pod Kopą, Płaczliwa Skała, Hawrań do Przełęczy Zdziarskiej (1077 m n.p.m.) na pograniczu Tatr Bielskich. Istnienie Grani Głównej Tatr znajduje konsekwencje, choćby w postaci wyznaczania dolin walnym, o czym w innym miejscu. Przez Tatry przebiega także dział wód Morza Czarnego i Bałtyckiego. Jego przebieg nie pokrywa się ani z Granią Główną, ani z granica państwową polsko-słowacką. Przebiega on (początkowo wspólnie z granicą państwową) wzdłuż grani wyznaczonej przez szczyty: Furkaska, Bobrowiec, Długi Upłaz, Wołowiec (tu dział wód łączy się z Granią Główną) i dalej biegnie przez Starorobociański Wierch, Czerwone Wierchy, Kasprowy Wierch, Świnicę, Cubrynę. Tu dział wodny odbija od Grani Głównej i granicy państwowej na południe i biegnie dalej przez Koprowy 1

12 Wierch, Hlińską Wieżę i Wielkie Solisko w okolice Szczyrbskiego Jeziora, które należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Tak więc do zlewiska Morza Bałtyckiego należą całe Tatry Polskie, a spośród części słowackiej: przeważająca część Tatr Wysokich oraz całe Tatry Bielskie. Do zlewiska Morza Czarnego należą całe słowackie Tatry Zachodnie i stosunkowo niewielka część Tatr Wysokich po stronie słowackiej. Biorąc pod uwagę orografię, budowę geologiczną i krajobraz, Tatry dzielą się na 3 regiony fizyczno-geograficzne: - Tatry Zachodnie - Tatry Wschodnie (Wysokie) - Tatry Bielskie Parametry wielkościowe. Tatry zajmują powierzchnię 786 km2. W granicach Polski znajduje się 175 km2 powierzchni Tatr. Bardziej szczegółowe parametry wielkościowe przedstawia tabelka: Region Tatry Zachodnie Powierzchnia 379 km 94 km2 w tym - część polska w tym część słowacka Tatry Wysokie 285 km2 341 km 2 81 km2 w tym - część polska w tym część słowacka Tatry Bielskie Powierzchnia km2 46 km 2 Doliny walne Dolina walna to taka, która swoim górnym piętrem opiera się o grań główną, a jej dolny odcinek uchodzi bezpośrednio z gór. Nie należy więc sugerować się innym nazewnictwem górnych pięter dolin, tylko za jedynie słuszne przyjąć kryterium orograficzne. I tak dla przykładu: Dolina Chochołowska jest doliną walną, gdyż jej górne piętra (np. Dolina Wyżnia Chochołowska), opierają się o grań, zaś dolny odcinek wpada do Rowu Podtatrzańskiego. Doliną walną nie jest zaś kubaturowo obszerna Dolina Miętusia. Wprawdzie jej górne odcinki: Dolinki Litworowa i Mułowa dochodzą do grani, lecz w dolnym odcinku dolina ta nie uchodzi do Rowu Podtatrzańskiego, lecz do Doliny Kościeliskiej. W Polskiej części Tatr jest 6 dolin walnych. Są to kolejno od zachodu: - Dolina Chochołowska - Dolina Kościeliska - Dolina Małej Łąki - Dolina Bystrej 2

13 - Dolina Suchej Wody - Dolina Białki (w granicach Polski tylko jej lewa orogr. część, konkretnie: Dolina Rybiego Potoku, Dolina Roztoki, Dolina Waksmundzka) Łącznie w Tatrach jest 31 dolin walnych. Tatry Zachodnie Granicznym punktem na zachodzie jest Przełęcz Huciańska (905 m n.p.m.). Granica między Tatrami Zachodnimi a Wysokimi przebiega następująco (od południa): Dolina Koprowa, przełęcz Zawory, Dolina Wierchcicka, przełęcz Liliowe (Grań Główna), Dolina Suchej Wody. Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest leżąca po słowackiej stronie Bystra (2248 m n.p.m.), zaś po polskiej części Tatr Zachodnich najwyższy jest graniczny szczyt Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.). Południową część Tatr Zachodnich tworzy masyw krystaliczno-metamorficzny, część północną budują skały osadowe o przewadze facji węglanowych (wapienie i dolomity). Wbrew często utrwalanym błędnym informacjom, należy w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że skały wapienne i dolomitowe budują jedynie część Tatr Zachodnich. Znaczna część tego regionu zbudowana jest z łupków i innych skał metamorficznych, a także z granitów i skał granitopodobnych (masyw Rohaczy na Słowacji przypomina swym wyglądem krajobraz wysokogórski Tatr Wysokich). W części Tatr Zachodnich zbudowanej ze skał wapiennych powszechnie występują zjawiska krasowe i jaskinie. W bieżącym rozdziale zostanie wspomniane jedynie o jaskiniach słowackiej części Tatr Zachodnich, bowiem jaskiniom leżącym po polskiej stronie zostało poświęcone szersze opracowanie. Po stronie słowackiej największe jaskinie krasowe występują w otoczeniu Siwego Wierchu i Osobitej. Najdłuższą z jaskiń tego rejonu jest Stefkówka (Brestovská) dług. ok m. Do najgłębszych zaś należą: Bezdenna Studnia (Bezodna priepast ) głęb. 120 m i Jaskinia w Okoliku (Priepastná jaskyňa v Okoliku) dług. ok. 440 m, głęb. 106 m, Nová éra głęb. 121 m. Priepasť na Sivom vrchu głęb. 93 m. Z punktu widzenia polskiego taternika jaskiniowego, najciekawsze wydają się jednak jaskinie, których otwory znajdują się w południowych zboczach Czerwonych Wierchów (wraz z granią Goryczkowych aż po Liliowe). Największe i najgłębsze jaskinie tego rejonu to Tomanowa Studnia (Priepast Zadný Úplaz) dług. 600 m, den. 166 m <162; +4>, Nowa Krzesanicka (Nová Kresanica) dług. 820 m, głęb. 190 m oraz PIU (G6) dług. 632 m 3

14 Tatry Wysokie Granicę z Tatrami Zachodnimi wyznacza linia (od południa): Dolina Koprowa, przełęcz Zawory, Dolina Wierchcicka, przełęcz Liliowe (Grań Główna), Dolina Suchej Wody. Od Tatr Bielskich oddziela je granica biegnąca: (od zachodu) dolny odcinek Doliny Jaworowej, Dolina Zadnich Koperszadów, Przełęcz Pod Kopą, (Grań Główna), Dolina Kieżmarska. Najwyższym szczytem Tatr Wysokich i zarazem całego masywu tatrzańskiego jest Gerlach (2655 m n.p.m.), zaś w części polskiej największą kulminację stanowią Rysy (2499 m n.p.m.) najwyższy szczyt Polski. Trzon Tatr Wysokich stanowi krystaliczny masyw (dominujące skały: granodioryty, tonality, granity). Występują tu także skały wapienne. W Tatrach Wysokich sporadycznie występują jaskinie o genezie odprężeniowo-grawitacyjnej (Mnich, Rysy) i erozyjno-wietrzeniowej (Grań Żabiego, Cubryna). Niewielkie jaskinie krasowe polskich Tatr występują w Dolinie Łężnej (największa: Jaskinia w Jaworzyńskim Żlebie 10 m dług.), w Filipczańskim Wierchu (największa: Jaskinia Filipczańska Niżnia 14 m dług.) oraz we wschodnim zboczu Wołoszyna (Jaskinia Wołoszyńska Wyżnia 44 m dług., Jaskinia Wołoszyńska Niżnia 46,4 m dług.). Duże jaskinie krasowe występują w słowackich Tatrach Wysokich. Zgrupowanie jaskiń znajduje się w masywie Szerokiej Jaworzyńskiej i Czarnogórskiej Czuby. Największe z nich to: Cień Księżyca (Mesačný tieň) dług km, głęb. 451 m (najdłuższa jaskinia całych Tatr), Jaworzynka (Javorinka) dług m, den. 360 m <-88,5; +271,5>, Czarnogórska (Čiernohorská) dług m, den. 232 m <-120; +112>, System Suchej i Mokrej Dziury (Systém Suchej a Mokrej diery) dł m, Jaskyňa verných dł. 870 m, Jaskyňa pod Úplazom głęb. 97 m. Tatry Bielskie Tatry Bielskie leżą w całości po stronie słowackiej. Od Tatr Wysokich oddziela je granica biegnąca: (od zachodu) dolny odcinek Doliny Jaworowej, Dolina Zadnich Koperszadów, Przełęcz Pod Kopą, (Grań Główna), Dolina Kieżmarska. Najwyższym szczytem Tatr Bielskich jest Hawrań (2151 m n.p.m.) jest zarazem najwyższym wapiennym szczytem Tatr. Pod względem budowy geologicznej Tatry Bielskie są bardzo jednolite. W całości zbudowane są ze skał wapiennych. Mimo powszechnego występowania skał podlegających krasowieniu, nie odkryto tutaj dużej ilości jaskiń. Najdłuższą i najbardziej znaną z jaskiń jest udostępniona dla ruchu turystycznego i oświetlona Jaskinia Bielska (Belianská) dług m, głęb. 168 m. Najgłębszą jaskinią tego rejonu jest Jaskinia Strzystarska (Tristarska priepast ) dług. ponad 600 m, głęb. 201 m. 4

