System Certyfikacji Kompetencji Zawodowych w transporcie drogowym

Transkrypt

1 WALENDZIK Małgorzata 1 MITRASZEWSKA Izabella 2 System Certyfikacji Kompetencji Zawodowych w transporcie drogowym WSTĘP Ustawa o transporcie drogowym obowiązująca od stycznia 2002 roku powstała w procesie dostosowywania prawa polskiego do ustawodawstwa Unii Europejskiej. Ustawa spełnia wymagania zawarte w Dyrektywie UE nr 96/26 (wraz z późniejszymi zmianami zawartymi w Dyrektywie nr 98/76), dotyczącej dostępu do zawodu przewoźnika. Dyrektywa określała szczegółowo warunki jakie obowiązkowo powinien spełnić każdy ubiegający się o uzyskanie licencji przewoźnika. Wymagania można podzielić na grupy, które dotyczą: spełnienia wymagań dobrej reputacji, stabilności finansowej, kompetencji zawodowych, a od 4 grudnia 2011 roku dodatkowym warunkiem do spełnienia jest posiadanie rzeczywistej i stałej siedziby w jednym z państw członkowskich. Potwierdzeniem kompetencji jest zdobycie certyfikatu CPC (Certificate of Professional Competencies). Wymóg posiadania Certyfikatu jest nadal obowiązujący, chociaż na przestrzeni lat zmieniła się szata graficzna Certyfikatu oraz forma egzaminu. W Polsce jednostką certyfikującą jest Instytut Transportu Samochodowego. 1. SYSTEM CERTYFIKACJI KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Podstawowym aktem prawnym, który reguluje zasady dostępu do zawodu przewoźnika drogowego w Polsce jest Ustawa z 6 września 2001 roku o transporcie drogowym ((Dz. U. z 2012 r. poz. 1265, z późn. zm.), rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE (Dz.Urz. UE L 300 z r.). Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie proces certyfikacji przewoźników drogowych rozpoczął od lutego 2002 r. na podstawie ustawy z 2001 r. o transporcie drogowym oraz rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 2002 r. w sprawie certyfikacji przewoźników drogowych. Jednakże już wcześniej, bo od 2000 roku egzaminowano, w ramach dobrowolnej certyfikacji, wyłącznie osoby, które wykonywały krajowy transport drogowy osób. Dopiero od lutego 2002 roku rozpoczęła się zasadnicza certyfikacja, która obejmowała przewoźników wykonujących zarówno transport drogowy osób jak i transport drogowy rzeczy. Od tego czasu aż do listopada 2011 roku ITS wydawał 4 rodzaje certyfikatów. Certyfikat kompetencji zawodowych w krajowym transporcie drogowym osób lub rzeczy oraz certyfikat kompetencji zawodowych w międzynarodowym transporcie drogowym osób lub rzeczy. Z danych zawartych w Tab. 1 wynika, że w okresie objętym certyfikacją wystąpiły dwa okresy, w których wystąpiło zdecydowane zainteresowanie egzaminami na certyfikat. Pierwszy okres zwiększonego zainteresowania przypada na lata od 2002 do 2004 roku, co związane było z faktem wymiany starych koncesji na transport międzynarodowy na obowiązujące od 1 maja 2004 r. licencje, za niewysoką opłatą w kwocie 100 zł. Wymiana dokumentów w tym okresie była bardzo korzystna dla przedsiębiorców pod względem finansowym. Drugi wzrost znacznego zainteresowania egzaminami na certyfikat wystąpił w 2011 roku, co było spowodowane zmianami w przepisach prawnych, dotyczącymi procesu uzyskania certyfikatów, które zaczęły obowiązywać od 4 grudnia 2011 roku. Od tego czasu przeprowadzane są wyłącznie dwa rodzaje egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych, i w związku z tym Instytut Transportu Samochodowego wydaje dwa 1 Instytut Transportu Sampchodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: , malgorzata.walendzik@its.waw.pl 2 Instytut Transportu Sampchodowego, Centrum Zarządzania i Telematyki Transportu, Warszawa; ul. Jagiellońska 80. Tel: , Izabella.mitarzewska@its.waw.pl 6554

