OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA NA TERENIE OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2010: t. 10 z. 3 (31) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2010 OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA NA TERENIE OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW Barbara BREZA-BORUTA Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Katedra Mikrobiologii Słowa kluczowe: bioaerozol, oczyszczalnia ścieków, powietrze S t r e s z c z e n i e Przeprowadzono monitoringowe badania składu bioaerozolu bakteryjnego i mikrogrzybowego na terenie Oczyszczalni Ścieków Komunalnych Igły w Chojnicach. Analizy mikrobiologiczne powietrza wykonano w okresie letnim 2008 r. na czterech stanowiskach: przy piaskownikach, komorach napowietrzania, w miejscu składowania dojrzewającego kompostu i 150 m poza oczyszczalnią. Ogólna liczba bakterii wynosiła jtk m 3 i tylko przy piaskownikach stwierdzono silne zanieczyszczenie powietrza. Największym emitorem bakterii wskaźnikowych P. fluorescens, pałeczek Salmonella sp. oraz paciorkowców kałowych również okazały się piaskowniki. Koncentracja grzybów pleśniowych była mała (maksymalnie jtk m 3 ) i na wszystkich stanowiskach nie przekraczała wartości, wskazujących na zanieczyszczenie powietrza. W przypadku promieniowców silne skażenie powietrza odnotowano jedynie przy pryzmach kompostowych. Gronkowce, zarówno mannitolododatnie, jak i mannitoloujemne, we wszystkich punktach przyczyniły się do średniego zanieczyszczenia powietrza. Pałeczki E. coli wykryto na dwóch stanowiskach przy piaskownikach (92,5 jtk m 3 ) i komorach napowietrzania (2,5 jtk m 3 ). Na podstawie wyników uzyskanych w punkcie poza obiektem stwierdzono średnie zanieczyszczenie powietrza przez promieniowce, P. fluorescens oraz gronkowce, ponadto wykryto bakterie z rodzaju Salmonella i Enterococcus, co może świadczyć o skażeniu powietrza w najbliższym otoczeniu oczyszczalni ścieków. Adres do korespondencji: dr B. Breza-Boruta, Katedra Mikrobiologii, Uniwersytet Technologiczno- -Przyrodniczy, ul. Bernardyńska 6/8, Bydgoszcz; tel. +48 (52) , breza@utp. edu.pl

2 50 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 10 z. 3 (31) WSTĘP Liczba mikroorganizmów w powietrzu jest jednym ze wskaźników zanieczyszczenia atmosfery zarówno w przestrzeni otwartej, jak i w pomieszczeniach zamkniętych [DOUWES i in., 2003]. Emisja zanieczyszczeń mikrobiologicznych ze ścieków do powietrza przez obiekty komunalne zależy od: stosowanej technologii oczyszczania ścieków, typu i liczby urządzeń napowietrzających w komorach oczyszczalni, sposobu napowietrzania (grubo-, średnio- czy drobnopęcherzykowe), sposobu eksploatacji oczyszczalni, stężenia i rodzaju mikroorganizmów w ściekach napowietrzanych, rozkładu średnic bioaerozolu, warunków meteorologicznych, przede wszystkim kierunku i prędkości wiatru oraz stanu termiczno-dynamicznej równowagi atmosfery [PIE- KARSKA, TRACZEWSKA, 2002; KORZENIEWSKA i in., 2009]. W ściekach, niezależnie od ich pochodzenia, występują liczne mikroorganizmy saprofityczne oraz oportunistyczne, a niekiedy chorobotwórcze lub względnie chorobotwórcze. Najbogatsza mikroflora występuje w ściekach o charakterze bytowo- -gospodarczym. W jej skład mogą wchodzić bakterie należące