15 Część szczegółowa Przy opisie rejonów krasowych i jaskiń polskiej części Tatr Zachodnich nie zastosowano klasycznego podziału Tatr na doliny. Zaproponowany podział został opracowany na potrzeby niniejszego opracowania. Otoczenie Doliny Chochołowskiej Większość jaskiń występujących w Dolinie Chochołowskiej to obiekty niewielkie. Najważniejsze zgrupowanie jaskiń (w tym wszystkie o znaczniejszych rozmiarach) znajduje się na stosunkowo niewielkim obszarze lewego orograficznie zbocza doliny w rejonie Wyżniej Bramy Chochołowskiej. Z występujących tam obiektów warto wspomnieć o Jaskini Rybiej (dług. 240 m, den. niewielka), zwykle wypełnionej wodą. Jaskinia ta stanowi współczesny podziemny przepływ Potoku Chochołowskiego, a - wody tej jaskini wpływają do korytarzy Szczeliny Chochołowskiej. Nazwa jaskini ma związek z występowaniem w niej ryb, co zaobserwował S. Zwoliński. Największą i najbardziej znaną jaskinią tej doliny jest Szczelina Chochołowska (dług. ok m, den. 66 m <-34; +32>). Grota jest dawnym podziemnym przepływem Potoku Chochołowskiego. Obejmuje ona jednak nie jedno, a kilka pięter dawnych przepływów. Jaskinia jest jednym z najpiękniejszych w Polsce przykładów rozwoju nacieków z kamiennego mleka, tworzących osobliwe formy jak pola ryżowe i łopaty. W górnej części jaskini znajdują się dwa stalagmity o wysokości ok. 1,5 m co zalicza je największych tego typu form występujących w Polsce. Na południowy zachód od Szczeliny Chochołowskiej znajduje się otwór jaskini Kamienne Mleko (dług. 390 m, den. 33 m). Tak jak inne jaskinie tego rejonu była ona dawnym przepływem Potoku Chochołowskiego. W jaskini występują nacieki krystaliczne oraz powszechnie mleko wapienne, co nadało nazwę jaskini. Po prawej orograficznie stronie Doliny Chochołowskiej znajduje się Dziura nad Potokiem (dług. 150 m, den. niewielka). Jest to bardzo mokra, okresowo zalewana jaskinia z dużą ilością szczątków roślinnych osadzanych na ścianach i stropie. Masyw Kominiarskiego Wierchu Zbocza Kominiarskiego Wierchu opadają ku trzem dolinom: od zachodu ku Dolinie Chochołowskiej, od północy ku Dolinie Lejowej i od wschodu ku Dolinie Kościeliskiej. Największą jaskinią masywu Kominiarskiego Wierchu, której usytuowany jest od strony Doliny Chochołowskiej jest Dudowa Studnia (dług. 80 m, głęb. 35 m). Położona ona jest w stosunkowo trudno dostępnych zboczach Dudowych Spadów. Jaskinia ma charakter awenowy. 5

16 W górnej części Doliny Lejowej, po północnej stronie grani prowadzącej od szczytu Kominiarskiego Wierchu w kierunku Raptawickiej Turni znajduje się Tylkowa Szczelina (dług. 98 m, głęb. 25 m). Jaskinię tę tworzą rozwarte szczeliny tektoniczne, nie przemodelowane przez wodę. Największą jaskinią jest Bańdzioch Kominiarski (dług m, den. 562 m <-546; +16>). Ta jaskinia ma niezwykle jak na warunki krasu tatrzańskiego skomplikowany labirynt korytarzy. Brak jednego, głównego ciągu i mnóstwo rozmaitych obejść i bocznych korytarzyków powodują, że łatwo tu zbłądzić. W Bańdziochu Kominiarskim jest siedem niezależnych den. Nie ma tu też jednego głównego ciągu wodnego, ważniejszych cieków jest aż 5, co również nie ułatwia orientacji. Jaskinia jest dosyć bogata w szatę naciekową. Powszechnie występują nacieki grzybkowe, osiągające imponujące rozmiary (5-8 cm). Największe stalagmity osiągają wysokość 1,3 m. Otoczenie Doliny Kościeliskiej Największe i najciekawsze jaskinie tego rejony położone są na prawym orograficznie zboczu doliny. Duże nagromadzenie jaskiń (w dużej mierze turystycznych) jest u podnóża Raptawickiej Turni. Kilka metrów ponad dnem Doliny Kościeliskiej znajdują się otwory Jaskini Wodnej pod Raptawicką (dług. 170 m, den. 5 m). Jaskinia jest bardzo ciasna. Aktualnie przepływa przez nią znaczna część wód Potoku Kościeliskiego. Prawdopodobnie jaskinia jest także miejscem wypływu wód krążenia krasowego pochodzących być może z masywu Kominiarskiego Wierchu. Dostęp do jaskini jest możliwy tylko przy niskich stanach wody, z użyciem sprzętu nurkowego. Jedną z kilku dostępnych grot dla turystów jest Jaskinia Raptawicka (dług. 536 m, den. 27,2 m <16,2; +11>), której otwór znajduje się u podnóża Raptawickiej Turni. Do dolnych partii jaskini schodzi się przy pomocy 4-metrowej drabinki. Największą z jaskiń omawianego obszaru jest Jaskinia Mylna (dług m, den. 46 m <-22,3; +23,6>). Jest to jaskinia, przez której główny ciąg prowadzi szlak turystyczny. Nie jest jednak oświetlona elektrycznie. Z tego powodu i w związku ze zbaczaniem ze szlaku, często dochodzi do błądzenia w jaskini. Od roku 2014 tworzy system z inną turystyczną Jaskinia Obłazkową. Otwory Jaskini Przeziorowej (dług. 420 m, den. 17,5 m <-12; +5,5>) znajdują się w zachodnich zboczach Żaru. Nazwa jaskinia wzięła się od otworów, które tworzą malownicze przeziory. Na poziomie Potoku Kościeliskiego znajduje się Jaskini Wodna pod Pisaną (dług. 450 m, den. 5 m). Zwiedzanie jaskini może być uciążliwe z uwagi na wodę, choć w miesiącach letnich przejście rwącym potokiem jaskiniowym może zamienić się we frajdę. W wypływie 93% wydajności stanowią wody Potoku Kościeliskiego, reszta pochodzi z systemu krążenia krasowego prowadzącego wody z Zadniego Kamiennego nad Wąwozem Kraków. Z jaskinią związane są stare legendy i podania ludowe. Na pamiątkę bajki Sabały o śpiącym rycerzu, rzeźbiarz J. Bełtowski 6

17 wykuł popiersie rycerza na skale nad wypływem. Na skale obok jaskini widać rysunek górnika z latarnią w ręku i wiosłem lub łopatą. Jaskinia Czarna (dług m, den. 303,5 m <-241,5; +62>) spośród jaskiń tatrzańskich wyróżnia się dużą kubaturą korytarzy. Rzeczywiście, podczas wycieczki na trasie główny otwór Jeziorko Szmaragdowe, niewiele jest miejsc gdzie trzeba się schylać. Jaskinia Czarna jest systemem poziomo rozwiniętych korytarzy, połączonych pionowymi studniami i kominami. Główny ciąg jaskini przebiega we wnętrzu górotworu pomiędzy Doliną Kościeliską i górnym piętrem Żlebu pod Wysranki. Właśnie wzdłuż głównego ciągu można najczęściej spotkać grupy grotołazów zwiedzających jaskinię. Do najpiękniejszych grot tatrzańskich należy Jaskinia Naciekowa (dług m, den. 95 m <-62; +33>), której otwory znajdują się w podszczytowych skałkach Organów. Swą nazwę jaskinia zawdzięcza słynącym z wyjątkowej urody naciekom krystalicznym i z mleka wapiennego. Najpiękniejszym miejscem w jaskini jest Sala z Zameczkami, gdzie znajdują się stalaktyty i draperie, a pod nimi śnieżnobiała polewa ze sterczącymi, kopulastymi stalagmitami (Zameczki). Główny ciąg jaskini można pokonać bez użycia liny, w kilku miejscach można poćwiczyć poruszanie się w zapieraczce. W pobliżu zacisku Dusiciel znajduje się okresowy syfon Niezapominajka (najczęściej zalewany po uda). Tuż obok wyjścia z Jaskini Mroźnej znajduje się dolny otwór Jaskini Zimnej (dług m, den. 176 m). Powodem tego jest jeziorko Ponor znajdujące się we wstępnych partiach, często zalewane aż po strop. Często wody i tak jest po uda, tak więc do jaskini najlepiej wziąć dinghy. Za Ponorem znajduje się system kominów wznoszących się ku górze i następnie w dół do tzw. Chatki (w miejscu tym grotołazi krakowscy zbudowali w latach drewnianą chatkę bazę do eksploracji dalszych partii. Do górnych partii prowadzi droga przegrodzona okresowym Krakowskim Syfonikiem. Odkryty kilka lat temu górny (nieudostępniony) otwór jaskini jest stosunkowo trudno dostępny w warunkach ciężkiej zimy. Umożliwia natomiast dotarcie w głąb jaskini bez względu na stan Ponoru. Jaskinia Mroźna (dług. 550 m, den. 44,5 m <-3,5; +41>) jako jedyna w całych Tatrach Polskich posiada zainstalowane oświetlenie elektryczne. Jest ona jednym długim, w wielu miejscach poszerzonym i wyposażonym w schody, korytarzem. Jaskinię zwiedza się za opłatą. Wąwóz Kraków Nie licząc dolnego odcinka wąwozu, cały opisywany rejon nie jest udostępniony dla ruchu turystycznego i taternickiego. Największą jaskinią Żaru, a także lewego orograficznie zbocza Wąwozu Kraków jest Jaskinia Psia (dług. 917 m, den. 62 m <-57; +5>). W jaskini tej łatwo można wyróżnić 4 pietra połączone między sobą niewielkimi studzienkami i prożkami. Piętra jaskini rozwinęły się w postaci często obszernych 7

