Co to jest azbest Właściwości azbestu

Transkrypt

1 Co to jest azbest Właściwości azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

2 Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów. Są to materiały nieorganiczne o unikalnych właściwościach chemicznych i fizycznych, które były przyczyną różnorodnego ich wykorzystania już w czasach starożytnych. Azbesty, niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej azbest był i jeszcze jest eksploatowany na skalę przemysłową.

3 Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów i grupę azbestów amfibolowych. Do grupy serpentynów należy tylko jedna odmiana azbestu, azbest chryzotylowy. W grupie azbestów amfibolowych praktyczne znaczenie mają dwie odmiany: - azbest amozytowy - azbest krokidolitowy. W niewielkich ilościach do produkcji filtrów stosowany był antofilit z uwagi na wyjątkowo dużą odporność na chemikalia. Pod względem chemicznym azbesty są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo.

4 Chryzotyl jest stosowany w największych ilościach, stanowiąc 85-90% ogólnego zużycia azbestu Azbest chryzotylowy jest włóknistą odmianą serpentynu, tj uwodnionego krzemianu magnezu. Chryzotyl ma kolor żółtawy, po rozwłóknieniu prawie biały, jest miękki, jedwabisty, o długości włókien do 60 mm. Włókna azbestu chryzotylowego są najcieńsze ze wszystkich znanych włókien pochodzenia naturalnego.

5 Grecka nazwa chrozotyl oznacza puszyste, złote włosy. Włókna azbestów chryzotylowych mają kształt rurek o średnicy Å, są cieńsze, elastyczniejsze i bardziej miękkie w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych, grubych i twardych, podobnych do prętów. Przeciętna średnica włókna chryzotylowego wynosi 350Å, amfibolowego 0,1 do 0,3 µm.

6 Włókna azbestowe o średnicy poniżej 3 µm i długości powyżej 5 µm, tzw. włókna respirabilne są włóknami chorobotwórczymi Przy pomiarach stężenia włókien w powietrzu brana jest pod uwagę liczba włókien respirabilnych (pod mikroskopem zliczane są tylko włókna o podanych wyżej parametrach).

7 Zastosowanie azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

8 Azbest był stosowany w ponad 1000 różnych technologii (niektóre doniesienia mówią o znacznie większej liczbie do 3000). Wyroby azbestowo-cementowe produkowane z azbestów chryzotylowego i amfibolowych, takie jak: - płyty dekarskie, - rury ciśnieniowe, - płyty okładzinowe i elewacyjne zawierają od 10 do 18% azbestu.

9 Wyroby te są - ogniotrwałe, - odporne na korozje i gnicie, - wytrzymałe na działania mechaniczne, - lekkie, -trwałe.

10 Pozostałe grupy produktów, do których zużyto znaczne ilości azbestu to wyroby izolacyjne stosowane do izolacji - kotłów parowych, - wymienników ciepła, zbiorników, - przewodów rurowych, a także do ubrań i tkanin ognioodpornych. Należą do nich: - wata, włóknina, sznury, przędza, tkaniny termoizolacyjne, taśmy. Wyroby te, mimo, iż nie należą do najbardziej rozpowszechnionych materiałów zawierających azbest, są źródłem bardzo dużej emisji pyłu azbestu, podczas prac zabezpieczających i rozbiórki.

11 wyroby uszczelniające: - tektury, - płyty azbestowo-kauczukowe, które charakteryzują się: *odpornością na podwyższona temperaturę, *wytrzymałością na ściskanie, *nieznacznym odkształceniem trwałym, *dobrą elastycznością. Płyty mogą być zbrojone.

12 - szczeliwa plecione stosowane do uszczelniania części pracujących w wysokich temperaturach, a także w środowisku wody, pary wodnej, gazów obojętnych i aktywnych, kwasów organicznych i nieorganicznych, ługów, roztworów soli, smarów, olejów, rozpuszczalników, gazów spalinowych,

13 wyroby cierne, takie jak: - okładziny cierne, - taśmy hamulcowe stosowane do różnego typu hamulców. Azbest chryzotylowy stosowany do ich produkcji chroni elementy robocze przed zbytnim przegrzewaniem.