2 rodzaje Certyfikatów Wspólnotowych: Certyfikat Kompetencji Zawodowych w Drogowym Transporcie Rzeczy/Osób. Pytania testowe podczas egzaminu są wielokrotnego wyboru, a wynik z egzaminu jest pozytywny jeżeli zdający łącznie spełni dwa warunki. Jeżeli z każdej części egzaminu uzyska co najmniej 50% prawidłowych odpowiedzi a łącznie udzieli co najmniej 60 % prawidłowych odpowiedzi. W szczególnych przypadkach, osoby legitymujące się dyplomem ukończenia studiów drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich lub świadectwem ukończenia studiów podyplomowych, których program obejmuje cały zakres zagadnień objętych egzaminem, zwolnione są z egzaminu pisemnego. [1] Certyfikat Kompetencji Zawodowych jest dokumentem potwierdzającym posiadanie przez przewoźnika kwalifikacji i wiedzy niezbędnych do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. Wysoki poziom kwalifikacji zawodowych zarządzającego transportem ma bezpośredni wpływ na zwiększenie społeczno-ekonomicznej skuteczności sektora transportowego. [2] Poziom wiedzy sprawdzany podczas obowiązkowego egzaminu obejmuje zagadnienia związane z drogowym transportem rzeczy i drogowym przewozem osób z dziedzin: prawa cywilnego, prawa handlowego, prawa socjalnego, prawa podatkowego, działalności gospodarczej i zarządzania finansami przedsiębiorstwa, dostępu do rynku, norm technicznych i technicznych aspektów działalności, bezpieczeństwa drogowego. Egzamin dla wszystkich uczestników składa się z dwóch części: testu pisemnego z pytaniami wielokrotnego wyboru, ćwiczeń praktycznych, zadań problemowych. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku z egzaminu Instytut, jako jednostka certyfikująca, wydaje Certyfikat Kompetencji Zawodowych, którego właściciel nie może przekazywać osobie trzeciej. Aby uniknąć bezprawnego wydawania certyfikatów, dokument ten posiada cechy bezpieczeństwa określone w rozporządzeniu 1071/2009 WE. Certyfikat uzyskany w jednym z państw UE zgodny z jednolitym wzorem, uznawany jest przez państwo członkowskie na terenie którego przedsiębiorca ma swoją siedzibę za wystarczający dokument w zakresie kompetencji zawodowych. Certyfikat wydawany jest bezterminowo, co nie oznacza, że przewoźnik lub osoba zarządzająca transportem zawsze, bez ograniczeń, mogą posługiwać się tym dokumentem. Obowiązujące przepisy prawne określają warunki, które muszą być spełnione przez osobę zarządzającą transportem. Do warunków tych należy wymóg dobrej reputacji, który nie jest lub przestał być spełniony, jeżeli wobec przedsiębiorcy, zarządzającego transportem lub osoby fizycznej: 1) orzeczono: a) prawomocny wyrok skazujący za przestępstwa umyślne w dziedzinach określonych w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, b) co najmniej dwie wykonalne decyzje administracyjne o nałożeniu kary pieniężnej za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, lub c) co najmniej dwie prawomocne kary grzywny za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, oraz 2) wydano decyzję o uznaniu, że utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje. [1] W przypadku nałożenia na przedsiębiorcę, zarządzającego transportem lub osobę fizyczną sankcji, właściwy organ wszczyna postępowanie administracyjne, po przeprowadzeniu którego wydaje decyzję o uznaniu, że: 1) dobra reputacja pozostaje nienaruszona, albo 6555

