PROGRAM LIKWIDACJI AZBESTU DLA POWIATU PSZCZYŃSKIEGO

Transkrypt

1 ZLECENIODAWCA: STAROSTWO POWIATOWE W PSZCZYNIE WYKONAWCA: GEOMAG USŁUGI GEOLOGICZNO - ADMINISTRACYJNE Prószków ul. Opolska 1/7 Pszczyna, maj 2006r.

2 2/82 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Cel i zadania Programu Likwidacji Azbestu dla Powiatu Pszczyńskiego Zagrożenia związane z azbestem Charakterystyka azbestu Budowa azbestu Rodzaje azbestu Zamienniki azbestu Właściwości azbestu Ogólne zastosowanie azbestu Wpływ azbestu na organizm ludzki Zanieczyszczenie środowiska azbestem Ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania azbestu Stan prawny w zakresie użytkowania i usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest Regulacje ustawowe Akty wykonawcze Zasady postępowania z wyrobami zawierającymi azbest w aspekcie obowiązującego prawa Obowiązki właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami i urządzeniami zawierającymi azbest Obowiązki właścicieli i zarządców obiektów przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest Obowiązki wykonawcy prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest Zasady postępowania przy transporcie odpadów zawierających azbest Zasady unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie usuwania azbestu Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Śląskiego Gospodarowanie wyrobami i odpadami zawierającymi azbest w Powiecie Pszczyńskim Charakterystyka Powiatu Pszczyńskiego Wyroby zawierające azbest w Powiecie Pszczyńskim rodzaje i ilość - prognoza Kierunki i możliwości utylizacji odpadów zawierających azbest w Powiecie Pszczyńskim Harmonogram realizacji Programu likwidacji azbestu dla Powiatu Pszczyńskiego Koszty realizacji Programu Likwidacji Azbestu dla Powiatu Pszczyńskiego Oszacowanie kosztów usuwania wyrobów zawierających azbest Możliwości pozyskania środków finansowych na działania związane z usuwaniem azbestu z terenu gminy oraz składowaniem odpadów zawierających azbest Streszczenie w języku niespecjalistycznym ZAŁĄCZNIKI LITERATURA... 82

3 3/82 Spis załączników Załącznik nr 1: Dyrektywa Rady z dnia 19 września 1983 r. zmieniająca po raz piąty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń w wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest) (83/478/EWG) Załącznik nr 2: Wzór Informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania Załącznik nr 3. Wzór Informacji o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone Załącznik nr 4. Wzór Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Załącznik nr 5. Wykaz podmiotów posiadających decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi jak również do prowadzenia prac remontowo-budowlanych związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest na terenie Powiatu Pszczyńskiego

4 4/82 1. Wprowadzenie Azbest jest nazwą ogólną obejmującą włókniste minerały z grupy serpentynów i amfiboli. Dzięki znanej i cenionej od dawna odporności na wysoką temperaturę minerały azbestowe zyskały popularność i szerokie zastosowanie w gospodarce światowej. Pomimo szerokiego zastosowania praktycznego materiały zawierające azbest należą do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi i z tego powodu powinny podlegać sukcesywnej eliminacji. Odpady zwierające azbest należą do odpadów niebezpiecznych a gospodarka nimi wymaga prawidłowego podejścia oraz szczególnej kontroli. Szczególne zasady postępowania z odpadami zawierającymi azbest reguluje szereg przepisów m.in. ustawa o zakazie stosowania azbestu, ustawa Prawo ochrony środowiska, ustawa o odpadach oraz związane z nimi rozporządzenia wykonawcze. Ostatnia nowelizacja ustawy o zakazie stosowania azbestu z 22 grudnia 2004r. praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce. Do rozwiązania pozostaje natomiast - bardzo ważny ze względu na zdrowie ludzi i stan środowiska - problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów zawierających azbest. Dokumentem określającym organizację i przebieg wycofania azbestu jest "Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski" przyjęty przez Radę Ministrów w maju 2002 r. W celu realizacji zadań przewidzianych w "Programie usuwania azbestu...", niezbędnym jest zaangażowanie administracji publicznej wszystkich stopni oraz różnych instytucji na szczeblu krajowym, wojewódzkim i lokalnym. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski zakłada, iż na poziomie lokalnym w realizację zadań Programu zaangażowane powinny być zarówno samorząd powiatowy jak i gminny. Do kompetencji samorządów winno należeć: nadzorowanie realizacji Programu i wykorzystania przyznanych środków finansowych, prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, np. w stosunku do uboższych właścicieli obiektów - częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat; inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Powiat Pszczyński, wychodząc naprzeciw rozwiązania problemu likwidacji azbestu, podjął współpracę z gminami dotyczącą dofinansowania usuwania odpadów zawierających azbest z obiektów budowlanych, a także zgodnie z zapisem w przyjętym Programie

5 5/82 Ochrony Środowiska dla Powiatu Pszczyńskiego i Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Pszczyńskiego przystąpił do opracowania Programu Likwidacji Azbestu.

6 6/82 2. Cel i zadania Programu Likwidacji Azbestu dla Powiatu Pszczyńskiego Celem Programu Likwidacji Azbestu dla Powiatu Pszczyńskiego jest: - stworzenie odpowiednich warunków do stosowania przepisów prawnych obowiązujących w prawodawstwie polskim i Dyrektywach Unii Europejskiej, a dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, - przygotowanie planu do sukcesywnego oczyszczenia terenu Powiatu Pszczyńskiego z wyrobów zawierających azbest poprzez ich demontaż i utylizację, - stworzenie odpowiednich podstaw do ograniczenia negatywnego oddziaływania wyrobów zawierających azbest na zdrowie człowieka i środowisko naturalne, W Programie zawarte są podstawowe informacje dotyczące właściwości azbestu, wskazano kierunki i możliwości stosowania wyrobów zawierających azbest w podstawowych dziedzinach gospodarki w celu ewentualnej identyfikacji źródła wytwarzania tego rodzaju odpadów. Równocześnie określono w Programie harmonogram najważniejszych zadań do realizacji, szacując ich koszty w rozbiciu na lata, które Program obejmuje.

