Living & working in Ireland What you need to know about this new country? Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kraju?

Transkrypt

1 1 Living & working in Ireland What you need to know about this new country? Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kraju?

2 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 2 Spis Treści Irlandia w skrócie Geografia 4 Kultura i Społeczeństwo 6 System Polityczny 8 Informacje o usługach w Irlandii Zatrudnienie 8 Numer PPS 8 Wynagrodzenie i podatki 10 Ubezpieczenia społeczne 12 Prawa pracownicze i bezpieczeństwo pracy 12 Szukanie pracy 16 Świadeczenia Socjalne Świadczenia w ramach pomocy społecznej 18 Uzupełniające świadczenia socjalne (SWA) 22 Inicjatywy edukacyjno-szkoleniowe 24 Usługi na rzecz społeczności lokalnych Usługi informacyjne 26 Opieka zdrowotna 26 Policja 26 Ruch drogowy 28 Zakwaterowanie 30 Transport 32 Głosowanie w wyborach 34 System edukacji 38 Kluby i stowarzyszenia 38 Ciekawe strony internetowe 38

3 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 3 Contents Overview of Ireland Geography 5 Culture and Society 7 The Political System 9 Information about Services in Ireland Employment 9 PPS Number 9 Wages and Taxes 11 Social Insurance 13 Employment Rights and Safety at Work 13 Finding a job 17 Social Services Social Welfare Payments 19 Supplementary Welfare Allowance 23 Training and Education Support Payments 25 Community Information Services 27 Health 27 Police 27 Driving 29 Accommodation 31 Transport 33 Voting 35 Educational System 35 Associations and Clubs 39 Interesting Websites 39

4 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 4 Irlandia w skrócie Ten rozdział stanowi krótki przegląd informacji na temat Irlandii. W Internecie znajdziesz wiele interesujących stron na temat różnych aspektów życia w Irlandii, które naprawdę warto odwiedzić. Geografia Czy wiesz, że Irlandia jest trzecią największą wyspą w Europie i dwudziestą Leinster Louth Meath Westmeath Longford Dublin Kildare Offaly Laois Wicklow Carlow Kilkenny Wexford szóstą co do wielkości wyspą na świecie. Munster Podczas sezonu Waterford rozgrywek GAA Tipperary (Gaelic Athletic Clare Association), w Limerick Kerry szczególności, kiedy Cork rozgrywane są mecze futbolu Connaught irlandzkiego czy Galway Mayo hurlingu na poziomie Sligo krajowym, wiele Leitrim miasteczek udekorowanych Roscommon jest barwami reprezentującymi dane hrabstwo. Niektórzy nawet malują swoje domy czy stare samochody barwami hrabstwa. Ulster Derry Antrim Down Armagh Tyrone Fermanagh Donegal Cavan Monaghan Wyspa rozciąga się na długość 485km z północy na południe, oraz szerokość 275 km ze wschodu na zachód. Powierzchnia Irlandii wynosi 70,273 km2 (27,133 mil2). Irlandia podzielona jest na cztery prowincje Ulster, Leinster, Munster i Connaught a każda prowincja podzielona jest na hrabstwa. Łącznie Irlandia składa się z 32 hrabstw. Republika Irlandii składa sie z 26 hrabstw natomiast Irlandia Północna z 6. Każde hrabstwo ma swoje barwy. Stolicą Republiki Irlandii jest Dublin; władze Irlandii Północnej swoją siedzibę mają w Belfascie. Największym hrabstwem Irlandii jest hrabstwo Cork, usytuowane na połudnowo-zachodnim wybrzeżu.

5 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 5 Overview of Ireland This section will give you a very brief overview of Ireland. There are many interesting sites on the internet dedicated to introducing you to living in Ireland and they are well worth visiting. Geography Fact Ireland is the third largest island in Europe and the twenty sixth largest island in the world. Leinster Louth Meath Westmeath Longford Dublin Kildare Offaly Laois Wicklow Carlow Kilkenny Wexford Munster Waterford Tipperary Clare Limerick Kerry Cork During the GAA (Gaelic Athletic Association) season when football and hurling are Connaught played at national Galway Mayo level you will Sligo see many towns Leitrim decorated in their Roscommon county colours. Some even go so far as to paint their houses or old cars in the county colours Ulster Derry Antrim Down Armagh Tyrone Fermanagh Donegal Cavan Monaghan The island is 485km from North to South and 275km from East to West. Ireland has an area of 70,273 sq km (27,133 sq miles). Ireland is traditionally divided into four provinces Ulster, Leinster, Munster and Connaught. Each province is divided into counties. Ireland has 32 counties. The Republic of Ireland consists of 26 counties and Northern Ireland consists of six counties. Each county has its own specific county colours. The Capital City of the Republic of Ireland is Dublin while Belfast is the seat of power in Northern Ireland. The largest county on the island of Ireland is Cork, situated on the South Western coast.

