Recepty w praktyce zawodowej położnych w Polsce badanie przekrojowe

Transkrypt

1 GinPolMedProject 2 (44) 2017: ARTYKUŁ ORYGINALNY Recepty w praktyce zawodowej położnych w Polsce badanie przekrojowe Aleksander Zarzeka 1 (ADE), Jarosława Belowska 1 (DE), Karolina Kostrzewa 2 (BE), Mariusz Panczyk 1 (CD), Ilona Cieślak 1 (DF), Lucyna Iwanow 1 (BD), Joanna Gotlib 1 (AD) 1 Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2 Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny STRESZCZENIE WKŁAD AUTORÓW: (A) Projekt badania (B) Zbieranie Danych (C) Analiza Statystyczna (D ) Interpretacja Danych (E ) Przygotowanie Rękopisu (F ) Gromadzenie Piśmiennictwa (G ) Gromadzenie Funduszy Wstęp. Od 1 stycznia 2016 roku określone grupy pielęgniarek i położnych w Polsce uzyskały uprawnienia do samodzielnego ordynowania leków i wystawiania na nie recept, do wystawiania recept na zlecenie lekarza oraz do kierowania pacjentów na określone badania diagnostyczne. Poziom uprawnień położnych zależy od ich wykształcenia. Cel. Próba analizy poziomu wiedzy położnych pracujących w województwie mazowieckim na temat przyznanych tej grupie zawodowej uprawnień w zakresie wystawiania recept. Materiał i metody. Badania ankietowe przeprowadzono od 1 czerwca do 30 września 2015 roku wśród 129. położnych, pracujących w 5. szpitalach w województwie mazowieckim. Średnia wieku badanej grupy - 46 lat. Standaryzowany autorski kwestionariusz ankiety zawierał 13 pytań zamkniętych. Analizę ilościową i jakościową wyników dokonano przy użyciu program STATISTICA Wyniki. 45% położnych poprawnie wskazało akt prawny, w którym znajduje się wykaz grupy leków ordynowanych samodzielnie przez pielęgniarki i położne, 51% ankietowanych nie zna kryteriów, jakie powinna spełniać położna do samodzielnego ordynowania leków i wystawiania na nie recept. Wnioski. Wiedza położnych na temat rozszerzenia uprawień zawodowych w zakresie samodzielnego ordynowania niektórych leków i wystawiania recept oraz kierowania na wybrane badania diagnostyczne jest niewystarczająca i niezależna od poziomu wykształcenia. Należy propagować wiedzę wśród położnych w zakresie nowych uprawnień zawodowych. Słowa kluczowe: samodzielność zawodowa położnej; recepty; leki Adres do korespondencji: Aleksander Zarzeka Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Żwirki i Wigury 81 pok. 9, Warszawa Tel , . aleksander.zarzeka@wum.edu.pl Liczb słów: 1654 Tabele: 5 Ryciny: 0 Piśmiennictwo: 17 Received: Accepted: Published: WSTĘP Współczesne położnictwo przeżywa dynamiczny okres przemian. Zmiany te wymuszają rozszerzenia zakresu wykonywanych czynności przez położne. Każda położna, z racji specyfiki zawodu i intensywnego rozwoju położnictwa ma obowiązek stałego aktualizowania wiedzy i umiejętności zawodowych. Obecnie uzyskany w Polsce dyplom zawodowy położnej uznawany jest we wszystkich krajach Unii Europejskiej [1], a położna, jako pracownik sektora ochrony zdrowia jest specjalistą w położnictwie i ginekologii, który w codziennej pracy łączy wiedzę medyczną, psychologiczną i pedagogiczną. Zgodnie z przyjętą w lipcu 2014 roku ustawą o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, od 1 stycznia 2016 roku określone grupy pielęgniarek i położnych uzyskały uprawnienia do wypisywania recept [2]. Zaistniałe zmiany nadają nowe uprawnienia zawodowe pielęgniarkom i położnym posiadającym dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia (magisterskich) na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo oraz posiadającym tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa do samodzielnego ordynowania leków. Osoby z wykształceniem licencjackim (lub tytułem specjalisty) będą mogły wystawiać recepty na