TARBONUS. 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Ustawy. Najważniejsze rozporządzenia. Prawo pracy i BHP poradnik

Transkrypt

1 Prawo pracy i BHP poradnik 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Ustawy Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz ze zm.) Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz ze zm.) Najważniejsze rozporządzenia Rozporządzenie MZ z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2013 r. poz. 1379) Rozporządzenie MPiPS z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 1618) Rozporządzenie MPiPS z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru kart wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. z 2013 r. poz. 924) Rozporządzenie MGiP z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. poz. 2298) Rozporządzenie MPiPS z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. poz. 80 ze zm.) Rozporządzenie RM z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1367) Rozporządzenie RM z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. poz. 870) 182

2 26.1. Definicje wypadków 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy Rys Wypadek przy pracy pracownika (zgodnie z k.p.) w czasie podróży sużbowej podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony przy wykonywaniu działań zleconych przez działające u pracodawcy związki zawodowe Rys Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy 183

3 Prawo pracy i BHP poradnik 184 nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas: uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe, wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie, odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w tym okresie na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych, wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni, pracy na rzecz tych spółdzielni, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (niania), współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej i współpracy przy niej, wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi, odbywania służby zastępczej, nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, pełnienia przez funkcjonariusza celnego (od r. funkcjonariusza Służby Celno-Skarbowej) obowiązków służbowych Rys Wypadek przy pracy pozostali zatrudnieni

4 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Art. 3 ust. 4 ustawy z dn r. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Art. 3 ust. 5 ustawy z dn r. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. Art. 3 ust. 6 ustawy z dn r. Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy zawarta jest w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.): Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca: 1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego; 2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych; 3) zwykłego spożywania posiłków; 4) odbywania nauki lub studiów Postępowanie w razie wypadku przy pracy zawiadomienie przełożonego świadek ostrzeżenie współpracowników poszkodowany poinformowanie przełożonego Rys Obowiązki pracowników w razie wypadku przy pracy 185

5 Prawo pracy i BHP poradnik Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy podjęcie odpowiednich działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym niezwłoczne zawiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz sporządzenie wymaganej dokumentacji zastosowanie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom Rys Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy Działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie Zakres tych działań i ich charakter jest uzależniony od okoliczności zdarzenia. Może np. zaistnieć konieczność ewakuacji wszystkich osób ze strefy zagrożenia i jej zabezpieczenia przed dostępem osób niepowołanych, dokonania określonych zabezpieczeń technicznych, wyłączenia maszyn, dopływu energii elektrycznej czy gazu itp. Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy na pracodawcy spoczywa obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku w sposób wykluczający: dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych, uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które zostały wstrzymane w związku z wypadkiem, dokonywanie zmiany położenia maszyn, innych urządzeń technicznych, jak również wszelkich innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwolą odtworzyć jego okoliczności Zasady udzielania pomocy poszkodowanym Artykuł 162 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2016 r. poz ze zm.) reguluje obowiązek udzielania pomocy. Posiada on następujące brzmienie: 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej. Wyżej cytowany przepis określa bardzo ważną zasadę udzielania pomocy mówiącą, że ratownik nie może w wyniku akcji ratowniczej stać się kolejnym poszkodowanym. Jednocześnie ustawodawca dokładnie określił przypadki, w których nieudzielenie pomocy jest usprawiedliwione i nie stanowi przestępstwa. Potencjalny ratownik nie może 186