7 7/82 3. Zagrożenia związane z azbestem 3.1. Charakterystyka azbestu Do azbestów należą minerały o budowie włóknistej oraz udowodnionym działaniu kancerogennym. Azbest wykorzystywany był na szeroką skalę przez ostatnie sto lat, w gospodarce światowej i krajowej. Znalazł zastosowanie w ok wyrobów, z czego masowo (około 85% całkowitego wykorzystania gospodarczego) w produkcji materiałów budowlanych, głównie wyrobów azbestowo-cementowych w postaci płyt dachowych i elewacyjnych oraz rur. Duże ilości azbestu stosowano również przy wytwarzaniu wyrobów przemysłu motoryzacyjnego, elektromaszynowego, artykułów gospodarstwa domowego, jak również w energetyce, hutnictwie, przemyśle stoczniowym, chemicznym. Azbest jest handlową nazwą, odnoszącą się do włóknistych materiałów nieorganicznych minerałów o unikalnych właściwościach chemicznych i fizycznych. Azbesty, niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej, są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest był i niekiedy jeszcze jest, eksploatowany na skalę przemysłową. Powszechnie wiadomo, że azbesty są minerałami metamorficznymi, które tworzą włókniste odmiany amfiboli i serpentynów. Większość z nich powstała w skałach pochodzenia magmowego, głównie ultra-zasadowych, takich jak: perydotyt, dunit, piroksenit. Najczęściej azbest tworzy wypełnienia szczelin w tych skałach w postaci bardzo cienkich, włóknistych monokryształów, których długość dochodzi niekiedy do kilkudziesięciu centymetrów Budowa azbestu Pod względem chemicznym, azbest to uwodnione krzemiany lub glinokrzemiany, głównie magnezu i żelaza. Azbest, jako specyficzna odmiana amfiboli i serpentynów może współwystępować z innymi minerałami, takimi jak: mika, talk, kalcyt, dolomit, magnezyt. Azbest często zawiera domieszki pierwiastków śladowych, takich jak: Ni, Cr, V itd. Barwa azbestu zależy od zawartego w nim żelaza. Włókna azbestu należą do najcieńszych naturalnych włókien występujących w przyrodzie. Obserwowane makroskopowo włókna są wiązkami zbudowanymi z dużej liczby

8 8/82 włókien elementarnych, dochodzącej nawet do kilkudziesięciu tysięcy. W tych wiązkach pojedyncze kryształy włókna azbestu są w różnym stopniu ze sobą zespolone i splątane. Substancją spajającą kryształy azbestu jest najczęściej węglan wapnia. Jego obecność sprawia, że rozwłóknianie (pocienianie wiązek) jest utrudnione a włókna stają się sztywne. Taki azbest w handlowej nomenklaturze nazywany jest twardym Rodzaje azbestu Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: - serpentynowe, - amfibolowe. Do azbestów serpentynowych należy w zasadzie tylko jedna odmiana azbestu azbest chryzotylowy. Jest on wydobywany i stosowany w największych ilościach. Wśród azbestów amfibolowych przemysłowe znaczenie mają dwie odmiany: azbest amosytowy i krokidolitowy. Istnieją jeszcze inne odmiany azbestu amfibolowego, np. antofyllit, tremolit i aktynolit, które nie posiadają znaczenia przemysłowego. Ponadto jako zamienniki azbestu uważane są: erionit, wollastonit, attapulgit, sepiolit. Podział włókien azbestopodobnych przedstawiono na schemacie poniżej. WŁÓKNA AZBESTOPODOBNE NATURALNE SYNTETYCZNE SZTUCZNE WŁÓKNA MINERALNE INNE SYNTETYCZNE WŁÓKNA ATTAPULGIT SEPIOLIT ERIONIT WOLLASTONIT CERAMICZNE SZKLANE WEŁNY MINERALNE BAZALTOWE ŻUŻLOWE WĘGLOWE GRAFITOWE ORGANICZNE (ARAMIDOWE) Rys. 1. Podział włókien azbestopodobnych

9 9/ Azbesty serpentynowe Chryzotyl Jest to azbest biały o wzorze chemicznym Mg 6 [(OH) 8 /SiO 4 O 10 ], jedwabisty, mający największe zastosowanie w przemyśle. Jest wydobywany w największych ilościach, stanowiąc ponad 90% wydobycia wszystkich rodzajów azbestu. Przed rozwłóknieniem minerał ma barwę ciemnozieloną o połysku woskowym, jednakże pojedyncze włókna są już białe, jedwabiste w dotyku i bardzo giętkie. Długość włókien waha się w od 3 do 130 mm. Średnica pojedynczego włókna może wynosić ok. 0,5 mikrona, czyli jest prawie stukrotnie cieńsza od włókna bawełny. Azbest chryzotylowy jest całkowicie odporny na działanie alkaliów, również silnie stężonych, natomiast pod wpływem nawet słabych kwasów ulega częściowemu rozpadowi. Azbest chryzotylowy charakteryzuje się wysoką wytrzymałością mechaniczną. Niektóre rodzaje azbestów chryzotylowych (szczególnie azbest pochodzenia uralskiego) są znakomitymi środkami filtracyjnymi, posiadającymi w wysokim stopniu zdolność wchłaniania, wynikającą z dużej powierzchni wewnętrznej, tj. stosunku powierzchni włókien do ich wagi. Powyższa właściwość ułatwia również wiązanie się azbestu chryzotylowego z cementem, co zostało wykorzystane w produkcji wyrobów azbestowo-cementowych (np. płyty eternitowe, rury itp.) bardzo wysokiej jakości. Dalszą poważną zaletą azbestu chryzotylowego jest jego niski współczynnik tarcia, co przy jednoczesnej odporności na temperaturę sprawia, że azbest ten jest cennym surowcem do produkcji wyrobów materiałów ciernych, np. okładziny sprzęgieł i hamulców Azbesty amfibolowe Zasadniczą cechą stanowiącą o dużym znaczeniu gospodarczym azbestów amfibolowych jest odporność na kwasy. Z tych względów są one powszechnie stosowane jako materiały filtracyjne roztworów zawierających mocne kwasy nieorganiczne. Również produkcja uszczelnień przeznaczonych do pracy w środowiskach mocnych kwasów opiera się na azbestach tej grupy. Pojedyncze włókna azbestów amfibolowych są prawie dwa razy grubsze niż włókna azbestu chryzotylowego i to jest właśnie przyczyną mniejszej ich giętkości. Długość włókien dochodzi średnio do 50 mm, niektóre odmiany, jak np. amosyt, posiadają włókna o wiele dłuższe. Do azbestów o właściwościach kwasoodpornych zaliczane są następujące odmiany: amosyt, krokidolit, antofyllit, tremolit oraz aktynolit. Z tych odmian w przemyśle mają znaczenie tylko amosyt i krokidolit, jako mechanicznie najbardziej wytrzymałe.