18 galeriowych korytarzy. Bardzo obficie i różnorodnie rozwinięta jest szata naciekowa. Reprezentują ją stalaktyty, stalagmity, kolumny, polewy, nacieki grzybkowe i z mleka wapiennego. W północno-zachodnim stoku Ciemniaka znajduje się otwór Jaskini Lodowej w Ciemniaku (dług. 390 m, den. 42 m <-11; +31>) największej i uważanej za najpiękniejszą lodową jaskinię Tatr. Kubaturę lodu szacuje się tu na 1500 m3, a grubość pokrywy lodowej w najgrubszym miejscu wynosi 5,7 m. Oprócz powszechnie występującej polewy lodowej, w głębi można spotkać inne formy: stalaktyty, stalagmity i draperie lodowe. Niedopuszczalne jest używanie otwartego ognia (karbidówki, maszynki gazowe) - powoduje to błyskawiczne wytapianie lodu. Największą jaskinią opisywanego rejonu jest system Wysoka Za Siedmiu Progami (dług m, den. 435 m <-300; +135>). W skład tego siedmiootworowego systemu wchodzi także Jaskinia Pośrednia, której otwory znajdują się pomiędzy Jaskiniami Wysoką i Za Siedmiu Progami. Ten potężny system jest odwiedzany stosunkowo rzadko. Niezwykle rzadko grotołazów można spotkać w Jaskini Za Siedmiu Progami, słynącej z 7 zacisków w partiach wstępnych. Jedyną udostępnioną do zwiedzania w tym rejonie jaskinią jest Smocza Jama (dług. 44 m, den. 18,6 m). Jaskinia jest 2-3 metrowej szerokości, stromo nachylonym korytarzem, przebijającym skałę na wylot. Jest ona udostępniona dla ruchu turystycznego i w tym celu na całej długości ubezpieczona łańcuchami. Czerwone Wierchy Ten najbardziej atrakcyjny pod względem jaskiniowym rejon, należy także do najniebezpieczniejszych w całych Tatrach Zachodnich. Z tego też powodu, w rozdziale tym znajdzie się kilka zdań o poruszaniu się w okolicach otworów jaskiń Czerwonych Wierchów. Do wielu otworów jaskiń Czerwonych Wierchów prowadzą długie i często niebezpieczne podejścia, które na przemian składają się z odcinków linowych i bezlinowych. Często jedyna droga do jaskini prowadzi wąskim gzymsem w poprzek ściany, bądź ścieżką biegnąca tuż nad kilkusetmetrową przepaścią. Dotyczy to przede wszystkim górnego piętra Doliny Miętusiej. W dolinie tej nie ma łatwej możliwości dostania się do otworów jaskiń górnego piętra od dołu (przez próg). Powszechnie stosowane jest wchodzenie do Dolinek Mułowej i Litworowej trawersem, z boku, by następnie zjechać do otworów na linie. Progi Mułowy i Litworowy można wykorzystać do wycofów, szczególnie podczas złej pogody. Niekiedy stosuje się podejście od dołu, kiedy uprzednio zaporęczujemy dojście. Taki manewr stosuje się niekiedy przy podejściu do otworów Jaskiń Nad Dachem i Pod Dachem. Rejony jaskiniowe Doliny Małej Łąki są nieco mniej przepaściste. Do najczęściej odwiedzanej w tym rejonie Jaskini Śnieżnej można dojść latem bez użycia lin, pokonując Próg Wyżniej Świstówki, zygzakującym gzymsem (prowadził tędy niegdyś szlak na Przełęcz Małołącką). Zimą próg pokonuje się na uprzednio zawieszonej linie poręczowej (niestety jest to miejsce zagrożone lawinami). Świętą zasadą dla całego obszaru Czerwonych Wierchów jest 8

19 reguła, mówiąca: jak nie wiesz gdzie iść, to idź do góry. Górne piętra Czerwonych Wierchów są dość płaskie, niczym łagodnie nachylone boisko piłkarskie (dotyczy to szczególnie rejonu Małołączniaka). Tymczasem kuszące łatwością boiska urywają się nagle kilkusetmetrowymi ścianami. Zagubienie się podczas złej widoczności i kierowanie się w prosto dół jak puszcza, już nie raz było przyczyną tragedii. Tak więc należy w tym miejscu uzmysłowić każdemu kto zagubi się w tym rejonie, aby w takim przypadku szedł ku górze, najlepiej do grani głównej, by następnie zejść północnym ramieniem Małołączniaka i dalej Kobylarzowym Żlebem, bądź północnozachodnim Ciemniaka. Innym zagrożeniem dla zmierzających zimą do jaskiń, są lawiny. Należy się więc kierować komunikatami TOPR, a także wiedzą i rozsądkiem. W otoczeniu kotła Małej Świstówki znajduje się otwór Jaskini Miętusiej Wyżniej (dług. 766 m, den. 145 m <-108; +37>). Ta pozostająca w cieniu Jaskini Miętusiej, dziura jest znacznie rzadziej odwiedzana. Aby dotrzeć na dno jaskini należy najpierw opróżnić wodę z dwóch syfoników. U podnóża potężnego masywu Czerwonych Wierchów, w Wantulach znajduje się Jaskinia Miętusia (dług m, den. 305 m <-283; +22>). Jest ona jedną spośród kilku dużych jaskiń tatrzańskich, dostępnych jedynie w czasie długotrwałych mrozów. Dostępu do wnętrza masywu broni okresowy Wiszący Syfonik, położony kilkaset metrów za otworem. Za nim znajdują się Ciasne i Wielkie Kominy. W latach 50. były one areną zmagań eksploracyjnych grotołazów krakowskich. Za trudnym wspinaczkowo Progiem Męczenników znajduje się seria syfonów i jeziorek (Syfon Marynarki Wojennej, Syfon Zielonego Buta, Jeziorko Szmaragdowe) przegradzających drogę do odległych Avenów. Otwór Studni w Kazalnicy (dług. ok m, den. 244 m <-199; +45>) leży w dolnej części potężnej ściany Kazalnicy Miętusiej. Na ogólny obraz jaskini składa się ciąg pionowych studni połączonych ze sobą ze sobą krótkimi odcinkami poziomymi. Niezwykłą popularnością cieszy się Jaskinia Marmurowa (dług. 681 m, den. 150,5 m <-126; +24,5>). Mimo że jej otwór znajduje się w górnej części Kazalnicy Miętusiej, dojście przy dobrej widoczności nie jest zbyt trudne. Wiedzie bowiem wyraźną percią, prowadzącą do Kotła Mułowego. Podobnie jak wiele innych jaskiń w tym rejonie, Jaskinia Marmurowa stanowi ciąg pionowych studni i kominów z krótkimi odcinkami poziomymi. Główne cele wycieczek grotołazów to Piaskownica (tzw. Nowe Dno) oraz Worek (tzw. Stare Dno). W Kotle Mułowym znajduje się otwór Jaskini Małej w Mułowej (dług ok. m, głęb. 555 m). Do niedawna był to niewielki obiekt o długości 25 metrów. W wyniku intensywnych prac eksploracyjnych prowadzonych przez grotołazów z Nowego Sącza, jaskinia osiągnęła pokaźne rozmiary. W jaskini tej poznano już kilka niezależnych ciągów. Ciekawi też fakt, że to właśnie w Małej znajduje się największa podziemna tatrzańska sala Sala Fakro (85 m długości, do 40 m szerokości i 90 m wysokości). 9

