Zdarzenia w transporcie, umiejscowienie ich zdefiniowania i możliwości ilościowych oraz jakościowych porównań 2

Transkrypt

1 ŻUREK Tadeusz 1 Uniwersytet Technologiczno Przyrodniczy w Bydgoszczy Zdarzenia w transporcie, umiejscowienie ich zdefiniowania i możliwości ilościowych oraz jakościowych porównań 2 Ruch środków transportu, ich obsługa techniczna, prace przy ładunkach, obsługa pasażerów etc. powodują powstawanie zagrożeń dla życia, zdrowia i szkód w mieniu o różnym charakterze i zróżnicowanej skali. Zdarzenia te występują w formie ciągłej, cyklicznej (np. weekendowo), bądź incydentalnie. Odnosi się je do różnych skal i zbiorów statystycznych. Nazewnictwo zdarzeń jak i obszary odniesień nie pozostają kompatybilne gałęziowo. Stąd możliwości rzetelnych porównań jawią się jako iluzoryczne, błędnie ilustrujące zjawisko a wręcz wywołujące wśród decydentów, użytkowników i kierujących decyzje nie adekwatne do stanu zagrożeń. Definiowanie zdarzeń i zagrożeń pojawia się w różnych aktach prawnych, co dodatkowo utrudnia możliwość przeprowadzenia właściwych porównań. W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się na zdarzeniach związanych z ruchem środków transportu gałęzi: - transportu drogowego, - transportu kolejowego, - transportu wodnego śródlądowego, - transportu lotniczego. Przywoływane określenia zdarzeń mają charakter definicji urzędowych zapisanych w oryginalnej treści (brzmieniu) bez podręcznikowych uzupełnień. Określenia pozostające podstawą do porównań zostały uzupełnione również o te, które obligatoryjnie występują w zapisach prawnych i interpretacyjnych zdarzeń. Uznając, że najbardziej właściwa pozostaje definicja ustawowa zdarzenia należy przyjąć, że dopiero jej wyczerpanie w odniesieniu do konkretnego przypadku może stanowić podstawę do stosownych rozstrzygnięć, w tym też orzeczeń o przyczynach i winie. Zdarzenia zdefiniowane dla wybranych gałęzi transportu Gałęziowy podział transportu pozostaje jednoznacznym, chociaż w literaturze napotkać można interpretacje rozszerzające, podziały bardziej wydzielające lub informujące o przeznaczeniu i obszarze działania jak np. transport miejski czy transport podmiejski. Podstawą dla dokonywanego w opracowaniu rozgraniczenia pozostaje w szczególności środowisko w jakim poruszają się środki transportu. Zachowywana kolejność pojawiająca się już we wstępie wskazuje odpowiednio na: Transport drogowy Zagadnienie zdarzeń drogowych zgodnie z analogicznymi zapisami ustawowymi dotyczącymi pozostałych przywoływanych gałęzi transportu powinno być zdefiniowane w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. W ustawie tej w obszarze wyjaśniania określeń (art. 4) nie występuje zdefiniowanie zdarzenia drogowego (wypadku, kolizji, incydentu, etc). Nie pojawiają się one również wśród pozostałych zapisów tegoż podstawowego dla gałęzi aktu prawnego. W tej sytuacji poddano analizie weryfikacji zapisy w kolejnych aktach prawnych ustawach, tj: - ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. z 2007 r.), - ustawie z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, 1 Dr T. Żurek, adiunkt, Uniwersytet Technologiczno Przyrodniczy w Bydgoszczy, Instytut Eksploatacji Maszyn i Transportu, Zakład Transportu i Eksploatacji 2 Artykuł recenzowany.