10 10/82 Amosyt (azbest grunerytowy) Jest to azbest o zabarwieniu brązowym, a chemicznie to krzemian żelazowomagnezowy o wzorze (Fe,Mg) 7 [OH/Si 4 O 11 ] 2. Wyróżnia się dużą długością włókna, która wynosi średnio mm. Tworzy włókna grube i mało wytrzymałe, a więc o małej przydatności do przędzenia. W stanie naturalnym amosyt ma kolor szary, brudno-brązowy lub zielonkawy, rzadziej biały. Amosyt charakteryzuje się dobrą odpornością na kwasy, alkalia, wodę morską. Pod względem odporności na temperaturę i ogień amosyt nie ustępuje chryzotylowi. Krokidolit (azbest niebieski kapski) Azbest ten jest najważniejszym przedstawicielem grupy azbestów amfibolowych. Jest krzemianem sodowo- żelazowym o wzorze Na 2 Fe 2+ 3 Fe 3+ 2 [(OH,F)/(Si 4 O 11 ] 2. Kolor niebieski pochodzi od tlenku żelazowego. Włókna elementarne są krótsze i cieńsze niż innych azbestów amfibolowych. Włókna posiadają duża sprężystość, wytrzymałość na zrywanie, dają się łatwo prząść. Najczęściej spotykana długość włókien wynosi ok. 20 mm. Krokidolit posiada wysoka odporność na kwasy i ługi, dzięki czemu znajduje większe zastosowanie w przemyśle chemicznym niż chryzotyl. Krokidolit używany jest przede wszystkim jako materiał filtracyjny oraz do wyrobu uszczelnień kwasoodpornych. Antofyllit Jest krzemianem magnezowym zawierającym żelazo o wzorze (Mg, Fe) 7 [OH/Si 4 O 11 ] 2. Posiada małą wytrzymałość mechaniczną i bardzo dużą odporność na temperaturę, a także chemikalia. Jest to azbest rzadko spotykany. Występuje czasami jako domieszka w złożach talku w przyrodzie, stąd rzadko stosowany w przemyśle. Tremolit i aktynolit Te rodzaje azbestu amfibolowego nie mają znaczenia przemysłowego. Zwykle tworzą domieszki w złożach chryzotylowych i talkowych, zaś aktynolit dodatkowo w złożach amosytu. Wymiary włókien tych dwóch rodzajów azbestu są porównywalne z elementarnymi włóknami krokidolitu i amosytu.

11 11/ Zamienniki azbestu Erionit (K 2 Na 2 MgCa) 4 [Al 8 Si 28 O 72 ] 28H 2 O [26] Zaliczany jest do grupy obejmującej ponad 30 naturalnie występujących krystalicznych glinokrzemianów, których włókna pod względem wymiarów są podobne do włókien minerałów azbestowych. Wollastonit Ca 3 [Si 3 O 9 ] [26] Wollastonit należy do grupy krzemianów włóknistych i jest brany pod uwagę jako jeden z potencjalnych mineralnych zamienników azbestu. Attapulgit (Mg, Al) 2 [OH/Si 4 O 10 ] 2 2 H 2 O +2 H 2 O [26] Jest to minerał o strukturze łańcuchowo-wstęgowej zbliżonej do montmorillonitu, który charakteryzuje się włóknami o długości do 5000/ m i o wyglądzie pustych rurek lub prętów. Jest to odmiana pałygorskitu [26] Sepiolit Mg 4 [(OH) 2 /Si 6 O 15 ] 2 H 2 O +2 H 2 O [26] Minerał ten zaliczany jest do minerałów ilastych, które mogą występować zarówno w postaci włókien, jak i kłaczków Właściwości azbestu Azbest ma wyjątkowe właściwości chemiczne i fizyczne. Są to: - odporność na wysoką temperaturę, - odporność na chemikalia, kwasy, zasady, wodę morską, - odporność na ścieranie, - duża sprężystość i wytrzymałość mechaniczną, - jest izolatorem termicznym i elektrycznym, - charakteryzuje się elastycznością, - jest złym przewodnictwem ciepła. Cechy te spowodowały, że znalazł on zastosowanie w produkcji wielu elementów.

