Większość producentów stosuje własne sposoby rozmieszczenia

Transkrypt

1 Jak prawidłowo ustawić BIOS Znajomo opcji BIOS-u przydaje si nie tylko amatorom przetaktowywania. Gdy s w a ciwie ustawione, komputer pracuje stabilniej, wydajniej, sprawia mniej problemów, a nawet zu ywa mniej pr du i mniej ha asuje. Przedstawiamy najwa niejsze oraz mniej znane opcje BIOS-u i wskazujemy ich optymalne lub zalecanie ustawienia Większość producentów stosuje własne sposoby rozmieszczenia poszczególnych opcji BIOS-u i ich ustawienia. Na potrzeby naszego poradnika wykorzystaliśmy płytę Gigabyte GA-P55A-UD6, która dysponuje bardzo rozbudowanym, przejrzyście zaprojektowanym BIOS-em z dużą liczbą opcji i szerokimi zakresami ustawień oraz wieloma informacjami dodatkowymi. Oczywiście wszystkie poniższe porady da się bez problemu zastosować w BIOS-ach innych producentów, mogą wystąpić tylko pewne różnice w nazewnictwie, rozmieszczeniu i zakresach ustawień opcji. 1 Wejście do BIOS-u Po włączeniu komputer wyświetla obraz powitalny. Mogą to być takie informacje, jak na rys. 1 lub też logo przygotowane przez firmę. Jeśli w tym czasie wciśniesz klawisz Pause, będziesz mógł zapoznać się z wyświetlonymi komunikatami. Widać, że w wypadku tej płyty głównej dostaniesz się do BIOS-u po naciśnięciu klawisza [Del] (<DEL>: BIOS Setup). Jest to typowe dla większości płyt, choć zdarzają się wyjątki. W niektórych modelach dostęp do BIOS-u otwierają klawisze [F1], [F2] bądź [F10]. Ustawienia czasu 2 i rozpoznanie napędów Opcje są zazwyczaj podzielone na logiczne grupy (karty) w zależności od przeznaczenia (rys. 2). Czas, datę oraz dostępność kanałów do napędów ustawisz na karcie Standard CMOS 58 wrzesień

2 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA TEMAT Features (rys. 3). Dla każdego kanału (IDE Channel) masz do wyboru trzy opcje (wybiera się je z rozwijanego menu po prawej, między nawiasami kwadratowymi []): Auto, Manual, None. Początkowo wszędzie powinno być ustawione Auto. Po włączeniu komputera podłączone napędy zostaną rozpoznane automatycznie. Jeśli chcesz przyspieszyć start maszyny, to w następnej kolejności wszystkie niewykorzystanie kanały ustaw na None. W efekcie startujący komputer zajmie się wyłącznie podłączonymi napędami i nie będzie tracił czasu na wykrywanie kolejnych. Podczas ustawiania BIOS-u obowiązuje prosta zasada: nieużywane komponenty (urządzenia, porty, kanały) powinny być wyłączone. Dzięki temu ich wykrywanie podczas startu komputera jest pomijane, co oszczędza czas. 3 4 Na samym dole widać opcję Drive A, oznaczającą stację dyskietek. Prawdopodobnie nie masz jej w swoim komputerze (te napędy zostały zastąpione pamięciami USB), więc również tutaj ustaw opcję None. 3 Bootowanie, czyli uruchamianie komputera Bootowaniem, czyli podstawowym startem komputera (jeszcze przed załadowaniem systemu operacyjnego), zawiadują opcje z karty Advanced BIOS Features (rys. 4). Jeżeli w komputerze masz zainstalowane dwa lub więcej dysków, wówczas dzięki opcji Hard Disk Boot Priority wskażesz, na którym z nich w pierwszej kolejności ma być poszukiwany system operacyjny. Opcja Quick Boot wyłącza szczegółowe testy sprzętowe podczas startu komputera. Jeśli tylko nie masz z nim żadnych kłopotów, powinna być uaktywniona. Trzy kolejne opcje First Boot Device, Second Boot Device i Third Boot Device pozwalają ustalić, z jakiego typu napędów w pierwszej kolejności ma być podjęta próba ładowania systemu operacyjnego. Jeśli jest on zainstalowany na twardym dysku, w pierwszej BIOS też trzeba aktualizować! BIOS płyty głównej powinien być często aktualizowany. Aktualizacje udostępniają producenci na swoich stronach. Obecnie jest to bardzo łatwe do przeprowadzenia pod kontrolą systemu operacyjnego. Ale uwaga! Przerwanie tego procesu np. wskutek braku zasilania może trwale uszkodzić płytę. Aby zlikwidować to ryzyko, podczas aktualizowania BIOS-u podłącz komputer do zasilacza awaryjnego (UPS). Nigdy nie korzystaj z nieautoryzowanych BIOS-ów domorosłych programistów to najszybsza droga do unieruchomienia komputera. 5 6 wrzesień

