Opis ważniejszych przedsięwzięć promujących i popularyzujących wyniki badań naukowych

Transkrypt

1 UPOWSZECHNIANIE NAUKI POPULARYZACJA Opis ważniejszych przedsięwzięć promujących i popularyzujących wyniki badań naukowych 1. Udział w XVIII Festiwalu Nauki i Sztuki w Krakowie XVIII Festiwal Nauki i Sztuki w Krakowie odbył się w dniach maja 2018 roku pod hasłem Moc rozumu. Patronem Festiwalu był wybitny polski psychiatra, prof. Antoni Kępiński, którego setna rocznica urodzin przypadła w 2018 roku. Głównym koordynatorem Festiwalu była Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Festiwalowe Miasteczko Naukowe otwarte było na Rynku Głównym, gdzie odbyło się wiele konkursów, prelekcji, wykładów, zawodów sportowych i koncertów. Wśród wydarzeń festiwalowych znalazł się Turniej Szachowy, w którym brała udział reprezentacja z IFJ PAN. Czteroosobowa drużyna IFJ PAN zajęła wysokie szóste miejsce. Wśród licznych stanowisk, prezentujących krakowskie uczelnie i instytucje naukowe, znalazły się też ekspozycje przygotowane przez pracowników i doktorantów z IFJ PAN. Koordynatorem udziału IFJ PAN w Festiwalu była dr hab. Barbara Marczewska. W jednym z namiotów zwiedzających zaproszono do podróży do początków Wszechświata. Drugi namiot poświęcony był czarnym dziurom, falom grawitacyjnym, ciemnej materii oraz projektowi CREDO. W czasie imprezy przez dwa namioty wystawowe IFJ PAN przewinęło się blisko 1000 osób. Ekspozycja z naszego Instytutu została także przedstawiona w prowadzonych na żywo wywiadach radiowych i telewizyjnych. Wielkim wydarzeniem propagującym ideę detekcji promieniowania kosmicznego za pomocą smartfonów były występy sceniczne przygotowane przez zespół dr. hab. Piotra Homoli. W czasie dwóch brawurowych 15-minutowych wejść na festiwalową scenę główną, przedstawiono spektakl towarzyszący próbom pobicia rekordu świata w grupowym łapaniu cząstek smartfonami. 2. Udział w 22. Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik Cykliczna impreza plenerowa popularyzująca naukę Piknik Naukowy odbyła się 9 czerwca 2018 roku w Warszawie na Stadionie Narodowym. Organizatorzy stawiają sobie za cel rozbudzanie ciekawości i inspirowanie do samodzielnego poszerzania wiedzy. Motywem przewodnim 22. edycji pikniku był Ruch. Na Pikniku Naukowym odwiedzający mogli spotkać się z setkami naukowców i popularyzatorów nauki, którzy opowiadali o swojej pracy. Przez cały dzień przedstawiali eksperymenty, opowiadali o tym, co ich w nauce ciekawi. Popularyzatorzy nauki (10 osób) z Instytutu opowiadali m.in. o sposobach pomiaru radonu oraz o różnych możliwościach detekcji promieniowania jądrowego. Prezenterzy z IFJ PAN objaśniali sposoby pomiarów zanieczyszczeń i dawek promieniowania jądrowego w powietrzu, zaprezentowali 4 pokazy zatytułowane: Promieniowanie jonizujące i jego propagacja w środowisku, Transport skażeń w środowisku, Przyspiesz cząstkę w akceleratorze, Przełom w nauce? Teraz Twój ruch - badaj Wszechświat smartfonem!. Stanowisko IFJ PAN odwiedziło kilkuset gości. 3. Udział w 4. Edycji Pikniku Naukowego Polskiej Akademii Nauk Czwarta edycja Pikniku Naukowego Polskiej Akademii Nauk, organizowanego przez Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN wspólnie z Miejskim Ośrodkiem Kultury, odbyła się 23 czerwca 2018 roku w Olsztynie pod hasłem Nauka też sztuka. Piknik ten jest nowatorską inicjatywą w regionie Warmii i Mazur. Popularno-naukowe pokazy, warsztaty, eksperymenty i konkursy były znakomitą okazją do spróbowania swoich sił w naukowych 12

2 wyzwaniach i zrozumienia zjawisk, które towarzyszą nam w codziennym życiu. Organizatorzy zaprosili do Olsztyna zaprzyjaźnionych naukowców z innych instytutów Polskiej Akademii Nauk. Odwiedzający mogli m.in sprawdzić jak wyglądają nogi bakterii i jakie magiczne właściwości mają ciecze nienewtonowskie. Instytut Fizyki Jądrowej PAN zaprezentował się po raz pierwszy podczas tegorocznego pikniku. Dr hab. Robert Kamiński i dr hab. Dariusz Góra przybliżali odwiedzającym m.in. sekrety promieniowania kosmicznego. Przedstawiane i omawiane były filmy i plakaty poświęcone czarnym dziurom, falom grawitacyjnym, ciemnej materii oraz projektowi CREDO. Pokazywane były sposoby rejestracji promieniowania kosmicznego głównie za pomocą smartfonów. Prezentacja IFJ PAN cieszyła się dużym powodzeniem wśród odwiedzających. 4. Małopolska Noc Naukowców w IFJ PAN - 13 edycja W dniu 28 września 2018 roku miało miejsce kolejne wydarzenie z cyklu Małopolska Noc Naukowców, koordynowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i dofinansowane z Programu Unii Europejskiej (projekt Małopolska Noc Naukowców ). Od godz. 15:00 do 23:00 można było zobaczyć przygotowane przez pracowników IFJ PAN atrakcje pod hasłem Od idei do zastosowań. Organizacja Małopolskiej Nocy Naukowców jest największym przedsięwzięciem Instytutu promującym naukę. W różnych punktach, które były przygotowane dla odwiedzających, prezentacje prowadziło 121 naukowców. Grupy zwiedzających oprowadzało 18 pilotów. Łącznie do powodzenia imprezy przyczyniły się 163 osoby. W tym dniu odwiedziło nas około 1100 osób pasjonatów nauki. W grze terenowej wzięło udział 218 uczestników. Koordynatorami