12 12/ Ogólne zastosowanie azbestu Wyroby azbestowe szczególnie powszechnie wykorzystywano w kilku dziedzinach gospodarki. Właściwości minerałów azbestowych sprawiły, że znalazły one szerokie zastosowanie do wytwarzania rozmaitych produktów. Zawartość azbestu w tych wyrobach obejmuj praktycznie cały zakres stężeń, tj. w ilościach od 1 do 100 proc. wag. Dane pochodzące z roku 1983 wskazują, że na świecie wydobyto około 5 mln ton minerałów azbestowych [18]. Największe znaczenie jako surowiec przemysłowy posiada chryzotyl, na który przypada około 95 proc. masy stosowanych minerałów azbestowych. Pozostałe z wymienionych wcześniej odmian minerałów azbestu w większości krajów nie są traktowane jako surowiec przemysłowy, natomiast mogą występować jako domieszka chryzotylu. Wśród produktów handlowych zawierających minerały azbestu wyróżnić można trzy zasadnicze grupy: - luźne kompozycje włókien, składające się z czystego azbestu i różnorodnych materiałów pochodzenia nieorganicznego, jak np. cement, gips, ziemia okrzemkowa, uwodniony krzemian wapnia, zasadowy węglan magnezu itp., - związane kompozycje włókien minerałów azbestowych z materiałami pochodzenia zarówno nieorganicznego (cement portlandzki, uwodniony krzemian wapnia), jak i organicznego (elastomery, rozmaite masy plastyczne, masy bitumiczne), - wyroby włókiennicze zawierające azbest, jak np. przędza, tekstylia itp., Największe ilości minerałów azbestowych zużywa się do wyrobu: - kompozycji azbestowo-cementowych stosowanych w budownictwie, jak np. azbestocementu, płyt azbestowo-cementowych (eternitu), wielkogabarytowych rur kanalizacyjnych i wodociągowych itp., które zawierają 10-15% wag. azbestu, zazwyczaj chryzotylu, - ogniotrwałych i odpornych na działanie czynników chemicznych płyt, tynków izolacyjnych itp., zawierających 25-40% wag. azbestu, - izolacyjnych połączeń i płyt azbestowo-kauczukowych do wyrobu uszczelek, o zawartości azbestu w zakresie 25-85% wag., - materiałów ciernych (ponad 2000 typów okładzin hamulcowych i sprzęgłowych) w których zawartość azbestu sięga 70% wag.), - winylo-azbestowych płytek i wykładzin podłogowych, zawierających do 7,5% wag.,

13 13/82 - papieru, tektury azbestowej i wojłoku, w których zawartość azbestu waha się w granicach 25-98% wag., - przędzy i tkanin izolacyjnych (ubrania ochronne, rękawice, osłony przeciwogniowe i izolacje elektryczne) o zawartości azbestu w granicach 25-98%. Azbest stosowano w wyrobach budowlanych powszechnego użycia: eternit, czyli płyty faliste azbestowo-cementowe o zawartości azbestu 10-13% do pokryć dachowych, płyty prasowane płaskie o zbliżonej zawartości azbestu, płyty KARO dachowe pokrycia lub elewacje, rury azbestowo-cementowe wysokociśnieniowe (krokidolit) i kanalizacyjne, stosowane jako przewody wentylacyjne i dymowo-spalinowe (zawartość azbestu ok. 22%), kształtki azbestowo-cementowe oraz elementy wielkowymiarowe, stosowane w budownictwie ogólnym i przemysłowym. Poniżej na fotografiach 1 6 zestawiono mikroskopowe obrazy (mikroskopia optyczna w świetle spolaryzowanym) włókien azbestowych występujących w różnego rodzaju wyrobach budowlanych, powszechnie stosowanych do krycia połaci dachów lub elewacji budynków. Fot. 1. Płyta falista, powiększenie 100x, nikole skrzyżowane.

14 14/82 Fot 2. Płyta falista, powiększenie 100x, nikole równoległe. Fot. 3. Płyta prasowana, powiększenie 100x, nikole skrzyżowane. Fot. 4. Płyta Karo, powiększenie 100x, nikole skrzyżowane.

15 15/82 Fot. 5. Płyta Karo, nikole równoległe, powiększenie 200x. Fot. 6. Płyta falista, nikole skrzyżowane, powiększenie 200x. Azbest był stosowany w budownictwie wszędzie tam, gdzie potrzebna była podwyższona odporność ogniowa i zabezpieczenia ogniochronne elementów narażonych lub potencjalnie narażonych na wysoką temperaturę (przeciwpożarowe klapy, ciągi telekomunikacyjne, tablice rozdzielcze elektryczne, węzły ciepłownicze, obudowa klatki schodowej, przejścia kabli elektrycznych, przewodów ciepłowniczych i wentylacyjnych między stropami, zabezpieczenia elementów stropowych i ściennych strychów, piwnic, dróg ewakuacyjnych, konstrukcji stalowych). Azbest stosowano także w tkaninach wygłuszających hałas. Azbest stosowano w elektrociepłowniach, w obmurzach kotłów (jako izolacje termiczne w formie sznurów i tektur na uszczelnieniach dylatacji podgrzewaczy powietrza), a także w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła, w izolacjach tras ciepłowniczych (jako płaszcze azbestowo-cementowe lub azbestowo-gipsowe). Wyroby zawierające azbest umiejscowione są w kominach o dużej wysokości, chłodniach kominowych, także chłodniach wentylacyjnych, rurach zraszających parę, zraszalnikach itp.

16 16/82 Azbest stosowano w termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych w elektrowozach, tramwajach, wagonach, metrze (maty azbestowe w grzejnikach i tablicach rozdzielni elektrycznych), w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych, w uszczelkach pod głowicę, elementach kolektorów wydechowych oraz elementach ciernych sprzęgłach i hamulcach. Powszechnie stosuje się azbest w kolejnictwie, w przemyśle lotniczym i stoczniowym, np. w statkach, szczególnie w miejscach narażonych na ogień, wymagających zwiększonej odporności na wysoka temperaturę. Z azbestu wykonuje się przepony stosowane w elektrolitycznej produkcji chloru. Ponadto azbest wykorzystywany jest w hutach szkła (np. w wałach ciągnących). W latach 80-tych zużywano w Polsce około ton azbestu rocznie. Od roku 1999 obowiązuje w Polsce zakaz stosowania azbestu, odraczany wielokrotnie ze względów społecznych (bezrobocie). Jego ograniczone wykorzystanie, tam gdzie nie można znaleźć jego zamienników, np. do produkcji ubrań żaroodpornych, podlega ścisłej reglamentacji [19]. Zamiast azbestu stosuje się obecnie inne materiały o strukturze włóknistej. Materiałem zastępczym są często: włókna szklane, węglowe, wata bazaltowa lub tzw. włókna mineralne nienaturalnego pochodzenia, zwykle z tworzyw sztucznych. Niestety brak pełnej znajomości mechanizmu szkodliwego działania azbestu powoduje, że nie wiadomo czy nowe materiały nie mają także jego szkodliwych własności. Są znane już doniesienia wskazujące, że nowe materiały włókniste, przynajmniej niektóre z nich, są również szkodliwe dla zdrowia, choć nie jest pewne czy w podobny sposób jak azbest. Dalsze wykorzystanie azbestu zależeć będzie nie tylko od wymogów bezpieczeństwa, lecz i od dostępności surowca. Ogólnoświatowe zasoby azbestu są dzisiaj bardzo poważnie uszczuplone. Chemicy od dawna pracują nad jego zamiennikami, jednak idealny produkt nie został na razie wynaleziony. Paradoksalnie historia azbestu zatoczyła więc pełne koło. Substancja tak potępiana może obecnie nadal uchodzić za pożyteczną i poszukiwaną. Zresztą zszargana opinia wydaje się dobrze pasować do nieugaszonego kamienia Wpływ azbestu na organizm ludzki Wzmianki o szkodliwości azbestu pojawiły się już od bardo dawna. Obserwowano występowanie chorób wśród górników i osób pracujących nad przetwarzaniem tego materiału. Nikt nie zdawał sobie jednak sprawy z jego zabójczego działania. Zwolennicy stosowania azbestu wskazywali na jego korzystne właściwości, zaś przeciwnicy, w