6 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 6 Kultura i Społeczeństwo Flaga Irlandii Flaga Irlandii składa się z trzech pionowo ulożonych kolorów: zielonego, białego i pomarańczowego. Kolor zielony symbolizuje celtycką (Gealic) tradycję Irlandii reprezentowaną przez katolików. Kolor pomarańczowy symbolizuje protestancką mniejszość wyspy. Kolor biały pośrodku symbolizuje pokojową koegzystencję pomiędzy mieszkańcami obu wyznań. Święto narodowe Świętem narodowym Irlandii jest dzień 17 marca, znany jako Dzień Świętego Patryka. Św. Patryk był mnichem, który schrystianizował Irlandię, a dzień 17 marca przyjmuje sie jako oficjalny dzień jego śmierci. Język Język angielski jest najbardziej popularnym językiem w Irlandii, ale to Gaeilge język irlandzki jest pierwszym językiem urzędowym tego kraju. Jest to także oficjalny język Unii Europejskiej. Czy wiesz, że Hymn Irlandii to pieśń Anthem is Amhrán na bhfiann. Anglojęzyczna nazwa tej pieśni to A Soldier s Song (Pieśń żołnierza). Słowa hymnu można znaleźć na stronie Kilka irlandzkich zwrotów Dia duit Conas atá tu? Tá mé go maith Go raibh maith agat Slán Cześć Jak się masz? W porządku Dziękuję Do widzenia, cześć Witajac sie z Irlandczykiem często usłyszysz zwrot how are ye(you)? (Jak się masz?). Jest to zwrot grzecznościowy, który bynajmniej nie uprawnia do szczegółowego opisu stanu zdrowia. Zwyczajowa odpowiedź na to pytanie brzmi np. not too bad now, and yourself? albo can t complain now, thanks. Możesz również usłyszeć pytanie how ye keeping?, które w praktyce oznacza to samo, co wymienione wcześniej pytanie i zasługuje na taką samą odpowiedź. 17 marca, w dniu św. Patryka, w Dublinie odbywa się jeden z największych i najbardziej znanych festiwali na świecie. Na ulicach Dublina gromadzi sie wtedy nawet 500,000 ludzi, aby zobaczyc paradę. Najnowsze doniesienia mówią, że w Irlandii obecnie więcej osób mówi po polsku niż po irlandzku. Polacy stanowią ponad 5% populacji w Irlandii. W Irlandii jest więcej telefonów komórkowych niż mieszkańców. Populacja Irlandię zamieszkuje ponad 5 milionów krów, ponad 5 milionów owiec i ponad 4 miliony ludzi! Sport Najbardziej znaną organizacją sportową w Irlandii jest Gaelic Athletic Association, w skrócie GAA. Jest to największa amatorska organizacja sportowa w tym kraju. Jej głównym celem jest promocja tradycyjnych gier takich jak: hurling, camoige, Gaelic football, piłka ręczna i rounders. Największą popularnością cieszą się Gaelic football, hurling i camoige. Na Wyspie znajduje się około 2500 klubów GAA. Więcej informacji na temat tych sportów można znaleźć na stronie Inne popularne sporty w Irlandii to piłka nożna, rugby oraz wyścigi konne.

7 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 7 Culture and Society The Irish Flag The Irish flag is a vertical tricolour of green, white and orange. The green symbolises the gaelic tradition of Ireland mainly made up of Roman Catholics, the orange symbolises the minority Protestant population while the white in the centre signifies a truce between the two cultures. The National Holiday The National Holiday in Ireland is March 17th St. Patrick s Day. St. Patrick was credited with bringing Christianity to Ireland and March 17th is the day he is supposed to have died. Language English is the language spoken by the majority of Irish people but Irish is the first official language of the Republic and it is an official European Language. Some Irish Phrases Dia duit Conas atá tu? Tá mé go maith Go raibh maith agat Slán Hello How are you? I m fine Thank you Bye Fact The Irish National Anthem is Amhrán na bhfiann. The English translation is A Soldier s Song For the words of the national anthem go to Interesting facts recently released show that there are now more Polish speakers in Ireland than native Irish Speakers. Over 5% percent of the population of Ireland is Polish. There are more mobile phones in Ireland than there are people. One of the largest and most famous festivals in the world starts on St. Patrick s Day, March 17th when over 500,000 people will throng the streets of Dublin to watch the St. Patrick s Day Parade. An Irish person will often greet you with the expression how are ye(you)?, the simple fact is that they are being polite, they do not want your medical history, the normal reply would be along the lines of, not too bad now,and yourself? or can t complain now, thanks. You might also be asked how ye keeping? this means the same thing as above and merits the same reply. Population Ireland has over 5 million cows, over 5 million sheep and over 4 million humans! Sports The most popular and most distinctly Irish sporting organisation is the GAA (Gaelic Athletic Association). It is the largest amateur sporting organisation in Ireland. The aim of the GAA is to promote the Gaelic games of hurling, football, camoige, rounders, handball and rounders. The most popular of these sports are football, hurling and camoige. There are approximately 2500 GAA clubs in Ireland. For more information visit Other sports such as soccer, rugby and horse racing are also very popular in Ireland.