3 2) utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje. Właściwy organ może uznać. że utrata dobrej reputacji będzie stanowiła nieproporcjonalną reakcję za naruszenia, i wówczas wydaje decyzję, że dobra reputacja pozostaje nienaruszona. W przypadku, stwierdzenia, że na przedsiębiorcę lub zarządzającego transportem nałożono sankcje będące podstawą do utraty dobrej reputacji, wówczas wszczyna postępowanie administracyjne. Jeżeli w wyniku postępowania organ stwierdzi, że osoba utraciła dobrą reputację, a więc utraciła zdolność do kierowania operacjami transportowymi, posiadacz certyfikatu musi certyfikat zwrócić do właściwego organu. Informacje o utracie uprawnień do zarządzania transportem są odnotowywane w systemie, w celu udostępnienia aktualnych informacji właściwym organom. Szczegółowe informacje dostępne dla właściwych organów są niezwykle istotne, ponieważ zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeżeli zarządzający transportem utraci dobrą reputację, to w takim przypadku traci prawo do wykonywania zawodu przewoźnika. Do czasu zastosowania środków rehabilitacyjnych, które spowodują zatarcie skazania lub uznanie nałożonych sankcji za niebyłe, certyfikat nie jest ważny w żadnym państwie członkowskim. Aktualnie 4 certyfikaty cofnięto z powodu zgonu ich właścicieli, a 1 certyfikat jest zawieszony. Utworzenie wewnętrznego rynku transportu drogowego opartego na uczciwych zasadach konkurencji wymaga, aby wszystkie państwa członkowskie stosowały jednolite zasady określające dostęp do zawodu przewoźnika drogowego. Aby możliwe było przekazywanie informacji pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, każde państwo powinno prowadzić rejestr elektroniczny przedsiębiorców transportu drogowego. Elektroniczne rejestry przedsiębiorców połączone na szczeblu Unijnym zgodnie z obowiązującymi przepisami o ochronie danych osobowych przyczyniłyby się do poprawy współpracy. Uczciwa konkurencja i transport drogowy odbywający się w pełnym poszanowaniu przepisów wymagają jednolitego poziomu nadzoru i monitorowania w państwach członkowskich. W Polsce jeszcze nie określono, kto taki rejestr będzie prowadził. Organy krajowe odpowiedzialne za nadzorowanie przedsiębiorców i ważności ich zezwoleń w tym zakresie odgrywają główną rolę, ponieważ mają obowiązek sprawdzania, czy przedsiębiorca spełnia przewidziane prawem warunki. W państwach członkowskich Unii Europejskiej przewozy drogowe kontroluje nie tylko policja, służby celne i graniczne, ale również specjalistyczne instytucje. W zdecydowanej większości państw Unii Europejskiej Inspekcja Transportu Drogowego funkcjonuje, obok policji specyfika drogowych przewozów krajowych i międzynarodowych oraz złożony zakres kontroli w odniesieniu do tego rodzaju transportu, jego różnorodność i stopień komplikacji powodują, że zadania takie mogą być efektywnie i właściwie wykonywane tylko przez wyspecjalizowane organy. Aby to było możliwe system dotyczący procesu certyfikacji powinien być w określonym zakresie dostępny właściwym organom. 2. WYNIKI PROCESU CERTYFIKACJI Osoby zarządzające operacjami transportowymi w przedsiębiorstwie mogą zarządzać transportem w nie więcej niż 4 różnych przedsiębiorstwach obejmujących ogółem nie więcej niż 50 pojazdów. Obecnie trudno oszacować ile osób, które uzyskały certyfikat, zatrudnionych jest w transporcie. W systemie Certyfikacji Kompetencji Zawodowych do 31 grudnia 2013 roku zarejestrowanych było wniosków. Ogółem, w wymienionym przedziale czasowym, do egzaminu przystąpiło ponad 170 tyś. osób, a wydano ponad 114 tys. certyfikatów. Różnica pomiędzy liczbą wniosków w bazie w ogóle, a liczbą osób które przystąpiły do egzaminu wynika z faktu, że znaczna część osób przystępowała do egzaminu nawet po kilka razy, jeżeli poprzedni egzamin kończył się wynikiem negatywnym. Od 2002 roku do listopada 2011 roku często zdarzało się, że jedna osoba składała wnioski na wszystkie rodzaje certyfikatów, a więc na certyfikat krajowy w zakresie przewozu osób, certyfikat krajowy w zakresie przewozu rzeczy, certyfikat międzynarodowy w zakresie przewozu osób i certyfikat międzynarodowy w zakresie przewozu rzeczy. Procent zdawalności w poszczególnych latach przedstawiono w tabelach