do rodzin Enterobacteriaceae i Pseudomonadaceae, bakterie z rodzaju Staphylococcus, Clostridium i Enterococcus oraz promieniowce (w tym Mycobacterium tuberculosis) oraz liczne grzyby strzępkowe i drożdżoidalne [KAŹMIERCZUK, KALISZ, 1999b; KORZE- NIEWSKA, FILIPKOWSKA, GOTKOWSKA-PŁACHTA, 2007]. Mikroorganizmy te w trakcie procesów oczyszczania ścieków, ich wylewania, mieszania, napowietrzania i rozdeszczowywania mogą być wprowadzane do powietrza jako bioaerozole. Zasięg ich emisji, rodzaj, liczba i przeżywalność zależą od warunków meteorologicznych, właściwości fizykochemicznych powietrza, ukształtowania terenu, pory dnia i roku, rodzaju ścieków i zastosowanej technologii oczyszczania. Należy podkreślić, że bioaerozol uwalniany z oczyszczalni ścieków, w wyniku opadania pod wpływem sił grawitacyjnych, może gromadzić się na powierzchni gleb, wód, roślin, a ponadto wraz z wodą migrować do głębszych warstw gleby [FRACCHIA i in., 2006; KAŹMIERCZUK, KALISZ, 1999a]. Rozpoznanie strefy oddziaływania oczyszczalni ścieków oraz innych obiektów gospodarki komunalnej na stan powietrza atmosferycznego ma istotne znaczenie ze względu na ochronę środowiska i zdrowie człowieka. Oszacowanie stężenia bioaerozoli jest jednak bardzo trudne z powodu dużej liczby parametrów, mających bezpośredni lub pośredni wpływ na liczebność aeromikroflory. Większe stężenie bioaerozolu w powietrzu nie tylko ma wpływ na zdrowie człowieka, ale powoduje również określone straty gospodarcze [CARDUCCI i in., 2000; KUMMER, THIEL, 2007]. Celem badań była ocena stopnia mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza, określonego na podstawie liczebności wybranych grup drobnoustrojów na terenie oczyszczalni ścieków i w jej otoczeniu.

3 B. Breza-Boruta: Ocena mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza 51 MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badania składu bioaerozolu przeprowadzono na terenie Oczyszczalni Ścieków Komunalnych Igły, położonej w odległości 1 km od Chojnic w województwie pomorskim. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna. Bezpośrednim odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest Struga Jarcewska, pośrednim natomiast Jezioro Charzykowskie i rzeka Brda. Średnia przepustowość oczyszczalni wynosi m 3 d 1, zaś średnia ilość ścieków dopływających do oczyszczalni nie przekracza m 3 d 1. Próbki powietrza pobierano w trzech punktach pomiarowych na terenie oczyszczalni, tj.: przy piaskowniku (pkt 1), przy komorach napowietrzania (pkt 2) oraz w miejscu składowania dojrzewającego kompostu (pkt 3). Czwarte stanowisko wyznaczono w odległości 150 m od oczyszczalni (pkt 4). Próbki powietrza pobierano metodą zderzeniową za pomocą mikrobiologicznego próbnika powietrza typu MAS 100 Eco TM. Analizy składu bioaerozolu wykonano w okresie letnim 2008 r. Badania mikrobiologiczne obejmowały oznaczenie liczebności: bakterii ogółem, grzybów pleśniowych, promieniowców, Pseudomonas fluorescens, gronkowców mannitolododatnich i mannitoloujemnych, Escherichia coli, bakterii z rodzaju Salmonella i Enterococcus. Diagnostykę mikroorganizmów prowadzono na podstawie obserwacji makro- i mikroskopowych, wykonując badania morfologiczne i fizjologiczne. Dokładny opis metod hodowlanych i identyfikacji badanych