udziału IFJ PAN w Małopolskiej Nocy Naukowców byli dr hab. Paweł Błasiak i dr hab. Anna Kaczmarska. Atrakcje przygotowane przez IFJ PAN dla uczestników MNN2018: a) Pod chmurką w namiotach usytuowanych na terenach zielonych Instytutu przedstawiane były dokonania i osiągnięcia sześciu oddziałów IFJ PAN, obejmujące prezentacje i doświadczenia z udziałem publiczności. Przygotowany został również Namiot CREDO, gdzie pokazywane były plakaty i krótkie filmy o czarnych dziurach i gwiazdach neutronowych, o rejestracji oraz źródłach fal grawitacyjnych, o występowaniu promieniowania kosmicznego wokół nas oraz jego rejestracji przy pomocy popularnych smartfonów, dzięki aplikacji CREDO Detector. Ponadto można było odwiedzić Namiot Konstruktora. Odbywały się tam warsztaty dla dzieci i nie tylko, w których uczestnicy mogli zbudować proste modele urządzeń fizycznych (takich jak: spektroskop, poduszkowiec, peryskop, kalejdoskop) i zabrać je do domu. Uczestnicy mogli dowiedzieć się, jak działają wykonane przez nich urządzenia. Przygotowany został również mini salon tatuażu wodnego Tatuaż z fizyką w tle. W specjalnym Namiocie Podsłuchiwanie satelitów można było zobaczyć rejestrację zdjęć z satelitów pogodowych przelatujących nad IFJ PAN przy pomocy prostej karty telewizyjnej do komputera oraz kawałka drutu jako anteny (zwiedzający dowiadywali się jak to zrobić w domu). Śledzono również sygnały nadawane z samolotów przelatujących wokół Krakowa. b) Laboratoria Instytutu na szlaku W labiryncie nauki : Pracownia wzrostu monokryształów; Laboratorium Aparaturowych Źródeł Neutronów im. Prof. J.A. Czubka; Laboratorium badań materii miękkiej niezwykłe stany skupienia materii; Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych pomiary radioaktywności w środowisku; Fizyka w Wielkich Laboratoriach prezentacja udziału polskich naukowców, w tym naukowców z IFJ PAN, w wielkich międzynarodowych eksperymentach, takich jak ATLAS, ALICE i LHCb, które wykonują pomiary zderzeń protonów i jąder w największym na świecie akceleratorze cząstek elementarnych LHC. Prezentacje 13

3 połączone były z rozmową (przez tele-most) z pracownikami Instytutu, przebywającymi obecnie w CERN; Laboratorium Badań Magnetycznych; Pracownia obrazowania magnetyczno-rezonansowego; Laboratorium Spektrometru Całego Ciała; Dział Budowy Aparatury i Infrastruktury Naukowej (DAI) odwiedzający obejrzeli proces produkcji detektorów scyntylacyjnych, wykorzystywanych w projekcie Pierre Auger. Ponadto zapoznali się ze sposobem ich testowania za pomocą dedykowanego stanowiska testowego. Zaprezentowana została także praca zaawansowanej obrabiarki numerycznej. Dodatkowo można było z bliska zaobserwować wydruk z drukarki 3D. Zwiedzający mogli również zobaczyć unikatowe eksponaty, będące pamiątkami niektórych wielkich eksperymentów fizycznych. Programiści i elektronicy działu DAI pomogli odwiedzającym postawić pierwsze kroki w programowaniu w oparciu o platformę Arduino. Wraz z pracownikami NZ12 został przygotowany pokaz działania prototypu teleskopu dla projektu CTA (Cherenkov Telescope Array). Centrum Cyklotronowe Bronowice CCB wizyta w jednym z nielicznych miejsc w Europie, gdzie prowadzona jest protonowa terapia nowotworowa. Zwiedzający mieli okazję zobaczyć, gdzie opracowuje się dane kliniczne, przygotowuje plany terapii, a także pozycjonuje i napromieniowuje pacjentów; Alicja w krainie cząstek interaktywna prezentacja dotycząca fizyki cząstek, gdzie można było porozmawiać i zobaczyć odpowiedzi w wirtualnym świecie przez specjalne okulary symulujące pracę detektora ALICE w CERN. c) W ciągu całej Nocy Naukowców w IFJ PAN, w ramach Kina naukowego, cyklicznie wyświetlane były filmy popularnonaukowe: "Tajemniczy Świat Jąder Atomowych", "Badamy tajemnicę DNA", "Kronika Bronowicka", których twórcą jest dr hab. Jerzy Grębosz, a także film "Przesuwanie horyzontów" w reżyserii Wiktora Niedzickiego. d) Podobnie jak w latach poprzednich, zorganizowany został również pokaz doświadczeń fizycznych Triki fizyki - czyli pokaz eksperymentów, w których przyroda odsłania swoje magiczne oblicze. Jak wielkiej siły potrzeba, by zgnieść jajko? Czym jest polimer? Czy można zdmuchnąć świeczki na torcie stojąc w odległości kilku metrów od niego?... Na te pytania (i wiele innych) odwiedzający mogli znaleźć odpowiedzi podczas pokazów, które przeprowadziła grupa doktorantów Międzynarodowego Studium Doktoranckiego IFJ PAN. Podczas tegorocznej Nocy Naukowców odbył się również pokaz Fizyka dla dorosłych czyli pokazy doświadczeń fizycznych dozwolonych od lat 18. e) Wykład o fizyce bębnów oraz koncert krótki popularno-naukowy wykład prof. Piotra Zielińskiego o fizyce bębnów oraz koncert na bębnach zespołu Changa przed budynkiem IFJ PAN. f) Kanapa Zapytaj Fizyka miejsce, gdzie można było ciekawie i spokojnie porozmawiać o fizyce z pracownikami IFJ PAN. g) Zorganizowana została wystawa prac malarskich uczonych pracujących w Instytucie prof. Michała Turały, prof. Jerzego W. Mietelskiego oraz dr hab. Magdaleny Parlińskiej- Wojtan. Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród zwiedzających. h) Podczas tegorocznej Nocy Naukowców przygotowana została również Lamusownia wyprawa w przeszłość IFJ PAN. Wystawa starych eksponatów oraz przyrządów doświadczalnych, pokazujących jak kiedyś uprawiano fizykę. i) Dla zwiedzających została przygotowana dodatkowa atrakcja "Naukowe podchody" gra zadaniowa utrzymana w konwencji "gry miejskiej", nawiązująca do praw i zjawisk fizycznych spotykanych w codziennym życiu. Uczestnicy zostali wyposażeni w mapę terenów Instytutu, która ułatwiała dotarcie do zadań konkursowych. Prawidłowe 14