17 17/82 znaczącej mniejszości, nie posiadali wystarczającej argumentacji, by przekonać większość do swojej negatywnej opinii na temat stosowania tego materiału. Choć termin azbestoza pojawił się po raz pierwszy w roku 1927, to działanie rakotwórcze azbestu zostało ostatecznie udokumentowane i powszechnie uznane dopiero w latach 80-tych XX wieku. Szacuje się iż na świecie rocznie z powodu chorób wywołanych azbestem umiera ok. 100 tyś. osób. Dlatego tez azbest został uznany za jeden z najbardziej rakotwórczych czynników mających wpływ na organizm ludzki. Poprzez wprowadzanie odpowiednich przepisów dotyczących ograniczenia stosowania wyrobów zawierających azbest podjęto aktywną walkę o usuniecie tego szkodliwego czynnika z naszego środowiska. I tak np. Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 roku w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19 poz. 231) z dniem 1 stycznia 1997 roku zakazano stosować azbest jako dodatek w materiałach budowlanych. Dopiero kolejne regulacje w tym zakresie wprowadzała ustawa (wielokrotnie nowelizowana) z dnia 19 czerwca 1997r o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Pył azbestowy może dostać się do organizmu człowieka przez układ oddechowy wraz z wdychanym powietrzem lub drogą pokarmową. Można przyjąć, iż chorobotwórcze działanie azbestu jest praktycznie wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu, gdyż ryzyko wynikające dla zdrowia człowieka z wchłaniania pyłu drogą pokarmową jest znikome [4]. Szczególną cechą azbestu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia. W ten sposób nagromadzone włókna azbestu mogą być przyczyną powstania zmian chorobowych, nawet po kilkudziesięciu latach od momentu ekspozycji. Wyróżnia się trzy rodzaje narażenia na pyły azbestowe [5]: - ekspozycję zawodową - związaną z pracą w warunkach narażenia na pył azbestu, - ekspozycję parazawodową dotyczy mieszkańców sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest oraz rodzin pracowników tych zakładów, - ekspozycję środowiskową: związana jest z występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. Ekspozycje te różnią się w istotny sposób wielkością stężeń włókien, ich rozmiarami, długością trwania narażenia, a co za tym idzie skutkami dla zdrowia i wielkością ryzyka

18 18/82 wystąpienia określonych nowotworów złośliwych. Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuca i międzybłoniaków, natomiast głównym skutkiem ekspozycji parazawodowej i środowiskowej jest międzybłoniak opłucnej. Poprzez przeprowadzone badania epidemiologiczne udowodniono obecnie, że wszystkie typy azbestu powodują raka płuc. W badaniach nad skutkami, jakie wywołuje azbest po wchłonięciu do organizmu człowieka sugeruje się również, iż może on być przyczyną nowotworów krtani, żołądka i jelit, trzustki czy jajnika [4]. Jest to związane z procesami zachodzącymi w organizmie ludzkim (np. translokacja i usuwanie pyłu z organizmu), które mogą powodować iż szkodliwe oddziaływanie azbestu może się ujawniać w odległych od układu oddechowego narządach i tkankach. Często trudno jest określić dokładnie powód danej choroby, gdyż np. postać histopatologiczna raka płuc spowodowanego paleniem papierosów i azbestem jest taka sama, przy czym prawdopodobieństwo zachorowania na raka płuc spowodowanego azbestem osoby palącej jest 50-krotnie większe niż osoby niepalącej. Oprócz występowania azbestu w powietrzu atmosferycznym obserwuje się również jego obecność w wodzie pitnej [4]. Azbest jest wprowadzany do wody poprzez: - wypłukiwanie ze skał, rud, minerałów i gleb zanieczyszczonych azbestem, - dopływ ścieków przemysłowych, - zanieczyszczenia atmosferyczne, - wypłukiwanie cząstek azbestu z rur azbestowo-cementowych. Po raz pierwszy stwierdzono obecność w wodzie pitnej w Kanadzie w 1971 roku, a następnie potwierdziły to badania w USA, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Tak samo jak do wody pitnej azbest również może się przedostać do innej żywności, przy czym zanieczyszczenie produktów spożywczych azbestem jest mało przebadane. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego [5]. Proces ten zależy od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien przede wszystkim od ich średnicy i długości. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stwarzają włókna tzw. respirabilne, które mają zdolność przenikania do pęcherzyków płucnych. Ich średnica jest mniejsza od 3 µm, a długość jest większa od 5 µm. Analizując szkodliwość azbestu i jego wpływ na organizm ludzki należy pamiętać, iż azbest jest praktycznie niezniszczalny, zaś groźny dla zdrowia ludzi jest wtedy, gdy jego elementarne włókna znajdują się we wdychanym powietrzu. Azbest zabezpieczony w sposób uniemożliwiający uwalnianie się włókien do powietrza nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia.

