Model planowania logistycznego rekultywacji terenów pogórniczych w świetle strategii funkcjonowania parku geologicznego

Transkrypt

1 Wiktoria Sobczyk 1 AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Michał Poros 2 Geopark Kielce Eugeniusz J. Sobczyk 3 Polska Akademia Nauk. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Model planowania logistycznego rekultywacji terenów pogórniczych w świetle strategii funkcjonowania parku geologicznego WPROWADZENIE Planowanie to proces podejmowania zasadniczych decyzji prowadzących do osiągnięcia zamierzonego celu. Cykl planowania jest parametrem procesu planowania i jest to okres trwania pełnej procedury planowania. Koniec cyklu oznacza początek kolejnej procedury planistycznej. W tym okresie przygotowane są plany wstępne, dopracowane i aktualizowane oraz korygowane wszystkie szczegóły planu. Następnie plan jest oceniany i w końcowym etapie cyklu planowania plany są zatwierdzane do realizacji. Proces planowania rekultywacji i rewitalizacji z uwagi na duże zróżnicowanie kryteriów i uwarunkowania formalno-prawne jest zagadnieniem złożonym. Dotychczasowe wyniki przedstawione w opracowaniach różnych autorów wskazują na potrzebę interdyscyplinarnego podejścia do problemu. Podejście to uwzględnia sposób organizacji i reguł postępowania, zmierzający do wypracowania decyzji planistycznych. Metoda jest stosowana świadomie i dobierana odpowiednio do wymagań i obszaru planowania 4. Zakłada ona zaangażowania specjalistów z różnych dziedzin oraz konieczność przeprowadzenia konsultacji społecznych 5,6. Procedura planowania definiuje sekwencje kroków w okresie planowania, prowadzących do zatwierdzenia planu i jego skutecznej realizacji (obejmuje czynności kontrolowania i korekty planu) 7. Standardowa procedura rekultywacji stosowana w większości przypadków wynika bezpośrednio z obowiązujących przepisów prawa wspólnotowego i krajowego. Wymóg przywrócenia gruntom zdegradowanym przez działalność górniczą wartości użytkowych lub przyrodniczych określony jest w stosownych ustawach i rozporządzeniach, przede wszystkim w Ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych 8. Wraz z czynnikami technicznymi i technologicznymi (quazi-stałe cechy obiektu górniczego) oraz ekonomicznymi (koszt przedsięwzięcia rekultywacyjnego i utrzymania obiektu po rekultywacji) decyduje o wyborze przez większość przedsiębiorców leśnego lub wodnego kierunku rekultywacji jako najbardziej optymalnego w istniejących warunkach. 1 dr hab. inż. Wiktoria Sobczyk, prof. nadzw. AGH, sobczyk@agh.edu.pl 2 mgr Michał Poros, mporos.mech@gmail.com 3 dr hab. inż. Eugeniusz J. Sobczyk, prof. nadzw. IGSMiE PAN, jsobczyk@min-pan.krakow.pl 4 Śliwczyński B.: Planowanie Logistyczne. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Biblioteka Logistyka, ISBN: , Poznań Badera J., Kocoń P.: Local community opinions regarding the socio-environmental aspects of lignite surface mining: experiences from central Poland. Energy Policy, vol Ostręga A., Uberman R.: Metoda projektowania zagospodarowania dużych i zróżnicowanych kompleksów poeksploatacyjnych. Kształtowanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, AGH Kraków, Politechnika Krakowska, Komisja Urbanistyki i Architektury PAN, o. Kraków Śliwczyński B.: Planowanie Logistyczne. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Biblioteka Logistyka, ISBN: , Poznań Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dz. U. 1995, Nr 16, poz. 78 Logistyka 2/