2 - ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym ( t.j. z 2012 r.). I w ustawach tych także nie napotyka się nawet wzmianki definiującej możliwe formy (typy zdarzeń na drogach w transporcie drogowym. Nie ma też stosownego odesłania. Jedynie art. 44 ustawy Prawo o ruchu drogowym wzmiankuje, czy raczej określa postępowanie kierującego w razie uczestniczenia w wypadku drogowym. Nie pojawia się tu też jego definicja, rozróżnienie, kategoryzacja mimo iż Rozdział 5 ma tytuł porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach. Bezspornym musi pozostawać, ze kwalifikowanie odpowiedzialności za zdarzenie o którym mowa w zapisach Kodeksu karnego np. w art. 177 czy 355 nie zaspakaja istotnego zapotrzebowania na definicję zdarzeń mogących wystąpić w transporcie drogowym w brzmieniu ustalonym poprawnie i jednoznacznie przez ministra właściwego do spraw transportu. Transport kolejowy Zagadnienie zdarzeń na kolei zdefiniowane jest w art. 4 pkt ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym Dz. U. Nr 16 poz. 94, gdzie określono, że: - wypadek niezamierzone nagłe zdarzenie lub ciąg takich zdarzeń z udziałem pojazdu kolejowego, powodujące negatywne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska; do wypadków zalicza się w szczególności: a) kolizje, b) wykolejenia, c) zdarzenia na przejazdach, d) zdarzenia z udziałem osób spowodowane przez pojazd kolejowy będący w ruchu, e) pożar pojazdu kolejowego; - poważny wypadek wypadek spowodowany kolizją, wykolejeniem pociągu lub innym podobnym zdarzeniem: a) z przynajmniej jedną ofiarą śmiertelną lub przynajmniej pięcioma ciężko rannymi lub b) powodujący znaczne zniszczenie pojazdu kolejowego, infrastruktury kolejowej lub środowiska, które mogą zostać natychmiast oszacowane przez komisję badającą wypadek na co najmniej 2 miliony euro, mający oczywisty wpływ na regulacje bezpieczeństwa kolei lub na zarządzanie bezpieczeństwem; - incydent każde zdarzenie inne niż wypadek, związane z ruchem pociągów i mające wpływ na jego bezpieczeństwo; - postępowanie proces mający na celu zapobieganie wypadkom i incydentom obejmujący zbieranie i analizę informacji, wyciąganie wniosków dotyczących przyczyn wypadków i incydentów oraz w uzasadnionych przypadkach opracowanie zaleceń dotyczących bezpieczeństwa [3]. Transport wodny śródlądowy Zdarzenie żeglugowe zdefiniowane jest w Rozdziale 1 art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej Dz. U. Nr 123 poz. 857, gdzie określono że: - wypadek żeglugowy zdarzenie związane z ruchem lub postojem statku, w wyniku którego nastąpiło uszkodzenie ciała powodujące rozstrój zdrowia lub śmierć człowieka, uszkodzenie mienia znacznej wartości albo poważną awarię w rozumieniu Przepisów ochrony środowiska [4]. Wyżej cytowana definicja zawarta jest (jako analogiczna) w ust. z pkt zd rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie przepisów żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych Dz. U. Nr 212 poz [1].W 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 22

3 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w związku a wypadkami żeglugowymi na śródlądowych drogach wodnych Dz. U. Nr 17 poz. 161 dla celów prowadzenia postępowania w związku z wypadkami żeglugowymi przyjęto następującą klasyfikację wypadków: 1. zatonięcie statku, 2. zderzenie się statków, 3. zdarzenie związane z ruchem lub postojem statku, którego następstwem jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, 4. spowodowanie przez statek poważnej awarii w rozumieniu przepisów Prawa ochrony środowiska, 5. uszkodzenie przez statek budowli lub urządzeń hydrotechnicznych albo budowli lub linii przesyłowych krzyżujących się z drogą wodną, 6. uszkodzenie statku w wyniku najechania na mieliznę lub przeszkodę podwodną, budowlę lub urządzenie hydrotechniczne albo budowlę lub linię przesyłową krzyżującą się z drogą wodną, 7. pożar lub wybuch na statku, 8. zgubienie przez statek kotwicy lub innego elementu wyposażenia bądź części ładunku, powodujących zagrożenie dla bezpieczeństwa przepływających statków, 9. zatarasowanie szlaku żeglownego w wyniku najechania przez statek na mieliznę lub przeszkodę podwodną [2]. Transport lotniczy Zdarzenia w tej gałęzi transportu zdefiniowane są w Rozdziale 3 art. 134 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze Dz. U. Nr 130 poz Do bezpieczeństwa w transporcie lotniczym odnosi się część ustawy pt. Zarządzanie bezpieczeństwem lotów oraz badanie wypadków i incydentów lotniczych, gdzie określono że: 1. W celu zapobiegania wypadkom i incydentom lotniczym komisja, o której mowa w art. 17, prowadzi badania okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków i incydentów lotniczych. Komisja nie orzeka co do winy i odpowiedzialności. 2. Przez wypadek lotniczy rozumie się zdarzenie związane z eksploatacją statku powietrznego, które zaistniało od chwili, gdy jakakolwiek osoba weszła na jego pokład z zamiarem wykonania lotu, do momentu, gdy wszystkie osoby znajdujące się na pokładzie opuściły statek powietrzny, i podczas którego: 1. jakakolwiek osoba doznała obrażeń ze skutkiem śmiertelnym lub poważnego obrażenia ciała w rezultacie: a. znajdowania się na pokładzie danego statku powietrznego lub b. bezpośredniego zetknięcia się z jakakolwiek częścią statku powietrznego, w tym częścią, która oddzieliła się od danego statku powietrznego, lub c. bezpośredniego oddziaływania strumienia gazów lub powietrza, wywołanego przez statek powietrzny - z wyłączeniem tych przypadków, kiedy obrażenia ciała powstały z przyczyn naturalnych bądź w wyniku obrażeń zadanych samemu sobie lub przez inne osoby albo kiedy obrażeń ciała doznały osoby odbywające lot bez pozwolenia albo ukrywające się w miejscach, do których zwykle zamknięty jest dostęp dla pasażerów i członków załogi; 2. statek powietrzny został uszkodzony lub nastąpiło zniszczenie jego konstrukcji, w rezultacie czego:

4 a. naruszona została trwałość konstrukcji, pogorszeniu uległy techniczne lub lotne charakterystyki statku powietrznego oraz b. wymagane jest przeprowadzenie poważnego remontu lub wymiana uszkodzonego elementu - z wyłączeniem przypadków przerwy w pracy silnika statku powietrznego albo jego uszkodzenia, jeśli uszkodzeniu uległ tylko silnik, jego osłony albo agregaty wspomagające albo gdy uszkodzone zostały łopaty śmigła, końcówki skrzydła, anteny, ogumienie kół, urządzenia hamowania, owiewki albo gdy na pokryciu są niewielkie wgniecenia lub przebicia; 3. statek powietrzny zaginał lub znajduje się w miejscu, do którego dostęp jest niemożliwy. 3. Dla celów statystycznych obrażenia ciała, w rezultacie których w ciągu 30 dni od chwili zaistnienia wypadku nastąpiła śmierć, uznaje się za obrażenia ciała ze skutkiem śmiertelnym. 4. Statek powietrzny uznaje się za zaginiony wówczas, gdy nie zostało ustalone miejsce znajdowania się jego szczątków i odwołano oficjalne poszukiwania. 5. Incydentem lotniczym jest zdarzenie inne niż wypadek lotniczy, związane z eksploatacją statku powietrznego, które ma wpływ lub mogłoby mieć wpływ na jej bezpieczeństwo. 6. Poważnym incydentem lotniczym jest zdarzenie, którego okoliczności zaistnienia wskazują, że nieomal doszło do wypadku lotniczego [5]. Występujące różnice i nieobiektywność porównań Zdarzenia zdefiniowane w odniesieniu do transportu kolejowego, żeglugi śródlądowej i transportu lotniczego cechuje pewne zróżnicowanie wynikające ze specyfiki gałęziowej. Mają jednak w swych określeniach (definicjach) wiele cech wspólnych jak np., że w każdej występuje pojęcie wypadek. Poszczególne określenia dla przejrzystości i możliwych porównań oraz odniesień zestawiono w tabeli 1. Tab.1. Ustawowe określenia zdarzeń w gałęziach transportu Gałęzie transportu Transport drogowy Transport kolejowy Żegluga śródlądowa Transport lotniczy? Wypadek Wypadek żeglugowy Wypadek lotniczy - na osobie - w mieniu? Poważny wypadek - -? - - Zaginięcie? Incydent - Incydent lotniczy? - - Poważny incydent lotniczy? Postępowanie - - Źródło: Opracowanie własne. Z powyższego wynika, że kolumny dotyczącej transportu drogowego nie udało się wypełnić, a więc pozostawiono ją pustą. W poszczególnych wypełnionych kolumnach zawsze występuje pojęcie wypadek. W transporcie kolejowym i lotniczym w podobnym poziomie odniesienia do możliwego zdarzenia występuje pojęcie incydent. Natomiast specyficznym w określeniu pozostaje pojęcie zaginięcie odnoszone do transportu lotniczego, chociaż nie można wykluczyć, ze statek też może na jeziorze Mamry zatonąć (zaginąć) skutecznie. Wspomniany wyżej incydent choć nie definiowany w odniesieniu do transportu wodnego śródlądowego znalazł swe ujęcie w rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003 r w sprawie przepisów żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych, gdzie w części Postępowanie w szczególnych sytuacjach określono że W celu uniknięcia bezpośrednio grożącego niebezpieczeństwa kierownik albo osoba odpowiedzialna za obiekt pływający powinna przedsięwziąć