14 wyroby hydroizolacyjne : - lepiki asfaltowe, - kity uszczelniające, - asfalty drogowe uszlachetnione, - zaprawy gruntujące, - papa dachowa, - płytki podłogowe, Zawierają od 20 do 40% azbestu

15 azbest stosowany był także w produkcji m.in. - filtrów w browarnictwie, - masek p/gazowych do produkcji których stosowany był chryzotyl.

16 Wielkość emisji włókien azbestu zależna jest od: - technologii związania włókien w danym wyrobie, - sposobu użytkowania wyrobów, - procesów ich degradacji mogących powodować uwalnianie się elementarnych włókien. W zależności od zawartości azbestu stosowanego spoiwa oraz gęstości objętościowej wyróżniono dwie klasy: - wyroby miękkie - wyroby twarde.

17 Klasyfikacja ta ma istotne znaczenie dla określenia procedur - zabezpieczenia, - usuwania - składowania wyrobów zawierających azbest.

18 Klasa I ( wyroby miękkie ) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m3, zawierające powyżej 20 % azbestu. Najczęściej stosowane w tej grupie były wyroby - tekstylne, używane przez pracowników w celach ochronnych, - koce gaśnicze, - szczeliwa plecione, - tektury, - płytki podłogowe PCW, - masy azbestowe natryskowe stosowane były jako izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych.

19 Klasa II ( wyroby twarde ) obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m3, zawierające poniżej 20%. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów, rozbijanie, zrzucania).

20 W grupie tej najbardziej rozpowszechnione są - płyty azbestowo- cementowe faliste oraz płyty karo stosowane jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne. - płyty płaskie wykorzystywane były jako elewacje zewnętrzne, ściany osłonowe, ściany działowe, osłony ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych w budownictwie wielkokondygnacyjnym. - w mniejszych ilościach stosowano rury, w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych, a także jako przewody kominowe i zsypy.

21 Zużycie azbestu i zanieczyszczenie środowiska st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

22 Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploatacji przemysłowej. Produkcja płyt azbestowo cementowych na ziemiach polskich rozpoczęła się w 1907 roku i trwała do roku 1998, kiedy to weszła w życie Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 101, poz.628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). W Unii Europejskiej całkowity zakaz importu azbestu, produkcji wyrobów azbestowych oraz obrotu nimi został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2005 r. Wprowadzony w UE dziesięć lat wcześniej zakaz dotyczył tylko azbestu niebieskiego.

23 Ze względu na swoje właściwości i praktycznie niezniszczalność azbest wprowadzony do środowiska otaczającego człowieka utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Włókna azbestu przedostają się do powietrza atmosferycznego w wyniku: - korozji materiałów zawierających surowiec, - wietrzenia formacji geologicznych, - działalności człowieka.

24 Źródłami naturalnymi włókien azbestu są - zanieczyszczenia skorupy ziemskiej, - zanieczyszczenie wód przepływających przez złoża zawierające azbest, - zanieczyszczenie azbestem eksploatowanych złóż węgla kamiennego, rud miedzi, kamieni budowlanych, talku i innych.

25 Źródła emisji pyłu azbestu do środowiska związane z działalnością człowieka dotyczą: - terenów wydobywania i produkcji azbestu oraz zakładów przetwórstwa azbestu. Szacuje się, że na 1 tonę przerabianego surowca, przy zastosowaniu filtrów wydalane jest na zewnątrz zakładu ok. 100 g pyłu odpadów przemysłowych związanych z przetwórstwem azbestu.

26 - ze względu na praktyczną niezniszczalność włókien azbestu bardzo istotny problem w ochronie środowiska stanowią niewłaściwie składowane przemysłowe odpady azbestowe,

27 Istotnym źródłem emisji pyłu wewnątrz pomieszczeń mogą być: - urządzenia ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne - izolacje zawierające azbest. Użycie azbestu w budownictwie na znaczną skalę rozpoczęło się w Polsce w latach 60-tych, kiedy to uruchomione zostały 4 duże zakłady wyrobów azbestowo-cementowych.