20 Na granicy Kotła Mułowego i Kazalnicy Miętusiej znajduje się trudno dostępny otwór Jaskini Lodowej Mułowej (dług. ok. 400 m, den. 69 m <-64; +5>). Jaskinia wyróżnia się spośród innych unikatową szatą lodową (stalaktyty, stalagmity, kolumny, polewy), a partie lodu sięgają daleko w głąb jaskini. W ścianie Ratusza Mułowego znajdują się otwory systemu Ptasiej Studni (dług m, głęb. 352 m). W skład tego trzyotworowego systemu wchodzą obok Ptasiej Studni jeszcze Jaskinia Lodowa Litworowa i Jaskinia Nad Dachem. Wszystkie 3 otwory są trudno dostępne. Najbardziej znaną z tych trzech jaskiń jest Ptasia Studnia. Składa się ona w znacznej mierze z pionowych, głębokich i potężnych kubaturowo studni (Zlotówka, Studnia Taty) oraz olbrzymich sal (Sala Dantego). Grotołazi najczęściej za cel wędrówek wybierają Stare oraz Nowe Dno. Poniżej otworów Ptasiej Studni znajduje się otwór Jaskini Pod Dachem (dług. 104 m, głęb. 66 m). Posiada ona 4 otwory, a korytarze i studnie przebiegają bardzo blisko powierzchni. Jaskinia jest bardzo trudno dostępna i między innymi z tego powodu nie jest często odwiedzana. Poniżej Machajowej Czuby znajduje się otwór Jaskini Koziej (dług m, den. 389 m <-376; +13>). Wśród grotołazów cieszy się ona sławą jaskini niezwykle ciasnej. Ciasnoty wstępnych partii można ominąć w przypadku skorzystania z drugiego otworem, odkrytego w 1996 roku. Oba otwory jaskini są raczej niedostępne zimą (zostają zasypane). Bardzo popularną jaskinią, głównie podczas akcji kursowych i treningowych jest Jaskinia Pod Wantą (dług. 520 m, den. 172 m <-158; +14>), zwana także Litworowym Dzwonem. Największą atrakcją tej jaskini jest obszerna studnia zwana Dzwonem. Na prawym orograficznie zboczu Dolinki Litworowej znajduje się otwór Niebieskiej Studni (głęb. 42 m). Jest to jaskinia typu awenowego, może nie za głęboka, choć z teoretycznymi możliwościami dostania się w głąb masywu. Warto znać położenie tego otworu, gdyż podczas załamania pogody można przeczekać we wstępnych partiach. Trochę bardziej na południe natrafimy na otwór Jaskini Wielkiej Litworowej, opisanej przy systemie Wielkiej Śnieżnej. W lewym orograficznie zboczu Kobylarzowego Żlebu znajduje się otwór odkrytej w 2011 roku Jaskini Hardej (dług. ok. 600 m, głęb. ok. 120 m). Stosunkowo mało znaną jaskinią jest system Zagonna Studnia Zośka (dług. 700 m, den. 163 m <-154; +9>). Jaskinia ta położona jest nad Pośrednią Turnią, po stronie Doliny Małej Łąki. Posiada charakter zawaliskowy, na jej obraz składają się głównie kilkunastometrowe studnie. W pobliżu podstawy gzymsu prowadzącego do Wyżniej Świstówki znajdują się otwory Jaskini przy Przechodzie (dług. 220 m, głęb. 28 m). Ta trzyotworowa jaskinia w której podczas zwiedzania można zrobić pętlę cieszy się powodzeniem podczas akcji kursowych. 10

21 Drugą pod względem głębokości jaskinią Polski jest Śnieżna Studnia (dług m, den. 763 m <-726; +37>). Jej wielki otwór znajduje się w górnej części ściany opadającej z Kotlin do Niżniej Świstówki. Dosyć trudno dostępny otwór osiągalny jest dopiero po wykonaniu zjazdu. Od otworu do horyzontalnego piętra nazwanego Poziom 500 doprowadza ciąg obszernych studni, z najgłębszą w Polsce 235-metrową Studnią Wazeliniarzy (w trakcie akcji od otworu na Poziom 500 pokonuje się tylko 202-metrowy odcinek tej studni). Poniżej 500 w jaskini występują bardzo aktywne cieki wodne z licznymi wodospadami. Podobnej wielkości przepływy występują tylko w dolnych partiach systemu Wielkiej Śnieżnej. Wspomniane ciągi obfitują także w duże ilości błota. Nieco powyżej otworu Śnieżnej Studni znajduje się wejście do jaskini Siwy Kocioł (dług m, głęb. 295 m). Ta pionowa i krucha jaskinia to ostatnie duże tatrzańskie odkrycie, ogłoszone jesienią 2008 roku. Najgłębszą jaskinią Tatr jest Wielka Śnieżna (dług. ok m, den. 824 m <-808; +16>). W chwili obecnej system posiada 5 otworów: Śnieżna, Nad Kotlinami, Jasny Awen, Wielka Litworowa i Jaskinia Wilcza. Pierwszą z odkrytych (1959 r.) jaskiń i najbardziej znaną jest Jaskinia Śnieżna. Jej otwór dostępny jest w zasadzie tylko latem. Zimą jest zasypywany masą śniegu. Jednak już od wielu lat, otwór jest odkopywany i zabezpieczany przed ponownym zasypaniem. Sama jaskinia jest niezwykle ciekawa. Rozpoczyna się zjazdami po lodzie. Potem jest 65-metrowa Wielka Studnia i zjazdy po płytowcach. Położony na głębokości -300 m Wodociąg jest formą pięknie mytego meandra, którym prawie zawsze płynie woda. Poniżej Wodociągu występują kaskadowe studnie i progi, gdzie spadająca nimi woda tworzy niezwykłe wodospady. Im niżej, tym wody jest coraz więcej. Dopływa ona bowiem z różnych partii (Krakowskie Kominy, Warszawskie Kaskady, Nadkotliny, Partie Wrocławskie, Galeria Krokodyla i inne), które wpadają do głównego ciągu. W dolnej części jaskini znajduje się poziom zrównań syfonalnych, poniżej którego można się dostać wyłącznie przy użyciu technik nurkowych. Najgłębszym miejscem systemu do którego można dostać się suchą stopą jest Syfon Dziadka, a przy użyciu technik nurkowych Jeziorko X. W 1968 roku grotołazi krakowscy eksplorujący Jaskinię Nad Kotlinami połączyli ją z Jaskinią Śnieżną. Wtedy też system uzyskał nazwę: Jaskinia Wielka Śnieżna. Popularne Nadkotliny są ciągiem pionowych, obszernych i głębokich studni. Najgłębszą z nich jest 102-metrowej głębokości Setka. Przejście 754-metrowej deniwelacji od otworu Jaskini nad Kotlinami do Syfonu Dziadka zawsze było trudnym przedsięwzięciem, dlatego też wybierając się na taką akcję należy przygotować zespół pod każdym względem: kondycyjnym, technicznym i taktycznym. Jasny Awen jest małą jaskinią, dołączoną w 1978 roku Jaskini nad Kotlinami w pobliżu Zlotówki. Jaskinia Wielka Litworowa jest pionową jaskinią, znaną większości grotołazów jedynie wzdłuż głównego ciągu do Magla. Miejscem robiącym wrażenie w jaskini jest Sala pod Płytowcem jedna 11

W latach miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej.

W latach miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej. Zakopane miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem

Bardziej szczegółowo

Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie

Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie y s e c Pro e w o s kra czyli y ł a t s w o p k ja e i n i k s ja Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

Bardziej szczegółowo

Z DNIA 18 LUTEGO 2013 R.

Z DNIA 18 LUTEGO 2013 R. ZARZĄDZENIE NR 4/2013 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Z DNIA 18 LUTEGO 2013 R. W SPRAWIE RUCHU PIESZEGO, ROWEROWEGO ORAZ UPRAWIANIA NARCIARSTWA NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Narciarstwo wysokogórskie w Polskich Tatrach Zachodnich Ski Touring in the Polish West Tatras

Narciarstwo wysokogórskie w Polskich Tatrach Zachodnich Ski Touring in the Polish West Tatras Józef Wala i Karol Życzkowski 27 lutego 2009 Narciarstwo wysokogórskie w Polskich Tatrach Zachodnich Ski Touring in the Polish West Tatras Obszar 5. Otoczenie Kasprowego Wierchu Obejmuje teren od przełęczy

Bardziej szczegółowo

Stowarzyszenie Czysta Polska Plac Szczepański 8, IV piętro Kraków, tel.:

Stowarzyszenie Czysta Polska Plac Szczepański 8, IV piętro Kraków, tel.: Zasięg projektu to cały obszar Tatr polskich, czyli wszystkie szczyty dopuszczone do ruchu turystycznego oraz doliny tatrzańskie. To także tatrzańskie jaskinie, do których wejdą grotołazi i speleolodzy

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 10/14 za okres 7.02.2014 13.02.2014

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 10/14 za okres 7.02.2014 13.02.2014 nr 1/14 za okres 7.2.214 13.2.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu region Tatr był w zasięgu płytkiej zatoki niżowej związanej z niżem z ośrodkiem nad Szetlandami, w strefie frontu okluzji.