19 19/ Zanieczyszczenie środowiska azbestem Azbest jest ogólną nazwa sześciu różnych minerałów z grupy serpentynów i amfiboli i powszechnie występuje w skorupie ziemskiej. W Polsce nie występują złoża azbestu nadające się do eksploatacji, a sam azbest występuje na Dolnym Śląsku jako zanieczyszczenie złóż innych surowców mineralnych, między innymi melafiru, gabra, rudy niklu czy magnezytu. Ze względu na swoje właściwości i praktycznie niezniszczalność azbest wprowadzony do środowiska otaczającego człowieka utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Włókna przedostają się do powietrza atmosferycznego zarówno w wyniku procesów naturalnych, wietrzenia formacji geologicznych, jak i działalności człowieka. Wielkość emisji włókien azbestu do powietrza atmosferycznego związana jest z takimi czynnikami fizycznymi jak wibracja powietrza, temperatura i wilgotność oraz ich zmienność. Włókna azbestu wprowadzone w atmosferę są przenoszone przez prądy wertykalne (0,1 m/sek) oraz prądy poziome (1-10 m/sek). Jedynym sposobem oczyszczania powietrza są opady atmosferyczne. Źródłami naturalnymi włókien azbestu są zanieczyszczenia skorupy ziemskiej, zanieczyszczenie wód przepływających przez złoża zawierające azbest, zanieczyszczenie azbestem eksploatowanych złóż węgla kamiennego, rud miedzi, kamieni budowlanych, talku i innych. Potencjalnie rakotwórcze włókna są wszechobecne z powodu wietrzenia i korozji formacji geologicznych, częściowo także z powodu działalności człowieka. Z raportów międzynarodowych wynika, że prawdopodobnie większość włókien jest emitowana ze źródeł naturalnych [6]. Jednakże brak jest obecnie danych dotyczących pomiarów ilości włókien uwalnianych do atmosfery przez naturalne procesy wietrzenia skał. Źródła naturalne w praktyce mają jednak mniejsze znaczenie ze względu na znaczne rozproszenie oraz występowanie na terenach stosunkowo rzadko zaludnionych, podczas gdy źródła związane z działalnością człowieka dotyczą zwykle terenów o dużej gęstości zaludnienia. A jak człowiek przyczynia się do powstawania źródeł pylenia azbestu? W latach 70-tych XX wieku importowano do Polski i przerabiano rocznie ok. 100 tys. ton azbestu. W 90% był to azbest chryzotylowy. Już w latach 80-tych zużycie azbestu w Polsce spadło do ok. 60 tys. ton (w roku 1985 zaprzestano stosowania azbestu krokidolitowego), a w roku 1991 wynosiło 30 tys. ton [4]. Azbest w Polsce używano do : - wyrobów azbestowo-cementowych stosowanych w budownictwie, - azbestowo-cementowych rur ciśnieniowych (kanalizacyjnych i wodociągowych),

20 20/82 - ognioodpornych płyt izolacyjnych, - wyrobów izolacyjnych łącznie z izolacjami natryskowymi, - złącz i uszczelek, materiałów ciernych, wyrobów włókienniczych, - płytek i wykładzin podłogowych, - wyrobów z mas plastycznych i obudowy akumulatorów, - wypełniaczy, wzmocnień i wyrobów z nich produkowanych (kartony, papier, filtry, kity, kleje, powłoki ochronne i.t.p.). W każdym z powyższych wyrobów znajduje się od % różnego typu azbestu (chryzotyl, krokidolit, amosyt). Źródła zanieczyszczeń środowiska azbestem, związane z działalnością człowieka, można zatem podzielić w następujący sposób: - tereny wydobywania i produkcji azbestu oraz zakłady przetwórstwa azbestu, - miejsca składowania odpadów zawierających azbest, - korozja płyt azbestowo-cementowych, które wydatnie przyspieszają kwaśne deszcze i inne chemiczne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, - środki transportu (np. ścierania tarcz sprzęgłowych i hamulcowych, kruszenie powłok termoizolacyjnych silników pojazdów mechanicznych i.t.d.), - źródła wewnątrz pomieszczeń: urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne i izolacje zawierające azbest Ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania azbestu Wyroby zwierające azbest nie były w Polsce oznakowane lub nazwane w sposób ułatwiający identyfikację w nich azbestu. Skutkiem tego obecne prace remontowe często prowadzą do nieświadomego ich uszkodzenia i spowodowania niekontrolowanej emisji pyłu azbestowego. Warunkiem podjęcia działań specjalistycznych w celu zmniejszenia wpływu azbestu na środowisko jest jego identyfikacja i lokalizacja w obiekcie oraz ocena stanu technicznego wyrobu i ryzyka emisji pyłu. Powinno być to poprzedzone inwentaryzacją wyrobów zwierających azbest oraz określeniem rodzaju azbestu zawartego w danym wyrobie. Przy inwentaryzacji należy zwrócić szczególną uwagę na: - fakt, iż każdy obiekt (np. w przemyśle energetycznym, ciepłowniczym, zakładach chemicznych i.t.d.) może zawierać materiały i wyroby, w których skład wchodzi azbest, a prawdopodobieństwo jego występowania wzrasta w obiektach starszych (budowanych do lat 80-tych),

21 21/82 - istnienie w budynkach stref o dużym prawdopodobieństwie występowania azbestu; należą do nich elementy instalacji wentylacyjnych, urządzeń wodnokanalizacyjnych i grzewczych, zabezpieczenie ognioochronne konstrukcji stalowych, wszelkiego rodzaju izolacje termiczne, ogniochronne i elektryczne, - braku w dokumentacji technicznej obiektów informacji o użytych wyrobach zawierających azbest, - możliwość zastąpienia w fazie wykonawstwa materiałów planowanych materiałami zawierającymi azbest, czego nie ujęto w dokumentacji powykonawczej. Stan ten prowadzi do sytuacji, iż podczas prowadzenia prac remontowych stwierdzenie obecności materiałów zawierających azbest może nastąpić tylko po przeprowadzeniu badań laboratoryjnych. Jest to o tyle niebezpieczne, iż prowadzący remont - ze względów finansowych bądź napiętych terminów może nie wprowadzić specjalnych zabezpieczeń wymaganych w pracy z azbestem. Obowiązujące wartości NDS dla pyłów zawierających azbest: - pyły zawierające azbest i inne materiały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu i antygorytu włóknistego: pył całkowity 1 mg/m 3, włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3, - pyły zawierające krokidolit: - pył całkowity 0,5 mg/m 3, - włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3. Należy mieć świadomość, że pojęcie stężeń dopuszczalnych w przypadku azbestu (tak jak innych substancji rakotwórczych) jest umowne i stanowi kompromis między wymaganiami medycyny a możliwościami techniki. Tendencją działań UE jest ograniczenie NDS do możliwego minimum.