5 wszelkie środki podyktowane sytuacją, łącznie z odstąpieniem od przestrzegania niniejszych przepisów [1]. Całkowicie nie przystającym do definicji przywoływanych w rozdziale 1 ujętych w stosownych ustawach pozostaje obwieszczenie Komendanta Głównego Policji z dnia 22 sierpnia 2013 r o stosowaniu Zarządzenia Nr 635 Komendanta Głównego Policji w sprawie metod i form prowadzenia przez Policję statystyki zdarzeń drogowych. Niewątpliwie jest to ustalenie wewnątrz resortowe analogiczne do tych które kwalifikują zdarzenia i ich okoliczności dla celów określania świadczeń z tytułu ubezpieczeń komunikacyjnych czy transportowych. Określenia dla zdarzeń drogowych znaleźć można w pozycjach książkowych literatury obejmującej zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jednak wykluczonym pozostawać musi nadawanie im statusu definicji ustawowych. Podsumowanie Przeprowadzona analiza i weryfikacja zdefiniowania zdarzeń drogowych wymienionych we wstępie gałęzi transportowych, związanych z bezpieczeństwem transportu wskazuje na względną spójność użytych sformułowań podstawowych. Zróżnicowanie w szczegółowości zapisów pozostaje niewątpliwie następstwem odmienności gałęziowej obejmującej przede wszystkim infrastrukturę jak i środki transportu. W jednej z gałęzi dopuszcza się nawet nieprzestrzeganie przepisów ruchu w celu uniknięcia zagrożenia lub też np. incydentu. Niewątpliwie przydał by się taki zapis w przepisach dotyczących transportu drogowego. Szczególnie godną uwagi pozostaje okoliczność (fakt), że w żadnej z analizowanych gałęzi ustawowe zapisy nie ujęły (zdefiniowały) określenia katastrofa, kraksa czy podobnych makrodefinicji. Stwierdzić też należy, że wobec przeprowadzonej weryfikacji zapisów ustawowych dotyczących transportu drogowego określenia wypadek drogowy, kolizja drogowa nie mają umocowania ustawowego a tym samym szafowanie nimi w trybie orzekania jednostronnego o winie (sprawstwie) prowadzi do nadużyć i przejaskrawień. Pojawia się orzekanie bez definicji. Za celowe uznać więc należy, niezbędne i konieczne zdefiniowanie ustawowe zdarzeń w transporcie drogowym w ustawie o transporcie drogowym. Streszczenie Zdarzenia występujące w transporcie pozostają w relacji do szeregu wspólnych cech odnoszonych do infrastruktury i ruchu środka transportu. Obejmują one zarówno szkody w mieniu jak i na osobie nie tylko uczestnika ruchu. Ustanowienie w przepisach jednoznacznych definicji zdarzeń w transporcie i obszaru ich odnoszenia jest istotne m.in. z uwagi na rozległość w rozbudowaniu kar i sankcji za ich wywołanie (spowodowanie). Pozostaje to w ścisłym związku z wymierzeniem granicy odpowiedzialności i ustaleniu faktycznych przyczyn zdarzenia. Dokonana weryfikacja definicji zdarzeń w wybranych gałęziach transportu przedstawia kuriozalność i niekonsekwencję. Rażąco źle zjawisko to wypada w transporcie drogowym, w którym wg przyjmowanych kryteriów kwalifikowania występuje największa ilość zdarzeń. Słowa kluczowe: zdarzenia w transporcie, definicje zdarzeń Events in transport, their definition and the possibility of making qualitative and quantitative comparisons Abstract Events in transport remains in relation to the number of common characteristics describing infrastructure and transport. They include both damage to property and the person, not only traffic participant. The establishment of clear definitions of events in transport in the regulations is important because of the penalties for their causing. A verification event definitions in the selected modes of transport shows the inconsistency in this area. Especially bad situation is on road transport, which according to the eligibility criteria adopted has the highest number of events. Keywords: events in the transport, event definitions

6 LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie przepisów żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych Dz. U. Nr 212 poz [2]. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w związku z wypadkami żeglugowymi na śródlądowych [3]. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r o transporcie kolejowym Dz. U. Nr 16 poz. 94. [4]. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej Dz. U. Nr 123 poz [5]. Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze Dz. U. Nr 130 poz