Bardziej szczegółowo

Buczynowe Turnie mini monografia by Krzysiek Sobiecki

Buczynowe Turnie mini monografia by Krzysiek Sobiecki Buczynowe Turnie mini monografia by Krzysiek Sobiecki Buczynowe Turnie to raczej zapomniany i dość rzadko odwiedzany przez taterników rejon Polskich Tatr. Dość powiedzieć, że wśród wielu wspinających się

Bardziej szczegółowo

Z DNIA 22 MAJA 2009 R.

Z DNIA 22 MAJA 2009 R. - 1 - ZARZĄDZENIE NR6/2009 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Z DNIA 22 MAJA 2009 R. W SPRAWIE RUCHU PIESZEGO, ROWEROWEGO ORAZ UPRAWIANIA NARCIARSTWA NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Na

Bardziej szczegółowo

Główna Grań Tatr. Najwyższe szczyty. Najwyżej położone przełęcze (>2000 m n.p.m.) Największe tatrzańskie doliny w Polsce Wody...

Główna Grań Tatr. Najwyższe szczyty. Najwyżej położone przełęcze (>2000 m n.p.m.) Największe tatrzańskie doliny w Polsce Wody... Tatry w liczbach Pigułka - Powierzchnia Tatr - Długość, szerokość - Najwyższe szczyty Tatr - Najbardziej wysunięte punkty Tatr Polskich - Ilości stawów, jaskiń - Stawy - Największy staw Tatrzański - Największy

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 1/2012 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO

ZARZĄDZENIE NR 1/2012 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO ZARZĄDZENIE NR 1/2012 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Z DNIA 2 STYCZNIA 2012 R. W SPRAWIE RUCHU PIESZEGO, ROWEROWEGO ORAZ UPRAWIANIA NARCIARSTWA NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Formy rzeźby w Tatrach Zachodnich. Magdalena Kuleta Geomonitoring

Formy rzeźby w Tatrach Zachodnich. Magdalena Kuleta Geomonitoring Formy rzeźby w Tatrach Zachodnich Magdalena Kuleta Geomonitoring TATRY ZACHODNIE Największa, zachodnia część Tatr położona w Polsce i na Słowacji. Główny grzbiet leży między przełęczą Liliowe, która oddziela

Bardziej szczegółowo

Fotograficzna topografia Tatr

Fotograficzna topografia Tatr Copyright by POCZUJ MAGIĘ GÓR! Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie i kopiowanie całości lub części niniejszej publikacji jest zabronione bez pisemnej zgody autora. Zabrania się jej publicznego

Bardziej szczegółowo

Dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego Dr Paweł Skawiński ul. Chałubińskiego 42a 34-500 Zakopane L.dz. PZA 462/09 Warszawa, 22.09.2009 Uwagi i wnioski Polskiego Związku Alpinizmu do projektu zadań ochronnych

Bardziej szczegółowo

Częstochowa - Kraków - Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd

Częstochowa - Kraków - Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd Strona 1 / 5 Częstochowa - Kraków - Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd Opis autor: Admin Pierwszym ważniejszym obiektem na śląskim odcinku rowerowego szlaku Szlaku Orlich Gniazd jest miejscowość Smoleń,

Bardziej szczegółowo

Górskie wyprawy turystyczne i wspinaczkowe pod opieką przewodnika wysokogórskiego

Górskie wyprawy turystyczne i wspinaczkowe pod opieką przewodnika wysokogórskiego Górskie wyprawy turystyczne i wspinaczkowe pod opieką przewodnika wysokogórskiego MarCoP MAREK POKSZAN Jestem członkiem Polskiego Stowarzyszenia Przewodników Wysokogórskich z uznanymi na całym świecie

Bardziej szczegółowo

Tatry. 3. Przyrodnicze atrakcje jaskiń tatrzańskich. Słów kilka o tatrzańskich ptakach:

Tatry. 3. Przyrodnicze atrakcje jaskiń tatrzańskich. Słów kilka o tatrzańskich ptakach: Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa III Tatry 25.04.2008 r. część ustna Zestaw I 1. Dolinki reglowe Tatr. Szlaki dol. Rohackiej. 2. Trasa wycieczki po kościołach artykularnych. 3. Przyrodnicze

Bardziej szczegółowo

V Konkurs Internetowy Regiony Polski - Małopolska >>>> ETAP I - gim <<<<

V Konkurs Internetowy Regiony Polski - Małopolska >>>> ETAP I - gim <<<< Zestaw pytań nr 3 ETAP I!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! Poniżej znajduje się zestaw 10 pytań, na które należy odpowiedzieć wybierając jedną z dwóch możliwości: - w postaci cyfrowej

Bardziej szczegółowo

Konkurs z cyklu Wędrówki po Polsce TATRY ODPOWIEDZI

Konkurs z cyklu Wędrówki po Polsce TATRY ODPOWIEDZI Konkurs z cyklu Wędrówki po Polsce TATRY ODPOWIEDZI Zadania konkursowe I. Wykonaj zadania na podstawie mapy fragmentu Tatrzańskiego Parku Narodowego 1. Którą część Tatr przedstawia mapa Tatry Wschodnie

Bardziej szczegółowo

NIEGOWY DLA TATR POLSKICH za okres

NIEGOWY DLA TATR POLSKICH za okres BIULETYN ŚNIEG NIEGOWY DLA TATR POLSKICH za okres 1.1.1.1.1 1/13 O P I S P O G O D Y Na początku (1.XII) region znajdował się pod wpływem głębokiego i rozległego niżu z ośrodkami nad Szkocją oraz północnym

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 12/14 za okres 21.02.2014 27.02.2014

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 12/14 za okres 21.02.2014 27.02.2014 nr 12/14 za okres 21.2.214 27.2.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu Polska południowa znajdowała się na skraju niżu znad Atlantyku, w strefie falującego frontu atmosferycznego. W jego

Bardziej szczegółowo

Beskidy Zachodnie część wschodnia

Beskidy Zachodnie część wschodnia Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa III Beskidy Zachodnie część wschodnia 27.02003 r. część pisemna Uzupełnij: Piewcą piękna Gorców był (podaj jego imię, nazwisko oraz pseudonim)... Urodzony

Bardziej szczegółowo

Gęsia Szyja, Wiktorówki

Gęsia Szyja, Wiktorówki Gęsia Szyja, Wiktorówki Łysa Polana Gęsia Szyja(wyjście na szczyt góry na wysokość 1489 m n.p.m) Wiktorówki(zwiedzanie Sanktuarium Maryjnego na Wiktorówkach) Zazadnia powrót (łatwa wycieczka górska) Widok

Bardziej szczegółowo

Tatry. 1. Topografia i zagospodarowanie turystyczne grupy Łomnicy (grań od Baraniej Przełęczy na południe) i przyległych dolin.

Tatry. 1. Topografia i zagospodarowanie turystyczne grupy Łomnicy (grań od Baraniej Przełęczy na południe) i przyległych dolin. Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa III Tatry 21.07.2011 r. część ustna Zestaw I 1. Topografia i zagospodarowanie turystyczne grupy Łomnicy (grań od Baraniej Przełęczy na południe) i

Bardziej szczegółowo

Plener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy

Plener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl ISSN 2080-6353 Nr CK 7/2011 (I-III 2011) ckfoto@ckfoto.pl 30 stycznia 2011r. Plener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy Anna Benicewicz-Miazga, Patryk Ptak, Michał Poros

Bardziej szczegółowo

Bieszczady Ustrzyki Górne Połonina Caryńska Kruhly Wierch (1297 m n.p.m.) Tarnica(1346 m n.p.m.) Wielką Rawkę (1307 m n.p.m.

Bieszczady Ustrzyki Górne Połonina Caryńska Kruhly Wierch (1297 m n.p.m.) Tarnica(1346 m n.p.m.) Wielką Rawkę (1307 m n.p.m. Bieszczady Gdzieś na krańcu Polski, na południowym wschodzie leży legendarna i trudno dostępna kraina górska, czyli słynne Bieszczady. Dostać się tutaj środkiem komunikacji publicznej jest niezwykle ciężko.

Bardziej szczegółowo

Wędrówki odbędą się 8-mego i 10-stego listopada (sobota i poniedziałek).