4 rozwiązanie ujawniło miejsce kolejnego zadania. Na zwycięzców, którzy przeszli całą grę czekały nagrody. 5. Pokazy popularyzujące naukę dla dzieci i młodzieży W 2018 roku Instytut zaprosił nauczycieli i uczniów szkół podstawowych i średnich na cykl widowisk popularnonaukowych. Prowadzącym był redaktor Wiktor Niedzicki uznany popularyzator nauki i dziennikarz telewizyjny, znany z programów Laboratorium (25 lat na antenie TVP1), Kuchnia, Od kuchni, nauczyciel akademicki, pracownik IFJ PAN. Wykład dotyczący historii metrologii pt. Kłopotów "od metra... " prezentowany był w dniach czerwca oraz ponownie 8 października 2018 roku w auli Instytutu dwukrotnie w ciągu dnia i cieszył się wielkim zainteresowaniem. W dniach 9-12 października 2018 roku zorganizowano cykl pokazów pt. Fizyka jest SUPER, dedykowany dla uczniów zerówki i początkowych klas szkoły podstawowej. Redaktor Wiktor Niedzicki, wspólnie z widzami, wykonywał ciekawe, a często również zabawne eksperymenty. Po zakończeniu obu organizowanych przez Instytut widowisk ogłaszany był krótki konkurs z nagrodami dla zwycięzców. Pokazom towarzyszyły również prezentacje projektu CREDO oraz pomiary promieniotwórczości próbek środowiskowych zaprezentowane przez pracowników IFJ PAN. W wydarzeniach, z wielkim aplauzem, wzięło udział około 770 uczniów ze szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół średnich Krakowa i okolic. Z okazji pokazów dla dzieci Instytut Fizyki Jądrowej PAN wydał książeczkę popularnonaukową, zawierającą opis i zdjęcia ilustrujące wybrane proste doświadczenia fizyczne dla najmłodszych, opracowane przez redaktora Wiktora Niedzickiego, zatytułowaną Czwarte laboratorium Wiktora, wydanie II. 6. Udział w wydarzeniu Noc Naukowców - Fusion Night w Galerii Warmińskiej W ramach ogólnopolskiej Nocy Naukowców, 28 września 2018 roku pasaże Galerii Warmińskiej w Olsztynie zamieniły się w widowiskowe laboratoria, w których można było badać, odkrywać, eksperymentować i uczyć się przez zabawę. Instytut Fizyki Jądrowej PAN reprezentował Konrad Kopański, który przygotował program prelekcji, przedstawiony również w przeddzień wydarzenia w I oraz IV Liceum Ogólnokształcącym w Olsztynie, pt. Promieniowanie Kosmiczne Poznaj tajemnice czarnych dziur, gwiazd neutronowych i promieniowania kosmicznego! Dowiedz jak zostały odkryte fale grawitacyjne i czy promieniowanie kosmiczne można zarejestrować smartfonem!. Zaprezentowane zostały atrakcyjne plakaty, filmy oraz prezentacje, przedstawiające w przystępny sposób bardzo złożone i fascynujące zjawiska. Uczestnicy wydarzenia, za pomocą detektorów promieniowania kosmicznego Cosmic Watch, mogli w czasie rzeczywistym zarejestrować docierające do nas cząstki promieniowania kosmicznego. Co więcej, każdy z uczestników mógł pobrać darmową aplikację CREDO Detector na telefon komórkowy, która umożliwia zarejestrowanie cząstek promieniowania kosmicznego za pomocą matrycy aparatu fotograficznego, znajdującego się w smartfonie. Tym sposobem każdy mógł stać się badaczem, wykorzystując jedynie swój smartfon jako prosty detektor. Prezentacje cieszyły się ogromnym zainteresowaniem, zarówno osób starszych, młodzieży oraz dzieci. 7. Dzień Otwarty IFJ PAN dla studentów 25 kwietnia 2018 roku po raz pierwszy zorganizowano w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN Dzień Otwarty dla studentów, którzy mieli szansę porozmawiać z naszymi pracownikami oraz zapoznać się z aktualnymi ofertami praktyk studenckich, prac inżynierskich, licencjackich, magisterskich oraz doktorskich. Celem tego wydarzenia było nie tylko przedstawienie studentom aktualnych ofert praktyk studenckich i prac dyplomowych, ale także zaprezentowanie laboratoriów, punktów preparatyki próbek i sprzętu doświadczalnego 15

5 (w Oddziałach NO3, NO5, NO6, DAI i CCB), jak i omówienie i wyjaśnienie prowadzonych prac naukowych w tych laboratoriach. Odwiedzający mieli szansę indywidualnego spotkania z potencjalnymi opiekunami praktyk studenckich lub prac dyplomowych. Zorganizowana została również seria mini-wykładów dotyczących projektu CREDO (dr hab. Piotr Homola), opisu i modelowania następstw zmian chorobowych w układzie naczyniowym i fizjologii słyszenia (dr inż. Marcin Majka) oraz ewolucji jąder wzbudzonych (dr hab. Katarzyna Mazurek). W związku z organizowanym wydarzeniem uruchomiono podstronę na której zebrano aktualne oferty praktyk studenckich i prac dyplomowych możliwych do realizacji pod opieką naukowców z IFJ PAN. Informacja o wydarzeniu była rozpowszechniana na uczelniach całej Polski oraz wśród kół naukowych z kraju. Planowane jest powtórzenie wydarzenia w 2019 roku. Pomysłodawcą i koordynatorem Dnia Otwartego dla studentów był dr hab. Mirosław Gałązka. 