leki na zlecenie lekarza. Warunkiem wykonywania uprawnień będzie ukończenie dodatkowego kursu specjalistycznego w zakresie ordynowania leków/wystawiania recept. Znowelizowana ustawa [2,3] ma na celu poprawę dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej, ułatwienie kontynuacji leczenia, a także jak najszybsze podjęcie leczenia przez pacjenta i rozpoczęcie diagnostyki bez konieczności oczekiwania na wizytę lekarską. Pielęgniarkom i położnym dano także możliwość zlecania określonego pakietu badań diagnostycznych, leków i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów me- 83

2 GinPolMedProject 2 (44) 2017: dycznych celem zapewnienia lepszych standardów opieki pacjentom, ze szczególnym uwzględnieniem miejsca udzielania świadczeń w obszarach wiejskich i społeczności lokalnej. Ważna jest również poprawa statusu zawodowego pielęgniarek i położnych potwierdzonego uzyskaniem szerszych uprawnień i kompetencji zawodowych. Wprowadzenie wypisywania recept przez pielęgniarki i położne nie jest jednorazowym rozwiązaniem, lecz ewoluującą praktyką, która wymaga zapewnienia ciągłego nadzoru, odpowiedniej regulacji prawnej, właściwego doboru kadry kształcącej i odpowiednio opracowanego systemu edukacji. Spełnienie wymienionych kryteriów z pewnością pozwoli na znaczne podniesienie jakości opieki medycznej i świadczenia usług zdrowotnych na najwyższym światowym poziomie [4]. CEL PRACY Celem pracy jest próba analizy poziomu wiedzy położnych pracujących w województwie mazowieckim na temat przyznanych tej grupie zawodowej uprawnień w zakresie wystawiania recept oraz kierowania pacjentów na badania diagnostyczne. MATERIAŁ I METODY W badaniu wzięło udział 129 położnych (100% kobiet), pracujących w 5 szpitalach na terenie województwa mazowieckiego, w tym 41 (32%) pracujących w Specjalistycznym Szpitalu Wojewódzkim w Ciechanowie, 23 (18%) pracujące w Samodzielnym Publicznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Mławie, 17 (13%) pracujących w Samodzielnym Publicznym Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w Płońsku, 30 (23%) pracujących w Samodzielnym Publicznym Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w Przasnyszu oraz 18 (14%) pracujących w Samodzielnym Zespole Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Nowym Dworze Mazowieckim. Średnia wieku badanej grupy wyniosła 46 lat (moda 45; mediana 46,5; min. 23; max. 62; SD=7,24). Średni staż pracy - 24 lata (moda i mediana 25; min. 1; max. 45; SD=8,27). Wykształcenie średnie posiadało 62 (48%) położnych, ukończone studia I stopnia - 40 (31%), a ukończone studia magisterskie 23 (18%) osoby. 4 położne (3%) nie określiły swojego wykształcenia. Większość (74%) ankietowanych mieszkała w mieście. Zdecydowana większość położnych (97%) pracowała w sektorze publicznym. Położne brały również udział w określonych formach kształcenia podyplomowego: 35 (27%) położnych ukończyło szkolenie specjalizacyjne, 85 (66%) kursy kwalifikacyjne, 63 (49%) kursy specjalistyczne i 42 (33%) kursy dokształcające. Studia podyplomowe ukończyły 3 (2%) położne. Narzędziem badawczym był standaryzowany autorski kwestionariusz ankiety opracowany w Zakładzie Dydaktyki i Efektów Kształcenia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Badanie przeprowadzono w okresie od 1 czerwca do 30 września 2015 roku. Udział w badaniach był anonimowy i dobrowolny. Kwestionariusz ankiety zawierał 13 pytań zamkniętych, jednokrotnego wyboru, dotyczących rozszerzenia uprawnień zawodowych położnych w zakresie wystawiana recept oraz samodzielnego kierowania na badania diagnostyczne. Analizę ilościową i jakościową wyników badań przeprowadzono w Zakładzie Dydaktyki i Efektów