Wędrówki odbędą się 8-mego i 10-stego listopada (sobota i poniedziałek). Plan wędrówek XXI Ogólnopolskiego Zlotu Harcerzy Akademików i Wędrowników Diablak W ramach zlotu przewidzieliśmy dla was wędrówki górskie i nie tylko. Nowy Targ leży na Podhalu, z którego blisko jest do

Bardziej szczegółowo

Kurs Przodownika Turystyki Górskiej edycja 2012

Kurs Przodownika Turystyki Górskiej edycja 2012 KTG OM PTTK w Warszawie SKPTG koło nr 23 przy OM PTTK w Warszawie Kurs Przodownika Turystyki Górskiej edycja 2012 Test sprawdzający cz. 1 Autor: Rafał Kwatek Spis treści Góry Świata i Europy... 2 Geologia

Bardziej szczegółowo

PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH POTOKÓW I ŹRÓDEŁ TATR ZACHODNICH

PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH POTOKÓW I ŹRÓDEŁ TATR ZACHODNICH PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH POTOKÓW I ŹRÓDEŁ TATR ZACHODNICH POTOK Potok niewielki ciek o wartkim nurcie, płynący w terenie o znacznych deniwelacjach. Należy do wód płynących w korycie, które zwykle wyerodowanym

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 3/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 3/14 za okres nr 3/14 za okres 13.12.213 19.12.213 O P I S P O G O D Y Początkowo obszar Tatr był na skraju wyżu znad południowej Europy pozostając w wilgotnej, polarno-morskiej masie powietrza. W kolejnych dniach z

Bardziej szczegółowo

Rezerwat Węże. Rezerwat Węże

Rezerwat Węże. Rezerwat Węże Rezerwat Węże Rezerwat Węże Rezerwat geologiczny "Węże Rezerwat Węże jest najciekawszym pod względem zjawisk krasowych miejscem w północnej części Jury Krakowsko Wieluńskiej. Rezerwat położony jest na

Bardziej szczegółowo

Tatry. 2. Machajówka leży w rejonie: a. Giewontu, b. Kominiarskiego Wierchu, c. Czerwonych Wierchów, d. Ornaku.

Tatry. 2. Machajówka leży w rejonie: a. Giewontu, b. Kominiarskiego Wierchu, c. Czerwonych Wierchów, d. Ornaku. Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa II Tatry 27.04.2011 r. część pisemna 1. Niżnia Spadowa Przełączka leży pomiędzy: a. Niżnimi Rysami a Ciężką Turnią, b. Kopą Spadową a Żabim Szczytem

Bardziej szczegółowo

1. Podpisz na mapce główne rzeki i miasta Polski i Słowacji, a następnie zakoloruj obszar Tatr. Wpisz kierunki świata przy róży wiatrów.

1. Podpisz na mapce główne rzeki i miasta Polski i Słowacji, a następnie zakoloruj obszar Tatr. Wpisz kierunki świata przy róży wiatrów. Palcem po mapie m e c l Pa apie po m Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich za okres 28.12.212 3.1.213 3/13 O P I S P O G O D Y Początkowo region znajdował się pod wpływem wyżu z centrum nad Ukrainą. Najpierw nad obszar Tatr napływała chłodna masa powietrza, a następnie z południowego

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 5/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 5/14 za okres nr /14 za okres 3.1.214 9.1.214 O P I S P O G O D Y Region Tatr znajdował się na początku opisywanego okresu na skraju rozległego i głębokiego niżu z ośrodkiem na północ od Wysp Brytyjskich, w polarno-morskiej

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 8/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 8/14 za okres nr 8/14 za okres 24.1.214 3.1.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu Polska południowa znajdowała się pod wpływem wyżu znad Estonii. Na obszarze Tatr i Podhala zaznaczył się wpływ płytkiego

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 17/13 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 17/13 za okres nr 17/13 za okres.4.213 11.4.213 O P I S P O G O D Y Początkowo region był pod wpływem płytkiego niżu przemieszczającego się znad Bałkanów nad Ukrainę. Nad Polską zalegało chłodne i wilgotne powietrze.

Bardziej szczegółowo

POLSKIE TATRY WYSOKIE

POLSKIE TATRY WYSOKIE Józef Wala Karol Życzkowski POLSKIE TATRY WYSOKIE NARCIARSTWO WYSOKOGÓRSKIE Wydawnictwo Sklepu Podróżnika Warszawa 2015 Spis treści 5 Wstęp do II wydania / 7 Wprowadzenie / 8 Trudność zjazdu / 12 Sposób

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich za okres 8.2.213 14.2.213 9/13 O P I S P O G O D Y Początkowo region był pod wpływem słabego klina wyżowego, wysoko w Tatrach temeratura osiągała -16 C. Nastpenie region przeszedł pod wpływ rozległego

Bardziej szczegółowo

Huty wieś (obec) na Słowacji położona w kraju żylińskim, w powiecie Liptowski Mikułasz. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1545.

Huty wieś (obec) na Słowacji położona w kraju żylińskim, w powiecie Liptowski Mikułasz. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1545. Huty wieś (obec) na Słowacji położona w kraju żylińskim, w powiecie Liptowski Mikułasz. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1545. Według danych z dnia 31 grudnia 2010, wieś zamieszkiwało 192

Bardziej szczegółowo

Udostępnianie Tatrzańskiego Parku Narodowego

Udostępnianie Tatrzańskiego Parku Narodowego Udostępnianie Tatrzańskiego Parku Narodowego 1 Akty prawne - regulacje Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Zarządzenia Dyrektora TPN: nr 6/2012 z dnia 4 maja 2012 r. w sprawie uprawiania

Bardziej szczegółowo

RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ZJAWISKA KRASOWE

RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ZJAWISKA KRASOWE RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ZJAWISKA KRASOWE Termin "kras" oznacza procesy polegające na rozpuszczaniu niektórych skał przez wody opadowe przy udziale dwutlenku węgla. Do skał rozpuszczalnych

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 18/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 18/14 za okres nr 18/14 za okres 4.4.214 1.4.214 O P I S P O G O D Y Pogoda w minionym tygodniu początkowo była pod wpływem stacjonarnego, pofalowanego frontu atmosferycznego, w ciepłej, polarno-morskiej masie powietrza.

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 11/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 11/14 za okres nr 11/14 za okres 14.2.214 2.2.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu Polska południowa znajdowała się pod wpływem płytkiego klina wyżowego znad południowej Europy. Z zachodu napływało

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 14/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 14/14 za okres nr 14/14 za okres 7.3.214 13.3.214 O P I S P O G O D Y Przez cały opisywany okres na pogodę miał wpływ układ wysokiego ciśnienia. Na początku Tatry były w zasięgu wyżu, którego centrum stopniowo przemieszczało

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 7/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 7/14 za okres nr 7/14 za okres 17.1.214 23.1.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu obszar Tatr znajdował się pod wpływem niżu z ośrodkiem nad Wielką Brytanią z wtórnym ośrodkiem nad południowo-zachodnią

Bardziej szczegółowo

Tatry. 1. Która z wymienionych igieł NIE leży w Tatrach Polskich: a. Żółta, b. Budzowa, c. Basztowa, d. Tomkowa.

Tatry. 1. Która z wymienionych igieł NIE leży w Tatrach Polskich: a. Żółta, b. Budzowa, c. Basztowa, d. Tomkowa. Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa II Tatry 10.05.2013 r. część pisemna 1. Która z wymienionych igieł NIE leży w Tatrach Polskich: a. Żółta, b. Budzowa, c. Basztowa, d. Tomkowa. 2. Lodowa

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 6/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 6/14 za okres nr 6/14 za okres 1.1.214 16.1.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu obszar Tatr znajdował się w zasięgu niżu z głównym ośrodkiem nad północno-wschodnią Europą i wtórnym przemieszczającym

Bardziej szczegółowo

Zagospodarowanie turystyczne Tatr. Zagospodarowanie turystyczne Tatr

Zagospodarowanie turystyczne Tatr. Zagospodarowanie turystyczne Tatr Zagospodarowanie turystyczne Tatr Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej

Bardziej szczegółowo

Plan scenariusza zajęć. Różnorodność środowiska przyrodniczego Tatrzańskiego Parku Narodowego

Plan scenariusza zajęć. Różnorodność środowiska przyrodniczego Tatrzańskiego Parku Narodowego Akademia EduGIS Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) oraz geoinformacyjne (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum oraz w edukacji środowiskowej. Plan scenariusza zajęć

Bardziej szczegółowo

Buczynowa Strażnica i Czarne Ściany mini monografia by Krzysiek Sobiecki

Buczynowa Strażnica i Czarne Ściany mini monografia by Krzysiek Sobiecki Buczynowa Strażnica i Czarne Ściany mini monografia by Krzysiek Sobiecki Buczynowa Strażnica (2242 m n.p.m.) to mało wyraźna turnia w długiej, północno-wschodniej grani Koziego Wierchu, oddzielona Przełączką

Bardziej szczegółowo

Źródło: Wygenerowano: Środa, 28 grudnia 2016, 12:36

Źródło:  Wygenerowano: Środa, 28 grudnia 2016, 12:36 POLICJA.PL Źródło: http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/127822,zdobyli-tatry-zachodnie-2248-m-npm.html Wygenerowano: Środa, 28 grudnia 2016, 12:36 Strona znajduje się w archiwum. ZDOBYLI TATRY ZACHODNIE

Bardziej szczegółowo

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi 1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 8 2 0 0 0 0 0 1 Wyznaczony teren to długa na około 200 metrów skarpa przykorytowa bezimiennego cieku uchodzącego do rzeki Olszówki. Skarpa miejscami 6 metrowej wysokości