6 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe więc zasłaniać się obawą o odniesienie niewielkich obrażeń lub zniszczenie odzieży lub posiadanego sprzętu. Z drugiej strony nikt nie może wymagać od niego, aby przystępował do akcji bez odpowiedniego wyposażenia, szczególnie gdy możliwa jest natychmiastowa akcja osoby lub instytucji, której statutowym obowiązkiem jest prowadzenie akcji ratunkowej. Zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku przedstawione są w rozdziale Powiadomienie okręgowego inspektora pracy i prokuratora Obowiązek powiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora dotyczy śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych wypadków przy pracy oraz wszystkich innych wypadków, które wywołały wymieniony skutek, mających związek z pracą, jeżeli mogą być uznane za wypadek przy pracy. Formalnie o wypadku przy pracy mówimy od momentu jego uznania w przyjętej procedurze, która jest często wydłużona w czasie. Informacja o wypadku np. po kilku tygodniach od jego zaistnienia uniemożliwiłaby postępowanie w sprawie wypadku. Stąd też przyjęto obowiązek zgłaszania takich zdarzeń na zasadzie szerokiego domniemania wypadku przy pracy. Jeżeli chodzi o niezwłoczność powiadomienia, należy ją rozumieć jako działanie bez zbędnej zwłoki, inaczej ujmując powiadomienia należy dokonać najszybciej, jak to możliwe w konkretnej sytuacji Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego/ członków rodziny ZDARZENIE niezwłocznie zespół powypadkowy 14 dni protokół powypadkowy zdanie odrębne członka zespołu zwrot do 5 dni i sporządzenie nowego protokołu powypadkowego do 5 dni pracownika/rodziny pracodawca do 5 dni zatwierdzenie i przekazanie do: właściwego inspektora pracy (wypadki śmiertelne, ciężkie, zbiorowe) Rys Postępowanie w sprawie wypadku przy pracy 187

7 Prawo pracy i BHP poradnik Tab Skład zespołu powypadkowego Skład zespołu powypadkowego pracownik służby bhp, społeczny inspektor pracy pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, który wykonuje zadania służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy, społeczny inspektor pracy pracownik służby bhp, przedstawiciel pracowników pracodawca, specjalista spoza zakładu pracy skład podstawowy Okoliczności u pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby bhp u pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku i powołaniu zespołu przystępuje on do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Ustalanie okoliczności i przyczyny wypadku: dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych, zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, sporządzenie szkicu lub fotografii miejsca wypadku (jeśli jest to konieczne), wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego (jeśli stan jego zdrowia na to pozwala), zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku, zasięgnięcie opinii lekarza lub innych specjalistów, zgromadzenie innych dowodów dotyczących wypadku, np. materiałów zebranych przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, a także ustaleń zespołu specjalistów powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ nadzorujący działalność, gdy wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, dokonanie prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, określenie środków profilaktycznych oraz wniosków, w szczególności wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek. 188

8 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Wypadek na terenie innego zakładu Nieco inaczej wyglądają obowiązki pracodawcy, gdy pracownik uległ wypadkowi u innego pracodawcy. Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym poszkodowany został nie jego pracownik, jest obowiązany w szczególności: zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanym, zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający: dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych, uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały zatrzymane, dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności, zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego, udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku. Postępowanie powypadkowe prowadzi wtedy zespół powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek. Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku. Wtedy dokumentacja powypadkowa przekazywana jest pracodawcy poszkodowanego pracownika, który zatwierdza protokół powypadkowy Odmowa zbadania wypadku Pozostaje do uzupełnienia jeszcze jedna kwestia dotycząca procedury powypadkowej, a mianowicie niepodjęcie przez pracodawcę ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, mimo jego zgłoszenia przez poszkodowanego. Z zaobserwowanych przyczyn odmowy można wyłonić dwie zasadnicze, tj.: oczywisty, zdaniem pracodawcy, brak cech wypadku przy pracy w zaistniałym i zgłoszonym zdarzeniu, upływ czasu (przedawnienie), przy zgłoszeniu wypadku po pewnym okresie. Należy jednoznacznie stwierdzić, że ustalenie braku cech wypadku w zaistniałym zdarzeniu i odmowa jego uznania może odbyć się tylko w trybie przewidzianym dla ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. To właśnie w protokole ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (w pkt 7) można uznać, że zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy i odpowiednio to uzasadnić. Jak już wspomniano, samo opóźnienie w zgłoszeniu wypadku nie może być przyczyną odmowy jego uznania. Ponadto roszczenie pracownika o ustalenie, że zdarzenie jest wypadkiem przy pracy (żądanie ustalenia treści protokołu powypadkowego) nie przedawnia się. Tym samym pracodawca nie może odmówić ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, 189