8 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 8 System polityczny Irlandia jest demokracją parlamentarną. Parlament (Oireachtas) składa się z Prezydenta i dwóch izb: Izby Sejmowej (Dáil Éireann) i Senatu (Seanad Éireann). Na czele rządu stoi premier (po irlandzku -Taoiseach co oznacza przywódcę), a jego zastępca nazywany jest z irlandzkiego Tánaiste. Niższa izba parlamentu- Dáil Éireann składa się z 166 posłów nazywanych TD (Teachta Dála - wym. czokte doile). Posłowie wybierani są przez społeczeństwo w wyborach powszechnych, które odbywają się co pięć lat. Bierne prawo wyborcze w wyborach do parlamentu (Dáil Éireann) ma każdy, kto ukończył 21 lat i jest obywatelem irlandzkim. Prawo do głosowania w wyborach w Irlandii zależy od posiadanego obywatelstwa: Obywatele irlandzcy mają prawo głosować w każdych wyborach i referendach Obywatele innych krajów Unii Europejskiej mają prawo głosu w wyborach europejskich i lokalnych. Obywatele innych krajów mają prawo głosu tylko w wyborach lokalnych. Aby skorzystać z tego uprawnienia należy pamiętać o wpisie na listę wyborców tzw. Electoral Register. Formularze zgloszeniowe na listę wyborców są dostępne w urzędach County Councils, w urzędach pocztowych i bibliotekach. Aby sprawdzić, czy jesteś zarejestrowany na liście wyborców wejdź na stonę Więcej informacji na temat systemu politycznego Irlandii znajdziesz na stronie Źródło: Living in Ireland: A Guide for new Residents. Informacje o usługach w Irlandii Ta część zawiera ogólną charakterystykę szerokiego spektrum usług dostępnych dla osób mieszkających w Irlandii. Informacje tutaj przedstawione nie wyczerpują tematu i nie mogą służyć jako interpretacje przepisów prawa, ale stanowią przydatny przewodnik umożliwiający dotarcie do osób i organizacji, które mogą udzielić bardziej szczegółowych informacji na interesujące Cię tematy. Zatrudnienie Obywatel kraju członkowskiego UE/EOG podejmujący pracę w Irlandii ma dokładnie takie same prawa do opieki społecznej, prawa pracownicze i prawa społeczne jak obywatele Irlandii. Zaraz po przybyciu do Irlandii, należy dokonać rejestracji podatkowej i ubezpieczeniowej wnioskując o nadanie numeru PPS (Personal Public Service). Numer PPS Numer PPS (Personal Public Service) to indywidualny i unikalny numer, którym będziesz posługiwać się we wszelkich kontaktach z organami administracyjnymi i publicznymi (np. wydziałem ds. spraw społecznych i rodzinnych czy urzędem skarbowym). Aby uzyskać numer PPS, należy udać się do lokalnego biura opieki społecznej (Social Welfare Office) i wypełnić odpowiedni formularz. Niezbędne będzie potwierdzenie tożsamości poprzez okazanie następujących dokumentów: Aktualnego paszportu lub dowodu osobistego dokumentu stanowiącego potwierdzenie miejsca urodzenia / pracy / statusu bezrobotnego / zamieszkania / podlegania zobowiązaniom podatkowym / kształcenia w kraju członkowskim UE/EOG lub w Szwajcarii dokumentu potwierdzającego Twój adres na terytorium Irlandii (np. rachunku za prąd, telefon, gaz, itp.) lub zawartej przez Ciebie umowy najmu lokalu. Adres lokalnego biura opieki społecznej znajdziesz na stronie: lub korzystając z wyszukiwarki usług publicznych w Irlandii: Czy wiesz, że Obecnym prezydentem Irlandii jest Mary Mc Aleese, która sprawuje ten urząd już drugą kadencję a objęła to stanowisko po Prezydent Mary Robinson. Jest to pierwszy przypadek na świecie kiedy dwie kobiety zostały wybrane na stanowisko głowy panstwa w następujących po sobie kadencjach

9 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 9 The Political System Ireland has a parliamentary democracy. The National Parliament (Oireachtas) consists of the President and two houses: Dáil Éireann (House of Representatives) and the Seanad (the Senate). The government is headed by the Taoiseach (Prime Minister) and the Tánaiste (Deputy Prime Minister). Dáil Éireann has 166 members known as TD (Teachta Dála). All TDs are elected by the people. General elections take place once every 5 years. Essentially if you are 21 years of age or older and an Irish citizen you are entitled to run for election in Dáil Éireann. There are currently 15 government departments each headed by a Minister. Your right to vote in Ireland depends on your citizenship. The right to vote in Ireland is as follows: Irish Citizens can vote in every election and referendum Other European Union (EU) citizens can vote at European and local elections Non EU citizens may vote at local elections only In order to vote you must ensure that you are on the electoral register. Application forms for entry onto the electoral register are available from County Councils, Post Offices and Libraries. To check if you are on the electoral register visit For more information on the Irish political system visit Information from: Living in Ireland: A Guide for new Residents Information about Services in Ireland The following section will give you an overview of the wide range of services available for people living in Ireland. The information provided is not exhaustive and is not a legal interpretation either but should guide you in finding more details from relevant people and organisations. Employment As an EU/EEA national working in Ireland, you are entitled to exactly the same rights as Irish citizens with regard to social welfare, employment rights and social rights in general. As soon as you come to Ireland you should register for tax and social insurance by applying for a Personal Public Service (PPS) number. PPS Number Fact Ireland s president at the moment is Mary Mc Aleese who is serving her second term after having succeeded President Mary Robinson - the first instance worldwide where one woman has followed another as an elected head of state. PPS (Personal Public Service) number is your unique reference number for all dealings with Government Departments and public bodies (for example Department of Social and Family Affair s or the Revenue Commissioners). To get a PPS No. you must go to a local social welfare office and fill out an application form there. You ll also be asked to give evidence of your identity by showing the following documents: Current Valid Passport or National Identity Card Evidence of either birth /work /unemployment /residency /tax liability /education in an EU/EEA country or Switzerland Evidence of address in Ireland (e.g. electricity, telephone, gas bill) or rental agreement in your name. You can find address of your local social welfare office on the website or through a search engine for all public services in Ireland at:

10 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 10 Wynagrodzenie i podatki Wynagrodzenie Pracownicy w Irlandii najczęściej otrzymują wynagrodzenie co tydzień lub co dwa tygodnie. Okres, za który wypłacane jest wynagrodzenie nie może być dłuższy niż miesiąc. Potrącenia od wynagrodzenia (podatki i ubezpieczenie społeczne) Pracodawca może potrącać od należnego wynagrodzenia następujące zobowiązania: wszelkie potrącenia wymagane lub dozwolone przez prawo (np. zobowiązania podatkowe czy składki na ubezpieczenie społeczne); wszelkie potrącenia wynikające z warunków umowy o pracę (np. składki na fundusz emerytalny czy kwoty ewentualnego manka); wszelkie potrącenia, na które pracownik wyraził uprzednio pisemną zgodę (np. opłaty za program opieki zdrowotnej, opłaty za członkostwo w klubie sportowym, itp.) Podatek dochodowy (PAYE) Pracodawca potrąca kwoty zobowiązań podatkowych pracownika bezpośrednio od jego zarobków, zgodnie z zasadą PAYE ( Pay As You Earn : podatek odliczany jest od faktycznie zarobionych kwot). Osoby samozatrudnione (tzn. prowadzące własną działalność gospodarczą) zobowiązane są do odliczania i płacenia podatków samodzielnie. Przed podjęciem pracy w Irlandii, należy zarejestrować się do celów podatkowych. Proces rejestracji składa się z 2 głównych etapów. 1. Wniosek o nadanie numeru PPS przez biuro opieki społecznej (Social Welfare Office) oraz przekazanie numeru PPS pracodawcy po jego uzyskaniu. 2. Wypełnienie formularza podatkowego 12A w celu uzyskania zaświadczenia o wysokości ulgi podatkowej oraz wysokości podstawowego progu podatkowego (Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point). Konieczne może okazać się poproszenie pracodawcy o pewne dane niezbędne do wypełnienia formularza, np. numer identyfikacyjny czy nazwa handlowa pracodawcy (nazwa handlowa i nazwa spółki mogą się różnić). Należy wykonać powyższe czynności, aby uniknąć obciążenia tzw. podatkiem zastępczym (emergency tax). Podatek zastępczy jest naliczany pracownikom, od których pracodawca nie otrzymał następujących dokumentów lub danych w bieżącym roku podatkowym: zaświadczenia o wysokości ulgi podatkowej oraz wysokości podstawowego progu podatkowego (Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point) wydanego pracownikowi lub karty podatkowej (Tax Deduction Card) lub formularza P45 za bieżący rok podatkowy, lub pracownik dostarczył pracodawcy wypełniony formularz P45 ze wskazaniem podstawy do naliczania podatku zastępczego, lub pracownik dostarczył pracodawcy wypełniony formularz P45 bez numeru PPS i bez wskazania podstawy do naliczania podatku zastępczego. Ważne formularze P45 Formularz P45 jest wystawiany pracownikowi przez pracodawcę na koniec zatrudnienia. Formularz P45 może być przydatny: przy ubieganiu się o zwrot podatku w okresie pozostawania bez pracy, przy ubieganiu się o świadczenia socjalne, przy zatrudnianiu przez nowego pracodawcę, w celu uniknięcia podatku zastępczego.

11 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 11 Wages and taxes Wages It is most common in Ireland that an employee is paid on a weekly or fortnightly basis. However, the pay reference period cannot be longer than a month. Deduction from your wages (Taxes and social insurance) An employer is allowed to make the following deductions from an employee s wage: Any deduction required or authorised by law (e.g. income tax and social insurance) Any deduction authorised by the term of an employee s contract (e.g. pension contributions, or particular till shortages) Any deduction agreed to in writing in advance by the employee (e.g. health insurance subscription, sports and social club membership subscription) PAYE An employee s tax is deducted by their employer, through the Pay As You Earn (PAYE) system. Self-employed individuals (i.e. people carrying on their own business), are responsible for paying their own tax through the Self Assessment system. When you start working in Ireland you need to register for tax purposes. There are 2 main steps in this process; 1 Applying for PPS No. with Social Welfare Office and notifying your employer of your PPS Number once you have received it. 2 Completing a Form 12A from Revenue in order to receive a Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point. You may need to ask your employer for any information that you may need to complete the form, such as the Employer s Registered Number and Employer s Trading Name. (The Trading Name and the Company name may differ). It is essential to complete these steps in order to avoid being charged emergency tax. Emergency Tax is the basis of tax deduction used by an employer where he/she has not received for the current tax year either: A Certificate of Tax Credits and Standard Rate Cut-Off Point in respect of the employee, or a Tax Deduction Card or a Form P45 for the current year, or The employee has given the employer a completed Form P45 indicating that the emergency basis applies, or The employee has given the employer a completed P45 without a PPS number and not indicating that the emergency basis applies. Important forms: P45 Form P45 is the form you receive from your employer when you leave an employment. You may need it for the following: Claiming a refund of tax during unemployment, Claiming Social Welfare Benefits, To give to your new employer to avoid paying emergency tax.