2 1. TEORETYCZNY MODEL PLANOWANIA PROCESU REKULTYWACJI TERENU POGÓRNICZEGO Analizowane uwarunkowania są istotne w przypadku obszaru mającego pełnić funkcję geoparku. Kryterium zgodności ze strategią funkcjonowania takiego obszaru opiera się na zrównoważonym rozwoju społeczno-ekonomicznym, bazującym na lokalnym dziedzictwie geologicznym i kulturowym. W tym kontekście obszar górniczy wraz ze wszystkimi elementami składowymi postrzegany jest jako potencjalna wartość przyrodnicza, krajobrazowa i kulturowa. Kryteria wynikające ze strategii tworzenia i funkcjonowania geoparku nie muszą pozostawać w sprzeczności z podstawowymi czynnikami formalno-prawnymi, technicznymi i ekonomicznymi, warunkującymi proces rekultywacji i w konsekwencji wpływającymi na rewitalizację terenu pogórniczego. Konieczne jest optymalne rozwiązanie uwzględniające zarówno interesy przedsiębiorcy górniczego, jak i kryteria wynikające z funkcjonowania geoparku 9. Przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa na rynku może być osiągnięta dzięki właściwej strategii logistycznej. Rozwiązanie problemu decyzyjnego następuje poprzez wybranie jednego z możliwych celów i wariantów działania 10. Osiągnięcie strategicznych celów przedsiębiorstwa polega na maksymalizacji zysku, umocnieniu na rynku i dostosowaniu do warunków otoczenia. W ten sposób realizuje się redukcję kosztów i optymalizację działań 11. Powyższe założenia stanowią podstawę przedstawionego przez autorów modelu planowania logistycznego procesu rekultywacji terenu pogórniczego (rys. 1). Istota logistyki w tym procesie polega na tworzeniu logicznych relacji pomiędzy procesem głównym, realizowanym przez przedsiębiorstwo, a procesami go wspierającymi. Rys. 1. Model planowania logistycznego rekultywacji z wariantem włączenia czynników strategii zrównoważonego rozwoju obszaru geoparku Źródło: opracowanie własne 9 Poros M., Sobczyk W.: Rewitalizacja terenu pogórniczego po kopalni surowców skalnych na przykładzie kamieniołomu Wietrznia w Kielcach. Annual Set The Environment Protection - Rocznik Ochrona Środowiska. Volume/Tom Śliwczyński B., op. cit. 11 Kisperska-Moroń D., Krzyżaniak S.(red. nauk.): Logistyka. Biblioteka Logistyka, Poznań Logistyka 2/2015

3 Proces logistyczny obejmuje czynności, zdarzenia i informacje od momentu zdefiniowania planu sprzedaży, po dostawę do klienta. W przypadku modelu planowania doboru kierunku rekultywacji plan sprzedaży to propozycja wytypowania fragmentów przyrodniczo cennych, a dostawa do klienta to zaspokojenie jego potrzeb i oczekiwań w zakresie wiedzy i edukacji środowiskowej. Najważniejszymi czynnikami determinującymi wybór kierunku rekultywacji są kryteria techniczne, technologiczne oraz ekonomiczne (koszt przedsięwzięcia rekultywacyjnego). Jakakolwiek modyfikacja planu rekultywacji, wynikająca z wprowadzenia kryteriów związanych ze strategią funkcjonowania geoparku, powinna umożliwić realizację kryteriów technicznych i technologicznych oraz nie generować nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy. Według Kisperskiej-Moroń i Krzyżaniaka w najbliższych latach na rozwój logistyki będą miały wpływ globalizacja gospodarki, rozwój technologii informatycznych, indywidualizacja preferencji i wzrost świadomości ekologicznej 12. W przypadku zagospodarowania terenów poprzemysłowych właśnie te dwa ostatnie czynniki mają największe znaczenie. Istotnym problemem podczas prac rewitalizacyjnych jest nietrafność rozwiązań (np. zaniedbanie kontekstu krajobrazowego, lokalizacja obiektów bez związku z istniejącym rozplanowaniem, brak spójności funkcjonalnej) i - co równie ważne - lekceważenie opinii mieszkańców. Rzadko bowiem zdarza się, że współgrają wszystkie trzy aspekty: przyrodniczy, wizualny i funkcjonalny. Uciążliwość działalności górniczej dla ludności zamieszkującej tereny objęte bezpośrednim lub pośrednim oddziaływaniem przemysłu górniczego to ważny problem społeczny i środowiskowy. Mieszkańcy oczekują tworzenia nowych terenów zielonych, budowy obiektów kultury i edukacji. Takie centra pełnią wiele wartościowych funkcji edukacyjnych, uzupełniających działalność obiektów formalnej edukacji. Chodzi tu o promocję wiedzy geologiczno-górniczej, kultury środowiskowej i kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Proponowany model planowania logistycznego zakłada wprowadzenie dwóch czynników na etapie planowania rekultywacji: zmodyfikowanej metody analizy geostanowisk pod kątem oceny potencjału geoturystycznego terenów pogórniczych oraz włączenia w proces decyzyjny podmiotów odpowiedzialnych za tworzenie lub funkcjonowanie geoparku. 