3 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA 7 8 z nich ustaw wartość Hard Disk (rys. 5). Podczas ładowania systemu z napędu optycznego wybierasz oczywiście opcję CDROM. Pozostałe ważne opcje z tej karty: HDD S.M.A.R.T. Capability włącza testy twardego dysku (jeśli nie sprawia problemów, ustaw ją na Disabled). Limit CPUID Max. to 3 umożliwia zidentyfikowanie procesora przez system. Opcja ta powinna być nieaktywna w systemach od Windows 2000 w górę, czyli we wszystkich nowych komputerach. No-Execute Memory Protect zabezpiecza przed atakami przepełnienia bufora pamięci. Delay for HDD (Secs) pozwala BIOS-owi na prawidłowe rozpoznanie starego, wolno działającego twardego dysku. W wypadku wszystkich nowych dysków należy ustawić 0. Backup BIOS Image to HDD tworzy na twardym dysku kopię BIOS-u, z której można skorzystać, gdy BIOS na płycie ulegnie uszkodzeniu. Full Screen LOGO Show decyduje o wyświetleniu kolorowego obrazu powitalnego (warto ustawić na Disabled). Init Display First wskazuje, w którym gnieździe komputer ma w pierwszej kolejności szukać karty graficznej (lub czy ma korzystać ze zintegrowanego układu graficznego). Właściwe jej ustawienie to kolejne przyspieszenie startu komputera Komponenty płyty głównej Integrated Peripherals (rys. 6, rys. 7) to karta, na której znajdują się przede wszystkim ustawienia trybów pracy napędów oraz portów komputera. Można tutaj również włączyć lub wyłączyć nieużywane kontrolery. Mało kto korzysta dziś z urządzeń podłączanych przez Serial Port, tak więc opcję Onboard Serial Port 1 warto ustawić na Disabled. PCH SATA Control Mode (rys. 8) służy do ustalenia sposobu pracy kontrolerów: IDE (domyślny dla większości dysków), RAID (tworzenie macierzy dyskowych systemów co najmniej z dwóch twardych dysków), AHCI (podnosi wydajność dysków SATA, uruchamiając, np. kolejkowanie odczytu danych). Widoczna u góry opcja extreme Hard Drive (XHD) jest specyficzna dla płyt Gigabyte a pozwala na zwiększenie wydajności systemu dysków przez łatwe dodanie kolejnego twardego dysku. S.M.A.R.T., czyli skuteczna ochrona danych Wszystkie współczesne płyty główne umożliwiają korzystanie z technologii S.M.A.R.T. (Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology). Jest to system monitorowania i powiadamiania o błędach twardego dysku. Po jego uaktywnieniu twardy dysk na bieżąco sprawdza swój stan. Pozwala to wykryć nieprawidłowości w jego działaniu, a dzięki temu przewidzieć awarię i uchronić się przed utratą danych. System sprawdza: temperaturę dysku, sumaryczny czas pracy, liczbę naprawionych błędów ECC, liczbę błędów transmisji, liczbę błędów operacji, liczbę cykli start/stop. S.M.A.R.T. ma zdefiniowane określone parametry, których przekroczenie uważane jest za krytyczne. 60 wrzesień