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 15/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 15/14 za okres nr 1/14 za okres 14.3.214 2.3.214 O P I S P O G O D Y Na pogodę w minionym tygodniu początkowo miał wpływ niż znad północno-zachodniej Rosji oraz związany z nim front atmosferyczny. W tym czasie z północy

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 13/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 13/14 za okres nr 13/14 za okres 28.2.214 6.3.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu region Tatr był na skraju wyżu z centrum nad Uralem Południowym. Z południa napływało powietrze polarno-morskie. W

Bardziej szczegółowo

Fotograficzna topografia Tatr II

Fotograficzna topografia Tatr II Copyright by POCZUJ MAGIĘ GÓR! Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie i kopiowanie całości lub części niniejszej publikacji jest zabronione bez pisemnej zgody autora. Zabrania się jej publicznego

Bardziej szczegółowo

03. Zadania obliczeniowe z działu kartografia

03. Zadania obliczeniowe z działu kartografia 1. Kampinoski PN Zadanie 1. (3 pkt) Oblicz, ile wynosi w terenie szerokość Wisły na zaznaczonym na mapie odcinku AB. Skala mapy wynosi 1:50 000. Przedstaw obliczenia. Zadanie 8. (1 pkt) Odszukaj na mapie

Bardziej szczegółowo

Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych

Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych Piotr Bałdys Fizyka techniczna sem. IX Plan seminarium Wstęp Skład izotopowy węgla w

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 2/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 2/14 za okres nr 2/14 za okres 6.12.213 12.12.213 O P I S P O G O D Y Początkowo obszar Tatr pozostawał pod wpływem głębokiego niżu, który stopniowo wypełniając przemieszczał się znad Łotwy i północnej Białorusi nad

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich za okres 1.2.213 21.2.213 1/13 O P I S P O G O D Y Początkowo region był pod wpływem wyżu. Taki układ sprzyjał rozpogodzeniom w górach. Temperatura maksymalna na Podhalu wynosiła około -3 C, na szczytach

Bardziej szczegółowo

Z DNIA 4 MAJA 2012 R. W SPRAWIE UPRAWIANIA TATERNICTWA JASKINIOWEGO NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO.

Z DNIA 4 MAJA 2012 R. W SPRAWIE UPRAWIANIA TATERNICTWA JASKINIOWEGO NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO. ZARZĄDZENIE NR 6/2012 DYREKTORA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO Z DNIA 4 MAJA 2012 R. W SPRAWIE UPRAWIANIA TATERNICTWA JASKINIOWEGO NA TERENIE TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO. Na podstawie art. 15 ust. 1

Bardziej szczegółowo

Park Narodowy Gór Stołowych

Park Narodowy Gór Stołowych Park Narodowy Gór Stołowych Od marca 2016r. Park Narodowy Gór Stołowych posługuje się nowym logotypem. Przedstawia on stylizowaną piaskowcową formę skalną oraz zarys Szczelińca Wielkiego - najwyższego

Bardziej szczegółowo

KARPATY I POGÓRZE KARPACKIE

KARPATY I POGÓRZE KARPACKIE KARPATY I POGÓRZE KARPACKIE KARPATY Góry orogenezy alpejskiej Najwyższy szczyt Gerlach 2655 m n.p.m. Podział Karpat: Karpaty Zewnętrzne: Pogórze Karpackie Beskidy Karpaty Wewnętrzne Tatry Obniżenie Orawsko-Podhalańskie

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 4/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 4/14 za okres nr 4/14 za okres 2.12.213 3.1.214 O P I S P O G O D Y W okresie Świąt Bożego Narodzenia obszar Tatr znajdował się pod wpływem rozległego ciepłego wycinka niżu z ośrodkiem w rejonie Szkocji, a następnie

Bardziej szczegółowo

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH FORMULARZ DANYCH 1 NATURA 2000 STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH DLA OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY (OSO) DLA OBSZARÓW SPEŁNIAJĄCYCH KRYTERIA OBSZARÓW O ZNACZENIU WSPÓLNOTOWYM (OZW) I DLA SPECJALNYCH OBSZARÓW

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 9/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 9/14 za okres nr 9/14 za okres 31.1.214 6.2.214 O P I S P O G O D Y Na początku opisywanego okresu Polska południowa znajdowała się na skraju wyżu znad zachodniej Rosji. Napływała cieplejsza, polarno-morska masa powietrza.

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia terenowe Wyżyny Polskie i Karpaty II rok geografii i geografii nauczycielskiej

Ćwiczenia terenowe Wyżyny Polskie i Karpaty II rok geografii i geografii nauczycielskiej Ćwiczenia terenowe Wyżyny Polskie i Karpaty II rok geografii i geografii nauczycielskiej Celem ćwiczeń terenowych jest: ukazanie zróżnicowania środowiska przyrodniczego wyżyn i gór południowej Polski,

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich za okres 11.1.213 17.1.213 /13 O P I S P O G O D Y Początkowo region znajdował się pod wpływem wypełniającego się niżu z ośrodkiem nad północnowschodnią Polską, a następnie był w zasięgu słabego klina,

Bardziej szczegółowo

Ciekawie o Somalii Somalia w Pigułce państwo w północno-wschodniej części Afryki położone na Półwyspie Somalijskim (zwanym Rogiem Afryki ). Przylega do Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej. Na północnym

Bardziej szczegółowo

Katalog turystyczny WAWEL CUP 37.

Katalog turystyczny WAWEL CUP 37. Katalog turystyczny Przyjazd na Wawel Cup to dla wielu aktywny wypoczynek oraz możliwość poznania atrakcji turystycznych i przyrodniczych naszego regionu. Specjalnie dla naszych gości z zagranicy (i nie

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 13/13 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 13/13 za okres nr 13/13 za okres 8.3.213 1.3.213 O P I S P O G O D Y Początkowo region był pod wpływem rozległej strefy stacjonarnego frontu atmosferycznego zalegającego nad Europą, w polarno-morskiej masie powietrza.

Bardziej szczegółowo

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi 1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 0 2 0 0 0 0 0 1 Teren znajduje się na zalesionym stoku o ekspozycji południowej i południowo-zachodniej wzgórza Raszówka. Grzbiet wzgórza ma w tym rejonie wysokość względną

Bardziej szczegółowo

Apartamenty na sprzedaż i wynajem w Szklarskiej Porębie Willa Józefina

Apartamenty na sprzedaż i wynajem w Szklarskiej Porębie Willa Józefina Apartamenty na sprzedaż i wynajem w Szklarskiej Porębie Willa Józefina WILLA JÓZEFINA, dawniej Hotel Josephinenhütte, wybudowano pod koniec XIX wieku, a rozbudowano w 1911r. Po gruntownym remoncie (z zachowaniem

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 1/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 1/14 za okres nr 1/14 za okres 29.11.213.12.213 O P I S P O G O D Y Początkowo obszar Tatr był pod wpływem niżu, który znad Finlandii odsuwał się nad zachodnią Rosję. Z północy na południe przemieszczał się front chłodny.

Bardziej szczegółowo

Zlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe

Zlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe Zlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe Polskie zlodowacenia Rozpoczęcie zlodowaceń - około 2,5 mln lat temu. Po falach ochłodzeń (glacjałach) następowały fale ociepleń (interglacjały), Lądolód skandynawski

Bardziej szczegółowo

Trasa wycieczki: Granią Czerwonych Wierchów. czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 5, stopień trudności: trudna

Trasa wycieczki: Granią Czerwonych Wierchów. czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 5, stopień trudności: trudna Trasa wycieczki: Granią Czerwonych Wierchów czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 5, stopień trudności: trudna Opis wycieczki Trasę rozpoczynamy w Kuźnicach przy dolnej stacji kolejki na Kasprowy

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z działalności wspinaczkowej Masyw Mont Blanc, Alpy Zima 2015

Sprawozdanie z działalności wspinaczkowej Masyw Mont Blanc, Alpy Zima 2015 Wrocław 24.03.2015 Sprawozdanie z działalności wspinaczkowej Masyw Mont Blanc, Alpy Zima 2015 1. Termin 13.03.2015 21.03.2015 2. Uczestnicy Dawid Sysak, Wrocławski Klub Wysokogórski, członek kadry narodowej

Bardziej szczegółowo

Rzeźba na mapach. m n.p.m

Rzeźba na mapach. m n.p.m Rzeźba na mapach Rzeźbę terenu przedstawia się obecnie najczęściej za pomocą poziomic. Poziomice (izohipsy) są to linie na mapie łączące punkty o jednakowej wysokości. Mapa poziomicowa (hipsometryczna)

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 16/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 16/14 za okres nr 16/14 za okres 21.3.214 27.3.214 O P I S P O G O D Y Pogodę w minionym tygodniu początkowo kształtowała zatoka niżowa. Z zachodu na wschód przemieszczał się chłodny front atmosferyczny, za którym napływała

Bardziej szczegółowo

ATRAKCJE TURYSTYCZNE. Widok na Mogielicę i Słopnice z Przylasek - fot. K. Toporkiewicz

ATRAKCJE TURYSTYCZNE. Widok na Mogielicę i Słopnice z Przylasek - fot. K. Toporkiewicz ATRAKCJE TURYSTYCZNE Głównym celem wędrówek turystów jest Mogielica - Królowa Beskidu Wyspowego. Ze szczytu Mogielicy można podziwiać piękną panoramę Tatr, Gorców, Pienin i całego Beskidu Wyspowego. Pod

Bardziej szczegółowo

powiat jeleniogórski

powiat jeleniogórski powiat jeleniogórski Powiat jeleniogórski położony jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego granicząc od zachodu i północnego-zachodu z powiatem lwóweckim, od północy z powiatem złotoryjskim,

Bardziej szczegółowo

Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie. Procesy krasowe. czyli jak powstały jaskinie

Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie. Procesy krasowe. czyli jak powstały jaskinie Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy

Bardziej szczegółowo

Planowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej

Planowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej Karta pracy ucznia do zajęd z informatyki: Planowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej Zadanie 1 Zaplanuj prezentację na temat wybranego: Parki Narodowe w Polsce złożoną z minimum dziesięciu slajdów.