2. ZMODYFIKOWANA METODA ANALIZY GEOSTANOWISK Terminem geostanowisko określa się fragmenty geosfery o szczególnym znaczeniu dla zrozumienia historii geologicznej Ziemi 13. Geostanowiska stanowią podstawowy element struktury organizacyjnej geoparku, łączącego w sobie zadania ochrony i promocji dziedzictwa geologicznego z polityką zrównoważonego rozwoju regionalnego. Zadaniem autorów jest wypracowanie modelu oceny i klasyfikacji, które będą przydatne przy waloryzacji geostanowisk. Geostanowisko jako obiekt potencjalnie atrakcyjny geoturystycznie powinien się odznaczać czterema kryteriami: dostępność, stopień zachowania, wartość naukowa i wartość edukacyjna. Dostępność obejmuje te elementy, które mają wpływ na osiągnięcie danego obiektu przez turystę. Są to: obecność znakowanych szlaków turystycznych, ścieżek dydaktycznych, dróg dojściowych lub jezdnych oraz możliwości obserwacji stanowiska z miejsc położnych w jego bezpośrednim sąsiedztwie (np. punkt widokowy, panorama, inny szlak turystyczny). Stopień zachowania określa, w jakim stopniu obiekt reprezentuje stan pierwotny dla danego typu zagadnienia. Ocenia się przemiany związane z działalnością człowieka. Dwie najważniejsze cechy charakteryzujące geostanowisko to wartości: naukowa i edukacyjna. Charakterystyka wartości naukowych stanowiska obejmuje unikatowość zagadnień reprezentowanych przez obiekt, jakość i formę wykształcenia na tle innych obiektów, znaczenie dla rozwoju badań naukowych nad reprezentowaną problematyką. Przy ocenie wartości edukacyjnych największe 12 Kisperska-Moroń D., Krzyżaniak S.(red. nauk.): Logistyka. Biblioteka Logistyka, Poznań Knapik R., Jała Z., Sobczyk A., Migoń P., Aleksandrowski P., Szuszkiewicz A., Krąpiec M., Madej S., Krakowski K.: Inwentaryzacja i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz wykonanie mapy geologicznej tego obszaru. (data wejścia: 13 II 2015) Logistyka 2/

4 znaczenie mają obiekty, które dają możliwość zaprezentowania zróżnicowanej tematycznie wiedzy z dziedziny nauk geologicznych. Wymienione kryteria odzwierciedlają stan udokumentowania danego obiektu pod względem znaczenia naukowego oraz funkcji turystycznych i edukacyjnych. Ustalenie rang poszczególnych obiektów ułatwia prace nad projektowaniem rozkładu przestrzennego geostanowisk 14. W przypadku obszaru chronionego, przeznaczonego także do pełnienia funkcji obiektu geoturystycznego, jedną z najlepszych metod jest waloryzacja geostanowisk 15. Zmodyfikowana metoda analizy geostanowisk opiera się na systemach oceny potencjału geoturystycznego, opracowanych dla geostanowisk w Polsce i na świecie 16. Metoda była dotychczas stosowana głównie dla geostanowisk znajdujących się poza działającymi terenami górniczymi, na obszarach projektowanych bądź istniejących geoparków. Jej zastosowanie dla stanowisk znajdujących się w obrębie czynnych zakładów górniczych wymaga modyfikacji, uwzględniających specyfikę aktywnego terenu górniczego (m.in. kryterium lokalizacji w obrębie eksploatowanego złoża, związane z możliwością zachowania danego fragmentu górotworu). Celem zastosowania metody na etapie planowania rekultywacji jest kompleksowa ocena przydatności określonych fragmentów terenu górniczego dla geoturystyki i edukacji geologicznej, niezbędna dla właściwego zaplanowania działań rekultywacyjnych, a następnie rewitalizacyjnych. Metoda zastosowana przez autorów uwzględnia trzy kryteria: kryterium lokalizacyjne (dostępność i stan zachowania), wartość naukową i wartość dydaktyczną Kryterium lokalizacyjne Kryterium lokalizacyjne ma znaczenie podstawowe dla dalszych działań związanych z waloryzacją danego fragmentu terenu pod kątem wartości naukowej i dydaktycznej. Jest ono ściśle powiązane z kryteriami technicznymi, technologicznymi i ekonomicznymi, które w przypadku aktywnego terenu górniczego determinują możliwość zachowania danego stanowiska, także w przypadku, gdy odznacza się ono znaczną wartością naukową i dydaktyczną. Możliwości wyłączenia terenu z eksploatacji są w takich przypadkach mocno ograniczone, dlatego