28 Szacuje się, że w naszym kraju zabudowanych jest ok. 15,5 mln ton wyrobów zawierających ten surowiec, znajdujących się aktualnie w różnym stanie technicznym. Największa ilość zabudowanych wyrobów azbestowo-cementowych w ok. 1 kg na osobę dotyczy województw: podlaskiego, lubelskiego, mazowieckiego oraz świętokrzyskiego.

29 Rejonami szczególnie środowiskowo zagrożonymi azbestem są: - obszary oddziaływania byłych zakładów przetwórstwa azbestu, - tereny, na których zabudowana została duża ilość materiałów azbestowo-cementowych.

30 Istotnym problemem w ocenie zanieczyszczenia powietrza jest: - ilość i stan techniczny eksploatowanych obiektów, budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, w których zastosowano wyroby azbestowe, - dzikie wysypiska odpadów azbestowocementowych, - obszary, na których wykorzystywano odpady wyrobów azbestowych do celów gospodarczych

31 W powietrzu atmosferycznym wysokie stężenia pyłów zawierających azbest obserwuje się przede wszystkim na wielkich budowach, gdzie następuje: - cięcie, - szlifowanie - wiercenie otworów w azbestowych materiałach budowlanych. Stężenia pyłu mogą w tych przypadkach wynosić przy stanowiskach pracy 20 wł./cm3 aż do 100 wł./cm3 ((20000 wł./l wł./l) w odległości 1-5 m od stanowiska pracy.

32 Największe stężenia w budynkach (do 1000 wł./l) występują podczas prac remontowych przy zrywaniu izolacji azbestowych, zeskrobywaniu pozostałości po wykładzinach itp.

33 Stężenia włókien w pomieszczeniach zależą od warunków eksploatacji materiałów zawierających azbest, znajdujących się w tych budynkach. Na przykład przy normalnym zużywaniu się wykładzin podłogowych stężenia włókien nie przekraczają 1,0 wł./l, ale przy takich czynnościach, jak szlifowanie papierem ściernym lub cięcie mogą osiągać wartość od wł./l.

34 Skutki zdrowotne powodowane ekspozycją na pył azbestu st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

35 Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego.

36 Proces ten zależy od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma średnica poszczególnych włókien, długość odgrywa mniejszą rolę. - włókna cienkie o średnicy poniżej 3 µm przenoszone są łatwiej i odkładają się w końcowych odcinkach dróg oddechowych, - włókna grube, o średnicy powyżej 5 µm, zatrzymują się w górnej części układu oddechowego.

37 Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy mają tendencje do zatrzymywania się wyżej niż igłowate włókna azbestów amfibolowych, z łatwością przenikające do obrzeży płuca. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna - o średnicy mniejszej od 3 µm i - długości powyżej 5 µm tj. tak zwane włókna respirabilne, które z powietrzem dostają się do pęcherzyków płucnych, skąd mogą penetrować tkankę płucną.

38 Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną następujących chorób: - pylicy azbestowej (azbestozy), - łagodnych zmian opłucnowych, - raka płuca i międzybłoniaków, a także - obturacyjnego przewlekłego zapalenia oskrzeli. W ekspozycji parazawodowej i środowiskowej praktycznie głównym skutkiem, który należy brać pod uwagę jest międzybłoniak oraz wzrost ryzyka raka płuca.

39 Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów: - krtani, żołądka i jelit, - trzustki, - jajnika oraz - chłoniaków. Jednak zwiększenie ryzyka w tych grupach nowotworów nie jest wystarczająco pewne, ze względu na rozbieżność wyników w różnych badaniach można je określać jedynie jako prawdopodobne.

40 Długie okresy między pierwszym narażeniem a pojawieniem się patologii zwłaszcza nowotworów oznaczają, że aktualnie wykrywane skutki odnoszą się do warunków pracy, jakie istniały lat temu. Azbest jest uznanym czynnikiem rakotwórczym, jednym z najgroźniejszych zanieczyszczeń środowiska człowieka. Szacuje się, że na świecie rocznie na choroby azbestozależne umiera 100 tys. osób.