4 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA TEMAT Inne przydatne opcje z tej karty: Green LAN system rozpoznaje, czy kabel sieciowy jest podłączony jeśli nie, kontroler LAN zostanie automatycznie wyłączony. SMART LAN1 (2) kontroluje działanie kabla połączenia sieciowego. Po diagnostyce wyświetlany jest raport o ewentualnych problemach. Azalia Codec włącza/wyłącza zintegrowany kodek dźwiękowy. USB Controllers włącza/wyłącza kontroler USB. USB Storage Function umożliwia rozpoznanie urządzeń magazynujących podłączonych przez gniazda USB. USB Legacy Function w starszych środowiskach, np. DOS czy Windows NT, włącza obsługę urządzeń USB, takich jak klawiatura czy mysz. 5Sposoby na oszczędzanie energii Karta Power Management Setup (rys. 9) grupuje opcje ułatwiające oszczędzanie energii. W zasadzie domyślne ustawienia powinny wystarczyć, ale można je swobodnie modyfikować. ACPI Suspend Type decyduje o sposobie uśpienia komputera: S1 wyłącza wyświetlacz i zatrzymuje zegar procesora, a S3 wyłącza wszystkie komponenty poza zasilaniem klawiatury i pamięci RAM. Resume by Alarm umożliwia ustawienie automatycznego wybudzenia komputera w określonym dniu i czasie. Soft-Off by PWR-BTTN określa działanie przycisku Power w trybie MS-DOS: ustawienie Instant-Off wyłącza komputer natychmiast, natomiast Delay 4 sec sprawia, że po wciśnięciu przycisku na mniej niż 4 s komputer przechodzi w tryb uśpienia. PME Event Wake Up umożliwia wybudzenie systemu sygnałem z urządzenia PCIe lub PCI. Power On by Ring wybudza system sygnałem z modemu obsługującego tę opcję. AC Back Function decyduje o działaniu komputera przywróconego do działania po utracie zasilania: Soft-Off komputer pozostaje wyłączony, Full-On włącza się automatycznie, Memory przywraca system do stanu sprzed ostatniego uśpienia. Prędkość wentylatorów, 6 temperatura i wartości graniczne Opcje zebrane na karcie PC Health Status (rys. 10) odpowiadają za kontrolę napięć i temperatury najważniejszych komponentów oraz umożliwiają sterowanie podłączonymi do płyty wentylatorami. Za ich pomocą określasz wartości graniczne temperatury oraz sposób pracy wentylatorów. Tutaj też można się zapoznać z odczytami czujników wbudowanych w płytę. Szczególnie ważny jest miernik temperatury procesora, który informuje o tym, czy układ pracuje w bezpiecznych ustawieniach. CPU Warning Temperature decyduje, po przekroczeniu jakiej temperatury procesora zostanie wyświetlone ostrzeżenie (rys. 11). CPU FAN Fail Warning włączona (Enabled) wyświetla ostrzeżenie, jeśli nie działa wentylator procesora. SYSTEM FAN2 Fail Warning jak wyżej, jeśli podłączysz drugi wentylator wrzesień

5 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA POWER FAN Fail Warning jak wyżej, ale dotyczy wentylatora zasilacza. SYSTEM FAN1 Fail Warning jak wyżej, ale dotyczy dodatkowego wentylatora. CPU Smart FAN Control włącza automatyczną regulację obrotów wentylatora procesora. 7 Zachowywanie ustawień i ochrona dostępu Opcje związane z zapisywaniem i odzyskiwaniem ustawień oraz ochroną dostępu do komputera znajdują się po prawej stronie głównego menu BIOS-u (rys. 12). Ich wybranie powoduje natychmiastowe wykonanie konkretnej akcji (nie otwierają podrzędnych menu). Opcja Load Optimized Defaults ładuje zdefiniowane przez producenta ustawienia domyślne. Możesz z niej skorzystać, gdy nie masz pewności, czy wybrane ustawienia są poprawne bądź gdy komputer pracuje niestabilnie. Korzystając z opcji Set Supervisor Password i Set User Password, ustalisz hasła dostępu do BIOS-u oraz wymagane przed załadowaniem systemu operacyjnego. Po wybraniu opcji Save and Exit Setup aktualne ustawienia zostaną zapisane, a komputer zrestartowany. W tym momencie czeka cię chwila prawdy jeśli przesadziłeś ze zmianami lub podkręcaniem, komputer nie uruchomi się lub zaraz po uruchomieniu się zawiesi. Opcja Exit Without Saving restartuje komputer, ale bez zapisywania wprowadzonych przez użytkownika zmian czyli wszystko będzie po staremu. 