8. Udział w Międzynarodowych Warsztatach Fizyki Cząstek Elementarnych (XIV International Masterclasses, Hands on Particle Physics) W 2018 roku Instytut Fizyki Jądrowej PAN, we współpracy z Komitetem Fizyki PAN, zorganizował coroczne Warsztaty Fizyki Cząstek Elementarnych, dzięki którym uczestnicy mogli zapoznać się z podstawami tej dziedziny fizyki oraz metodami badań w niej wykorzystywanymi. Po wysłuchaniu wykładów, uczniowie dokonywali samodzielnej analizy najnowszych danych doświadczalnych z eksperymentu przy akceleratorze LHC, a na zakończenie podczas wideokonferencji omawiali swoje wyniki z fizykami z CERN. W 2018 roku IFJ PAN zorganizował warsztaty w 4 miastach: w Sosnowcu (26 II) w Krakowie (2 III), w Bielsku-Białej (12 III) i w Kielcach (19 III). W ćwiczeniach, organizowanych przez dr. hab. Krzysztofa Woźniaka z pomocą 10 innych pracowników IFJ PAN lub słuchaczy Międzynarodowego Studium Doktoranckiego, wzięło udział łącznie 348 uczniów z 21 szkół średnich. Poza uczestnikami z miejscowości, w których odbywały się warsztaty, przyjeżdżali także uczniowie z miast w ich pobliżu (m.in. z Rzeszowa, Tarnowa i Wadowic). Podczas Warsztatów wykłady prezentowali: dr hab. Paweł Brückman, mgr Bartosz Małecki, dr hab. Krzysztof Woźniak i dr Bartłomiej Żabiński. 9. Praktyki studenckie "IFJ PAN Particle Physics Summer Student Programme " W dniach od 2 do 27 lipca w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN, dzięki współfinsowaniu przez Komitet Fizyki PAN, odbywały się praktyki studenckie. Była to już szósta edycja tego programu, prowadzonego w poprzednich latach pod hasłem Laboratorium fizyki cząstek elementarnych. W tym roku zasięg praktyk został rozszerzony zaproszenie zostało skierowane również do studentów z zagranicy. Z tego powodu zmieniono nazwę na anglojęzyczną IFJ PAN Particle Physics Summer Student Programme oraz przygotowano wszystkie materiały dla studentów w języku angielskim. Tematyka praktyk oparta była o zagadnienia związane z fizyką wysokich energii. W pierwszym tygodniu praktyk odbyły się wykłady oraz ćwiczenia. Pozostałe trzy tygodnie poświęcone były na realizację projektów pod okiem pracowników IFJ PAN. Podczas pracy nad projektami studenci zdobyli wiedzę na temat sposobów wykonywania pomiarów oraz analizy i interpretacji danych. Dzięki współpracy z organizacjami zagranicznymi (m.in. CERN), studenci mogli analizować część danych zebranych przez międzynarodowe eksperymenty fizyki cząstek, m. in. ATLAS, ALICE, LHCb, Belle, NA61/SHINE czy T2K. W drugim tygodniu praktyk zorganizowany został cykl seminariów, które miały charakter otwarty. W ostatnim dniu praktyk zorganizowana została mini-konferencja, podczas której wszystkie zespoły zaprezentowały wyniki wykonywanych projektów. Więcej szczegółów oraz materiałów znajduje się na stronie projektu: ppss.ifj.edu.pl oraz na profilu Facebookowym: 16

6 Na tegoroczną edycję wpłynęło 46 zgłoszeń (w tym 5 z zagranicy), z których do udziału zakwalifikowano 31 osób (w tym 3 z zagranicy). Praktyki cieszą się niesłabnącą popularnością wśród studentów. Uczestnicy komentowali, że jest to jedna z najlepszych ofert praktyk wakacyjnych. Głównymi organizatorami praktyk byli: dr Maciej Trzebiński, dr Rafał Staszewski oraz prof. dr hab. Janusz Chwastowski. W praktyki zaangażowani byli również pracownicy Oddziału 1, Oddziału 2 oraz Oddziału Inkubator Odkryć Naukowych w Krakowie Inkubator Odkryć Naukowych (ION) to inicjatywa IFJ PAN, w ramach której młodzi ludzie nie tylko uczestniczą w projektach swoich mentorów doświadczonych naukowców, mogą również proponować i realizować własne przedsięwzięcia. Działania podejmowane w ramach ION mają prowadzić do połączenia zasobów infrastrukturalno-osobowych wielu instytucji, co powinno ułatwić powstawanie prac naukowych i dokonywanie odkryć, a także budowanie ścieżek kariery naukowej naukowców przed doktoratem oraz promocję nauki. W ramach ION prowadzone są już np. prace w zakresie projektu CREDO, dotyczącego badania promieni kosmicznych, sfinansowanego z funduszy Instytutu Fizyki Jądrowej PAN oraz z Funduszu Wyszehradzkiego. Inicjatorem Inkubatora jest dr hab. Piotr Homola (IFJ PAN), a projekt koordynują: dr hab. Krzysztof Woźniak (IFJ PAN), dr hab. Joanna Jałocha-Bratek i dr inż. Piotr Poznański (oboje PK). W roku 2018 w działaniach prowadzonych w ramach ION uczestniczyło kilkadziesiąt osób. 11. Organizacja konferencji CREDO w Szkole 2018 Jednym z wydarzeń w ramach międzynarodowej konferencji naukowej CREDO Week 2018 (1-5 października 2018) było zorganizowanie 3 października 2018 roku ogólnopolskiego szkolenia dla nauczycieli konferencji pt. CREDO w Szkole Na konferencję, połączoną z warsztatami w ramach projektu CREDO (Ekstremalnie Rozproszone Obserwatorium Promieniowania Kosmicznego), zaproszono nauczycieli przedmiotów matematyczno przyrodniczych. Spotkanie dało możliwość przystąpienia do międzynarodowego projektu badawczego, dzięki któremu nauczyciele i uczniowie będą mogli prowadzić prawdziwe badania naukowe za pomocą urządzeń mobilnych. Podczas konferencji nakręcony został film popularyzatorski z wypowiedziami nauczycieli uczestniczących w konferencji, który zamieszczono na kanale IFJ PAN w serwisie internetowym YouTube. 