22 22/82 4. Stan prawny w zakresie użytkowania i usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest Procedury postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest oraz przepisy prawne dotyczące azbestu regulują szerokie spektrum zagadnień, a co z tym się wiąże znajdują się w wielu aktach prawnych. Regulacje prawne dotyczące azbestu i wyrobów zawierających azbest zostały oparte na przepisach obowiązujących w Unii Europejskiej (odpowiednia Dyrektywa Rady stanowi załącznik nr 1 do opracowania). W niniejszym opracowaniu omówiono podstawowe akty prawne, regulujące zasady postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej Regulacje ustawowe Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 3, poz.520 z 2004 r. z późn. zm.) Ustawa weszła w życie 28 września 1997 roku. Zakazuje ona wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawierających azbest, azbestu, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Ustawa przedłużała o 12 miesięcy produkcję płyt falistych azbestowo-cementowych dla budownictwa w czterech zakładach wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy. Zgodnie z ustawą produkcja płyt została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998r., a z dniem 28 marca 1999r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyjątek stanowiły tylko azbest i wyroby zawierające azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku nr l do ustawy. Wykaz tych wyrobów określał corocznie Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia. Ustawa ta miała kolejno 10 nowelizacji. Ostatnia nowelizacja została wprowadzona ustawą z dnia 22 grudnia 2004r o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających (Dz.U. Nr 10, poz. 72 z 2005r). Na podstawie tej zmiany z dniem 1 stycznia 2005r. obowiązuje w Polsce podobnie jak w całej Unii Europejskiej zakaz stosowania i obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami)

23 23/82 Ustawa ta jest podstawowym aktem prawnym w prawodawstwie polskim, regulującym zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a szczególności ustala zasady: - ustalania warunków ochrony zasobów środowiska, - ustalania warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska, - określania kosztów korzystania ze środowiska, - udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, - udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska, - podziału kompetencji organów administracji i inspekcji, - kar i odpowiedzialności za nieprzestrzeganie zasad i przepisów dotyczących ochrony środowiska. Ustawa ta dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia szeregu dyrektyw Wspólnot Europejskich, między innymi dyrektywy Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 roku w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz. Urz. WE L 85 z r. str. 40). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz.628 z późn. zm.) Ustawa ta jest podstawowym aktem prawnym określającym zasady postępowania z odpadami. Założeniem tych regulacji jest, aby przyjęte sposoby postępowania z odpadami zapewniały ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Celem tych przepisów jest zapobieganie powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko. Ustawa reguluje całokształt spraw administracyjnych, związanych z postępowaniem przy zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu (w tym składowaniu) odpadów. W ustawie tej zawarto również wymagania techniczne i organizacyjne dla składowisk odpadów. Zostały w niej określone obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych. Wytwórcy odpadów zawierających azbest muszą zatem uregulować swój stan prawny w tym zakresie zgodnie z ww. przepisami.

24 24/82 Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085) Ustawa ta w sposób szczegółowy regulowała okresy przejściowe spowodowane zmianą przepisów w zakresie ochrony środowiska. W swoich zapisach odniosła się także do problematyki azbestu, wprowadzając odpowiednie zmiany w ustawie z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zwierających azbest. Ustawa udzielała także delegację ministrowi właściwemu do spraw gospodarki dla określenia w drodze rozporządzenia sposobów i warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Ustawa z dnia 7 lipca 1994roku Prawo budowlane (t.j.z 2003 roku, Dz.U. nr 207 poz.2016 Z późn. zmianami) Ustawa ta jest podstawowym aktem prawnym normującym działalność obejmująca sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. Reguluje zasady wydawania pozwoleń na budowę, przyjmowania zgłoszeń przystąpienia do określonych prac i.t.d. W art. 30 ust.7 ustawa ta wprowadza możliwość nałożenia w drodze decyzji wydawanej przez właściwy organ obowiązku uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, jeżeli ich realizacja może naruszać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować: 1) zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia, 2) pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków, 3) pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych, 4) wprowadzenie, utrwalenie bądź zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich. Przepis ten powoduje, iż przy zgłoszeniu robót polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest składający wniosek winien liczyć się z możliwością konieczności uzyskania pozwolenia na wykonanie planowanych robót.

25 25/82 Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity z 2003 r. Dz. U. Nr 58, poz. 515, z późn. zm.) Ustawa ta reguluje zasady ruchu na drogach publicznych oraz w strefach zamieszkania, warunki dopuszczenia pojazdów do tego ruchu, wymagania w stosunku do osób kierujących pojazdami i innych uczestników ruchu oraz zasady kontroli ruchu drogowego. W swoich zapisach określa szczegółowe warunki przewozu odpadów niebezpiecznych i określa zasady dopuszczenia pojazdów do takiego przewozu. Ustawa z dnia 22 października 2002 roku o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 199 poz z późn. zmianami) Ustawa określa zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem, zasady dokonywania oceny zgodności ciśnieniowych urządzeń transportowych oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (t.j. z 1998r.,Dz.U. Nr 21, poz. 94 z późn. zmianami) Ustawa ta określa między innymi zasady zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Takim czynnikiem w środowisku pracy jest azbest, stąd zapisy tej ustawy odnoszą się do problematyki związanej z narażeniem na szkodliwe działanie azbestu Akty wykonawcze Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2003r., Nr 1 poz. 12). Rozporządzenie określa wartości odniesienia, wyrażone jako poziomy substancji w powietrzu, zróżnicowane dla terenu kraju, obszarów parków narodowych i obszarów ochrony uzdrowiskowej. W rozporządzeniu podano warunki w jakich ustala się wartości odniesienia, takie jak temperatura i ciśnienie, oznaczenie numeryczne substancji pozwalające na jednoznaczna jej identyfikację, okresy dla których uśrednione są wartości odniesienia, warunki uznawania wartości odniesienia za dotrzymane oraz referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu. W rozporządzeniu tym określono, iż dla azbestu wartość odniesienia w powietrzu dla terenu całego kraju, uśredniona do jednej godziny wynosi 2350 włókien/1m 3, a uśredniona dla roku kalendarzowego 250 włókien/1m 3.