41 W Polsce, wg danych rejestru chorób nowotworowych, odnotowano w 2005 r. 93 przypadki zgonów z powodu międzybłoniaka opłucnej rocznie, tj. ok. 2-3 przypadki na 1 mln ludności. Jeżeli dane te uznane zostałyby za wiarygodne, należałoby traktować je jako wskaźnik bardzo niskiego narażenia na pył azbestu populacji generalnej w naszym kraju. Należy jednocześnie zaznaczyć, że dane te, ze względu na długi okres latencji, nie odzwierciedlają jeszcze w pełni skutków narażenia ludności z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku.

42 Pył azbestu ze względu na właściwości - pylicotwórcze i - rakotwórcze uważany jest za jeden z pyłów stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia pracowników. Pomimo niestosowania w Polsce już od ponad 8 lat azbestu do produkcji różnych wyrobów, liczba zawodowych chorób azbestozależnych systematycznie wzrasta, co jest związane ze specyfiką biologicznego działania azbestu, którego następstwa zdrowotne mogą się ujawniać w trakcie trwania zatrudnienia, jak również wiele lat po zaprzestaniu pracy w narażeniu.

43 Postępowanie w czasie pożarów miejsc zagrożonych występowaniem azbestu i materiałów zawierających azbest st. kpt. Kazimierz Wilk

44 Postępowanie w razie pożaru obiektu, w którym wykorzystywane są azbest albo wyroby zawierające azbest (lub, gdy istnieją przesłanki odnośnie występowania tych materiałów) nie różni się w zasadniczy sposób od akcji gaśniczej prowadzonej przy pożarach obiektów, w których azbest nie był stosowany.

45 Azbest jest minerałem - niepalnym i - nie podtrzymującym palenia, - w wysokich temperaturach nie emituje żadnych gazów ani substancji toksycznych. Wynika z tego, że azbest w aspekcie zagrożenia pożarowego jest materiałem inertnym (bierny, bezwładny)

46 Azbest długotrwale (40 60 minut) poddawany działaniu temperatury ok. 700o C traci budowę wstęgową (przestaje być materiałem włóknistym) i zamienia się w substancję sypką o składzie analogicznym do talku. Im wyższa temperatura pożaru tym, destrukcja włókien azbestu przebiega szybciej. W wyniku opisanego wyżej procesu azbest sproszkowany przestaje być substancją o charakterze rakotwórczym

47 Podkreślić należy jednak, że w przypadkach pożaru w obiekcie, co do którego zachodzi domniemanie o obecności azbestu czy wyrobów zawierających azbest uzasadnione jest w razie braku konieczności, zaniechanie działań prowadzących do naruszenia struktury i destrukcji wyrobów podejrzanych o obecność azbestu.

48 DOBÓR ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ ORAZ ODZIEŻY I OBUWIA ROBOCZEGO st. kpt. Kazimierz Wilk Wykorzystano materiał ze szkolenia pracowników Policji, PSP, Służby Celnej źródła: prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

49 Pracodawca w szczególności jest obowiązany zapewnić, aby przy pracach stwarzających narażenie na działanie pyłu azbestu: liczba osób przydzielonych do prac oraz czas trwania narażenia były ograniczone do niezbędnego minimum maszyny, sprzęt i metody pracy stosowane przy wykonywaniu prac eliminowały lub ograniczały do minimum powstawanie pyłu azbestu, a szczególnie jego emisję do środowiska pracy lub środowiska naturalnego stosowane były odpowiednie do rodzaju i poziomu narażenia odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, w tym odzież ochronna i środki ochrony układu oddechowego

50 W przypadku prowadzenia prac w warunkach wymagających stosowania środków ODO - pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom wykonującym takie prace odpowiednie do istniejących warunków środowiska pracy przerwy na odpoczynek w miejscach, w których nie występuje narażenie na działanie pyłu azbestu. W przypadku przekroczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pyłu azbestu, określonej w przepisach dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, pracodawca jest obowiązany wstrzymać wykonywanie pracy przez pracowników oraz niezwłocznie podjąć działania w celu obniżenia stężenia pyłu azbestu do wartości dopuszczalnej.