12. Konkurs dla uczniów szkół średnich Tatuaż z fizyką w tle W ramach Małopolskiej Nocy Naukowców Instytut był organizatorem konkursu na projekt tatuażu zmywalnego, zatytułowanego Tatuaż z fizyką w tle. Konkurs, oprócz popularyzacji fizyki wśród uczniów szkół średnich, miał na celu zachęcenie do zapoznania się z tematyką badań prowadzonych w naszym Instytucie i nie tylko. W związku z organizacją konkursu uruchomiono podstronę, na której ogłoszono również laureatów. Informacja o wydarzeniu została rozesłana do zaprzyjaźnionych szkół średnich w całym kraju oraz rozpowszechniona przez media społecznościowe. W konkursie wzięło udział 89 uczniów z 65 szkół. Przyznano 3 nagrody główne oraz 5 wyróżnień. Nagrodzone prace można zobaczyć na stronie Konkurs Łowcy Cząstek W 2018 roku Instytut Fizyki Jądrowej PAN oraz CREDO Collaboration zaprosili szkoły i organizacje edukacyjne do wzięcia udziału w konkursie "Łowcy Cząstek". Konkurs polega na drużynowym wykrywaniu cząstek wtórnego promieniowania kosmicznego oraz radioaktywności lokalnej przy pomocy smartfonów wyposażonych w aplikację CREDO Detector. Konkurs trwa od października 2018 do końca czerwca 2019 roku i jest efektem przeprowadzonych warsztatów CREDO w Szkole. Uczestniczy w nim już prawie 40 szkół 17

7 i 830 uczniów. Rywalizacja odbywa się w następujących kategoriach: Liga (polega na chwytaniu cząstek w czasie jednej, wybranej nocy w miesiącu), Maraton (całkowita liczba zebranych cząstek) i Czas Pracy (całkowity czas pracy zarejestrowanych urządzeń). Celem konkursu jest stworzenie sieci użytkowników aplikacji CREDO Detector, umożliwiającej zbieranie danych na temat promieniowania kosmicznego docierającego do powierzchni Ziemi, propagowanie idei współtworzenia nauki przez osoby nie będące profesjonalnymi naukowcami, umożliwienie dzieciom i młodzieży uczestnictwa w badaniach naukowych i współautorstwa odkryć naukowych. Ze szczegółami konkursu można zapoznać się na stronie: Projekt Fuzor Projekt Fuzor, czyli opieka naukowa nad uczniami Technikum nr 1 w Zespole Szkół Technicznych w Ostrowie Wielkopolskim. Opiekę naukową nad uczniami sprawowali dr hab. Marek Scholz, mgr inż. Andrzej Igielski i mgr inż. Krzysztof Król. Współpraca miała na celu zbadanie elektrostatycznej pułapki plazmowej typu Fuzor, skonstruowanej przez uczniów. Uczniowie odbyli łącznie 5 wizyt w Zakładzie NZ61 IFJ PAN. Pierwsza wizyta była poświęcona wyjaśnieniu zasady działania pułapki elektrostatycznej i możliwości utrzymania w niej plazmy deuterowej oraz generacji z tej plazmy neutronów z reakcji DD. W trakcie kolejnych wizyt zmontowano układ oraz przetestowano jego elementy składowe, napełniono pułapkę deuterem, wyznaczono przebiegi prądowe układu oraz dokonano próby pomiaru neutronów z reakcji DD. W wyniku przeprowadzonych eksperymentów uczniowie zakwalifikowali się do finału jednego z największych konkursów naukowych dla młodych konstruktorów w Polsce - E(x)plory, który odbył się w dniach października 2018 roku w Gdyni. W dalszej części współpracy planowana jest kontynuacja badań oraz opublikowanie otrzymanych wyników w postaci artykułu naukowego. 15. Warsztaty dla uczniów w ramach programu Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci W dniach września 2018 roku, na prośbę Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci, który pomaga w rozwoju wybitnie zdolnym uczniom szkół podstawowych i ponadpodstawowych, zorganizowano w Instytucie warsztaty dla szczególnie zainteresowanych fizyką licealistów. Koordynatorem ze strony Instytutu był dr inż. Michał Krupiński. Do udziału w warsztatach zakwalifikowało się dziesięcioro uczniów, którzy pracowali wraz ze swoimi opiekunami w następujących pracowniach i zakładach IFJ PAN: Zakład Badań Strukturalnych, Zakład Eksperymentu ATLAS, Zakład Materiałów Magnetycznych i Nanostruktur, Zakład Tomografii Magnetyczno-Rezonansowej, Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych. 16. Udział w 26. Międzynarodowych Targach Stomatologicznych Krakdent oraz w Warsaw Dental Medica Show 2018 Międzynarodowe Targi Stomatologiczne w Krakowie KRAKDENT to jedno z ważniejszych miejsc spotkań branży stomatologicznej w Europie Środkowo-Wschodniej. W 26 edycji targów KRAKDENT wzięło udział blisko 450 wystawców z 28 krajów. Podczas targów w dniach 8-10 marca 2018 roku, IFJ PAN prezentował swoją działalność dotyczącą pomiarów dawek indywidualnych i środowiskowych oraz testów specjalistycznych aparatury rentgenowskiej. Instytut zaprezentował się również w dniach 6-8 września 2018 roku podczas Warsaw Dental Medica Show Te międzynarodowe targi to interdyscyplinarne wydarzenie łączące branżę stomatologii i medycyny estetycznej. 18