12 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 12 P60 Formularz P60 jest wystawiany pracownikowi przez pracodawcę jako potwierdzenie zarobków pracownika, wpłaconych zaliczek na podatek dochodowy oraz składek ubezpieczenia społecznego. Każdy zatrudniony pracownik musi dostać formularz P60 wystawiony na dzień 31 grudnia. Ulgi podatkowe Ulgi podatkowe umożliwiają zmniejszenie należnych kwot podatków. Uprawnienia do ulg podatkowych zależą od indywidualnych okoliczności. Można otrzymać zwrot podatku z tytułu określonych kosztów, np. kształcenia wyższego, leczenia, czynszu czy kredytu hipotecznego. W tych przypadkach zwrot zależy od faktycznie poniesionych kosztów. W niektórych przypadkach, np. odliczania odsetek od kredytów hipotecznych, maksymalne kwoty odliczeń podatkowych podlegają określonym limitom. Szczegółowa lista ulg podatkowych oraz odpowiednie formularze dostępne są w urzędach skarbowych oraz na stronie internetowej: Ubezpieczenia społeczne Większość pracodawców i pracowników (powyżej 16 roku życia) w Irlandii płaci składki ubezpieczeniowe irlandzkiemu krajowemu zakładowi ubezpieczeń społecznych (Social Insurance Fund). Mówiąc ogólnie, ubezpieczenie społeczne jest w Irlandii obowiązkowe. Oprócz składek na ubezpieczenie społeczne, należy także opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne. W celu uzyskania dodatkowych informacji na temat wysokości składek odwiedź stronę: Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne zależy od zarobków i rodzaju wykonywanej pracy. Składki na ubezpieczenie społeczne w Irlandii określane są w skrócie jako PRSI, czyli Pay Related Social Insurance (ubezpieczenie społeczne zależne od dochodów). Jeżeli jesteś pracownikiem, Twoje składki na ubezpieczenie społeczne są potrącane przez pracodawcę i wpłacane do urzędu skarbowego. Do opłacania tych składek prawo zobowiązuje pracodawcę, choć pracownik też czasem jest zobowiązany do pokrycia części składki. Osoby samozatrudnione płacą składki na ubezpieczenie społeczne Klasy S bezpośrednio do urzędów skarbowych. Więcej informacji: (informacje o podatkach i ulgach podatkowych oraz formularze do pobrania) Prawa pracownicze i bezpieczeństwo pracy Pracownicy w Irlandii mają określone prawa pracownicze, ustanowione przez i podlegające szczegółowym przepisom prawa pracy. Choć możliwe są pewne różnice w przysługujących prawach pracowniczych pomiędzy poszczególnymi branżami, prawa wymienione poniżej to minimum, które zawsze musi być spełnione. Warunki zatrudnienia sporządzone w formie pisemnej. O ile pełny kontrakt czy umowa nie muszą mieć formy pisemnej, niektóre warunki zatrudnienia muszą zostać określone na piśmie w ciągu dwóch miesięcy od rozpoczęcia stosunku zatrudnienia. Takie warunki to, między innymi, sposób obliczania wynagrodzenia oraz określenie istnienia i ewentualnych warunków planu wypłat za okres zwolnienia chorobowego (w przypadku zatrudnienia na czas określony, należy także określić okoliczności, w jakich stosunek zatrudnienia zostanie rozwiązany).

13 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 13 P60 Form P60 is the form issued by an employer to an employee certifying details of an employee s Pay, Tax and PRSI contributions for the tax year. At the end of each tax year your employer must give you a P60 which is a statement of your pay and of the tax deducted by your employer during the year. Tax Reliefs Tax reliefs reduce the amount of tax that you have to pay. The tax reliefs to which you are entitled depend on your personal circumstances. You can get a tax refund for specific expenses, for example, third level education, medical expenses, rent paid or mortgage interest. In these cases your refund is based on the amount that you actually pay out. In some cases, such as mortgage interest, there is a limit on the maximum amount that you can claim. The detailed list of tax reliefs and forms are available from the Revenue Commissioners offices or website Social Insurance Most employers and employees (over 16 years of age) in Ireland pay social insurance contributions into Ireland s national Social Insurance Fund. In general, the payment of social insurance is compulsory. As well as paying into the Social Insurance Fund, you will also be expected to pay what is called the Health Contribution. To find out more about current tax rates please visit: If you are in employment, the amount of social insurance you pay depends on your earnings and the type of work you do. Your social insurance contributions in Ireland are referred to as PRSI (Pay Related Social Insurance). If you are an employee, your social insurance contributions are deducted by your employer and collected by the Revenue Commissioners. In fact, the law makes your employer responsible for PRSI, though you may have to pay an employee s share. If you are self-employed, you pay Class S social insurance contributions directly to the Revenue Commissioners. Further information: (information about taxes, tax reliefs and forms for downloading) Employment Rights and Safety at Work Employees in Ireland are entitled to receive certain basic employment rights. These rights are governed by a range of detailed employment legislation.although some industries entitle employees to different rights, the list below is the minimum you should receive. A written statement of terms and conditions of employment. Whilst the full contract does not have to be in writing, certain terms and conditions of your employment must be stated in writing within two months of starting employment. These would typically include the method of calculating pay and whether or not there is a sick pay scheme in operation. (For fixed term employees it would also include in what circumstances your employment will come to an end.)

14 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 14 Pisemne potwierdzenie wypłat: tzw. payslip Pasek wypłaty powinien zawierać kwotę wynagrodzenia brutto oraz wyszczególnione kwoty wszystkich dokonanych potrąceń. Minimalne wynagrodzenie Minimalna stawka wynagrodzenia dorosłego pracownika o największym doświadczeniu to 8,65 za godzinę (2007). Są jednak określone wyjątki od zasad minimalnego wynagrodzenia, m.in. w przypadku zatrudnienia członków najbliższej rodziny, osób poniżej 18 roku życia, stażystów i praktykantów. W niektórych branżach obowiązują w Irlandii wyższe minimalne stawki wynagrodzenia, m.in. w branży budowlanej. Więcej informacji o takich branżach znajdziesz na stronie internetowej Maksymalnie 48 godzin pracy tygodniowo Maksymalna liczba 48 godzin pracy tygodniowo obliczana jest w okresie cztero, sześcio lub dwunastomiesięcznym, w zależności od branży. Twój pracodawca powinien prowadzić ewidencję przepracowanych przez Ciebie godzin. Bezpłatne przerwy w godzinach pracy Masz prawo do 15 minut przerwy na każde cztery i pół godziny pracy oraz 30 minut przerwy na każde sześć godzin pracy. Coroczny urlop Pracownicy zatrudnieni na pełny etat mają prawo do czterech tygodni płatnego urlopu rocznie. Pracownicy zatrudnieni na część etatu mają prawo do krótszego urlopu, proporcjonalnie do części etatu, na jaki są zatrudnieni. Minimalny okres wypowiedzenia w przypadku zwolnienia z pracy Masz prawo do minimalnego okresu wypowiedzenia w przypadku rozwiązania stosunku zatrudnienia, zależnego od długości zatrudnienia. Więcej informacji: National Employments Rights Authority: Święta państwowe Co roku, w Irlandii obchodzonych jest 9 świąt państwowych. W dniu święta państwowego (nazywanego public holiday lub bank holiday), większość firm i szkół nie pracuje. Niektóre przedsiębiorstwa, np. transport publiczny, pracują w święta państwowe, ale często w ograniczonym wymiarze. Lista obchodzonych co roku świąt państwowych w Irlandii: Nowy Rok (1 stycznia) Dzień Świętego Patryka (17 marca) Poniedziałek Wielkanocny Pierwszy poniedziałek maja, czerwca i sierpnia Ostatni poniedziałek października Boże Narodzenie (25 grudnia) Dzień Świętego Szczepana (26 grudnia) Wielki Piątek nie jest świętem publicznym. Choć niektóre szkoły i firmy nie pracują, pracownik nie ma automatycznego prawa do dnia wolnego w Wielki Piątek..

