Raport z działania Lokalnej Grupy Przyrodniczej

Transkrypt

1 Raport z działania Lokalnej Grupy Przyrodniczej 1. Informacje ogólne: a) realizator działań LGP: Stowarzyszenie Aktywności Społecznej TREK i Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. b) obszar działania LGP: Jedlina Zdrój, Gimnazjum Miejskie im. Jana Pawła II c) osoba prowadząca: Paulina Turowicz, paulina.turowicz@uni.wroc.pl, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Biologicznych d) ilość godzin odbytych spotkań/zajęć/szkoleń: Opis inwentaryzacji oraz miejsc przyrodniczo cennych na obszarze działalności LGP Inwentaryzacja prowadzona była w miejscowości Jedlina Zdrój, która leży w dolinie położonej pomiędzy pasmem Gór Wałbrzyskich, Gór Sowich i Doliną Bystrzycy. Z trzech stron otaczają miejscowość zalesione stoki wzgórz: Rzepiska, Mniszego Lasu, Kobieli Leśniaka i najwyższej Borowej (854 m n.p.m.). Dolina otwarta jest od południa i południowego wschodu, dzięki czemu osłonięta jest od ostrych wiatrów, ma łagodniejszy klimat i większe nasłonecznienie niż okoliczne miejscowości. Leży w zasięgu dwóch obszarów chronionych Natura 2000: Specjalnego Obszaru Ochrony siedlisk Ostoja Nietoperzy Gór Sowich i Obszaru Specjalnej Ochrony ptaków Sudety Wałbrzysko Kamiennogórskie. Pierwszy z wymienionych obszarów został powołany w celu ochrony występujących tam gatunków nietoperzy i ich siedlisk. Obejmuje on większość pasma Gór Sowich. Zawiera 16 cennych obiektów - miejsc zimowania nietoperzy w Górach Sowich. Zaliczają się do nich głównie stare sztolnie. Obszar obejmuje także siedliska przyrodnicze, m. in. kompleks cennych łąk Glinno- Zagórze i wyspowe stanowisko boru górnoreglowego na Wielkiej Sowie oraz rozproszone płaty innych siedlisk takich jak: kwaśne buczyny, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach. Granice obszaru obejmują również żerowiska dla kolonii rozrodczej nietoperzy. Na terenie obszaru występują 3 gatunki nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: mopek Barbastella barbastellus, nocek duży Myotis myotis i nocek Bechsteina Myotis bechsteinii.

2 Kolonia rozrodcza nocka dużego w Rościszowie to jedno z największych letnich znanych zgrupowań tego gatunku w Polsce. Obszar Sudety Wałbrzysko-Kamiennogórskie jest w skali Polski istotną ostoją lęgową dla wielu rzadkich i ginących gatunków ptaków, szczególnie tych związanych z lasami i ekstensywnie użytkowanymi łąkami. Stanowi miejsce występowania 22 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, spośród których 10 zostało uznane za przedmioty ochrony w obszarze. Są to: bocian czarny (Ciconia nigra), włochatka (Aegolius funereus), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), jarzębatka (Sylvia nisoria), gąsiorek (Lanius collurio), trzmielojad (Pernis apivorus), derkacz (Crex crex), puchacz (Bubo bubo), sóweczka (Glaucidium passerinum) i dzięcioł czarny (Dryocopus martius). Góry te są ponadto bardzo ważną częścią korytarza ekologicznego Sudetów, łącząc Góry Stołowe i Sowie z Karkonoszami, Rudawami Jamowickimi i Górami Kaczawskimi. Jedlina Zdrój leży również w granicach Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskich. Pod względem geologicznym Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich to środkowa część depresji śródsudeckiej, zbudowana z permskich wulkanitów i ich tufów oraz z piaskowców, zlepieńców, mułowców i łupków ilastych. Permskie skały wulkaniczne są twarde, odporne na wietrzenie, co sprawia że w morfologii terenu zaznaczają się jako góry. Stoki gór są strome, wierzchołki kopulaste lub ostre, a doliny głęboko powcinane i w większości suche. Charakterystycznym elementem rzeźby są pojedyncze skałki oraz różnego rodzaju osuwiska i osypiska gruzu skalnego. Wśród osobliwości przyrody nieożywionej wyróżnia się m.in. kamieniołom riolitu przy stacji kolejowej Jedlina Górna. Unikatowym obiektem w skali kraju jest reliktowy Komin Wulkaniczny w Jedlinie Zdroju, w którym występują formy skalne o pokroju kulistym. Ponad 88% powierzchni parku pokrywają lasy będące w większości monokulturami. Kompleksy leśne w 87% stanowią drzewostany świerkowe, 8% bukowe, pozostałość 5% to lasy mieszane. Rozległe zespoły sztucznych świerczyn, zaliczane są do kwaśnych borów. Gęstość runa leśnego i skład florystyczny przy wysokim stopniu zwarcia drzew jest obecnie bardzo ubogi, reprezentuje je zaledwie kilka gatunków pospolitych jak: szczawik zajęczy (Oxalis acetosella), wietlica samicza (Athyrium filix-femina), śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa) i borówka czarna (Vaccinium myrtillus). W wyższych położeniach, gdzie zwarcie koron jest mniejsze w runie dodatkowo występują paprocie oraz trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea). W drzewostanach bukowych szczególną uwagę zwracają małe zespoły żyznej buczyny sudeckiej z bogatym runem, w którym występuje szczawik zajęczy, wietlica samicza, narecznica samcza (Dryopteris filix-mas), szczyr trwały (Mercurialis perennis), niecierpek pospolity (Impatiens noli-tangere). W kwaśnej buczynie górskiej głównym gatunkiem panującym jest: buk zwyczajny(fagus sylvatica) z udziałem jaworu (Acer pseudoplatanus), grabu (Carpinus betulus) i jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia). W runie występują: pokrzywa (Urtica dioica), marzanka wonna (Galium odoratum), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), trzcinnik leśny, kopytnik pospolity (Asarum