9 Prawo pracy i BHP poradnik sfinalizowanego protokołem powypadkowym, ze względu na upływ czasu przedawnienie. Jeżeli pracodawca odmawia ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku (nie sporządza protokołu), pracownikowi bądź uprawnionym członkom rodziny pracownika przysługuje prawo do wystąpienia do sądu pracy o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy. Takie same uprawnienia przysługują pracownikowi (członkom rodziny pracownika zmarłego wskutek wypadku) w razie nieuznania wypadku za wypadek przy pracy przez pracodawcę, jak również w razie nieuwzględnienia uwag i zastrzeżeń zgłoszonych do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym Rejestr wypadków oraz statystyczna karta wypadku Rejestr wypadków przy pracy Zgodnie z kodeksem pracy pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy. Rejestr wypadków powinien zawierać: imię i nazwisko poszkodowanego, miejsce i datę wypadku, informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego, datę sporządzenia protokołu powypadkowego, stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, datę przekazania do ZUS-u wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, liczbę dni niezdolności do pracy, inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego. Statystyczna karta wypadku przy pracy Na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego, w którym stwierdzono, że wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wypadkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy, sporządza się statystyczną kartę wypadku przy pracy. Część I statystycznej karty wypadku przy pracy sporządza się nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Część II uzupełniającą statystycznej karty sporządza się w terminie umożliwiającym zachowanie terminu jej przekazania (6 miesięcy od dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku). Pracodawca przekazuje statystyczną kartę wypadku, z wyjątkiem jej części II uzupełniającej, w formie elektronicznej na portal sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego do 15. dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym zatwierdzono protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Pracodawca zatrudniający nie więcej niż 5 pracowników może przekazać oryginał statystycznej karty sporządzony w formie papierowej do Urzędu Statystycznego w Gdańsku po przesłaniu uzasadnionej informacji o wyborze tej formy. 190

10 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Wnioski powypadkowe Określone przez zespół powypadkowy wnioski i środki profilaktyczne, adekwatne do stwierdzonych przyczyn wypadku, pracodawca ma obowiązek wdrożyć (realizować). W ten sposób osiągniemy zasadniczy cel postępowania powypadkowego, tj. wyeliminowanie powtarzalności takich samych bądź podobnych wypadków. Obojętna jest przy tym procedura zastosowana przez pracodawcę przy realizacji tych zadań. Spotykamy tu zarówno formę oddzielnych zarządzeń pracodawcy ze wskazaniem osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych przedsięwzięć, jak również proste, ustne dyspozycje. Ważne, by zrobione zostało wszystko to, co konieczne. Niezwykle istotne jest też objęcie działaniami profilaktycznymi wszystkich podobnych (zbliżonych) stanowisk pracy czy węzłów produkcyjnych do tego, gdzie wystąpił wypadek. Nie sposób pojąć logiki działania w tych zakładach, gdzie w miejscu wypadku zrobiono wszystko, co zrobić należało, a za jakiś czas dochodzi do wypadku w innych co prawda, ale bardzo zbliżonych warunkach Wypadki niepracownicze Przedstawiona procedura powypadkowa i wymagana dokumentacja dotyczą typowych wypadków przy pracy pracowniczych. Omawiając pojęcie wypadku przy pracy sygnalizowano uznanie za wypadki przy pracy zgodnie z nową ustawą wypadkową zdarzeń wypadkowych pewnego kręgu osób w określonych sytuacjach. Ustalanie okoliczności i przyczyn tych wypadków przy pracy będzie odbywać się wg nieco odmiennych zasad, a mianowicie: według zasad przedstawionych dla typowych wypadków przy pracy, procedura powypadkowa będzie dotyczyć tylko tych osób ubezpieczonych, które są jednocześnie pracownikami danego pracodawcy (np. przy wypadku z umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą), dla innych grup ubezpieczonych ustalenie okoliczności wypadku przy pracy będzie się dokonywać w karcie wypadku, przy czym ustaleń tych będzie dokonywał każdorazowo inny wskazany w przepisach podmiot (w zależności od tego, kogo dotyczył wypadek), np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą czy Kancelaria Sejmu lub Senatu w razie wypadków posłów lub senatorów. Sam tryb uznawania zdarzeń w tej grupie za wypadek przy pracy, wzór karty wypadku itp. zostały określone rozporządzeniem MPiPS z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 1618). 191