4 Tab. 1. Liczba uczestników egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych w latach Dane za okres : Liczba Egzaminów Liczba Uczestników KPO KPR MPO MPR Suma do od do Ogółem : Objaśnienia: K.P.O. krajowy przewóz osób K.P.R. krajowy przewóz rzeczy M.P.O. międzynarodowy przewóz osób (od 2012r. - certyfikat wspólnotowy) M.P.R. międzynarodowy przewóz rzeczy (od 2012r. - certyfikat wspólnotowy) Tab. 2. Liczba wydanych certyfikatów kompetencji zawodowych w latach Dane za okres : Liczba Egzaminów Liczba Certyfikatów KPO KPR MPO MPR Suma do od do Ogółem : Tab. 3. Zdawalność na poszczególnych egzaminach w latach (w%). Źródło: Opracowanie własne Dane za okres : Procent zaliczeń egzaminów KPO KPR MPO MPR do , ,3 67,3 od do ,2 57,4 69,7 70, ,9 66,2 68,7 70, ,8 59,7 66,1 67,9 6557

5 ,3 62,5 71,6 70, ,1 62,2 71,3 70, ,2 60,2 69,7 69, ,8 59,1 73,4 66, ,4 53, ,5 54,6 System Certyfikacji Kompetencji Zawodowych w transporcie drogowym umożliwia kompleksową obsługę procesu certyfikacji. Do systemu wprowadzane są szczegółowe informacje dotyczące osoby przystępującej do egzaminu, data i miejsce egzaminu, skład komisji egzaminacyjnej, wynik egzaminu lub z kolejnych egzaminów, nr certyfikatu jak również informacja czy certyfikat został cofnięty lub zawieszony. Informacje te, z poszanowaniem przepisów o ochronie danych osobowych, dostępne są dla osób przystępujących do egzaminu jak i dla właściwych organów. Poniżej w tabeli 4 przedstawiono, ile wydano licencji uprawniających do wykonywania międzynarodowego i krajowego transportu drogowego. Należy mieć na uwadze, że każda firma zajmująca się transportem drogowym osób i rzeczy, musi mieć osobę zarządzającą transportem, a więc osobę posiadającą certyfikat kompetencji zawodowych. Zestawienia te odzwierciedlają, w jak dużym zakresie proces certyfikacji ma zastosowanie. Tab. 4. Liczba wydanych licencji i wypisów z licencji w transporcie krajowym oraz Liczba wydanych licencji i zaświadczeń w transporcie międzynarodowym. Źródło: MTiGM, GITD Transport krajowy Transport międzynarodowy Lata Liczba licencji Liczba wypisów Liczba zaświadczeń Liczba wypisów spedycja spedycja 3. USŁUGI TRANSPORTOWE Usługi transportowe są jednym z czynników stymulujących wzrost gospodarczy, a więc wzrost dochodu narodowego. Transport stanowi znaczącą gałąź w gospodarce, w Polsce ta gałąź przemysłu przynosi zyski rzędu 10% PKB rocznie. Ze statystyk GUS [3] wynika, że w Polsce najwięcej ładunków ogółem, przewożonych jest przez transport samochodowy. Zgodnie z danymi GUS z 2013 r., w 2012 r., przewozy ładunków liczone w tonach, realizowane transportem drogowym, stanowiły 84% wszystkich ładunków. Tab. 5. Przewozy ładunków. Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2013, GUS, Tabl. 3(450) Wyszczególnienie w % Ogółem w tysiącach ton Transport samochodowy ,9 84,0 Transport kolejowy ,9 12,5 Transport rurociągowy ,8 2,9 Transport morski ,7 0,4 Śródlądowy tr. wodny ,7 0,2 Transport lotniczy ,0 0,0 6558

6 W przewozach międzynarodowych w 2011 roku Polska miała 21% udział wśród 27 krajów UE i znajdowała się na pierwszej pozycji przed Hiszpanią i Niemcami. Ponadto w 2011 roku, zanotowano w porównaniu do 2010 roku zwiększenie przewozów krajowych o 10% (GUS, Transport, Wyniki działalności w 2011 r., s. 51). W Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach UE prawie 90% wykonywanych przewozów transportem samochodowym odbywa się wewnątrz kraju. W poniższej tabeli przestawiono liczbę samochodów w Polsce, które wykorzystywane są do przewozów zarobkowych jak i na potrzeby własne w krajowym i międzynarodowym przewozie rzeczy. Tab. 6. Liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Lata Samochody ciężarowe Ciągniki siodłowe Do przewozów w zdecydowanej większości