mikroorganizmów podano w pracach BREZY-BORUTY i PALUSZAKA [2007; 2009]. Wszystkie oznaczenia wykonano w trzech powtórzeniach. Koncentrację badanego aerozolu wyrażono jako liczbę komórek zdolnych do rozwoju w formie kolonii (jtk) w pobranej objętości powietrza. Następnie uzyskane ilości drobnoustrojów w przeliczeniu na 1 m 3 powietrza (jtk m 3 ) porównano z zaleceniami zawartymi w Polskich Normach [PN-89/Z-04111/02; PN-89/Z-04111/ 03], co umożliwiło klasyfikację stopnia mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza (niezanieczyszczone, średnio i silnie zanieczyszczone). WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Największą emisję bakterii stwierdzono w punkcie pomiarowym przy piaskownikach (pkt 1), gdzie ich ogólna liczba wyniosła jtk m 3 (rys. 1). Wskazywało to na silne zanieczyszczenie powietrza na tym stanowisku. W pozostałych punktach na terenie i poza oczyszczalnią koncentracja bakterii ogółem kształtowała się na poziomie 10 2 jtk m 3. Liczba grzybów pleśniowych w powietrzu we wszystkich punktach pomiarowych była mała i nie przekraczała wartości, wskazujących na zanieczyszczenie powietrza. Maksymalnie wynosiła jtk m 3 (rys. 1). Największym emitorem

4 52 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 10 z. 3 (31) bakterie ogółem; total bacteria grzyby; fungi jtk. m -3 cfu. m Punkty pomiarowe Sampling points Rys. 1. Liczba ogólnej populacji bakterii i grzybów w powietrzu atmosferycznym na terenie oczyszczalni ścieków i w jej obrębie; 1 przy piaskowniku, 2 przy komorach napowietrzania, 3 w miejscu składowania kompostu, m od oczyszczalni Fig. 1. The number of total population of bacteria and fungi in the atmospheric air on the premises and near the sewage treatment plant; 1 sand catcher, 2 aeration chambers, 3 around compost piles, 4 at a distance of 150 m from the sewage treatment plant promieniowców okazała się kompostownia, gdzie ich liczba dochodziła do 120 jtk m 3, co świadczyło o silnym skażeniu powietrza w tym punkcie (rys. 2). Na pozostałych stanowiskach ich koncentracja wskazywała na średnie zanieczyszczenie badanego powietrza. Najwięcej bakterii wskaźnikowych Pseudomonas fluorescens stwierdzono przy piaskownikach. Na podstawie uzyskanej liczebności należy przyjąć, zgodnie z zaleceniami Polskiej Normy PN-89/Z-04111/02, że powietrze było w tym okresie silnie zanieczyszczone (rys. 2). Najmniej P. fluorescens izolowano przy komorach napowietrzających i poza terenem oczyszczalni (5 jtk m 3 ). Liczebność gronkowców mannitoloujemnych była większa niż mannitolododatnich (rys. 3). Na uwagę zasługuje fakt, że obie grupy zawsze były obecne w badanym powietrzu. Ich stężenie w pobranych próbkach świadczyło o średnim zanieczyszczeniu powietrza na wszystkich stanowiskach, również poza oczyszczalnią. Wśród bakterii potencjalnie chorobotwórczych najliczniej izolowano paciorkowce kałowe (Enterococcus sp.). Na stanowisku pierwszym oraz na terenie kompostowni ich koncentracja wynosiła odpowiednio 93,8 i 10,0 jtk m 3 (tab. 1). Pałeczek Salmonella sp. i Escherichia coli również najwięcej wykryto przy piaskownikach, a w pozostałych punktach oczyszczalni ich liczba nie przekraczała 2,5 jtk m 3. Poza terenem obiektu w analizowanych próbkach powietrza nie zidentyfikowano jedynie bakterii E. coli.