Kształcenia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przy użyciu programu STATISTICA 12.5 (licencja Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego). Do zbadania zależności statystycznej pomiędzy analizowanymi grupami położnych posiadających wykształcenie średnie (grupa 1), tytuł licencjata (grupa 2) i tytuł magistra (grupa 3), użyto testu Chi kwadrat. Wartość prawdopodobieństwa α<0,05 uznano za statystycznie istotną. WYNIKI Ponad połowa (65%) położnych poprawnie wskazała ustawę, która zawiera zmiany rozszerzające kompetencje zawodowej pielęgniarek i położnych w zakresie ordynowania leków, wystawiania recept i kierowania na badania diagnostyczne (tab.1.). 60% położnych wskazało datę wejścia w życie zmian dotyczących nowych uprawień zawodowych. Większość położnych (84%) prawidłowo wskazała, że uprawnienie dotyczące ordynacji lekowej nie będzie obowiązkiem, a uprawnieniem pielęgniarek i położnych. Grupa położnych z wykształceniem magisterskim odpowiedziała na to pytanie jednomyślnie (100%) (tab.2.). Połowa badanych położnych nie znała szczegółowych kryteriów w zakresie samodzielnego ordynowania leków i wystawiania recept (tab.3.), wystawiania recept na zlecenie lekarza oraz samodzielnego kierowania pacjentów na badania diagnostyczne (tab.4.) przez pielęgniarki i położne. 67% położnych wiedziało, że uprawnie- 84

3 A. Zarzeka et al. Recepty w praktyce zawodowej położnych w Polsce badanie przekrojowe Tab. 1. Wiedza badanej grupy położnych na temat aktów prawych, do których wprowadzone zostały zmiany dotyczące nowych uprawnień zawodowych pielęgniarek i położnych Do której ustawy wprowadza się zmiany dotyczące rozszerzenia uprawień zawodowych pielęgniarek i położnych w zakresie samodzielnego ordynowania niektórych leków oraz wystawiania recept: do ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych do ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej * do ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych do ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej 6 (5%) 2 (3%) 1 (3%) 2 (9%) 84 (65%) 37 (60%) 30 (75%) 16 (70%) 2 (2%) 1 (2%) 0 (0%) 0 (0%) 11 (9%) 7 (11%) 2 (5%) 2 (9%) nie wiem 26 (20%) 15 (24%) 7 (18%) 3 (13%) brak danych 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) p=0,667 Tab. 2. Wiedza badanej grupy położnych na temat, czy nowe uprawnienia będą obowiązkiem czy uprawnieniem pielęgniarek i położnych Czy samodzielne ordynowanie niektórych leków oraz wystawianie na nie recept będzie obowiązkiem każdej pielęgniarki i położnej: tak 4 (3%) 4 (6%) 0 (0%) 0 (0%) nie * 108 (84%) 45 (73%) 37 (93%) 23 (100%) nie wiem 17 (13%) 13 (21%) 3 (8%) 0 (0%) brak odpowiedzi 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) p=0,010 Tab. 3. Wiedza badanej grupy położnych na temat określonych grup pielęgniarek i położnych, mogących samodzielnie ordynować niektóre leki oraz wystawiać na nie recepty Czy każda pielęgniarka i położna będzie mogła samodzielnie ordynować niektóre leki oraz wystawiać recepty? tak, każda pielęgniarka i położna 1 (1%) 1 (2%) 0 (0%) 0 (0%) ukończone studia magisterskie ukończone studia magisterskie, a także ukończony kurs specjalistyczny w tym zakresie 5 (4%) 3 (5%) 0 (0%) 2 (9%) 34 (26%) 13 (21%) 13 (33%) 6 (26%) ukończone studia magisterskie lub specjalizację, a także ukończony kurs specjalistyczny w tym zakresie * 69 (53%) 31 (50%) 22 (55%) 15 (65%) nie wiem 20 (16%) 14 (23%) 5 (13%) 0 (0%) brak danych 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) p=0,156 85