wykorzystywane są samochody wieloletnie, co przedstawiono w tabeli 7. Tab. 7. Liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych w Polsce wg grup wiekowych. Źródło: GUS, ITS ZBE Lata Do 2 lat Pow. 30 Samochody ciężarowe Ciągniki siodłowe WNIOSKI Od 15 sierpnia 2013 roku obowiązuje ustawa z 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (Dz.U.2013, poz. 567) [4], która nałożyła na przedsiębiorców nowe wymagania. Przed podjęciem działalności w zakresie transportu drogowego przewoźnicy muszą uzyskać zezwolenie uprawniające do wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Zezwolenie jest bezterminowe, jednak uprawnione organy mogą w dowolnym momencie sprawdzić, czy przedsiębiorca spełnia wszystkie nałożone prawem wymagania. Przedsiębiorca w każdym momencie musi być w stanie udowodnić, że je spełnia. Ponieważ jednym z warunków, który uprania do wykonywania zawodu przewoźnika jest posiadanie Certyfikatu Kompetencji Zawodowych, wykorzystywany w procesie certyfikacji system należy na bieżąco dostosowywać do rzeczywistych warunków oraz do zmieniających się uregulowań prawnych w tym zakresie. Streszczenie Od 2002 roku, zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej, obowiązuje w Polsce licencjonowanie zarobkowej działalności transportowej. Uzyskanie certyfikatu kompetencji zawodowych przewoźników drogowych jest jednym z warunków uzyskania licencji. W naszym kraju jednostką certyfikującą jest ITS. Od roku 2002 do 2011 Instytut dysponuje dużą (liczącą ponad 100 tys. osób rekordów bazą danych) zawierającą informacje dotyczące rynku pracy przewoźników. Stąd też, na podstawie wieloprzekrojowych statystyk i ich analizy, można wyciągnąć szereg wniosków dotyczących zarobkowego transportu drogowego (rozkładu populacji, wieku, poziomu wiedzy i wiele innych). W artykule zaprezentowano także wyniki analiz. 6559

7 System for Certification of Professional Competence in Road Transport Abstract Since 2002, in accordance with the requirements of the European Union remains in Poland licensing the commercial transport. Obtain a certificate of professional competence of road carriers is one of the conditions for obtaining a license. In our country is ITS certification unit. From 2002 to 2011 Institute has a large (over 100 thousand people records database) containing information about labour market carriers. Therefore, on the basis of the statistics and their analysis it s possible draw a series of proposals for commercial road transport (population, age, level of knowledge and many others). Furthermore the results of analyses were presented. BIBLIOGRAFIA 1. Ustawa z 6 września 2001 roku o transporcie drogowym. Dz. U. 2001, nr 123, poz z późn.zm. 2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego i uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE. Dz. U. UE L 300 z Statystyki GUS. Mały rocznik statystyczny. GUS, Warszawa, Transport. Wyniki działalności w 2012 r. GUS, Warszawa, Monitorowanie rynku pracy przewoźników drogowych w oparciu o certyfikację kompetencji zawodowych oraz licencjonowanie działalności transportowej. Praca statutowa ITS nr 1460, Mitraszewska I., Zmiana zasad wykonywania zawodu przewoźnika - certyfikacja, materiały konferencyjne, Truck&Business, Warszawa, Mitraszewska I. Rynek usług transportowych, materiały konferencyjne PSPD Gdynia, 9 stycznia 2013 r. 8. Regulamin określający warunki i tryb przeprowadzania egzaminów na certyfikat kompetencji zawodowych w transporcie drogowym. 9. Praca zbiorowa pod kierunkiem Skalskiego J., Krajowy standard kompetencji zawodowych Specjalista do spraw organizacji i rozwoju transportu, Warszawa Podręcznik dla osób ubiegających się o certyfikat kompetencji zawodowych w transporcie drogowym. Warszawa, ITS,