3 europaeum). Liczne fragmenty lasów mieszanych jaworowo-świerkowych charakteryzuje runo z licznymi gatunkami paproci, paprotnikiem kolczastym (Polystichum aculeatum), gwiazdnicą gajową (Stellaria nemorum) i skupiskami śnieżycy wiosennej (Leucojum vernum). Wzdłuż cieków, w dolinach, rośnie masowo lepiężnik biały, towarzyszący często olszy czarnej, tworzącej słabo przestrzennie rozwinięte zespoły olsów. Przy dostatku miejsca rozwinęły się też łęgi przystrumykowe, w których można spotkać wiąz pospolity (Ulmus minor) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Sporadycznie, wskutek zastąpienia ich gruntami rolnymi, przetrwały zespoły należące do typowych pierwotnych grądów. W podszyciu występują gatunki charakterystyczne dla całych Sudetów: malina zwyczajna (Rubus idaeus), trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus), głóg (Crataegus monogyna), bez koralowy (Sambucus racemosa). Na położonych w dolinach górskich łąkach rośnie kilka gatunków roślin subalpejskich takich jak: niezapominajka błotna (Myosotis scorpioides), ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum), zimowit jesienny (Colchicum autumnale). Na otwartych przestrzeniach, na łąkach, poboczach dróg i ścieżek, rośnie dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis). Wśród roślin zielnych spotykane są liczne gatunki storczyków w tym najpowszechniejsza gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea). Stosunkowo niewielkie i mało zróżnicowane biotopy regionu są przyczyną ubóstwa gatunkowego tutejszej fauny. Generalnie należy ona do zachodniosudeckiego okręgu, dla którego typowym przedstawicielem jest nieduży gryzoń leśny żołędnica (Eliomys quercinus) występująca w Górach Suchych. Na granicy lasu spotykana jest kuna leśna (Martes martes) i jeż europejski (Erinaceus europaeus). Występuje tu też jeleń szlachetny (Cervus elaphus), sarna (Capreolus capreolus), dzik (Sus scrofa), lis (Vulpes vulpes), wiewiórka (Sciurus vulgaris), zając szarak (Lepus europaeus), ryjówka górska (Sorex alpinus), a także przybywający z Gór Sowich muflon (Ovis aries musimon) - gatunek introdukowany. Należy dodać, że w 1994 roku w Paśmie Lesistej znaleziono ślady pobytu niedzwiedzia brunatnego, który w latach wędrował po Sudetach. Z ciekawszych gatunków ptaków należy wymienić myszołowa (Buteo buteo), ziębę (Fringilla coelebs), pliszkę górską (Motacilla cinerea), pluszcza (Cinclus cinclus), jarząbka (Tetrastes bonasia), włochatkę (Aegolius funereus), krzyżodzioba świerkowego (Loxia curvirostra). Gady reprezentowane są m.in. przez: padalca zwyczajnego (Anguis fragilis), zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix), jaszczurki zwinkę (Lacerta agilis) i żyworodną (Zootoca vivipara). Z płazów: żabę trawną (Rana temporaria), ropuchę szarą (Bufo bufo), traszkę górską (Triturus alpestris), salamandrę plamistą ((Salamandra salamandra). W stosunkowo nielicznych ale czystych potokach górskich występują pstrągi (Salmo trutta). Bardziej interesująca jest fauna bezkręgowa. Sczególnie wśród pajęczaków wykryto szereg rzadkich gatunków:arancus nordmanni, Widera nitrata, Widera fugax, Zygiella montana. Spośród owadów - trzmiel ziemny (Bombus terrestris), mrówka rudnica (Formica