51 Ponowne podjęcie pracy jest dopuszczalne po stwierdzeniu, iż w wyniku działań, o których mowa wyżej, stężenie pyłu azbestu w środowisku pracy nie przekracza dopuszczalnej wartości. Jeżeli, mimo podjętych działań, nie jest możliwe obniżenie stężenia pyłu azbestu do wartości dopuszczalnej - podjęcie pracy jest możliwe pod warunkiem zastosowania środków ODO zapewniających nieprzekraczanie dopuszczalnego narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu. Stosowanie tych środków nie może być stałe i powinno być ograniczone do minimum.

52 Wymagane jest dostarczenie pracownikom narażonym na działanie pyłu azbestu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej właściwej do poziomu narażenia oraz zapobiegające odpowiednio stykaniu się ciała z pyłami azbestu i ich wdychaniu. Odzież, o której mowa wyżej, powinna być wykonana z materiału - uniemożliwiającego przenikanie pyłu azbestu oraz - umożliwiającego łatwe czyszczenie.

53 Rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała. Niedopuszczalne jest zdejmowanie środków ochrony układu oddechowego w strefie zanieczyszczonej pyłem azbestu. Wszelkich zmian elementów filtrujących należy dokonywać po wyjściu z tej strefy.

54 Niezbędne jest zapewnienie, aby po zakończeniu pracy w warunkach narażenia na działanie pyłu azbestu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej były: oczyszczone z pyłu azbestu - wysoko skutecznymi urządzeniami filtracyjno-wentylacyjnymi lub - na mokro w sposób uniemożliwiający uwalnianie się pyłu do środowiska pracy lub do środowiska naturalnego przechowywane wyłącznie w wyznaczonym miejscu, w sposób wykluczający kontakt z własną odzieżą pracowników.

55 Odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stosowane w pracy z materiałami zawierającymi azbest, nie mogą być używane poza miejscem pracy.

56 Odzież zanieczyszczona pyłem azbestu przeznaczona do prania powinna być pakowana i oznakowana w sposób określony w wydanych przepisach (rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów)

57 Przepisy prawa wymagają, aby zapewnione przez pracodawcę odzież i obuwie robocze i inne środki zapobiegające stykaniu się ciała z pyłem azbestu i jego wdychaniu posiadały właściwości ochronne i użytkowe. Powinny - być zatem wykonane z materiału uniemożliwiającego przenikanie włókien azbestu a w przypadku odzieży ochronnej rękawy w nadgarstkach i nogawki spodni w kostkach powinny szczelnie przylegać do ciała. - najlepiej, gdy są to kombinezony i sprzęt jednorazowego użytku, które po zanieczyszczeniu zostaną usunięte jako odpady zawierające azbest lub sprzęt zmywalny bądź nadający się do odkurzenia wysoko wydajnymi urządzeniami filtracyjnowentylacyjnymi.

58 Pracodawca ma obowiązek zapewnienia przechowywania zanieczyszczonej odzieży i innych środków ochrony, do czasu jej umieszczenia w miejscu bezpiecznego składowania, bez kontaktu z odzieżą prywatną pracowników. W warunkach narażenia na pył azbestu powinna być stosowana odzież chroniąca przed pyłami typ 5 pyłoszczelny. Ważne jest uszczelnienie kombinezonu w krytycznych miejscach takich jak zamek błyskawiczny, mankiety rękawów i nogawek oraz szczelnie przylegający do twarzy kaptur.

59 Szwy kombinezonu powinny być wykonane są na zewnątrz tak, aby zapobiec przedostawaniu się substancji niebezpiecznych z zewnątrz do wewnątrz. W przypadku braku możliwości stosowania pełnych kombinezonów z zakrytą stopą najlepiej stosować łatwo zmywalne obuwie gumowe (bez sznurowadeł) zabezpieczone taśmą do nogawek. Również rękawice robocze, należy szczelnie połączyć z kombinezonem.