8 17. Udział w 20. Międzynarodowych Targach Analityki i Technik Pomiarowych (EuroLab) Targi Analityki i Technik Pomiarowych EuroLab, które w roku 2018 odbyły się w Warszawie w dniach marca, są miejscem promocji najnowszych rozwiązań i technologii przeznaczonych dla laboratoriów, źródłem informacji o najnowocześniejszych metodach i technikach badawczych oraz miejscem spotkań producentów, sprzedawców i użytkowników aparatury. Podczas targów, jednostki PAN prezentowały swoją działalność wśród wystawców i obecnych przedstawicieli biznesu oraz nauki. IFJ PAN przedstawił działalność Centrum Cyklotronowego Bronowice oraz czterech akredytowanych laboratoriów Instytutu. 18. Akademickie Forum Energetyki Jądrowej Katedra Energetyki Jądrowej Wydziału Energetyki i Paliw AGH wraz z Kołem Naukowym Energetyków Jądrowych "Uranium" zorganizowały w dniach maja 2018 roku III Akademickie Forum Energetyki Jądrowej. W ramach tego cyklicznego wydarzenia przeprowadzono dla studentów pokazy i warsztaty we współpracy między innymi z Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych Instytutu Fizyki Jądrowej PAN. 19. Wsparcie Ogólnopolskiego Konkursu Eksperyment Łańcuchowy - Eksperyment Łańcuchowy to konkurs z dziedziny fizyki, organizowany z inicjatywy studentów Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wydarzenie jest skierowane do uczniów na wszystkich etapach edukacji, od przedszkolaków po studentów. W konkursie mogą również brać udział rodziny, grupy przyjaciół czy pracowników firm. Szósta edycja konkursu pod hasłem "Fizyka wszędzie styka" miała swój uroczysty finał w dniu 9 czerwca 2018 roku. Instytut Fizyki Jądrowej PAN wsparł to przedsięwzięcie, będąc jednym z fundatorów nagród. 20. Przyjmowanie wycieczek do laboratoriów Instytutu w ciągu roku Poza wydarzeniami otwartymi, takimi jak Małopolska Noc Naukowców, Instytut umożliwia zwiedzanie wybranych laboratoriów dla zorganizowanych grup także w ciągu roku. W roku 2018 Instytut odwiedziły 32 wycieczki, liczące łącznie 825 osób, w tym: z gimnazjów: 22 osoby (2 grupy), ze szkół średnich i pomaturalnych: 488 osób (15 grup), ze szkół wyższych: 251 osób (13 grup), studenci Eindhoven University of Technology, Holandia: 24 osoby, stypendyści programu stypendialnego UNESCO (cały świat): 36 osób. Wycieczki wybierają program zwiedzania spośród udostępnianych laboratoriów zwykle 2-3 dla każdej grupy, gdzie mogą wysłuchać półgodzinnej prelekcji na temat badań prowadzonych w danej pracowni. Dla grup wyświetlane są także filmy popularnonaukowe: Tajemniczy świat jąder atomowych i Badamy tajemnice DNA. Nauczyciele i opiekunowie grup otrzymują w prezencie na płycie CD oba wymienione filmy, a także film zrealizowany w oparciu o badania i terapię przeprowadzaną w IFJ PAN pt. Terapia protonowa nowotworów oka (aut. dr hab. inż. J. Grębosz). 21. Crazy Nauka - blog popularnonaukowy Crazy Nauka to najpopularniejszy i największy blog popularnonaukowy w Polsce. Wśród naukowców, którzy współpracują z zespołem redakcyjnym Crazy Nauki jest dr Michał Krupiński z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN. Na łamach bloga wyjaśniał on m.in. czy mikrofale mogą szkodzić zdrowiu. Na blogu przedstawiona została również najnowsza 19

9 książka Michała Krupińskiego pt. Ryzyk fizyk, czyli sens niepoważnych eksperymentów naukowych. 22. Media społecznościowe Instytut Fizyki Jądrowej PAN w 2018 roku rozpoczął swoją aktywność na portalu społecznościowym Facebook. Na oficjalnym profilu IFJ PAN zamieszczane są informacje dotyczące m.in. bieżących działań popularyzatorskich podejmowanych przez Instytut, informacje o doniesieniach prasowych w serwisie EurekAlert! itd. Konto IFJ PAN na Facebooku powiązane jest z Twitterem czy Google+. Swoje profile na Facebooku prowadzą także laboratoria i zakłady naukowe Instytutu, m.in. Laboratorium Dozymetrii Indywidualnej i Środowiskowej, Zakład Materiałów Magnetycznych i Nanostruktur, Zakład Teorii Systemów Złożonych. Prowadzone są również profile: IFJ PAN Particle Physics Summer Student Programme, projektu CREDO oraz konferencji Epiphany. Instytut aktywny jest również w serwisie internetowym YouTube, zamieszczając na swoim kanale filmy dotyczące działalności IFJ PAN. W 2018 roku odświeżona została również strona internetowa oraz ulotka informacyjna Instytutu. 23. Media informacyjne W 2018 roku Instytut zamieścił na globalnym naukowym serwisie prasowym: EurekAlert! notatki o szesnastu znaczących osiągnięciach naukowych, dokonanych z istotnym udziałem badaczy z IFJ PAN, które były opublikowane w renomowanych czasopismach. Doniesienia prasowe na tym serwisie miały od kilku do kilkunastu tysięcy otwarć w miesiącu. Notatki o tych osiągnięciach ukazały się także w szeregu mediów informacyjnych w Polsce, w tym PAP Nauka w Polsce. Serwis EurekAlert! jest prowadzony przez American Association for the Advancement of Science. Ponadto rok 2018 obfitował w dużą liczbę wywiadów publikowanych w codziennej prasie, jak i artykułów w miesięcznikach o zasięgu ogólnopolskim, a także w liczny udział w programach popularnonaukowych w telewizji i radio. Ukazało się także bardzo dużo informacji na portalach internetowych. Łączna liczba informacji medialnych wyniosła ponad Wykłady popularyzatorskie na zaproszenie różnych instytucji Dr hab. Paweł Brückman oraz , wykład W pogoni za nieznanym, czyli fizyka cząstek elementarnych, w ramach Międzynarodowych Warsztatów Fizyki Cząstek Elementarnych, w Krakowie i w Sosnowcu, , wywiad w radio TOK FM w ramach audycji Radiowa Akademia Nauk, pt. Fizycy szukają nowych cząstek Higgsa, (tematyka dotyczyła Nowej Fizyki''). Prof. dr hab. Stanisław Drożdż , wywiad pt. A Deep Dive into the Report Suggesting Bitcoin is a Traditional Market dla londyńskiego Finance Magnates (redaktor David Kimberley). Dr hab. Jerzy Grębosz , spotkanie naukowo-społeczne pt. Wśród ludzi pierwotnych Oceanii w Centrum Kultury Podgórza, , multimedialne show pod nazwą: Komputer, chaos, a zagadka życia podczas pikniku naukowo-dydaktycznego w Szkole Podstawowej nr 1 w Międzybrodziu Bialskim, , Ogólnopolskie spotkanie obieżyświatów, trampów i turystów, Hotel Prezydencki, Rzeszów. 20