4 rufa), paz żeglarz (Iphiclides podalirius), niepylak apollo (Parnassius apollo), niepylak mnemozyna (Parnassius mnemosyne). W Jedlinie Zdroju znajdują się też ciekawe zabytki przyrody ożywionej pomnikowe drzewa. Na terenie gminy ochroną pomnikową objęto tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), cis pospolity (Taxus baccata), dwie sosny limby (Pinus cembra), buk pospolity (Fagus sylvatica) oraz jedyny na dolnym śląsku pomnikowy ambrowiec amerykański (Liquidambar styraciflua). Inwentaryzację miejscowej chiropterofauny prowadzono metodą transektów. Przemierzano pieszo wyznaczoną uprzednio trasę nagrywając aktywność echolokacyjną nietoperzy przy użyciu szerokopasmowego detektora ultradźwiękowego Luna- Bat w zestawie z rejestratorem Zoom H1. Miejsca stwierdzonej aktywności nietoperzy zaznaczano na mapie odnotowując godzinę oraz rodzaj stwierdzonej aktywności: przelot, żerowanie lub głos socjalny. W miejscach potencjalnego występowania nietoperzy, takich jak zadrzewienia, zbiorniki wodne, cieki wodne prowadzono 10 minutowe nasłuchy. Nagrania analizowano w programie Audacity Głosy oznaczano do gatunku, lub w przypadku gdy nie było to możliwe, u nietoperzy z rodzaju nocek Myotis spp. do rodzaju. Dodatkowo poszukiwano śladów kolonii rozrodczych tych ssaków na strychach oraz kryjówek zimowych np. w szczelinach mostów lub piwnicach. W przypadku, gdy z powodów bezpieczeństwa lub innych nie było możliwe wejście na strych odnotowywano budynek, jako potencjalne miejsce występowania nietoperzy. W celu uzupełnienia uzyskanych wyników przeprowadzono przegląd danych literaturowych. 3. Efekty inwentaryzacji stanowisk oraz miejsc związanych z aktywnością roczną nietoperzy. 1. Obszary leśne: Głosy socjalne mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus) Potencjalne miejsce występowania borowca wielkiego (Nyctalus noctula), karlika malutkiego(pipistrellus pipistrellus), karlika drobnego(pipistrellus pygmeus) oraz karlika większego (Pipistrellus nathusii), nocka wąsatka (Myotis mystacinus), nocka Brandta (Myotis brandtii), mopka (Barbastella barbastellus) 2. Obszary zabudowane: Ul. Partyzantów wysoka aktywność mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus): żerowanie oraz głosy socjalne, przelot nietoperza z rodzaju nocek Myotis spp. Ul. Dworcowa - wysoka aktywność mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus): żerowanie oraz głosy socjalne

5 Ul. Słowackiego - wysoka aktywność mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus): żerowanie oraz głosy socjalne Ul. Kłodzka, na wysokości boiska i terenów otwartych aktywność borowców wielkich (Nyctalus noctula) Tunel kolejowy Wałbrzych Jedlina: zimowisko, 1 osobnik nocka Natterera (Myotis nattereri), kilka osobników nocka rudego (Myotis daubentoni, kilka osobników gacka brunatnego 3. Strychy/poddasza/piwnice: Parafia rzymsko-katolicka, strych i wieża kościoła pw. św.trójcy. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (4-7) nocka dużego. Strych budynku mieszkalnego, ul. Chorza 4. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (1-2) nocka dużego. Strych budynku Domu Dziecka, ul. Chojnowska 12. Kolonia rozrodcza kilkudziesięciu osobników (20-25) gacka brunatnego. Parafia rzymsko-katolicka, strych i wieża kościoła pw. św.trójcy. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (3-5) z rodzaju gacek. Parafia rzymsko-katolicka, strych i wieża kościoła pw. św.wniebowzięcia NMP. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (3-5) z rodzaju gacek. Strych budynku mieszkalnego, ul. Ogrodowa 4. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (3-5) z rodzaju gacek. Strych budynku mieszkalnego, ul. M. Konopnickiej 1. Stałe dzienne schronienie kilku osobników (3-5) z rodzaju gacek. 4. Sztolnie/kopalnie na obszarze inwentaryzowanym (potencjalne i stwierdzone zimowiska nietoperzy) 4. Opis zagrożeń wynikających z lokalizacji stanowisk nietoperzy: remont dachu przeprowadzony w niewłaściwym terminie likwidacja kolonii nietoperzy uszczelnienie strychu niepokojenie nietoperzy w okresie rozrodczym 4. Rozpowszechnianie informacji o nietoperzach w swoim środowisku działania. Uczniowie należący do LGP Jedlina prowadzili w szkole gablotkę poświęconą