5 B. Breza-Boruta: Ocena mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza promieniowce; actinomycetes P. fluorescens jtk. m -3 cfu. m Punkty pomiarowe Sampling points Rys. 2. Liczba promieniowców i bakterii wskaźnikowych P. fluorescens w powietrzu atmosferycznym na terenie oczyszczalni ścieków i w jej obrębie; oznaczenia, jak pod rysunkiem 1. Fig. 2. The number of actinomycetes and P. fluorescens in the atmospheric air on the premises and near the sewage treatment plant; description as in Fig gronkowce mannitolo(+); mannitol(+) staphylococci gronkowce mannitolo(-); mannitol(-) staphylococci 40 jtk. m -3 jtk m -3 cfu m -3 cfu. m Punkty pomiarowe punkty pomiarowe Sampling points Rys. 3. Liczba gronkowców mannitolododatnich points measurement (+) i mannitoloujemnych ( ) w powietrzu atmosferycznym na terenie oczyszczalni ścieków i w jej obrębie; oznaczenia, jak pod rysunkiem 1. Fig. 3. The number of mannitol-positive (+) and mannitol-negative ( ) staphylococci in the atmospheric air on the premises and near the sewage treatment plant; description as in Fig. 1

6 54 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 10 z. 3 (31) Tabela 1. Koncentracja potencjalnie chorobotwórczych bakterii w powietrzu atmosferycznym na terenie i w okolicy oczyszczalni ścieków Table 1. Concentration of potentially pathogenic bacteria in the atmospheric air on the premises and near the sewage treatment plant Punkt pomiarowy 1) Koncentracja, jtk m 3 Concentration, cfu m 3 Sampling point 1) Salmonella sp. Escherichia coli Enterococcus sp. 1 62,5 92,5 93, , ,5 0 10,0 4 5,5 0 2,0 1) Oznaczenia, jak pod rysunkiem 1. 1) Descriptions as in Fig. 1. Na podstawie przeprowadzonych badań na terenie MOŚ w Chojnicach stwierdzono, że najwyższy poziom mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza występował przy piaskownikach. Według KAŹMIERCZUKA i KALISZ [1999a], potencjalne zagrożenie sanitarno-epidemiologiczne dla otoczenia stanowi mechaniczna część oczyszczalni, do której są doprowadzane ścieki surowe. Oprócz takich urządzeń, jak punkt zlewny, komora krat, piaskownik, również komory napowietrzania i poletka osadowe powodują emisję bioaerozoli, przyczyniając się do pogarszania jakości sanitarnej powietrza w ich pobliżu. W niniejszych badaniach największą koncentrację wszystkich grup bakterii notowano w pobliżu piaskowników. Jedynie promieniowców więcej izolowano na terenie kompostowni. W przypadku grzybów największe stężenie zarodników stwierdzono w punkcie pomiarowym zlokalizowanym poza oczyszczalnią. Należy podkreślić, że liczebność grzybów nie jest dobrym parametrem oceny oddziaływania na środowisko oczyszczalni ścieków, gdyż ich ilość na terenie i wokół monitorowanych obiektów była najczęściej zbliżona do wartości uzyskanych dla tła [PIE- KARSKA, TRACZEWSKA, 2002]. Z publikowanych danych wynika, że najbardziej narażone na oddziaływanie bioaerozoli są obszary bezpośrednio przyległe do komór napowietrzania. Największy czynny udział w emisji aerozolu jest przypisywany cienkiej (rzędu kilku mikrometrów) warstewce powierzchniowej ścieków, zawierającej substancje nieorganiczne, organiczne oraz mikroorganizmy, które zostają wyniesione na powierzchnię przez pękające pęcherzyki powietrza. Stężenie zanieczyszczeń zarówno w tej warstwie, jak i w aerozolach wyrzucanych do powietrza przekracza od 10 do 100 razy średnią koncentrację w cieczy pobranej z części środkowej zbiornika ścieków [GOTKOWSKA-PŁACHTA i in., 2008]. W badaniach własnych wykazano znacznie wyższy stopień zanieczyszczenia powietrza populacją bakterii ogółem, promieniowcami, bakteriami Pseudomonas fluorescens i gronkowcami w okolicach piaskowników niż w pobliżu komór napo-