w ramach tego kryterium zastosowano 3-stopniową skalę oceny, uwzględniającą lokalizację w obrębie terenu górniczego i czynniki związane z tą lokalizacją. Szczegółowy opis tego kryterium przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Kryterium lokalizacyjne zmodyfikowanej metody analizy geostanowisk Charakterystyka czynników lokalizacyjnych Stanowisko zlokalizowane w obrębie eksploatowanej lub planowanej do eksploatacji części złoża, odznaczającej się korzystnymi parametrami surowca; Stanowisko zlokalizowane w obrębie części wyrobiska, dla której kierunek rekultywacji inny niż wodny jest trudny do realizacji z racji czynników technicznych i/lub ekonomicznych Stanowisko zlokalizowane w obrębie części złoża planowanej do wyłączenia z eksploatacji, na której realizowane są działania związane z obsługą pozostałej eksploatowanej części złoża (m.in. budowa dróg technologicznych) Stanowisko zlokalizowane w części wyrobiska wyłączonej z eksploatacji, z uwagi na niekorzystną sytuację geologiczną i/lub parametry surowca Wartość Ocena i interpretacja punktowa (pkt) 1 Brak możliwości zachowania stanowiska i zaplanowania rekultywacji pod kątem zagospodarowania dla potrzeb geoturystyki i/lub edukacji geologicznej; konieczność uwzględnienia alternatywnych działań związanych z dokumentacją naukową stanowiska (ocena wartości naukowej i dydaktycznej) oraz zabezpieczeniem okazów geologicznych cennych pod względem naukowym i/lub edukacyjnym 2 Istnieje możliwość zachowania stanowiska i zaplanowania rekultywacji pod kątem zagospodarowania dla potrzeb geoturystyki i/lub edukacji geologicznej, przy uwzględnieniu minimalizacji kosztów związanych z modyfikacją przez przedsiębiorcę bieżących działań technologicznych; działania rekultywacyjne powinny być poprzedzone kompleksową oceną wartości naukowej i dydaktycznej stanowiska 3 Istnieje możliwość zachowania stanowiska oraz zaplanowania i stopniowej realizacji działań rekultywacyjnych pod kątem zagospodarowania dla potrzeb geoturystyki i/lub edukacji geologicznej; działania rekultywacyjne poprzedzone kompleksową oceną wartości naukowej i dydaktycznej stanowiska 14 Knapik R. i in., op.cit. 15 Fijałkowska-Mader A., Malec J.: Waloryzacja geostanowisk na obszarze projektowanego Geoparku Łysogórskiego w Górach Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, nr 61, Migoń P.: Geoturystyka. PWN, Warszawa Logistyka 2/2015

5 2.2. Wartość naukowa W przypadku kryterium uwzględniającego wartość naukową ocena opiera się przede wszystkim na wstępnej waloryzacji danego fragmentu terenu górniczego pod kątem występowania skał, minerałów, skamieniałości oraz zjawisk geologicznych, mających znaczenie w skali lokalnej, regionalnej lub ponadregionalnej. W zależności od znaczenia każdy z elementów uzyskuje ocenę punktową: 1 pkt znaczenie lokalne, 2 pkt znaczenie regionalne, 3 pkt - znaczenie ponadregionalne. W przypadku braku danego elementu przypisuje się wartość 0. W przypadku obecności co najmniej jednego elementu, mającego znaczenie ponadregionalne, stanowisko otrzymuje dodatkowo 6 punktów ze względu na istotną wartość naukową. Suma punktów stanowi ocenę wartości naukowej stanowiska. Ocena tego kryterium w zależności od liczby punktów przedstawiona jest w tabeli 2. Tabela 2. Wartość naukowa zmodyfikowanej analizy geostanowisk Kryterium Skala oceny Wartość Interpretacja punktowa Naukowe Wysoka > 9 Wysoka wartość naukowa; preferowany kierunek rekultywacji i zagospodarowania: przyrodniczy (rezerwat przyrody nieożywionej, stanowisko dokumentacyjne lub zespół przyrodniczo-krajobrazowy) Średnia 5 9 Średnia wartość naukowa Niska 1 4 Niska wartość naukowa 2.3. Wartość dydaktyczna Kryterium związane z wartością dydaktyczną dotyczy oceny stopnia przydatności dla celów edukacyjnych. Ocenie podlegają następujące elementy istotne z punktu widzenia wykorzystania w edukacji geologicznej na różnych poziomach nauczania: ilustratywność zjawisk geologicznych występujących w stanowisku (niska 1 pkt; średnia 2 pkt; wysoka 3 pkt); dostępność minerałów, skał