PROJEKT SPRAWOZDANIA

Transkrypt

1 WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE Komisja ds. Politycznych ACP-UE/ /B PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie zagrożenia dla demokracji i stabilności politycznej w krajach AKP spowodowanego ponownie puczami wojskowymi oraz w sprawie roli społeczności międzynarodowej Współsprawozdawczynie: Mariya Gabriel i Ana Rita Geremias Sithole (Mozambik) CZĘŚĆ B: UZASADNIENIE DR\ doc AP /B

2 Wstęp Charakterystyczną cechą demokracji są wolne i przejrzyste wybory. Dzięki temu władza sprawowana jest przez pewien okres ustalony przez osoby, które otrzymały mandat od narodu w drodze głosowania. Niezbędnym krokiem w kierunku utrwalenia tego ustroju jest jednak demokratyczna zmiana rządów. Dzięki staraniom poczynionym na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym od 1970 r. odnotowano stały spadek liczby udanych puczów wojskowych w Afryce. Wiele reżimów opowiedziało się za budowaniem stabilnych, trwałych i ciągłych systemów demokratycznych. Jednak w ciągu ostatnich dziesięciu lat mimo instrumentów prawnych przeciwdziałających niekonstytucyjnym zmianom rządów przyjętych na szczeblu Unii Afrykańskiej i ECOWAS stwierdzono wzrost liczby puczów wojskowych. Doktryna niekonstytucyjnych zmian rządów przedstawiona w akcie założycielskim Rady Pokoju i Bezpieczeństwa Unii Afrykańskiej i Komisji Unii Afrykańskiej, w protokole Rady Pokoju i Bezpieczeństwa, w deklaracji z Lomé i Afrykańskiej karcie w sprawie demokracji, wyborów i rządów, określa przepisy ramowe dotyczące definiowania, nakładania sankcji i przywracania porządku konstytucyjnego, których państwa członkowskie UA muszą przestrzegać. Nawet jeśli te gwałtowne i wywołujące konflikty niekonstytucyjne zmiany rządów mogą przynieść historyczne zmiany w postaci nowego systemu politycznego, to są one bez wątpienia główną przeszkodą i wielkim wyzwaniem dla zapewnienia pokoju, bezpieczeństwa i rozwoju społeczeństwa w państwach i narodach, które ich doświadczają. W związku z tym, nie próbując szukać wytłumaczenia czy usprawiedliwienia dla zamachów stanu, należy opracować koncepcję łączącą wewnętrzne i lokalne przyczyny z wewnętrznymi i lokalnymi, a także regionalnymi i zewnętrznymi czynnikami. Kluczowe czynniki wewnętrzne W państwie demokratycznym, w którym stosowana jest zasada praworządności, policja i wymiar sprawiedliwości zapewniają egzekwowanie przestrzegania tego prawa na terytorium państwa. Za zewnętrzne bezpieczeństwo państwa odpowiadają natomiast siły zbrojne danego państwa. Oznacza to, że fundamentalną rolą państwa jest zachowanie wyłącznego prawa do usprawiedliwionego użycia siły. W przypadku puczów wojskowych instrumenty polityczne zostają skierowane do wewnątrz przeciwko własnym władzom politycznym. To paradoks: najważniejszy gwarant suwerenności państwa staje się dla niego zagrożeniem. AP /B 2/6 DR\ doc