8 Świątynia overclockera Wszystkie opcje zaawansowanego ustawienia parametrów pracy najważniejszych komponentów, czyli samej płyty, procesora oraz pamięci, Gigabyte przechowuje na karcie MB Intelligent Tweaker (M.I.T.). Znajdziesz tutaj kolejne karty oraz bardzo istotne informacje: częstotliwość wartości bazowej, częstotliwość pracy procesora, pamięci, pojemność zainstalowanej pamięci, temperaturę pracy procesora i chipsetu oraz aktualne napięcia procesora i pamięci (rys. 13). Na karcie M.I.T. Current Status (rys. 14) są szczegółowe informacje o parametrach pracy całego procesora oraz pamięci. Tutaj nie możesz dokonywać żadnych zmian. Podkręcaj ostrożnie! Podkręcanie (overclocking) może wydawać się łatwym sposobem na zwiększanie wydajności komputera, ale jest bardzo ryzykowne grozi m.in. całkowitym jego zniszczeniem. Wprawdzie poszczególne podzespoły mają obecnie funkcje zabezpieczające, ale zdolny użytkownik na pewno znajdzie sposób na ich obejście. Jeśli już ktoś chce spróbować, powinien robić to bardzo rozsądnie, pamiętając, że nic nie zastąpi wprawy i doświadczenia. Warto też brać pod uwagę, że publikowane w Sieci wyniki osiągane przez overclockerów są całkowicie nie do uzyskania na przeciętnym komputerze w domowych warunkach. 62 wrzesień

6 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA TEMAT Advanced Frequency Settings (rys. 15) to karta kryjąca najciekawsze opcje stosowane podczas podkręcania. Najważniejsza jest tu BCLK Frequency (MHz) (rys. 16) wartość bazowa służąca do tworzenia częstotliwości pracy wszystkich komponentów przez odpowiednie mnożniki. Dla nowych procesorów Intela jej nominalna wielkość to 133 MHz. Widoczna u góry opcja CPU Clock Ratio określa mnożnik procesora. Liczba ta pomnożona przez wartość bazową daje częstotliwość pracy układu. W przykładzie z ilustracji mnożnik wynosi x22, co przy BCLK 133 MHz (rzeczywista wartość to 133,3 MHz) daje częstotliwość 2933 MHz. Opcja QPI Clock Ratio określa mnożnik częstotliwości łącza QPI (w wypadku użytych komponentów jest to wewnętrzne łącze między dwoma układami umieszczonymi w jednej obudowie procesora). System Memory Multiplier (SPD) to z kolei mnożnik pamięci ustawienie go na wartość x10 daje częstotliwość pracy pamięci 1333 MHz nominalną dla układów Intel Core i W przypadku większości procesorów dla wszystkich mnożników ustalono graniczne najwyższe wartości, co oznacza, że podkręcanie przez ich zwiększenie ponad ustalony przez producenta pułap nie jest możliwe. Ograniczenie to omija się jednak, zwiększając częstotliwość bazową. W tym miejscu są również opcje zmiany oddzielnie taktowanego łącza PCI Express (PCI Express Frequency (MHz)). Domyślna wartość w tym wypadku wynosi 100 MHz. Dodatkowa karta Advanced CPU Core Features (rys. 17) daje dostęp do zaawansowanych opcji procesora możesz włączyć lub wyłączyć różne sposoby oszczędzania energii czy też tryb turbo. Tutaj też możesz określić liczbę czynnych rdzeni (rys. 18). Widoczne na zdjęciu ustawienia są optymalne dla właściwej pracy układu z jednym wyjątkiem tryb turbo powinien być włączony (Enabled) Masz dwa dyski, złącz je w RAID Macierze dyskowe (RAID Redundant Array of Independent Disks) to systemy utworzone co najmniej z dwóch twardych dysków, które współdziałają, zapewniając istotne korzyści. Podstawowe macierze to RAID 0 i RAID 1. RAID 0 dwa dyski współpracują, zapisując dane na przemian. Pozwala to niemal dwukrotnie zwiększyć wydajność, ale powoduje utratę wszystkich danych w razie uszkodzenia któregokolwiek z dysków. RAID 1 w tym systemie wszystkie dane są zapisywane na dwóch dyskach, co zapewnia duże bezpieczeństwo, gdyż w wypadku awarii jednego z dysków masz jego wierną kopię na drugim. Możliwe jest połączenie macierzy RAID 0 i 1, ale wymaga to użycia co najmniej czterech dysków. Można to zrobić na dwa sposoby: RAID macierz realizowana jako RAID 1, którego elementami są macierze RAID 0, lub RAID macierz realizowana jako RAID 0, którego elementami są macierze RAID 1. Są także macierze innego rodzaju (RAID 2, 3, 4, 5, 6), ale zdecydowanie mniej popularne. Najciekawszym rodzajem macierzy jest Matrix RAID, pozwalająca na połączenie dwóch dysków w taki sposób, że ich część działa jako RAID 0, a część jako RAID wrzesień

7 OPTYMALIZACJA DZIAŁANIA KOMPUTERA Parametry pracy pamięci RAM ustawia się na karcie Advanced Memory Settings (rys. 19). U góry widać opcję System Memory Multiplier to mnożnik częstotliwości pracy pamięci (rys. 20). Performance Enhance określa sposób pracy pamięci od łagodnego po agresywny. DRAM Timing Selectable pozwala ustawić metodę wyboru czasów dostępu od automatycznego po ręczny (Auto, Quick, Expert). Wybranie tego ostatniego daje dostęp do ręcznego ustawienia wszystkich timingów (karty Channel A/B Timing Settings) (rys. 21), ale wymaga to dużej wprawy i dogłębnej znajomości rzeczywistych możliwości używanych modułów RAM). Napięcia komponentów ustawisz na karcie Advanced Voltage Settings (rys. 22). Jeśli nie masz dużej wiedzy w tym zakresie, lepiej pozostaw ustawienia domyślne, czyli Auto lub Normal zbyt wysokie napięcie może zniszczyć nawet cały komputer. Jednakże podczas podkręcania zwiększanie ich wartości jest niezbędne do uzyskania dobrych wyników i stabilnej pracy systemu. Nie obowiązuje tutaj zasada im więcej, tym lepiej, lecz wymaga się żmudnego testowania działania komputera z wybranym napięciem i kombinacją jego wartości. Producenci przyjmują różne sposoby zmiany napięcia: do wybranej wartości (np. z 1,2 do 1,35 V), lub o wybraną wartość (np. 1,2 + 0,15 V). 9 Specyficzne opcje procesorów AMD Opisywany powyżej BIOS zawiera wiele opcji uniwersalnych, ale dotyczy płyty z podstawką LGA 1156, czyli do procesorów Intela. Opcje podkręcania na płytach do procesorów AMD różnią się dość znacznie, dlatego wymagają oddzielnego opisu. Jako przykładowej płyty użyliśmy MSI 870A-G54. Opcje sterowania parametrami pracy podzespołów i podkręcanie MSI znajdziesz na karcie Cell Menu (rys. 23). W tym wypadku zamiast BCLK mamy opcję Adjust CPU FSB Frequency (MHz) (rys. 24). Jej nazwa jest myląca AMD już wiele lat temu zrezygnowało z magistrali FSB na płytach do procesorów. Tak więc mamy tutaj do czynienia z częstotliwością wyjściową (HTT) 200 MHz. Na karcie Adjust CPU Ratio (rys. 25) znajdziesz mnożnik rdzeni procesora, który w używanym przez nas Phenomie II X3 720 BE nie został zablokowany, co bardzo ułatwia podkręcanie. Opcja Adjust CPU-NB Ratio to ustawienie mnożnika mostka północnego procesora jego integralnej części, ale taktowanej niezależnie od rdzeni. AMD Cool n Quiet doskonała opcja oszczędzania energii. Podczas normalnej pracy komputera powinna być zawsze włączona. Unlock CPU Core odblokowywanie nieczynnych rdzeni procesora. Ze względu na wyjątkowość tej opcji i możliwości, jakie oferuje, poświęcimy jej wkrótce oddzielny, obszerny artykuł. Sporo można zmodyfikować także w ustawieniach napięcia: napięcie rdzeni procesora (CPU Voltage) i jego mostka północnego (CPU- NB Voltage), łącza HT (HT Link Voltage) oraz oddzielnie mostka północnego (NB Voltage) i południowego (SB Voltage) płyty (rys. 26). INFO: go.pcworld.pl/12f7a Michał Reinholz 64 wrzesień