6 działalności grupy. Zamieścili w niej fotografie z warsztatów szkoleniowych, mapkę miejsc rozwieszenia budek dla nietoperzy, podstawowe informacje o biologii tych ssaków oraz metodach ich badania. W czasie trwania inwentaryzacji członkowie warsztatów zabierali osoby zainteresowane poznaniem metod badania nietoperzy na wieczorne transekty i nasłuchy, dzięki temu większe grono osób miało okazję zapoznać się z profesjonalnym sprzętem do detekcji echolokacji nietoperzy oraz poznać zachowania tych ssaków. 5. Szkolenie w zakresie budowanych skrzynek dla nietoperzy, ilość powieszonych skrzynek 16 października odbyło się szkolenie dotyczące budowy i montowania budek dla nietoperzy. Pierwsza część zajęć, wstęp teoretyczny oraz robienie budek, odbyła się w szkolnej sali. Eksperci z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawili prezentację multimedialną, w której omówili zagrożenia narażające nietoperze na utratę naturalnych kryjówek (wycinanie drzew dziuplastych oraz remontowanie i uszczelnienie strychów i szczelin w budynkach, niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna), różne rodzaje budek dla nietoperzy oraz sposób ich wykonania i znalezienia miejsca odpowiedniego do zawieszenia budki. Po przeszkoleniu uczniowie otrzymali zestaw materiałów do budowy budek. Podczas jednych zajęć udało się zrobić i zawiesić 3 budki, każda innego rodzaju, odpowiednia dla innego gatunku nietoperzy. Dwie budki zawieszono w lesie a trzecią na prywatnej posesji, należącej do jednego z uczestników warsztatów. Uczniowie planują zawiesić na terenie objętym inwentaryzacją w sumie 15 budek. Od marca przyszłego roku, czyli w okresie aktywności nietoperzy, uczestnicy warsztatów będą kontrolować budki raz w miesiącu, w celu sprawdzenia czy zostały zasiedlone. 6. Nagrania video, w tym video-opisy miejsc w których była prowadzona inwentaryzacja. 7. Zajęcia z zasady działania i obsługi detektorów, zajęcia terenowe z nasłuchu aktywności nietoperzy, ilość potwierdzonych miejsc aktywności nietoperzy 5 października w godz odbyły się terenowe warsztaty dotyczące metod inwentaryzacji nietoperzy oraz obsługiwania szerokopasmowego detektora ultradźwiękowego. Po krótkim wstępie teoretycznym uczniowie podzielili się na trzy grupy, każda grupa otrzymała mapkę z wyznaczoną trasą transektu do przejścia, kartę obserwacji oraz detektor wraz z rejestratorem. Przejście transektu zajęło każdej z grup ok. 40 minut, przy czym trasy transektów różniły się między soba. Grupom towarzyszyli eksperci z Uniwersytetu Wrocławskiego, pomagając w identyfikacji

7 pulsów echolokacyjnych nietoperzy, rozróżnianiu stwierdzeń aktywności nietoperzy: przelotów, aktywności żerowej lub głosów socjalnych. Uczniowie oprócz detektorów wyposażeni byli w latarki czołówki, dzięki którym mogli nie tylko usłyszeć w detektorze przelatującego nietoperza, ale również zobaczyć go. W dniu szkolenia zarejestrowano bardzo wysoka aktywność socjalną mroczka posrebrzanego, na całym terenie zabudowanym, co wiązało się z przypadającym na ten czas okresem godowym tego gatunku. Oprócz mroczków udało się także wykryć aktywność nietoperzy z rodzaju nocek oraz borowca wielkiego. Po szkoleniu uczniowie wypożyczyli detektory i samodzielnie przeprowadzili 7 transektów, tak, że udało się objąć inwentaryzacją cały planowany obszar. 8. Uwagi (inne refleksje, uwagi, informacje nie zawarte we wcześniejszych punktach)