11 Prawo pracy i BHP poradnik Koszty wypadków przy pracy Tab Rodzaje kosztów wypadków Rodzaj kosztu obniżenie lub utrata zarobków + Ponoszący koszt OP SP PR koszty leczenia + + koszty rehabilitacji + + zasiłki + odszkodowania + renty + koszt straconego czasu pracy + płatności bieżące + utrata przychodów + straty majątku trwałego i obrotowego + OP osoba poszkodowana i jej rodzina, SP społeczeństwo, PR pracodawca Postępowanie w sprawie chorób zawodowych choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych ocena warunków pracy stwierdza bezspornie lub z dużym prawdopodobieństwem, że choroba powstała w związku z narażeniem zawodowym (działanie czynników szkodliwych, sposób wykonywania pracy) Rys Definicja choroby zawodowej Bardzo ważne w aktualnym wykazie jest ustalenie dla części chorób okresu, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego, np. obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem może być uznany za chorobę zawodową, jeśli zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie nastąpi nie później niż w ciągu dwóch lat od zakończenia pracy w narażeniu na hałas. 192

12 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Związek choroby z warunkami pracy Warunkiem uznania choroby zawodowej jest praca w narażeniu zawodowym, tj. w kontakcie z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, występującymi w środowisku pracy osoby poszkodowanej, albo w związku ze sposobem wykonywania pracy przez poszkodowanego (wynikającym z technologii i organizacji jego stanowiska pracy). Przepisy uzależniają wręcz zgłoszenie podejrzenia, rozpoznania, a zwłaszcza uznania choroby zawodowej od możliwości stwierdzenia bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana którymś z wymienionych elementów narażenia zawodowego Postępowanie dotyczące choroby zawodowej u zatrudnionego Składa się ono z trzech etapów: zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, rozpoznanie choroby zawodowej zakończone orzeczeniem, stwierdzenie choroby zawodowej. właściwy państwowy inspektor sanitarny skierowanie jednostka orzecznicza I stopnia orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej orzeczenie o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej odwołanie jednostka orzecznicza II stopnia ZGŁOSZENIE okręgowy inspektor pracy Rys Postępowanie w sprawie choroby zawodowej Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej Zgłoszenia dokonują pracodawca lekarz Zgłoszenia mogą dokonać pracownik były pracownik lekarz dentysta Rys Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej 193

13 Prawo pracy i BHP poradnik Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Właściwy państwowy inspektor sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje osobę, której podejrzenie dotyczy, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I stopnia (chyba że zgłoszenia podejrzenia dokonuje lekarz tej jednostki). Rozpoznanie choroby zawodowej Właściwymi do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub jej braku są lekarze uprawnieni do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych (właściwej specjalizacji), zatrudnieni w jednostkach orzeczniczych I bądź II stopnia (określone placówki medyczne). Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są: poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy; kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych); poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych; podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których mowa powyżej, są jednostki badawczo- -rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy. Dwustopniowa struktura orzecznicza, mająca w pewnym sensie charakter instancyjności, daje możliwość pracownikowi, który nie zgadza się z treścią orzeczenia, wystąpienia z wnioskiem (odwołania się) o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia (jej orzeczenie jest ostateczne). Stwierdzenie choroby zawodowej We wszystkich trzech etapach postępowania dotyczącego chorób zawodowych, podmioty je przeprowadzające mają prawny obowiązek dokonywania oceny narażenia zawodowego. Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się w odniesieniu do: czynników chemicznych i fizycznych rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego; czynników biologicznych rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika; 194

14 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe czynników o działaniu uczulającym (alergenów) rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika; czynników o działaniu rakotwórczym substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji; sposobu wykonywania pracy określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego. Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza: w związku z podejrzeniem choroby zawodowej lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie; w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej; w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej właściwy państwowy inspektor sanitarny. Orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz lekarzowi kierującemu na badania, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia również jednostce orzeczniczej I stopnia. Pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie. W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej bądź decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia, biorąc pod uwagę w szczególności orzeczenie lekarskie, o którym była mowa wyżej, oraz formularz oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. Od decyzji wydanej w tym trybie przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego jest decyzją ostateczną, na którą można złożyć skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego. 195