3 Pucz wojskowy jest zatem skutkiem kryzysu stosunków cywilno-wojskowych i wynika m. in. z braku stabilnych struktur instytucji publicznych, korupcji, braku zarządzania zasobami naturalnymi, upolitycznienia i instrumentalizacji napięć etnicznych, rywalizacji wewnątrz wojska lub ingerencji z zewnątrz. Te wewnętrzne i lokalne czynniki są nie tylko wyzwaniami, którym trzeba stawić czoło, ale również rzeczywistymi przyczynami niestabilności państwa prowadzącymi do spotęgowania kryzysów i konfliktów, które mogą skutkować niepokojami społecznymi, politycznymi oraz związanymi z brakiem bezpieczeństwa. Do zmiennych, które w poważny sposób mogą wpłynąć na wewnętrzną niestabilność państwa, należą: 1) Znaczenie wojska w życiu publicznym. W odniesieniu do konfliktowych stosunków między ludnością cywilną a wojskiem należy stwierdzić, że w wielu państwach AKP wojsko odgrywa kluczową rolę w życiu publicznym. Jego wysoka pozycja zwiększa ryzyko wystąpienia kryzysów społeczno-politycznych, które mogą przerodzić się w konflikty zbrojne, a nawet wojny domowe, jak w przypadku Gwinei Bissau, Liberii i Sierra Leone. 2) Niestabilność polityczna, państwa niestabilne i korupcja. Państwo, które w znikomym stopniu jest w stanie pełnić podstawowe funkcje rządzenia ludnością i zamieszkałym przez nią terytorium oraz nie posiada zdolności lub woli politycznej do zbudowania ze społeczeństwem obopólnie konstruktywnych i wzmacniających relacji, uznaje się za państwo niestabilne. W tym kontekście kształtującemu się systemowi demokratycznemu zagraża militaryzacja polityki i autorytaryzm cywilny. W obu przypadkach wybory postrzegane są jako środek do przejęcia lub utrzymania władzy. Nie wolno przy tym lekceważyć wpływu podmiotów pozapaństwowych, np. handlarzy narkotyków. W takiej sytuacji wybory prowadzą wyłącznie do kryzysów i konfliktów. Charakterystyczną cechą niestabilności politycznej jest również wprowadzanie do konstytucji zmian służących interesom rządzących elit politycznych. Niestabilne struktury demokratyczne stwarzają warunki do kolejnych puczów wojskowych, co nastąpiło na przykład w Mauretanii, Gwinei, Nigerii, Mali i Gwinei Bissau. 3) Wyraźny i szybki wzrost demograficzny w kontekście ubóstwa i złej sytuacji gospodarczej. Czynnik demograficzny prowadzi do sytuacji konfliktowych na trzech płaszczyznach: politycznej, gospodarczej i społecznej. Skutkiem galopującego wzrostu demograficznego jest również przyspieszona urbanizacja, która powoduje wzrost trwałego bezrobocia i zagraża bezpieczeństwu żywnościowemu. W związku z tym, że bezpieczeństwo żywnościowe zależy od dochodów finansowych ludności, wahania cen podstawowych artykułów spożywczych mogą wywołać gwałtowne reakcje (np. niepokoje społeczne prowadzące do powstań lub puczu). 4) Polityczna instrumentalizacja różnorodności etnicznej i religijnej. Wiele państw AKP boryka się z problemami na tle etniczno-geopolitycznym. Problemy te wynikają DR\ doc 3/6 AP /B

4 z rywalizacji między różnymi grupami etnicznymi i występujących między nimi zachowań dyskryminacyjnych. Różnorodność etniczna nie jest jednak istotą sytuacji konfliktowych. Wystąpienie konfliktu zależy bowiem od uwarunkowań historycznopolitycznych określających stosunek poszczególnych grup do władzy. W tym kontekście do konfliktu może dojść wtedy, gdy relacje te wspierają interesy wyłącznie jednej grupy, jednocześnie pogarszając warunki życia drugiej. 5) Brak zarządzania zasobami naturalnymi i jego następstwa. Państwa AKP posiadają bogate zasoby naturalne, m. in. złoża diamentów, ropy naftowej, uranu i złota. W związku z tym, że zasoby naturalne odgrywają ważną rolę w walce o władzę, zarządzanie nimi wpływa na występowanie konfliktów. Wszystkie podmioty na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym powinny zatem przykładać dużą wagę do przestrzegania warunków określonych w procesie Kimberley. Regionalne i międzynarodowe czynniki zewnętrzne Dynamika rozwoju wydarzeń w regionie i na arenie międzynarodowej, która charakteryzuje niekonstytucyjne zmiany rządów, oparta jest na ponadnarodowym rozprzestrzenianiu się konfliktów. Napięcia wewnętrzne zakresem swojego oddziaływania wykraczają poza granice kraju i wszczynają konflikt na szczeblu regionalnym, co skutkuje pojawieniem się niestabilności politycznej, gospodarczej i społecznej. Przykładem powyższego jest sytuacja w paśmie państw Sahelu i Sahary, obejmującym Mali, Mauretanię i Niger, gdzie ścierają się interesy różnych stron: władz państwowych, sił zbrojnych, uzbrojonych rebeliantów, fundamentalistów religijnych, terrorystów i zorganizowanych sieci przestępczych. W związku ze stosowaniem skrajnej przemocy przez wojsko i uzbrojone grupy rebeliantów w stosunku do ludności, państwa muszą liczyć się z przesiedleniami wielu osób, które opuszczają ojczyste strony, stając się tym samym uchodźcami. Należy jednak zauważyć, że większość przesiedleńców pozostaje w kraju lub ucieka do najbliższego państwa sąsiedniego. Dzieje się tak dlatego, że w większości przypadków przesiedleńcy, którzy są osobami ubogimi, nie mają środków na ucieczkę do dalej położonych miejsc. W następstwie przesiedleń pojawiają się napięcia związane z przemocą, bezpieczeństwem, dostępem do usług publicznych, np. do opieki zdrowotnej, i zaspokojeniem podstawowych potrzeb. W związku z tym państwa borykające się z tym problemem muszą podejmować działania w celu zapewnienia własnej ludności i przesiedleńcom pomocy humanitarnej i bezpieczeństwa żywnościowego. W kontekście skrajnego ubóstwa i galopującego wzrostu demograficznego grupy uchodźców przyczyniają się także do zaostrzania przemocy i napięć, co wzmacnia rolę wojska w podejmowaniu decyzji politycznych. AP /B 4/6 DR\ doc