15 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 15 A written statement of pay or payslip. Your payslip should set out gross pay and list all deductions made from it. A minimum wage Most experienced adult workers in Ireland are entitled to be paid 8.65 per hour (in 2007). There are however, some exceptions to the minimum wage, including those employed by close relatives, those aged under 18 and trainees or apprentices. There are also certain industries in Ireland where a higher minimum wage applies, including the construction industry. Further information on these industries is available from A maximum working week average of 48 hours a week The maximum 48 hour week is based on an average calculated over a four, six, or twelve-month period depending on the industry. Your employer must keep a record of how many hours you work. Unpaid breaks during working hours You have the right to a 15-minute break if working four and a half hours of work and a 30-minute break if working six hours of work. Annual leave from work Full-time workers have the right to four working weeks paid annual leave per year. Part-time workers have the right to a proportional amount of annual leave based on the amount of time they work. A minimum amount of notice before dismissal You are entitled to a minimum amount of notice if your employment ceases. The minimum amount of notice depends on the length of service. More information: National Employments Rights Authority: Public Holidays There are 9 public holidays in Ireland each year. On a public holiday, sometimes called a bank holiday, most businesses and schools close. Other services, for example, public transport still operate but often with restricted schedules. The list of public holidays in Ireland each year is as follows: New Year s Day (1 January) St. Patrick s Day (17 March) Easter Monday First Monday in May, June, August Last Monday in October Christmas Day (25 December) St. Stephen s Day (26 December) Good Friday is not a public holiday. While some schools and businesses close on that day, you have no automatic entitlement to time off work on that day.

16 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 16 Więcej informacji o świętach publicznych znajdziesz w broszurce dotyczącej świąt w Irlandii dostępnej do pobrania na stronie: lub w biurze informacyjnym organizacji National Employment Rights Authority. Jeżeli Twoje prawa nie są przestrzegane lub uważasz, że zostałeś niesprawiedliwie zwolniony z pracy, istnieje wiele organizacji, które mogą pomóc Ci w wyegzekwowaniu Twoich praw, m.in. National Employment Rights Authority, Employment Appeals Tribunal, Labour Relations Commission, Rights Commissioner Service, Equality Tribunal czy sądy pracy. Jeżeli nie masz pewności, do której organizacji zgłosić się po pomoc, skontaktuj się z organizacją NERA dzwoniąc pod numer (koszt połączenia: rozmowa krajowa Lo-Call) lub pisząc na adres info@employmentrights.ie Szukanie pracy Jeżeli szukasz pracy, możesz skorzystać z pomocy różnych organizacji i źródeł informacji, które pomogą Ci w poszukiwaniach. FÁS Organizacja ds. Szkoleń i Zatrudnienia FÁS to rządowa organizacja ds. szkoleń i zatrudnienia, oferująca programy szkoleń i zatrudnienia, a także usługi rekrutacyjne dla osób poszukujących pracy. Każdy obywatel kraju członkowskiego UE/ EOG lub Szwajcarii może zarejestrować się w FÁS i skorzystać ze szkolenia lub usług doradcy zawodowego. Informacje o ofertach pracy dostępnych poprzez FÁS można znaleźć na stronie internetowej FÁS Jobs Ireland: oraz w punktach informacyjnych FÁS. FÁS prowadzi sieć 66 biur zatrudnienia oraz 20 ośrodków szkoleniowych na terenie całego kraju. Każde biuro FÁS oferuje usługi tłumaczeń językowych. Dane kontaktowe biur FÁS znaleźć można na stronie internetowej lub w irlandzkich książkach telefonicznych. Prywatne agencje pośrednictwa pracy Prywatne agencje pośrednictwa pracy nie mogą pobierać żadnych opłat od osób poszukujących pracy za podstawową usługę rejestracji w bazie danych. Każda agencja musi mieć licencję Wydziału Przedsiębiorczości, Handlu i Zatrudnienia (Department of Enterprise, Trade and Employment). Prywatne agencje pośrednictwa pracy znaleźć można w irlandzkich książkach telefonicznych w kategorii Employment Agencies ( Agencje pośrednictwa pracy ) lub na stronie internetowej stowarzyszenia agencje, czyli National Recruitment Federation ( Wyszukiwarki ofert pracy Agencje pośrednictwa pracy oraz pracodawcy zamieszczają oferty pracy na specjalnych stronach internetowych. Zwykle możliwe jest przesłanie aplikacji bezpośrednio przez takie strony, załączając CV i list motywacyjny. Niektóre irlandzkie portale rekrutacyjne: Oferty pracy w sektorze publicznym: Możliwości zatrudnienia w sektorze non-profit ww.activelink.ie Oferty pracy można także znaleźć w ogólnokrajowych i lokalnych gazetach lub stronach internetowych tych gazet: The Independent The Irish Times The Evening Herald The Irish Examiner