10 Dr hab. Piotr Homola , wywiad do programu SONDA2, odc. 73 pt. Próżnia, , wykład dla uczniów XIV LO im. Stanisława Staszica w Warszawie pt. Cosmic-Ray Extremely Distributed Observatory: novel astrophysical potential and beyond, , wywiad dla serwisu informacyjnego Hlavne Spravy słowackiej telewizji TV TA3, , wykład dla studentów SKN Bozon AGH, pt. Cosmic-Ray Extremely Distributed Observatory: novel astrophysical potential and beyond, , scenariusz, reżyseria i udział w inscenizacji teatralnej pt. Mistrzostwa Świata w Łapaniu Cząstek Smartfonem, wystawionej na scenie Festiwalu Nauki i Sztuki na Rynku Głównym w Krakowie, , wywiad dla TVP 3 nt. prezentacji CREDO podczas Festiwalu Nauki i Sztuki w Krakowie, , wywiad dla portalu gizmodo.com, najbardziej poczytnego bloga naukowego w USA, do artykułu pt. Can Thousands of Smartphones Help Detect Cosmic Rays? autorstwa Ryana F. Mandelbauma, , wykład na zebraniu Międzynarodowego Towarzystwa Naukowego Fides et Ratio, pt. Encyklika 'Fides et Ratio' jako zadanie z punktu widzenia astrofizyka..., , wywiad dla Polskiego Radia Kraków, Darmowa aplikacja dla badaczy tajemnic Wszechświata CREDO Detector, , publiczny wykład podczas CREDO Workshop & Educational Event, w Budapeszcie, pt. Cosmic-Ray Extremely Distributed Observatory: novel astrophysical potential and beyond, , wykład dla nauczycieli podczas warsztatów CREDO w Szkole, w ramach konferencji CREDO Week 2018, pt. Cosmic-Ray Extremely Distributed Observatory: nowe możliwości badawcze w astrofizyce cząstek i nie tylko, , wywiad dla RMF FM pt. Co twój smartfon może robić w nocy? Podglądać... promieniowanie kosmiczne, , popularny wykład podczas World Space Week / Krakowski Tydzień Kosmosu, pt. Cosmic-Ray Extremely Distributed Observatory: badaj Wszechświat smartfonem!, , udział w panelu dyskusyjnym Encyklika 'Fides et ratio' w dwadzieścia lat później podczas Dni Jana Pawła II w Krakowie. Dr hab. Ewa Juszyńska-Gałązka i dr Małgorzata Jasiurkowska-Delaporte , 4 godz. wykładów dla licealistów Liceum Ogólnokształcącego nr II im. Stanisława Staszica, Piłsudskiego 1, w Tarnowskich Górach, pt. Zastosowanie komplementarnych metod eksperymentalnych i teoretycznych do popisu polimorfizmu i dynamiki wybranych związków materii miękkiej. Dr hab. Robert Kamiński i Kévin Almeida Cheminant cztery wykłady na obozie letnim Stowarzyszenia Astronomicznego Almukantarat. Dotyczyły one zagadnienia czarnych dziur, gwiazd neutronowych, fal grawitacyjnych oraz występowania i rejestracji promieniowania kosmicznego. Konrad Kopański , wykłady Fale grawitacyjne, promieniowanie kosmiczne oraz inne zagadki wszechświata a także promowanie projektu CREDO, połączone z prezentacją metod detekcji promieniowania kosmicznego w I Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Mickiewicza i w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2, LO nr 4. w Olsztynie, , wykład na temat promieniowania kosmicznego, jego detekcji oraz wpływu na astronautów i sprzęt podczas misji kosmicznych, wygłoszony podczas Zjazdu 21

11 Jesiennego Stowarzyszenia POLARIS OPP w ramach jubileuszu 10-lecia wizyty astronauty George'a D. Zamka w Sopotni Wielkiej. Dr hab. Krzysztof Kozak , wykład w ramach Uniwersytetu Otwartego AGH pt. Promieniotwórczość w naszych domach minimalizowanie zagrożeń, , Dzień Nauki o Ziemi w Publicznej Szkole Podstawowej im. Św. Jadwigi Królowej w Rzezawie wykład i ćwiczenia laboratoryjne, prowadzone wspólnie z dr Jadwigą Mazur, prezentujące promieniotwórczość w środowisku, , wykład Promieniowanie jonizujące, system wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych, systemy bezpieczeństwa w energetyce jądrowej oraz Czarnobyl Fukushima przyczyny, konsekwencje, podczas sesji seminaryjnej szkolenia służb kryzysowych województwa małopolskiego, dotyczących zdarzeń radiacyjnych, pod kryptonimem POZYTRON 2018, Sucha Beskidzka i Zawoja. Dr hab. Krzysztof Kozak, dr Jadwiga Mazur , pokazy pomiarów promieniotwórczości w środowisku, podczas II pikniku naukowego przygoda z nauką i tradycją dla uczniów oraz nauczycieli z Gminy Zembrzyce. Dr hab. Adam Kozela , wywiad w Radio Kraków Aksjony - cząstki ciemnej materii? razem z dr hab. Jackiem Zejmą z Instytutu Fizyki UJ. Dr inż. Michał Krupiński , udział w spotkaniu Spotkanie wokół dzieła Przedmiot optyczny, , Cricoteka, Spotkanie z naukowcami pt. "O postrzeganiu kolorów", wydarzenie towarzyszące wystawie Zbigniew Gostomski. Powroty", , udział w programie SONDA2 Działanie miasta pod względem naukowym, Polska Akademia Umiejętności w Krakowie, Herbaciarnia Naukowa, wykład Nowe materiały, nowe