15 Prawo pracy i BHP poradnik Decyzję stwierdzającą chorobę zawodową albo brak podstaw do jej stwierdzenia inspektor sanitarny przesyła: zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi, pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej, jednostce orzeczniczej, której lekarz wydał orzeczenie dotyczące rozpoznania choroby, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy Obowiązki pracodawcy związane z chorobami zawodowymi 196 Obowiązki pracodawcy w związku z chorobą zawodową niezwłoczne zgłoszenie właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdego przypadku podejrzenia choroby zawodowej ustalenie przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakteru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym niezwłoczne przystąpienie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowanie innych niezbędnych środków zapobiegawczych zapewnienie realizacji zaleceń lekarskich prowadzenie rejestru zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby Rys Obowiązki pracodawcy w związku z chorobą zawodową W grupie niezbędnych środków zapobiegawczych należy widzieć skierowanie na badania celowane lub testy ekspozycyjne, ukierunkowane na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych pracowników pracujących na stanowiskach pracy (w warunkach) stwarzających podobne zagrożenia do tych, które wywołały chorobę zawodową. W związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej, oprócz podjęcia już wymienionych działań, pracodawca będzie obowiązany w pełni zrealizować ewentualne zalecenia lekarskie. Mogą one być efektem badań celowanych, o których była mowa wyżej, wskazujących na konieczność przeniesienia niektórych pracowników (na stałe bądź czasowo) do innej pracy, w związku z objawami wskazującymi na powstawanie choroby zawodowej. Na podstawie orzeczenia lekarskiego pracodawca będzie również musiał przenieść do innej, odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania pracy dotychczasowej wskutek choroby zawodowej i nie nabył prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

16 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Prowadzenie rejestrów zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby mieści się w grupie obowiązków pracodawcy w zakresie prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy. Pomijając inne aspekty ich wykorzystania (jak choćby do świadczeń pracowniczych), najistotniejszą wydaje się rola tych dokumentów w profilaktyce zdrowotnej. Kompleksowe informacje, dające obraz skutków warunków pracy na zdrowie pracowników, pozwalają analizować, oceniać i podejmować określone działania w tym zakresie Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Ustalanie (badanie) okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz okoliczności i przyczyn powstania chorób zawodowych, jak to mocno podkreślono, spełnia głównie cel zapobiegawczy w zakresie ich powtarzalności. Jednak realizując ten cel nadrzędny (ogólnozakładowy) nie możemy zapomnieć o osobie (osobach) poszkodowanej w wypadku przy pracy czy w związku z chorobą zawodową. W zależności od okoliczności prawo gwarantuje poszkodowanym różnorodne świadczenia, rekompensujące lub łagodzące dolegliwości związane ze skutkami zdarzeń mających związek z pracą. Tab Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Podstawa świadczenia Rodzaj świadczenia odszkodowanie za przedmioty kodeks pracy dodatek wyrównawczy zasiłek chorobowy świadczenie rehabilitacyjne zasiłek wyrównawczy jednorazowe odszkodowanie renta z tytułu niezdolności do pracy ustawa wypadkowa renta szkoleniowa renta rodzinna dodatek do renty rodzinnej dodatek pielęgnacyjny pokrycie kosztów leczenia kodeks cywilny roszczenia z art i 447 Omawiając poszczególne świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy określono warunki do nich uprawniające (przesłanki pozytywne). Ponadto warunkiem nabycia prawa do świadczeń powypadkowych jest brak przesłanek negatywnych, które z mocy ustawy wyłączają prawo do świadczeń. Zgodnie bowiem z art. 21 cytowanej już ustawy z dnia 30 października 2002 r., świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi: 197