5 Prewencja, interwencja i działania: wyzwania i możliwe środki Głównym wyzwaniem dla społeczności międzynarodowej jest pomoc w budowaniu zdrowych relacji między wojskiem a ludnością cywilną w zagrożonych krajach. Aby osiągnąć ten cel, należy nie tylko koncentrować się bezpośrednio na kwestiach związanych z wojskiem, takich jak wspieranie profesjonalnej armii, kontrola demokratyczna oraz rozważna i odpowiedzialna polityka obronna, ale także na budowaniu silnych instytucji państwowych i na osadzaniu państwa w szerszych strukturach w celu zapewnienia wzajemnej kontroli i działań zbiorowych. Ponadto odbudowa struktur nie powinna następować wyłącznie tuż po zakończeniu konfliktu. W praktyce cele te najłatwiej osiągnąć w ramach wielostronnych programów współpracy w zakresie bezpieczeństwa. Odbudowa struktur nie powinna następować wyłącznie tuż po zakończeniu konfliktu i powinna zależeć od spełnienia określonych warunków. Bardzo często pomoc bilateralna, a nawet pomoc organizacji międzynarodowych postrzegana jest jako krótkoterminowa pomoc doraźna i zostaje zawieszona przed usunięciem rzeczywistych przyczyn konfliktu. W ostatnich dziesięciu latach kwestia reformy systemu bezpieczeństwa była jednym z najważniejszych punktów programu obrad wszystkich dużych organizacji międzynarodowych. W celu poprawy ogólnej budowy zdolności na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym należy promować wzory dobrych praktyk. Ponadto mechanizmy weryfikacji i współpracy muszą mieć charakter kompleksowy i muszą być wspierane jako sposób na zbudowanie wzajemnego zaufania. Wspieranie profesjonalnej armii. Aby mieć pewność, że siły zbrojne nie ingerują w politykę, należy uznać istnienie fachowej wiedzy wojskowej. Każda ze stron ma swój zakres zadań. System może funkcjonować tylko wtedy, gdy obie strony politycznowojskowego dialogu: a) koncentrują się na rzetelnym wykonywaniu swoich zadań i b) podejmują starania w celu zrozumienia trudności typowych przy wykonywaniu zadań drugiej strony. Rządzenie państwem nie jest zadaniem łatwym, ale równie trudne jest zapewnienie mu bezpieczeństwa. Wspieranie kontroli demokratycznej. Kontrola demokratyczna to coś więcej niż tylko to, że ostatnie słowo w kwestii polityki obronnej należy do wybranego rządu. Pojęcie to odnosi się również do przejrzystości w kontekście opracowywania założeń i celów polityki obronnej. Oznacza to m. in. włączenie parlamentów. Ponadto oznacza to unikanie upolitycznienia korpusu oficerskiego i sztabu wojskowego. Szczególnie chodzi tu o włączenie kontroli i równowagi do systemu podejmowania decyzji. Wspieranie rozważnej i odpowiedzialnej polityki obronnej. Umiejętność zapanowania nad tak potężnym, a jednocześnie bezwzględnym narzędziem jakim jest wojsko wymaga ogromnej odpowiedzialności. Rządzący powinni wiedzieć, co robią powinni wykazać się gotowością do słuchania drugiej strony i wnikliwie rozważać rady, jakie otrzymują od wojska. DR\ doc 5/6 AP /B

6 Budowanie silnych instytucji państwowych. Wszystkie trzy rodzaje władzy ustawodawcza, sądownicza i wykonawcza powinny działać niezależnie od siebie i zapewniać przestrzeganie zasady praworządności na terenie całego kraju. Już sam ten fakt znacznie zmniejszy gotowość ludności do popierania puczów wojskowych. Czynniki zewnętrzne a pomoc z zewnątrz. W przypadku wojskowych zamachów stanu i innych niekonstytucyjnych zmian rządów społeczność międzynarodowa ma moralny i etyczny obowiązek niesienia pomocy poszkodowanej ludności cywilnej, np. w formie pomocy humanitarnej. Ponadto w przypadku puczu wojskowego społeczność międzynarodowa musi wspierać przywrócenie porządku konstytucyjnego, poszanowanie prawa międzynarodowego, a w razie potrzeby ograniczone zastosowanie celowych sankcji politycznych i gospodarczych. Współpraca regionalna i międzynarodowa w celu zapewnienia wzajemnej kontroli i działań zbiorowych. Im bardziej państwa będą starały się wzmocnić demokrację, tym mniej chętnie będą akceptować pucze wojskowe w krajach sąsiednich i ich ewentualne konsekwencje dla nich samych. Trudno podejmować działania w pojedynkę, skuteczniej jest reagować w szerszym gronie. Poszczególne państwa powinny zatem zapewnić środki niezbędne do takiej skutecznej współpracy w regionie. Dzięki tego rodzaju bliskiej współpracy możliwa jest również obrona przed ewentualnymi zagrożeniami z zewnątrz. AP /B 6/6 DR\ doc