26 26/82 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.(dz.u. Nr 218, poz z późn. zmianami) W rozporządzeniu ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Obowiązujące wartości NDS dla pyłów zawierających azbest: a) pyły zawierające azbest i inne materiały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu i antygorytu włóknistego: - pył całkowity 1 mg/m 3, - włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3, b) pyły zawierające krokidolit: - pył całkowity 0,5 mg/m 3, - włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649) Rozporządzenie określa: 1) obowiązki wykonawcy prac polegających na bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, 2) sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest, 3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest do miejsc ich składowania, 4) wymagania jakim powinno odpowiadać oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest.

27 27/82 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów(dz. U. Nr 216, poz.1824) Rozporządzenie to określa obowiązki pracodawcy zatrudniające pracowników przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Pracodawca obowiązany jest stosować środki ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem pyłu zawierającego azbest, a także kontrolować stopień narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu w sposób określony w przepisach dotyczących badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Pracownicy zatrudnieni przy pracach w kontakcie z azbestem, pracodawcy i osoby kierujące takimi pracami powinni być przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z programem określonym w załączniku do rozporządzenia. Rozporządzenie szczegółowo reguluje zasady prowadzenia prac w warunkach narażenia na pył azbestowy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192 poz.1876) Rozporządzenie określa: 1) wymagania w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu lub wyrobów zawierających azbest oraz oznaczania miejsc ich występowania; 2) wymagania w zakresie wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest; 3) wymagania techniczne, jakie należy spełnić przy wykorzystywaniu i przemieszczaniu wyrobów zawierających azbest oraz przy wykorzystywaniu i oczyszczaniu instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest; 4) sposób oznaczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, oraz pomieszczeń, w których one się znajdują; 5) sposób inwentaryzowania azbestu lub wyrobów zawierających azbest, w miejscach ich wykorzystywania; 6) terminy przedkładania odpowiednio wojewodzie albo wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji o: a) rodzaju, ilości i miejscach występowania wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest,

28 28/82 b) instalacjach i urządzeniach, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, c) czasie i sposobie usuwania azbestu lub wyrobów zawierających azbest, d) czasie i sposobie zastąpienia azbestu i wyrobów zawierających azbest innymi substancjami i wyrobami, mniej szkodliwymi dla środowiska; 7) formę i układ przedkładanych informacji, o których mowa w pkt 6; 8) przypadki i terminy, w których powinny być oczyszczone instalacje lub urządzenia, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest. Rozporządzenie dopuszcza wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach, nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2032 r. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003r. w sprawie informacji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. Nr 120, poz. 1126) Rozporządzenie określa zakres i formę informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz szczegółowy zakres robót budowlanych, stwarzających zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi. W paragrafie 6 tego rozporządzenia, podającym szczegółowy zakres robót budowlanych wymieniono roboty polegające na usuwaniu i naprawie wyrobów budowlanych zawierających azbest. Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004r w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz. 2771) Rozporządzenie to zalicza do wykazu substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym azbest. W rozporządzeniu podano między innymi sposób rejestrowania tych czynników, prowadzenia prac, pracowników zatrudnionych przy tych pracach, wzory dokumentów oraz szczegółowe warunki ochrony pracowników. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz.U. Nr 175, poz. 1439) Rozporządzenie określa terminy przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska oraz podaje formę przedkładania tej informacji. Azbest jest uznany w tym rozporządzeniu

29 29/82 jako jedna z substancji stwarzająca zagrożenie i określono dla niego formę i terminy przedkładania przedmiotowej informacji. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206) Rozporządzenie określa katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz sposób klasyfikowania odpadów. Katalog odpadów dzieli odpady w zależności od źródła icj powstawania na 20 grup, każdej przyporządkowując podgrupy i rodzaje odpadów wraz z kodem. Kod z gwiazdką oznacza odpad niebezpieczny. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 roku w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów ( Dz.U. Nr 30, poz. 213) Rozporządzenia określa wzory dokumentów stosowanych do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzenia ewidencji odpadów obowiązani są posiadacze odpadów ( w tym wytwórcy). Ewidencję odpadów prowadzi się za pomocą dwóch dokumentów: karty ewidencji odpadów oraz karty przekazania odpadów (prowadzący działalność związaną tylko z transportem odpadów nie mają obowiązku prowadzenia kart ewidencji odpadów). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. Nr 189, poz.1603) Rozporządzenie określa wykaz bezpłatnych leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście, sposób realizacji recept oraz tryb rozliczania przez oddziały wojewódzkie Narodowego Funduszu Zdrowia z budżetem państwa kosztów tych leków. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U Nr 185 poz z późn. zmianami) Rozporządzenie określa tryb kierowania na leczenie uzdrowiskowe oraz rozliczania przez instytucje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego kosztów z tytułu korzystania z leczenia uzdrowiskowego przez osoby uprawnione, zdefiniowane przedmiotowym rozporządzeniem Zasady postępowania z wyrobami zawierającymi azbest w aspekcie obowiązującego prawa Przedstawione w Rozdziałach 4.1 i 4.2 przepisy określające zasady bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest narzuciły szereg obowiązków,