7 B. Breza-Boruta: Ocena mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza 55 wietrzania. Dotyczyło to zwłaszcza liczebności pałeczek Salmonella, E. coli i bakterii z rodzaju Enterococcus. Wyjątek stanowiły grzyby, których stężenie było zbliżone na obu stanowiskach pomiarowych. TAHA i in. [2006] donoszą, że zarówno grzyby, jak i promieniowce są przeważającą częścią składową bioareozolu, emitowanego przez kompostownie. Również na terenie oczyszczalni ścieków Igły zawartość promieniowców w powietrzu przy pryzmach kompostowych była znacznie większa niż na pozostałych stanowiskach. Emisja bioareozoli przez kompostownie może występować na różnych etapach produkcji kompostu: selektywnego zbierania bioodpadów, rozładunku, magazynowania, sortowania i transportu, kompostowania (w pryzmach, komorach, boksach i tunelach), przesiewania i innych [JĘDRCZAK, 2007]. Coraz częściej kompostowanie uważa się za zagrożenie dla zdrowia publicznego ze względu na narażenie na potencjalne uwalnianie biozareozoli [TAHA i in., 2006; WÉRY i in., 2008]. Znaczący wpływ na liczbę mikroorganizmów, znajdujących się w powietrzu atmosferycznym i ich rozprzestrzenianie się oraz zasięg oddziaływania na środowisko przyrodnicze i ludzi, mają warunki mikroklimatyczne [KATIAL i in., 1997; BREZA-BORUTA, PALUSZAK, 2009]. Pora roku i zróżnicowane warunki meteorologiczne w czasie pobierania próbek powietrza mają ogromny wpływ na oznaczone stężenie mikroorganizmów, a w konsekwencji na szacowany stopień zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza [KORZENIEWSKA, FILIPKOWSKA, GOTKOW- SKA-PŁACHTA, 2007]. W trakcie sesji pomiarowych próbki powietrza pobierane były w dniach słonecznych, kiedy jego temperatura wynosiła średnio 21 C, wilgotność 66%, a wiatr wiał z zachodu (0,6 m s 1 ). Należy zatem stwierdzić, że w tym czasie panowały korzystne warunki pogodowe do rozwoju i rozprzestrzeniania mikroflory. Z wcześniejszych badań, przeprowadzonych na terenie oczyszczalni ścieków przez BREZĘ-BORUTĘ i PALUSZAKA [2007; 2009], a także innych autorów [TONG, LIGHTHARD, 2000], wynika, że w chłodniejszych porach roku liczebność mikroorganizmów w powietrzu jest mniejsza niż w okresach cieplejszych. Z uwagi na wpływ wielu czynników, zarówno biologicznych, jak i chemicznych na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, w celu ochrony środowiska i bezpieczeństwa ludzi konieczne jest wykonanie kompleksowych, interdyscyplinarnych badań, m.in. mikrobiologicznych, epidemiologicznych i chemicznych. WNIOSKI 1. Największym emitorem bioaerozolu w oczyszczalni ścieków okazały się piaskowniki. W ich okolicach obserwowano zarówno średnie, jak i silne zanieczyszczenie powietrza przez bakterie. 2. Małe stężenie badanych mikroorganizmów w powietrzu w pobliżu komór napowietrzania świadczy o tym, że nie stanowiły one w badanym obiekcie istotnego źródła emisji bioaerozolu bakteryjnego i mikrogrzybowego.

8 56 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 10 z. 3 (31) 3. Liczba izolowanych promieniowców, P. fluorescens, gronkowców, a zwłaszcza obecność bakterii z rodzaju Salmonella i Enterococcus w punkcie pomiarowym, zlokalizowanym poza oczyszczalnią ścieków, świadczy o jej negatywnym oddziaływaniu na najbliższe otoczenie. Praca wykonana w ramach projektu badawczego zamawianego nr PBZ-MEiN-5/2/2006, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. LITERATURA BREZA-BORUTA B., PALUSZAK Z., Influence of water treatment plant on microbiological composition of air bioaerosol. Polish Journal of Environment Studies 16(5) s BREZA-BORUTA B., PALUSZAK Z., Emisja bioaerozolu z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków. Przemysł Chemiczny 88(5) s CARDUCCI A., TOZZI E., RUBULOTTA E., CASINI B., CANTIANI L., ROVINI E., MUSCILLO M., PACINI R., Assessing airborne biological hazard from urban wastewater treatment. Water Resources 34 s DOUWES J., THORNE P., PEARCE N., HEEDERIK D., Bioerosol health effects and exposure assessment: Progress and prospects. The Annals of Occupational Hygiene 47(3) s FRACCHIA L., PIETRONAVE S., RINALDI M., MARTINOTTI M.G., Site-related airborne biological hazard and seasonal variations in two wastewater treatment plants. Water Resources 40 (10) s JĘDRCZAK A., Biologiczne przetwarzanie odpadów. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN s GOTKOWSKA-PŁACHTA A., FILIPOWSKA Z., KORZENIEWSKA E., JANCZUKOWICZ W., Zanieczyszczenia mikrobiologiczne powietrza atmosferycznego na terenie i w otoczeniu oczyszczalni ścieków z systemem stawów napowietrzanych i stabilizacyjnych. Woda Środowisko Obszary Wiejskie t. 8 z. 1(22) s KATIAL R.K., ZHANG Y., JONES R.H., DYER P.D., Atmospheric mold spore counts in relation to meteorological parameters. International Journal Biometeorology 41 (1) s KAŹMIERCZUK M., KALISZ L., 1999a. Bioaerozole w oczyszczalniach ścieków jako źródło mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 7 s KAŹMIERCZUK M., KALISZ L., 1999b. Bioaerozole w oczyszczalni ścieków miejskich. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 17 s KORZENIEWSKA E., FILIPKOWSKA Z., GOTKOWSKA-PŁACHTA A., Miejska oczyszczalnia ścieków jako emitor bakterii z rodziny Enterobacteriaceae do powietrza. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 32 s KORZENIEWSKA E., FILIPKOWSKA Z., GOTKOWSKA-PŁACHTA A., JANCZUKOWICZ W., DIXON B., CZU- ŁOWSKA M., Determination of emitted airborne microorganisms from a BIO-PAK wastewater treatment plant. Water Resources 43 (11) s KUMMER V., THIEL W.R., Bioaerosols Sources and control measures. International Journal of Hygiene and Environmental Health 211 s PIEKARSKA K., TRACZEWSKA T.M., Wpływ oczyszczalni ścieków na jakość mikrobiologiczną powietrza. Ochrona Powietrza i Problematyka Odpadów 36 (1) s PN-89 Z-04111/ Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie liczby bakterii w powietrzu atmosferycznym przy pobieraniu próbek metodą aspiracyjną i sedymentacyjną.

9 B. Breza-Boruta: Ocena mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza 57 PN-89 Z-04111/ Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie liczby grzybów w powietrzu atmosferycznym przy pobieraniu próbek metodą aspiracyjną i sedymentacyjną. TAHA M.P.M., DREW G.H., LONGHURST P.J., SMITH R., POLLARD S.J.T., Bioaerosol releases from compost facilities: Evaluating passive and active source terms at a green waste facility for improved risk assessments. Atmospheric Environment 40 s TONG Y., LIGHTHARD B., The annual bacterial particie concentration and size distrbution in the ambitne atmosphere in rural area of the Willamette Valley, Oregon. Aerosol Science and Technology 32 (5) s WÉRY N., LHOUTELLIER C., DUCRAY F., DELGENÈS J.P., GODON J.J., Behaviour of pathogenic and indicator bacteria during urban wastewater treatment and sludge composting, as revealed by quantitative PCR. Water Resources 42 s Barbara BREZA-BORUTA AN ASSESSMENT OF MICROBIOLOGICAL AIR POLLUTION AT THE SEWAGE TREATMENT PLANT Key words: air, bioaerosol, sewage treatment plant S u m m a r y Monitoring of the content of bacterial and microfungal bioaerosol was carried out at the Municipal Sewage Treatment Plant Igły in Chojnice. Microbiological analyses of the air were carried out in the summer period 2008 at four stands: in the vicinity of sand catchers, aeration chambers, maturing compost piles and at a distance of about 150 m from the treatment plant. The total number of bacteria remained within the range of cfu m 3 and heavy air pollution occurred only by sand catchers. Concentration of mould fungi reached up to cfu m 3, which indicated unpolluted air at all stands. Sand catchers proved to be the largest emission source of indicator bacteria P. fluorescens, Salmonella sp. and fecal streptococci. In the case of actinomycetes, a heavy air pollution was noted at compost piles. Both mannitol-positive and mannitol-negative staphylococci at all points contributed to moderate air pollution. E. coli bacilli were isolated from two stands: near sand catchers (92.5 cfu m 3 ) and aeration chambers (2.5 cfu m 3 ). Moderate air pollution with actinomycetes, P. fluorescens and staphylococci was found outside the sewage treatment plant. Moreover, bacteria of the genera Salmonella and Enterococcus were detected, which may evidence air pollution in the immediate vicinity of the treatment plant. Recenzenci: prof. dr hab. Wiesław Barabasz dr hab. Halina Olszewska, prof. UTP Praca wpłynęła do Redakcji r.