17 Prawo pracy i BHP poradnik gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku Wypadki w drodze do pracy lub z pracy Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z pracy, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Przesłanki nagłości zdarzenia i zewnętrznego charakteru przyczyny są tożsame z przesłankami wypadku przy pracy i zostały już przedstawione. Pozostaje zatem omówienie pojęcia drogi do lub z pracy. Istotny jest cel tej drogi, czyli udawanie się z miejsca zamieszkania do pracy lub odwrotnie (co daje pośredni związek z pracą). W orzecznictwie sądowym znajdujemy odpowiedź na pytanie, co jest początkiem (końcem) tej drogi. W przypadku budynków wielomieszkaniowych przyjęto, że wypadek na klatce schodowej przed wejściem do własnego mieszkania jest wypadkiem w drodze z pracy, a w przypadku zamieszkiwania w budynku jednomieszkaniowym początek bądź koniec drogi oznacza przekroczenie progu domu. Ustawodawca, dla uznania wypadku, postawił wymóg drogi najkrótszej i nieprzerwanej. Przerwa w drodze do lub z pracy może wszakże wystąpić i nie zmieni charakteru wypadku, jeżeli była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby. Kwalifikowanie i ocena tych okoliczności będą wielce zróżnicowane i uzależnione od konkretnej sytuacji życiowej i tak np. spłata kredytu bankowego w czasie drogi pracownika do domu została uznana za przerwę życiowo uzasadnioną. Wymóg drogi najkrótszej nie zostaje naruszony, gdy droga niebędąca drogą najkrótszą była dla pracownika, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Zatem konkretne warunki lokalne, komunikacyjne będą decydowały o uznaniu spełnienia tego kryterium. Za drogę do pracy i z pracy uznał ustawodawca również (rozszerzając cel drogi do pracy lub z pracy) drogę do miejsca lub z miejsca: innego zatrudnienia lub innej działalności, stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych, zwykłego spożywania posiłków, odbywania nauki lub studiów. Poszkodowany, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o wypadku pracodawcy, który ustala okoliczności wypadku. Ustalenie okoliczności wypadku w drodze do lub z pracy dokonywane jest w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Jeden egzemplarz karty otrzymuje poszkodowany (lub członek jego rodziny), a drugi egzemplarz przechowuje się w dokumentacji powypadkowej. 198

18 26. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Uznanie zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy następuje na podstawie: oświadczenia poszkodowanego, członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia, informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia (np. policja) lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy, ustaleń własnych sporządzającego kartę. Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia. W związku z wyłączeniem wypadków w drodze do pracy i z pracy w zakresie świadczeń z ustawy wypadkowej, zakres tych świadczeń uległ zmianie. Obecnie poszkodowany w wypadku w drodze do pracy i z pracy ma prawo do: zasiłku chorobowego w wysokości 100% (w przypadku pracownika za pierwsze 33 dni choroby w roku kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia za pierwsze 14 dni choroby w roku kalendarzowym, należne jest wynagrodzenie od pracodawcy też w wysokości 100% art pkt 2 Kodeksu pracy), świadczenia rehabilitacyjnego 100%, zasiłku wyrównawczego (o ile poszkodowany jest pracownikiem), renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej. Po osobie zmarłej na skutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługuje renta rodzinna. Ponadto przysługują dodatki do renty, tj. dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sierot zupełnych. Zasiłki chorobowe (poza wskazaną odrębnością), świadczenia rehabilitacyjne i zasiłki wyrównawcze przysługują uprawnionym z tytułu wypadków w drodze do pracy lub z pracy na takich samych zasadach, jak określone dla poszkodowanych w wypadkach przy pracy, o czym była już mowa. Pewne odrębności natomiast występują przy prawach do rent, a mianowicie: przy rencie z tytułu niezdolności do pracy obowiązuje wymóg, by niezdolność ta powstała w okresie tzw. składkowym, np. w okresie ubezpieczenia lub wybranych okresach nieskładkowych, np. pobierania zasiłku z ubezpieczenia chorobowego, albo nie później niż 18 miesięcy od ustania tych okresów, nie dotyczą tych rent gwarancje dotyczące ich wysokości w relacji do podstawy wymiaru, jak i kwoty najniższej renty. Tym samym renty te będą niższe od rent z ustawy wypadkowej. Natomiast dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sierot zupełnych pozostają w tej samej wysokości co przy ubezpieczeniu wypadkowym. Skoro świadczenia z tytułu wypadku w drodze do pracy i z pracy zostały wyłączone z ubezpieczenia wypadkowego, nie będą ich dotyczyły regulacje dotyczące pozbawienia prawa do świadczeń przedstawione w ustawie wypadkowej. 199