możliwości, nowy lepszy świat", , udział w programie SONDA 2 Błędy jako konieczny element nauki, , udział w programie ŚWIAT w TVN24 BiŚ, rozmowa z ekspertami na temat teorii pseudonaukowych pt. Nauka nie tylko dla naukowców, , udział w programie SONDA2 Rozmowy z naukowcami dotyczące symetrii w naturze, , udział w programie SONDA2 Działanie silnika parowego, , artykuł na portalu Czy mikrofale mogą szkodzić zdrowiu?, , Bielsko-Biała, Uniwersytet Dziecięcy UniKids, wykład Jak zapisać encyklopedię na łebku od szpilki", , udział w programie SONDA2 TVP1 Porównanie techniki lotu ptaka do samolotu, , udział w programie SONDA2 TVP1 Silniki parowe, , Kraków, Uniwersytet Jagielloński, wykład Od Plant do bozonu Higgsa" dla uczestników Wioski Olimpijskiej Collegium Invisibile, , udział w programie radiowym Goście Poranka WNET, rozmowa o tegorocznej Nagrodzie Nobla z dziedziny fizyki, którą dostali: Arthur Ashkin, Gérard Mourou i Donna Strickland, , Chrzanów, Małopolski Uniwersytet dla Dzieci, wykład Fizyka roweru", , udział w programie RADIA TOK FM: MAGAZYN Homo science rozmowa o sposobach popularyzowania nauki, w tym na temat książki: "Ryzyk-fizyk, czyli sens niepoważnych eksperymentów naukowych", 22

12 , udział w programie SONDA2 Drzewa, , udział w programie SONDA2 Wszystko o prądzie elektrycznym, , udział w spotkaniu z cyklu "Nauka na żywo" o nadciągającej rewolucji w elektronice, , udział w programie SONDA2 Korzyści i zagrożenia płynące ze smartfonów, , udział w programie SONDA2 Tajniki życia ryb Prof. dr hab. Wojciech M. Kwiatek , wykład w Szkole HERKULES pt. Biomedical application of synchrotron radiation, , wykład dla nauczycieli w WODN w Bielsku Białej pt. Zrozumieć promieniotwórczość, , wykład dla Koła Naukowego studentów Biotechnologii UJ pt. Biomedyczne zastosowania promieniowania synchrotronowego - przykłady. Prof. dr hab. Adam Maj , wykład pt. Niezwykły świat atomów a komputery, podczas pikniku naukowo-dydaktycznego w Szkole Podstawowej nr 1 w Międzybrodziu Bialskim. Dr Marcin Majka , wykład Osobliwości percepcji bardzo krótkich sygnałów dźwiękowych: konsekwencje zasady nieokreśloności w ramach Ogólnopolskiego Sympozjum Informacyjna koncepcja przestrzeni dzieła muzycznego, Tarnowska Szkoła Wyższa Dr Paweł Malecki , seminarium dla KN Bozon, Akademii Górniczo-Hutniczej Fizyka wysokich energii - przekraczanie granic, , seminarium dla KN Kwark Politechniki Krakowskiej, Fizyka wysokich energii - przekraczanie granic, , wykład dla uczniów gimnazjum Szkoły Podstawowej nr 8 im. Jana Pawła II w Trzebini pt. Fizyka cząstek elementarnych przekraczanie granic, podczas II Festiwalu Nauki Dobra zabawa w naukowej atmosferze. Mgr Bartosz Małecki, oraz , wykład Fizyka cząstek elementarnych w ramach Międzynarodowych Warsztatów Fizyki Cząstek Elementarnych, w Bielsku-Białej i w Kielcach. Dr Andrzej Ptok , wykład dla Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących "Meritum" w Siemianowicach Śląskich pt. Nauka polska na przestrzeni dziejów. Dr Wiktor Parol , wykład dla uczniów Zespołu Szkół nr 2 im. Księcia Pawła Karola Sanguszki w Lubartowie w ramach projektu Ministerstwa Energetyki Poznaj Atom. Dr Barbara Petelenz , wykład: Odkrycie promieniotwórczości, przed i po, De Revolutionibus. Books&Cafe. Dr Magdalena Sławińska , spotkanie popularyzacyjne adresowane do mieszkańców Krakowa, studentów i turystów w ramach Warsztatów New techniques in particle reconstruction for VBS (in the ATLAS and CMS experiments) we współpracy z European Cooperation in Science & Technology (COST) Dr Maciej Trzebiński 23

13 , seminarium dla KN Equilibrium Politechniki Krakowskiej, Parę słów o... fizyce cząstek elementarnych. Prof. dr hab. Michael Waligórski , wykład Radiobiologiczny model struktury śladu - zasady modelu i przykłady zastosowań, Konwersatorium NCBJ. Dr hab. Marcin Wolter , wykład dla uczniów gimnazjum Szkoły Podstawowej nr 8 im. Jana Pawła II w Trzebini pt. Sztuczna inteligencja, podczas II Festiwalu Nauki Dobra zabawa w naukowej atmosferze. Dr hab. Krzysztof Woźniak, oraz , wykład Bozon Z i cząstka Higgsa, wykład w ramach Międzynarodowych Warsztatów Fizyki Cząstek Elementarnych, w Krakowie i w Sosnowcu. Prof. dr hab. Agnieszka Zalewska , proszony referat wprowadzający na seminarium Women in science. Past and present, zorganizowanym w Brukseli przez Ambasadę RP i Stałe Przedstawicielstwo RP w Unii Europejskiej, , wywiad dla RMF FM Nowe, neutrinowe okno na Wszechświat.... Prof. dr hab. Piotr Zieliński , wykład dla studentów Wydziału Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku pt. Ile fizyki w muzyce! Czyli usłyszeć zasadę nieokreśloności, spontaniczne łamanie symetrii , wykład Kształtowanie systemu tonalnego jako przykład spontanicznego łamania symetrii w ramach Ogólnopolskiego Sympozjum Informacyjna koncepcja przestrzeni dzieła muzycznego, Tarnowska Szkoła Wyższa. Dr hab. Piotr Maciej Zieliński , WFiIS AGH, wykład pt. Spektroskopia µsr, na zaproszenie Studenckiego Koła Naukowego Fizyków Medycznych KERMA. Dr Bartłomiej Żabiński, oraz , wykład Bozon Z i cząstka Higgsa, wykład w ramach Międzynarodowych Warsztatów Fizyki Cząstek Elementarnych, w Bielsku-Białej i w Kielcach. 24