4 GinPolMedProject 2 (44) 2017: nia dotyczące skierowań na badania diagnostyczne będą ograniczone, a ich lista będzie podana w rozporządzeniu (67%). 55% posiadało wiedzę, że uprawnienia będą dotyczyły nie tylko ordynacji leków, ale również środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (tab.5.). 61% położnych poprawnie podało, że poziom uprawnień pielęgniarek i położnych określonych w ustawie będzie zależny od wykształcenia. Akt prawny, w którym zostanie opublikowany wykaz leków (substancji czynnych), które będą mogły ordynować samodzielnie pielęgniarki i położne wskazało 45% badanej grupy położnych. Jedna trzecia położnych uważała, że wykaz ukarze się w nowelizacji Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, 61% położnych z wykształceniem magisterskim wskazało poprawną odpowiedź. DYSKUSJA Nadanie nowych uprawnień polskim pielęgniarkom i położnym w zakresie samodzielnego ordynowania niektórych leków, wystawiania i przedłużania recept oraz kierowania na wybrane badania diagnostyczne jest zagadnieniem nowym. W Polsce zmiany te weszły w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku, dlatego też w polskiej literaturze naukowej odnaleziono Tab. 4. Wiedza badanej grupy położnych na temat grup pielęgniarek i położnych, mogących samodzielnie kierować pacjentów na badania diagnostyczne Czy każda pielęgniarka i położna będzie mogła samodzielnie kierować pacjentów na badania diagnostyczne? tak, każda pielęgniarka i położna 1 (1%) 1 (2%) 0 (0%) 0 (0%) ukończone studia licencjackie, a także kurs specjalistyczny w tym zakresie pielęgniarka i położna posiadająca specjalizację lub ukończone studia licencjackie * pielęgniarka i położna posiadająca kurs specjalistyczny w tym zakresie oraz ukończone studia magisterskie 21 (16%) 7 (11%) 9 (23%) 5 (22%) 42 (33%) 19 (31%) 12 (30%) 10 (43%) 43 (33%) 18 (29%) 17 (43%) 6 (26%) nie wiem 22 (17%) 17 (27%) 2 (5%) 2 (9%) brak danych 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) p=0,074 Tab. 5. Wiedza badanej grupy położnych na temat grupy leków, których dotyczyć będą rozszerzone uprawnienia zawodowe pielęgniarek i położnych Zmiany dotyczące rozszerzenia uprawień zawodowych pielęgniarek i położnych będą dotyczyły: ordynacji leków OTC 1 (1%) 0 (0%) 0 (0%) 1 (4%) ordynacji leków refundowanych 19 (15%) 10 (16%) 7 (18%) 2 (9%) ordynacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych * ordynacji leków i wyrobów medycznych na zlecenie lekarskie 71 (55%) 30 (48%) 25 (63%) 14 (61%) 17 (13%) 8 (13%) 4 (10%) 4 (17%) nie wiem 21 (16%) 14 (23%) 4 (10%) 2 (9%) brak odpowiedzi 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) p=0,274 86

5 A. Zarzeka et al. Recepty w praktyce zawodowej położnych w Polsce badanie przekrojowe niewiele publikacji dotyczących tego zagadnienia [5,6]. W piśmiennictwie światowym odnaleziono wiele publikacji dotyczących uprawnień pielęgniarek do wystawiania recept i kierowania pacjentów na badania diagnostyczne [7-17]. Wyniki badań własnych wskazują, że w pewnym zakresie poziom wiedzy położnych na temat rozszerzenia uprawnień zawodowych jest zadowalający. W wielu jednak aspektach, wiedza położnych jest niepełna lub wręcz fragmentaryczna, zwłaszcza w zakresie kryteriów, jakie powinna spełnić położna, aby wykonywać określone uprawnienia. W zdecydowanej większości pytań nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy wiedzą położnych z wykształceniem średnim, licencjackim i magisterskim. Rozszerzone kompetencje pielęgniarek i położnych, od 1 stycznia 2016 r. budzą kontrowersje, podobnie jak w innych krajach, w których podobne zmiany następowały. Kwestię tę przedstawiła na łamach światowego piśmiennictwa Krozen M i wsp. [7]. Kwestionariusz został rozesłany do 20. towarzystw lekarskich, 20. towarzystw pielęgniarskich i 20. instytucji rządowych z 10. krajów między innymi: Szwecji, Irlandii, Hiszpanii, Holandii i Wielkiej Brytanii. Najczęściej przedstawiane