lub skamieniałości w liczbie i formie umożliwiającej ich oznaczanie, pozyskiwanie i wykorzystanie do celów edukacyjnych (niska 1 pkt; średnia 2 pkt; wysoka 3 pkt); dodatkowe cechy stanowiska istotne pod kątem wykorzystania do celów edukacyjnych (każda cecha 1 pkt, przy czym maksymalna dopuszczalna ocena tego elementu wynosi 3 pkt). Łączna liczba punktów określa ogólną wartość dydaktyczną stanowiska. Zestawienie ocen w ramach tego kryterium przedstawia tabela 3. Tabela 3. Kryterium dydaktyczne zmodyfikowanej analizy geostanowisk Kryterium Skala oceny Wartość Interpretacja punktowa Dydaktyczne Wysoka > 9 Wysoka wartość dydaktyczna Średnia 4-6 Średnia wartość dydaktyczna Niska 1-3 Niska wartość dydaktyczna 3. PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE I FUNKCJONOWANIE GEOPARKU Zastosowanie zmodyfikowanej metody analizy geostanowisk jest ściśle powiązane z włączeniem w proces decyzyjny podmiotów odpowiedzialnych za tworzenie i funkcjonowanie geoparku. Tworzenie formy przestrzennego zarządzania obszarem o wyjątkowym dziedzictwie geologicznym, Logistyka 2/

6 jaką jest geopark 17, wymaga udziału interdyscyplinarnego zespołu naukowo-badawczego, odpowiedzialnego za przygotowanie kompleksowej dokumentacji merytorycznej. Zgodnie ze strategią operacji logistycznych, odnoszącej się do czterech podstawowych wymiarów wspomagających sukces przedsięwzięcia (jakość, czas, elastyczność, koszty), taki zespół należy powołać już na etapie planowania 18. W sytuacji zastosowania zmodyfikowanej metody analizy geostanowisk dla terenów górniczych przyjmuje się konieczność włączenia specjalistycznego zespołu w proces analizy poszczególnych kryteriów, ze szczególnym uwzględnieniem oceny wartości naukowej i dydaktycznej. Działania te mogą być pomocne w optymalizacji procesu decyzyjnego w zakresie opracowania lub modyfikacji planu rekultywacji terenu pogórniczego. Podmiot odpowiedzialny za przeprowadzenie rekultywacji może jednocześnie zniwelować koszty przedsięwzięcia i lepiej przygotować funkcjonujący teren górniczy pod kątem pełnienia nowych funkcji dostosowanych do strategii geoparku 19. PODSUMOWANIE Proces rekultywacji ukierunkowany na utworzenie geoparku powoduje, że tereny pogórnicze, poddane dodatkowo odpowiednim zabiegom rewitalizacyjnym, mogą stanowić ważne obiekty geoturystyczne wywierające pozytywny wpływ na lokalny rozwój społeczno-gospodarczy. W zaprezentowanym modelu planowania logistycznego procesu rekultywacji położono nacisk na postrzeganie terenów górniczych jako nowych wartości przyrodniczych i kulturowych projektowanych lub istniejących geoparków. Bardzo ważna jest metoda analizy geostanowisk oraz uwzględnienie pomiotów odpowiedzialnych za funkcjonowanie geoparku. Połączenie procesu rewitalizacji ze strategią zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego regionu pozwala na spojrzenie na działalność górniczą przez pryzmat potencjalnych korzyści i może mieć wpływ na zmianę jego postrzegania przez społeczność lokalną. Wynika to z idei tworzenia geoparku: miejscowa ludność jest współtwórcą i zarazem beneficjentem korzyści wynikających z jego funkcjonowania. Jest to jednocześnie ważny aspekt edukacji środowiskowej, zakładającej aktywizację ludności zamieszkującej teren geoparku. Zastosowanie procedury planowania logistycznego w tworzeniu parków geologicznych jest interesującym tematem badawczym, wskazującym na możliwość praktycznego zastosowania. Publikacja zrealizowana w ramach pracy statutowej nr Streszczenie Celem artykułu jest próba określenia uwarunkowań istotnych dla procesu planowania logistycznego rekultywacji terenów górniczych po zakończonej eksploatacji. Autorzy podjęli próbę określenia optymalnych form zagospodarowania terenów pogórniczych zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju gminy i województwa. Zaprezentowano logistyczne podejście do modelu planowania rekultywacji. Proponowany model zakłada wprowadzenie dwóch czynników na etapie planowania rekultywacji: zmodyfikowanej metody analizy geostanowisk pod kątem