17 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 17 You can find out more about public holidays in an explanatory booklet on holidays and public holidays downloadable from: or from the Information Services of the National Employment Rights Authority. If you are not getting your rights or entitlements or if you lose your job and consider your dismissal was unfair, there are various organisations which can assist you to enforce your rights. Organisations involved in employment rights enforcement include the National Employment Rights Authority, the Employment Appeals Tribunal, the Labour Relations Commission, the Rights Commissioner Service, the Equality Tribunal and the Labour Court. If you are unsure where to go you can contact NERA on Lo Call or Finding a job When you are looking for a job in Ireland there is a range of information sources and supports to help you in your search. FÁS Training and Employment Authority FÁS is the Irish Government s Training and Employment Authority, which provides training and employment programmes, and a recruitment service for those seeking employment. Citizens from EU/EEA Member States and Switzerland are entitled to register for employment or training and can avail of guidance and counselling services. Information on jobs can be accessed on the FÁS Jobs Ireland website at and via FÁS information kiosks. FÁS has a network of 66 Employment Services Offices and 20 Training Centres throughout the country. FÁS provides a facility for language interpretation in all of its offices nationwide. Contact details and locations of FÁS offices are available on or in the Irish Telephone Directory. Private Recruitment Agencies Private recruitment agencies cannot charge jobseekers for the basic service of registering on their databases. All agencies must be licensed by the Department of Enterprise, Trade and Employment. Private agencies are listed under Employment Agencies in the Telephone Directory, on the agencies association website, the National Recruitment Federation ( Job search engines Recruitment Agencies and employers post their vacancies online on special websites. Usually, you will be able to apply for jobs through these websites by attaching CV and cover letter. Examples of Irish job search portals: Jobs in public sector: Employment opportunities in the non profit sector Job vacancies are often listed in national and local newspapers and also on their websites: The Independent The Irish Times The Evening Herald The Irish Examiner

18 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl. 18 Świadczenia socjalne Świadczenia w ramach pomocy społecznej w Irlandii podzielone są na cztery kategorie: Świadczenia składkowe Świadczenia bezskładkowe Świadczenia uniwersalne Świadczenia dodatkowe Aby móc ubiegać sie o niektore świadczenia pomocy socjalnej trzeba spełnić warunek stalego pobytu w Irlandii oraz dodatkowe warunki określone indywidualnie dla każdego świadczenia. Są one krótko opisane pod każdym wymienionym poniżej świadczeniem. Świadczenia składkowe Świadczenia te wiążą się ze składkami na ubezpieczenie społeczne opłacanymi przez pracodawców oraz pracowników. Świadczenia bezskładkowe oparte są na kryterium dochodowym i przeznaczone są dla osób, które nie mają wystarczającej liczby składek, by kwalifikować się do świadczeń składkowych lub osób, które już swoje świadczenia wykorzystały, np. Dodatek dla osób poszukujących pracy (Jobseeker s Allowance) odpowiednikiem Zasiłku dla osób poszukujących pracy, przyznawanym w oparciu o kryterium dochodowe. Świadczenia uniwersalne nie zależą ani od składek ani od osiąganego dochodu. Przyznawane są osobom spełniającym określone kryteria osobiste. Świadczenia dodatkowe mogą być przyznane jako dodatek do otrzymywanych podstawowych świadczeń pomocy społecznej. Jednak nie są przyznawane wszystkim osobom otrzymującym wsparcie z pomocy społecznej. Często są przyznawane osobom spełniający określone kryterium dochodowe lub osobiste. Poniżej wymienione są niektóre z dostępnych świadczeń pomocy społecznej w Irlandii. 1. Świadczenia dla osób bezrobotnych/poszukujących pracy Jobseekers Benefit (JB) / Zasiłek dla poszukujących pracy jest to świadczenie wypłacane tygodniowo osobom, zależne od wysokości opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne Jobseekers Allowance (JA) Dodatek dla poszukujących pracy jest to również świadczenie wypłacane tygodniowo ale w oparciu o kryterium dochodowe. 2. Świadczenia chorobowe oraz dla osób niepełnosprawnych Illness Benefit/ Zasiłek chorobowy - świadczenie wypłacane tygodniowo osobom ubezpieczonym, które z powodu choroby są niezdolne do pracy Disability Allowance / Dodatek dla osób niepełnosprawnych długoterminowe świadczenie, oparte na kryterium dochodowym, dla osób niezdolnych do pracy, powyżej 16-go i poniżej 66-go roku życia. Invalidity Pension / Renta inwalidzka długoterminowe świadczenie, zależne od wysokości opłaconych składek, wypłacane osobom trwale niezdolnym do pracy na skutek choroby lub niesprawności. Blind Pension / Renta dla osób niedowidzących: świadczenie, dla osób niedowidzących, spełniających kryterium dochodowe Occupational Injuries Scheme/ System zasiłków z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

19 Living and working in Ireland What you need to know about this new country? Eng. 19 Social services The social welfare system in Ireland is divided into four main types of payments. These are: Social insurance payments Means tested payments/social Assistance Payments Universal payments Extra Income Supports With all social welfare payments, you must satisfy specific personal circumstances that are set out in the rules for each scheme. As well as satisfying the necessary circumstantial criteria, other rules also apply which are briefly explained under the headings for the different types of payments. You must be habitually resident to qualify for social assistance payments in Ireland. Social insurance payments Social insurance payments are given to people who satisfy specific social insurance contribution conditions (PRSI conditions), in addition to the necessary circumstantial conditions. Means tested payments are primarily designed for people who have insufficient PRSI contributions to qualify for the equivalent social insurance-based payments. An example would be a person who becomes unemployed, applies for Jobseeker s Benefit but fails to qualify because he or she has insufficient contributions. He or she can instead apply for Jobseeker s Allowance, which is the means tested equivalent payment. Universal payments are paid regardless of a person s income or social insurance record. They are only dependent on the claimant satisfying specific personal circumstances. Extra Income Supports are supports that are provided in addition to your main social welfare payment. These supports are not available to everyone on a social welfare payment. They are often means tested, have rules regarding personal circumstances and may be dependent on a person receiving a particular payment. Some of the social welfare payments and supports that are available include: 1. Support payments for people in unemployment Jobseekers Benefit (JB) is a weekly payment based on insurance contributions. Jobseekers Allowance (JA) is also a weekly payment but is means tested. 2. Illness and disability Illness Benefit - a payment made to insured people who are unable to work due to illness Disability Allowance - a Long-Term, means tested payment for people with a disability who are aged 16 or over and under age 66. Invalidity Pension - a long term, contribution based payment made to people who are permanently incapable of work because of an illness or incapacity. Blind Pension: A means tested payment for visually impaired people. Occupational Injuries Scheme: Payments for insured workers who have an accident at work or have a disease due to the work they do