przez ankietowanych obawy to: problemy niedoboru kadr medycznych, prawne usankcjonowanie aktualnie istniejącej praktyki, dotarcie do pacjentów z miejsc odległych od ośrodków medycznych. Analiza przeprowadzona przez Krozen i wsp. [7] oraz While i wsp. [8] pokazuje, że w Szwecji szkolenie dające możliwość przepisywania recept pielęgniarce i położnej jest częścią specjalizacji z podstawowej opieki medycznej. W Wielkiej Brytanii i Irlandii szkolenia uzupełniające o przepisywanie recept są oferowane na poziomie licencjackim. Podobnie jest w Finlandii, gdzie szkolenie przepisywania recept oferowane jest, jako samodzielne szkolenie rozwoju zawodowego na poziomie licencjackim. Z kolei Gomez i wsp. [8] stwierdzają, że wprowadzenie zwiększonych uprawnień pielęgniarkom i położnym skutkuje większym zainteresowaniem podnoszenia kwalifikacji przez tą grupę zawodową. W badaniach własnych na pytanie, które formy kształcenia będą uprawniać pielęgniarki i położne do samodzielnego przedłużania niektórych leków poprawnie odpowiedziały 53 ankietowane położne. Najwięcej poprawnych odpowiedzi udzieliły położne z wykształceniem licencjackim. Rozszerzenie uprawnień zawodowych pielęgniarek i położnych jest aktualnie trudnym zagadnieniem. Analizując raport Krozen i wsp. [7] można sądzić, że z podobnym problemem spotkały się inne państwa. W niektórych krajach wprowadzono kryterium stażu pracy. Pielęgniarka i położna w Wielkiej Brytanii, Finlandii czy Irlandii chcąc uzyskać uprawnienia do wystawiania recept musi wykazać się trzyletnim doświadczeniem zawodowym w pracy klinicznej (w ciągu ostatnich 5 lat). Przygotowanie pielęgniarek i położnych do przepisywania recept w większości krajów Europy Zachodniej odbywa się na poziomie magisterskim i poprzez regularne szkolenia. Ukazuje to w pracy przeglądowej Davies [10]. W Wielkiej Brytanii pielęgniarki same zgłaszają potrzebę uzupełnienia wiedzy z zakresu farmakologii. Smith S i wsp. [11], Cortenay M. [12], Kroezen M i wsp. [13], jak i również Bawley T. [14] w swoich pracach badawczych również podnoszą temat zgłaszania przez pielęgniarki niewystarczającej wiedzy z zakresu farmakologii. Davies D. [10] podkreśla, że niezbędne są kursy dla pielęgniarek, aby podnosić ich kompetencje w tym zakresie, a częstym kryterium stanowiącym o niedoborach w edukacji jest sfera finansowa. Państwa takie jak Szwecja czy Wielka Brytania wychodzą naprzeciw potrzebom pielęgniarek i dopuszczają dokształcanie w formie e-learningu. Jest to metoda, której dużym plusem są małe nakłady finansowe w porównaniu z kursem stacjonarnym. W badanej grupie położnych poziom wiedzy na temat nowych uprawnień był niewystarczający. Również w badaniach przeprowadzonych w grupie pielęgniarek oddziałowych Zarzeka A. i wsp. [5] stwierdził, że wiedza w zakresie nowych uprawnień jest niezadowalająca. Podobne badania zostały także przeprowadzone w grupie pielęgniarek i studentów pielęgniarstwa [6]. Z badań wynika, że wiedza na temat wprowadzonych zmian prawnych jest ogólna i niewystarczająca. Mimo braków wiedzy w niektórych obszarach poruszanego tematu, nie należy uogólniać problemu. Wprowadzanie zmian wymaga często metody małych kroków, ponieważ dopiero wdrożenie ich w życie pokaże w jakim stopniu i czy usprawnią one system ochrony zdrowia. Należy podejmować intensywniejsze działania edukacyjne w tym zakresie, mając na uwadze, że obowiązkiem każdej położnej jest ciągłe podnoszenie swoich kompetencji, umiejętności oraz aktualizowanie wiedzy. Badania własne nie są wolne od określonych ograniczeń. Dobór, jak również struktura badanej grupy nie gwarantuje jej reprezen- 87