oceny potencjału geoturystycznego terenów pogórniczych oraz włączenia w proces decyzyjny podmiotów odpowiedzialnych za tworzenie lub funkcjonowanie geoparku. Metoda analizy geostanowisk uwzględnia kryterium lokalizacyjne, wartość naukową i wartość dydaktyczną. W zaprezentowanym modelu planowania procesu rekultywacji położono nacisk na postrzeganie terenów górniczych jako nowych wartości przyrodniczych i kulturowych projektowanych bądź istniejących geoparków. Słowa kluczowe: planowanie logistyczne, tereny pogórnicze, rekultywacja, park geologiczny 17 Torabi-Farsani N., Coelho C., Costa C., Neto de Carvalho C.: Geoparks&Geotourism, New approaches to sustainability for the 21 st century. Brown Walker Press, Boca Raton, Florida, USA Śliwczyński B.: Planowanie Logistyczne. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Biblioteka Logistyka, ISBN: , Poznań Alexandrowicz Z.: Geoparki - nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Przegląd Geologiczny, nr Logistyka 2/2015

7 The model of logistic planning post-mining terrains reclamation strategies in the light of the operation of a geological park Abstract The article attempts to determine the conditions essential to the process of logistic planning reclamation of mining terrains after the end of operations. The authors attempted to determine the optimal forms of post-mining terrains use in accordance with sustainable development of the municipality and the province. Logistic approach to the model of planning reclamation is presented. The proposed model assumes the introduction of two factors at the planning stage of reclamation: modified methods of analysis of geosites for assessing the geoturist potential of the post-mining areas, and inclusion of the bodies responsible for the creation or functioning of a geopark into the decision-making process. The method of geosites analysis takes into account the criterion of localization, the scientific and educational value. In the presented model of planning the reclamation process, emphasis has been put on the perception of the mining areas as new natural and cultural values of the proposed or existing geoparks. Keywords: logistic planning, post-mining terrains, reclamation, geological park LITERATURA [1] Alexandrowicz Z.: Geoparki - nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Przegląd Geologiczny, nr [2] Badera J., Kocoń P.: Local community opinions regarding the socio-environmental aspects of lignite surface mining: experiences from central Poland. Energy Policy, vol [3] Fijałkowska-Mader A., Malec J.: Waloryzacja geostanowisk na obszarze projektowanego Geoparku Łysogórskiego w Górach Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, nr 61, [4] Kisperska-Moroń D., Krzyżaniak S.(red. nauk.): Logistyka. Biblioteka Logistyka, Poznań 2009 [5] Knapik R., Jała Z., Sobczyk A., Migoń P., Aleksandrowski P., Szuszkiewicz A., Krąpiec M., Madej S., Krakowski K.: Inwentaryzacja i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz wykonanie mapy geologicznej tego obszaru. (data wejścia: 13 II 2015) [6] Migoń P.: Geoturystyka. PWN, Warszawa 2012 [7] Ostręga A., Uberman R.: Metoda projektowania zagospodarowania dużych i zróżnicowanych kompleksów poeksploatacyjnych. Kształtowanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, AGH Kraków, Politechnika Krakowska, Komisja Urbanistyki i Architektury PAN, o. Kraków 2003 [8] Poros M., Sobczyk W.: Rewitalizacja terenu pogórniczego po kopalni surowców skalnych na przykładzie kamieniołomu Wietrznia w Kielcach. Annual Set The Environment Protection - Rocznik Ochrona Środowiska Volume/Tom [9] Śliwczyński B.: Planowanie Logistyczne. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Biblioteka Logistyka, ISBN: , Poznań 2007 [10] Torabi-Farsani N., Coelho C., Costa C., Neto de Carvalho C.: Geoparks&Geotourism, New approaches to sustainability for the 21 st century. Brown Walker Press, Boca Raton, Florida, USA 2012 [11] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dz. U. 1995, Nr 16, poz. 78 Logistyka 2/