20 Życie i praca w Irlandii Co powinieneś wiedzieć o nowym kra ju? Pl Świadczenia dla opiekunów The Carer s Allowance / Dodatek opiekuńczy jest to świadczenie dla osób, które spełniają wymogi kryterium dochodowego i chcą się opiekować osobami, które tej opieki potrzebują. Carer s Benefit / Zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem wypłacanym osobom ubezpieczonym, które rezygnują z pracy by zapewnić pełną opiekę potrzebującej osobie(osobom). The Respite Care Grant / Zapomoga z tytułu opieki zastępczej. wypłacane corocznie dla opiekunów sprawujących opiekę w pełnym wymiarze godzin nad osobami wymagającymi stałej opieki. Świadczenie wypłacane jest niezależnie od dochodów uzyskiwanych przez opiekuna, jednak jest zależne od określonych warunków. 4. Świadczenia w przypadku śmierci członków rodziny. Widow/Widower s Contributory Pension / Renta dla wdów/wdowców (składkowa) może być wypłacana jeśli zmarła osoba lub jej małżonek/małżonka mają wystarczająco dużo opłaconych składek PRSI. Widow/Widower s Non-Contributory Pension / renta dla wdów/wdowców (bezskładkowa): jest świadczeniem podlegającym kryterium dochodowemu i wypłacana wdowomi wdowcom, którzy nie mają prawa do renty składkowej dla wdów/wdowców. Widowed Parent Grant/Zapomoga dla owdowiałego rodzica: Jednorazowa dotacja dla rodzin z dziećmi o niskich dochodach po śmierci jednego z rodziców. Funeral Grant /Zasiłek pogrzebowy: Jednorazowa dotacja na pokrycie kosztów pogrzebu 5. Wsparcie dla rodzin, dzieci, zasiłek macierzyński Adoptive Benefit / Zasiłek adopcyjny - to świadczenie wypłacane osobie, która zdecydowała się na adopcję dziecka. Może być przyznany osobom zatrudnionym na etat, a także osobom pracującym w systemie samozatrudnienia, które spełnią wymagane warunki ilości opłaconych składek na PRSI. Child Benefit / Zasiłek rodzinny/na dziecko (wcześniej znany jako Children s Allowance) wypłacany jest rodzicom lub prawnym opiekunom dzieci, które razem z nimi mieszkają i pozostają na ich utrzymaniu. Świadczenie przysługuje na dziecko poniżej 16 roku życia lub w wieku od 16 do 19 lat, uczące się w trybie dziennym, uczestniczące w kursie Youthreach organizowanym przez FÁS lub upośledzone fizycznie lub psychicznie. (Zasiłek rodzinny wypłacany jest rodzicom, których dziecko przebywa w innym kraju Unii Europejskiej) Early Childcare Supplement / Dodatek na opiekę dla małych dzieci świadczenie na dziecko poniżej 6-go roku życia wypłacane automatycznie osobom otrzymującym Zasiłek rodzinny Family Income Supplement / Dodatek dla rodzin o niskich dochodach (FIS) jest wolnym od podatku świadczeniem, wypłacanym tygodniowo dla tych osób (także osób samotnie wychowujących dziecko), które pracują i osiągają niskie dochody. Dziecko spełniające wymogi tego świadczenia to każde dziecko poniżej 18 roku życia lub dziecko w wieku od 18 do 22 lat uczące się w trybie dziennym. Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty (z tytułu opłacanych składek)oraz Dodatek dla opiekuna prawnego sieroty (bezskładkowy) jest wypłacany opiekunom dzieci osieroconych w wieku do 18 roku życia lub do 22 roku życia, jeśli dziecko uczy się w trybie dziennym w szkole lub uczelni wyższej. Health and Safety Benefit / Zasiłek dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, narażonych na szkodliwe warunki pracy to wypłacane co tydzień świadczenie dla kobiet, które mają zagwarantowane prawo do urlopu z tytułu ochrony zdrowia w czasie ciąży lub karmienia piersią.i Maternity Benefit / Zasiłek macierzyński - Zasiłek macierzyński jest świadczeniem dla kobiet przebywających na urlopie macierzyńskim, które opłaciły pewną ilość składek PRSI ubezpieczenia społecznego). Podanie o zasiłek musisz złożyć na 6 tygodni przed pójściem na urlop macierzyński (12 tygodni, jeśli jesteś samozatrudniona). Kwotą, jaką będziesz otrzymywać w ramach zasiłku, zależna będzie od Twoich zarobków. Jeśli otrzymujesz już jakieś świadczenia socjalne, Twój zasiłek macierzyński będzie wypłacany w kwocie o 50% niższej. One Parent Family Payment / Zasiłek dla rodzica samotnie wychowującego dzieci - Zasiłek ten jest świadczeniem przeznaczonym dla mężczyzn lub kobiet, którzy samotnie wychowują dzieci.