6 GinPolMedProject 2 (44) 2017: tatywności dla położnych pracujących w województwie mazowieckim. Badanie może być jednak cenną wskazówką w pracach nad udoskonalaniem procesu wdrożenia uprawnień położnych do ordynowania leków i wystawiania recept oraz skierowań na określone badania w Polsce. WNIOSKI 1. Wiedza położnych na temat rozszerzenia uprawień zawodowych w zakresie samodzielnego ordynowania niektórych leków, wystawiania i przedłużania recept oraz kierowania na wybrane badania diagnostyczne jest niewystarczająca. 2. Wśród badanej grupy położnych wykształcenie nie miało wpływu na wiedzę w związku z rozszerzaniem uprawnień zawodowych w zakresie samodzielnego ordynowania niektórych leków, wystawiania i przedłużania recept oraz kierowania na wybrane badania diagnostyczne. 3. Należy propagować wiedzę wśród położnych w zakresie nowych uprawnień zawodowych na przykład w formie kampanii edukacyjnej prowadzonej przez Ministerstwo Zdrowia lub samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych. 4. Przeprowadzone badania powinny być kontynuowane w grupie położnych zatrudnionych w lecznictwie otwartym. PIŚMIENNICTWO 1. Wrześniewska M, Bąk B. Historia zawodu położnej i kształtowanie się opieki okołoporodowej na świecie i w Polsce. Studia Medyczne 2012;27(3): Ustawa z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw. Dz.U poz Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położne. Dz.U nr 174 poz Bartosiewicz A, Binkowska-Bury M, Januszewicz P. Możliwość przepisywania recept przez pielęgniarki i położne stan prawny w Polsce i ogólny przegląd sytuacji na świecie. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2015; 13(3): Zarzeka A, Panczyk M, Ścieglińska B, et. al. Postawy pielęgniarek oddziałowych wobec rozszerzenia uprawnień zawodowych w zakresie wystawiania recept oraz samodzielnego kierowania na badania diagnostyczne wstępne badanie jakościowe. Pielęgniarstwo Polskie 2015; 4: Zarzeka A, Panczyk M, Belowska J et al. Pielęgniarki i studenci pielęgniarstwa wobec rozszerzenia uprawnień zawodowych pielęgniarek i położnych w zakresie wystawiania recept oraz samodzielnego kierowania na badania diagnostyczne - sprawozdanie ze spotkania. Pielęgniarstwo Polskie 2015;3(57): Krozen M, Francke A, Groenewegen P et al. Nurse prescribing of medicines In Western Europen and Anglo Saxon countries: A survey on forces, conditions and jurisdictional control. International Jurnal of Nursing Studies 2012;49: While AE, Biggs KSM. Benefits and challenges of nurse prescribing. Journal of Advanced Nursing 2004;45(6): Gomes SR, Fuente Robles N, Casado Mora MI, Ayuso Fernandes M. La prescripcion enferma en el Sistema Nacional de Salud: zrealidad o ficcion? Enferm Clin. 2015;25(3): Davies D. Nurse prescribing. Journal of Community Nursing 2010;24: Smith A, Latter S, Blenkinsopp A. Safety and quality of nurse independent prescribing: a national study of experiences of education, continuing professional development. Journal of Advanced Nursing 2014;70 (11): Courtenay M. Nurse prescribing; the benefits and the pitfalls. Journal of Community Nursing 2007;21 (11): Kroezen M, Veer A, Francke A et al. Changes in nurses views and practices concerning nurse prescribing between 2006 and 2012: results from two national surveys; Journal of Advanced Nursing 2014;70(11): Bawlev T. Preparation for non-medical prescribing: a review. Pediatric Nursing 2007;19: Horton R. Nurse prescribing in the UK; Right but also wrong. Lancet 2002;359: Scudder L. Prescribing Patterns of Nurse Practitioners. Journal for Nurse Practitioners 2006;2(2): Ross JD, Clarke A, Kettles AM. Mental health nurse prescribing: using a constructivist approach to investigate the nurse - patient relationship. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 2014;21: