Przystojna i przyzwoita

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Przystojna i przyzwoita"

Władysław Michałowski
4 lat temu
Przeglądów:

1 Przystojna i przyzwoita Dwa przymiotniki tworzące konstrukcje predykatywne o znaczeniu należy (w polszczyźnie XVII i XVIII wieku) Renata Bronikowska Instytut Języka Polskiego PAN

2 Konstrukcje bezpodmiotowe z formami przymiotnikowymi w XVII-XVIII w. Przymiotnik + rzeczownik rzecz Ani też przystoyna rzecz iest/ áby Oćiec Syná swego Pánem názywał [ ]. Rzecz niepodobna ani przyzwoita szturmować przeciw gwałtowi. Przymiotnik o postaci M lp. r.ż. Zrodzenia się tylko chełpić nie iest przystoyná. Słuszna, przyzwoita, áby Rodzicy dorosłym Synom, dáli się z dziedzictwá cieszyć [ ]. Przymiotnik o postaci M lp. r.n. Niécoć wolno pátrz/ lécz co przystoyno. Panem się nazywać samemu Bogu iest przyzwoito [ ].

3 Znaczenie i etymologia przystojna (przystojny taki, jak należy przystać być stosownym : przystoi należy ): należy : Ani tez przystoyna Kośćiołowi z Marsem wrzeczy śię wdáwać. przyzwoita (przyzwoity taki, jak należy niejasne, może od stp. przywinąć przyłączyć się do kogoś ): 1. cechuje kogoś lub coś : [ ] mieć nogi przyzwoita wszelkiemu stworzeniu maiącemu ćiało. 2. należy : Łaźnia tu, w łaźni nago myć się przyzwoita [ ].

4 Plan wystąpienia Wiadomości wstępne Rozwój i zanikanie konstrukcji Własności konotacyjne Różnice znaczeniowe Przymiotnikowość vs. czasownikowość

5 Podstawa materiałowa Elektroniczny korpus tekstów polskich XVII i XVIII w. (do 1772 r.) ponad 10 mln słów Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII w. Słownik polszczyzny XVI w. Słowniki XIX- i XX-wieczne: Lindego, wileński, warszawski, Doroszewskiego

6 Materiał korpusowy PRZYSTOJNA Liczba użyć rzecz przystojna 48 45% Procent PRZYZWOITA Liczba użyć Procent rzecz przyzwoita 19 24% przystojna 31 29% przyzwoita 50 64% przystojno 28 26% przyzwoito 9 12% ŁĄCZNIE % ŁĄCZNIE %

7 PRZYSTOJNA i PRZYZWOITA w korpusie barokowym PRZYZWOITA: bezwzględna liczba użyć PRZYZWOITA: znormalizowana liczba użyć PRZYSTOJNA: bezwzględna liczba użyć PRZYSTOJNA: znormalizowana liczba użyć 1. poł. XVII w. 2. poł. XVII w. 1. poł. XVIII w. 2. poł. XVIII w.

8 PRZYSTOJNA i PRZYZWOITA w słownikach rzecz przystojna + + SXVI e-sxvii Linde SWil SW SJPD przykłady użycia (XVII, XVIII w.) przystojna + + przykład użycia (XVII w.) przykład użycia (XVII w.) przykład użycia (XVII w.) - przystojno + + składnik definicji (przyzwoito) - hasło (przestarzałe) - rzecz przyzwoita + + przyzwoita + + przyzwoito + + przykłady użycia (XVII, XVIII w.) - hasło i składnik definicji (należy, przysłusza, wypada) hasło i składnik definicji (przystoi, moja rzecz) składnik definicji (przysłusza) składnik definicji (przyzwoito, przyzwoita) hasło - hasło przykład użycia (XIX w.) związek terminologiczny (przestarzałe) hasło (dawne), przykład (XVIII w.)

9 Własności konotacyjne: przyzwoita cechuje kogoś lub coś NP(dat) INFP [ ] mieć nogi przyzwoita wszelkiemu stworzeniu maiącemu ćiało. NP(dat) SP(żeby) [ ] przyzwoita iest Człowiekowi, áby znáydoskonalszego lekárstwa, uczynił truciznę [ ] NP(dat) SP(że) [ ] przyzwoita teráźnieyszego wieku ludźiom/ M. P. Chreptowicżu: Iż się pospolićie naywięcey zwykli o Nowinách pytać [ ] NP(dat) ADVP Pięknego był rozsądku, i obyczajow chwalebnych, nim żołnierzem został, i ztąd ani naymnieyszey surowośći i dzikości do śiebie nie przyjął, co temu [żołnierskiemu] stanowi inaczey przyzwoita.

10 Własności konotacyjne: przyzwoita należy [NP(dat)] INFP Przyzwoita, pod czás i Królowi, do ludzkiey Nákłonić się myśli [ ]. [ ] przyzwoita ie [klasztory] dawáć w iednę linią, álbo w klamrę, á nie w kwadrat. [NP(dat)] SP(żeby) Tym [skarbcom] áby były murowane y sklepione, przyzwoita, dla bezpieczeństwa od ognia y złodzieia [ ]. Słuszna, przyzwoita, áby Rodzicy dorosłym Synom, dáli się z dziedzictwá cieszyć [...]. SP(kiedy) Proporcya záś szerokości do wysokości dość przyzwoita, gdy będzie táka iáką ma liczba 3. do 2. Ø Na co Kassyus; iako przyzwoita Pochmurzy czoła [ ].

11 Własności konotacyjne: przystojna należy [NP(dat)] INFP Ani tez przystoyna Kośćiołowi z Marsem wrzeczy śię wdáwać. Zrodzenia się tylko chełpić nie iest przystoyná. [NP(dat)] SP(żeby) [ ] całej R.P. [ ] przystojniejsza i należytniejsza, aby zupełnym zawsze i nienaruszonym nigdy zostawała kredycie. [ ] przystoyna byłá/ áby przez Syná w Bostwie przyrodzonego/ przysposobiony Syn do Dźiedźictwá/ z ktorego wypadł/ przywiedźiony był. ADVP [ ] uczyń ktorego Páśierbá Dźiedzicem po sobie/ [ ] przystoynieyszać ták/ nisz co wiedźieć czyiego bęśiá wżiąć zá syná [ ]. Ø Aleć nászá rzecz nie o zdániach drugich/ ále iáko przystoyna y potrzebna/ o tym się pytáć y vżywáć.

12 Cechy przymiotnika Stopniowanie: [Słońce] nie zdaje się być potrzebne, ażeby obracało się po świecie, i owszem przyzwoitsza, żeby stało. To nayprzystoynieysza podobáć się swemu własnemu mężowi. Łączliwość z formą była: [ ] nieprzystoyna beła cudze listy przeimowac [ ] Obecność posiłkowego jest: [ ] przyzwoita iest Człowiekowi, áby znáydoskonalszego lekárstwa, uczynił truciznę [ ]. Cechy czasownika Analityczna odmiana czas.: Zaż rzeczy mnieyszych puśćić mimo przystoyna nie będzie [ ]. [ ] nie Zgodnaby, (nie Przystoynaby, nie Grzecżnaby,) to byłá, áby tu został [.]. Łączliwość z formą było: [ ] przyzwoita było, áby od pierwszego stworzenia swego słońce zbliżáło się było ku Ráiowi y pryncypalnieyszym kráiom ziemi [ ]. Brak posiłkowego jest: Lecz broń tę ná nieprzyiaćielá tylko ná pogániná/ nie w domu ná brátá/ ná krew swoię/ dobydź przystoyna.

13 Podsumowanie i perspektywy Różnice w rozwoju form predykatywnych poszczególnych przymiotników Jaka była droga rozwoju innych przymiotników? Co sprawiło, że takie użycia zanikły? Dlaczego niektóre się zachowały? Status form predykatywnych pośredni między formami przymiotnikowymi a czasownikowymi Jak były opisywane w dawnych gramatykach i słownikach? Jak opisać je w obecnie powstających gramatykach i słownikach dawnej polszczyzny?

14 Dziękuję za uwagę

Podobne dokumenty

Spis treści tomu pierwszego

Spis treści tomu pierwszego WSTĘP.... 11 DŹWIĘK JAKO ZJAWISKO FIZYCZNE...15 CHARAKTERYSTYKA AKUSTYCZNA I AUDYTYWNA DŹWIĘKÓW MOWY.. 17 SŁUCH...20 WYŻSZE PIĘTRA UKŁADU SŁUCHOWEGO...22 EMISJE OTOAKUSTYCZNE...25