Bardziej szczegółowo

Trzcińsko. Działka (Budowlana) na sprzedaż za PLN. Dodatkowe informacje: Opis nieruchomości: Kontakt do doradcy:

Trzcińsko. Działka (Budowlana) na sprzedaż za PLN. Dodatkowe informacje: Opis nieruchomości: Kontakt do doradcy: Trzcińsko Działka (Budowlana) na sprzedaż za 550 000 PLN pow. 10 095 m 54,48 PLN/m 2 2 Opis nieruchomości: Dodatkowe informacje: Numer oferty: 140881 Unikalna działka w wyjątkowym miejscu. Ponad hektarowa

Bardziej szczegółowo

Skład wyprawy. Najważniejsze osiągnięcia górskie:

Skład wyprawy. Najważniejsze osiągnięcia górskie: Skład wyprawy imię: RYSZARD GAJEWSKI Kierownik Wyprawy urodzony 05.10.1954 w Zakopanem Żonaty dwoje dzieci, dwóch wnuków Ratownik TOPR od 1976 roku. Taternik, Alpinista, Himalaista Instruktor Alpinizmu

Bardziej szczegółowo

Kopa Spadowa, ściana czołowa, Pachniesz Brzoskwinią VII-

Kopa Spadowa, ściana czołowa, Pachniesz Brzoskwinią VII- szlakiidrogi.wordpress.com https://szlakiidrogi.wordpress.com/2015/08/28/kopa-spadowa-sciana-czolowa-pachniesz-brzoskwinia-vii/ Kopa Spadowa, ściana czołowa, Pachniesz Brzoskwinią VII- Krzysiek Sobiecki

Bardziej szczegółowo

WOKÓŁ MORSKIEGO OKA FOTOGRAFIE: PIOTR DROŻDŻ

WOKÓŁ MORSKIEGO OKA FOTOGRAFIE: PIOTR DROŻDŻ 2017 WOKÓŁ MORSKIEGO OKA FOTOGRAFIE: PIOTR DROŻDŻ Tatrzański Park Narodowy z miłości do gór TPN jest jednym z 23 parków narodowych w Polsce. Obejmuje powierzchnię 21 197 hektarów ponieważ jednak wraz z

Bardziej szczegółowo

"ODKRYJ BESKID WYSPOWY".

ODKRYJ BESKID WYSPOWY. Wiadomości Czwartek, 27 sierpnia 2015 W niedzielę odkrywamy Miejską Górę! 6 września na Miejskiej Górze odbędzie się ostatnie w tym roku spotkanie uczestników pieszych wędrówek po Beskidzie Wyspowym w

Bardziej szczegółowo

1-DNIOWE WYCIECZKI PO ZIEMII ŚWIĘTOKRZYSKIEJ

1-DNIOWE WYCIECZKI PO ZIEMII ŚWIĘTOKRZYSKIEJ 1-DNIOWE WYCIECZKI PO ZIEMII ŚWIĘTOKRZYSKIEJ Wielka Sobota Jaskinia Raj i Chęciny Cena od osoby dorosłej: 140 zł/os Cena od dziecka: 100 zł/os Ramowy program wycieczki: 14.00 wyjazd z Hotelu 14.30 16.00

Bardziej szczegółowo

SPELEOKLUB BIELSKO-BIAŁA

SPELEOKLUB BIELSKO-BIAŁA SPELEOKLUB BIELSKO-BIAŁA KLUB TATERNICTWA JASKINIOWEGO Członek Polskiego Związku Alpinizmu ul. 1-go Maja 45, 43-300 Bielsko-Biała DZIENNICZEK KURSANTA Indeks kursu taternictwa jaskiniowego rok 20 /20 Imię

Bardziej szczegółowo

V Śląskie Manewry Jaskiniowe

V Śląskie Manewry Jaskiniowe V Śląskie Manewry Jaskiniowe Grafika: Michał Konarski na podstawie zdjęcia Łukasza Kędzierskiego Instruktorzy Polskiego Związku Alpinizmu: 1. Tomasz Jaworski RKG 1 2. Michał Konarski SCW 2, TKTJ 3 3. Dariusz

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich za okres 2.1.213 31.1.213 7/13 O P I S P O G O D Y Początkowo region pozostawał na skraju wyżu znad zachodniej Rosji, w suchej i chłodnej, polarnokontynentalnej masie powietrza. Temperatura maksymalna

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 17/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 17/14 za okres nr 17/14 za okres 28.3.214 3.4.214 O P I S P O G O D Y Pogoda w minionym tygodniu początkowo była pod wpływem wyżu z centrami nad Białorusią i Rumunią. Nad obszarem Tatr zalegało powietrze polarno-kontynentalne.

Bardziej szczegółowo

Pasma zagraniczne dla PTG na obszar BZ cz. I

Pasma zagraniczne dla PTG na obszar BZ cz. I Kurs Przodownika Turystyki Górskiej PTTK 2012 Pasma zagraniczne dla PTG na obszar BZ cz. I Rafał Kwatek Zakres Beskid Śląsko-Morawski Czes. Moravskoslezské Beskydy Słow. Moravskosliezske Beskydy Jaworniki

Bardziej szczegółowo

Konspekt lekcji przyrody dla kl. V Temat: Krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej Hasło: Krajobraz Wyżyn Czas: Dwie godziny lekcyjne Zakres

Konspekt lekcji przyrody dla kl. V Temat: Krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej Hasło: Krajobraz Wyżyn Czas: Dwie godziny lekcyjne Zakres Konspekt lekcji przyrody dla kl. V Temat: Krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej Hasło: Krajobraz Wyżyn Czas: Dwie godziny lekcyjne Zakres materiału: Elementy naturalnego krajobrazu: skały, rzeźba

Bardziej szczegółowo

Speleoclub Wrocław

Speleoclub Wrocław Speleoclub Wrocław www.scw.wroc.pl e-mail: wspolpraca@scw.wroc.pl Pasja... Zimno, mokro, brudno, ciemno. Jak można spędzać wolny czas, moknąc w temperaturze nieodbiegającej od tej, którą kojarzymy z otwartą

Bardziej szczegółowo

W15 - Jeseniki Chata Ramzovské sedlo Schroniska 100/100 : Trasa A1 Trasa B1 Trasa C1 Trasa A2 Trasa B2 Trasa C2 Trasa A3

W15 - Jeseniki Chata Ramzovské sedlo Schroniska 100/100 : Trasa A1 Trasa B1 Trasa C1 Trasa A2 Trasa B2 Trasa C2 Trasa A3 W15 - Jeseniki Termin: piątek - niedziela 12-14.06.2015 odjazd: informacja w Głosie Ludu lub na: http://www.ptts-beskidslaski.cz/ zakwaterowanie: Chata Ramzovské sedlo http://www.ramzova.cz/ Schroniska

Bardziej szczegółowo

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi

Karta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi 1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 2 2 0 0 0 0 0 1 Nachylenie, wysokość i ekspozycja zboczy/stoków. Ukształtowanie powierzchni zboczy/stoków. Działalność naturalnych procesów geologicznych (erozja rzeczna).

Bardziej szczegółowo

Grań Tatr Wysokich - pierwsze przejście przez 384 nazwanych szczytów i przełęczy. Lista obiektów na grani.

Grań Tatr Wysokich - pierwsze przejście przez 384 nazwanych szczytów i przełęczy. Lista obiektów na grani. Grań Tatr Wysokich - pierwsze przejście przez 84 nazwanych szczytów i przełęczy. Lista obiektów na grani. W nawiązaniu do tekstu z krótkim opisem przejścia Głównej Grani Tatr Wysokich z wejściem na wszystkie

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 20/14 za okres

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 20/14 za okres nr 2/14 za okres 18.4.214 24.4.214 O P I S P O G O D Y W minionym tygodniu region Tatr znajdował się w obszarze przejściowym pomiędzy rozległym niżem znad Europy południowo-zachodniej, a wyżem znad Europy

Bardziej szczegółowo