Załącznik nr 3 WSTĘPNE OPRACOWANIE ENTOMOLOGICZNE

Transkrypt

1 Załącznik nr 3 WSTĘPNE OPRACOWANIE ENTOMOLOGICZNE w ramach opracowania Programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW w Krakowie wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działao Wstęp Niniejsza praca jest ekspertyzą sygnalizującą, z jakimi najcenniejszymi gatunkami owadów krajowej entomofauny możemy mied do czynienia, jednocześnie na jakie gatunki należy zwrócid uwagę podczas projektowania usuwania drzew i krzewów w ramach Programu wycinki drzew i krzewów na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią dla RZGW w Krakowie wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dotyczącą zaplanowanych w tym programie działao. Ekspertyzę przeprowadzono kierując się przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony owadów oraz wypracowanymi metodami, pozwalającymi na realizację projektu, zachowując przy tym cenne siedliska najwartościowszych gatunków owadów objętych ochroną prawną, będących zainteresowaniem Wspólnoty Europejskiej z tzw. Dyrektywy Siedliskowej, zamieszczonych w Czerwonej Księdze i Czerwonej Liście zwierząt w Polsce. Z uwagi na porę roku waloryzację entomofauny na potrzeby niniejszego przedsięwzięcia przeprowadzono w oparciu o dane zawarte w piśmiennictwie. W roku 2014 planuje się dogłębną inwentaryzację entomofaunistyczną w terenie, co pozwoli na ustalenie ostatecznej koncepcji wycięcia drzew i krzewów. Teren badao Teren obejmuje odcinki koryt rzecznych w ich międzywalu, gdzie planowana jest wycinka drzew i krzewów. Od strony zachodniej jest to obszar międzywala Wisły od miejscowości Oświęcim przez Brzeźnicę, Kraków do Niepołomic. Kolejny odcinek w kierunku wschodnim to międzywale Wisły od Niepołomic do ujścia rzeki Raby, po czym odcinek obiera kierunek południowy międzywalem Raby do m. Gawłów Nowy. Następny odcinek rozpoczyna się od międzywala Wisły i ujścia Raby i ciągnie się miedzywalem Wisły do ujścia rzeki Dunajec i dalej obierając kierunek południowy miedzywalem Dunajca do miejscowości Tarnów. Kolejnym etapem terenu badao jest odcinek międzywala Wisły (przy ujściu Dunajca) w kierunku wschodnim przez Szczucin, łączący się z ujściem rzeki Wisłoki, gdzie w tym miejscu kierunek badawczy kontynuowany jest na południe tj. miedzywalem Wisłoki do miejscowości Mielec. Przechodząc do międzywala Wisły tuż przy ujściu Wisłoki - korytem Wisły na wschód do Tarnobrzegu i dalej aż do ujścia Sanu, następnie dalej międzywalem Sanu do Pysznicy - rysuje się jeszcze jeden odcinek badawczy. Ostatni etap międzywala to obszar od ujścia Sanu do Wisły w kierunku północnym tj. międzywalem Wisły przez Zawichost aż do Annopola. 1

2 Ryc. 1. Poglądowa mapa przedstawiająca na czerwono teren badao entomofaunistycznych w kontekście planowania i realizacji w.w. przedsięwzięcia. Teren obejmuje Wisłę od Oświecimia do Zawichostu i jej dopływy - Rabę, Dunajec, Wisłokę i San na kilkukilometrowych odcinkach. Wykonała Joanna Trela. Obszarowe formy ochrony przyrody Poniżej przedstawia się wykaz obszarów chronionych, będących w granicach niniejszego terenu badao w całości, częściowo lub bezpośrednio stykających się z wyżej opisanym terenem badao, tj. rezerwatów, parków krajobrazowych, obszarów Natura 2000, obszarów chronionego krajobrazu, zespołów przyrodniczo krajobrazowych. W każdej z ww. form ochrony przyrody obowiązują zakazy i odstępstwa od zakazów, m.in. związane z ochroną zwierząt, w tym owadów zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody i Ustawą zwaną OOŚ a także zgodnie Rozporządzeniem dot. ochrony gatunkowej zwierząt. Niektóre formy ochrony przyrody mogą mied zatwierdzone plany ochrony lub plany zadao ochronnych, do których także należy się odnieśd w kontekście ochrony owadów w planowanym przedsięwzięciu. Rezerwaty Wiślisko Kobyle, Góry Pieprzowe, Wisła pod Zawichostem. Parki Krajobrazowe Rudniaoski Park Krajobrazowy, Bielaosko-Tyniecki Park Krajobrazowy, Nadnidziaoski Park Krajobrazowy. Obszary Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy (Ostoja Ptasia OSO), Wiśliska (Ostoja Siedliskowa SOO), Koło Grobli (Ostoja Siedliskowa SOO), Puszcza Niepołomicka (Ostoja Ptasia OSO), Dolny Dunajec (Ostoja Siedliskowa SOO), Dolina Nidy (Ostoja Ptasia OSO), Dolna Wisłoka z Dopływami (Ostoja Siedliskowa SOO), Tarnobrzeska Dolina Wisły (Ostoja Siedliskowa SOO), Góry Pieprzowe (Ostoja Siedliskowa SOO), Dolina Dolnego Sanu (Ostoja Siedliskowa SOO), Przełom Wisły w Małopolsce (Ostoja Siedliskowa SOO). Obszary Chronionego Krajobrazu Koszycki Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wisły, Koszycko Opatowiecki Obszar Chronionego Krajobrazu, Nadnidziaoski Obszar Chronionego Krajobrazu, Solecko Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu. 2

3 Zespoły Przyrodniczo Krajobrazowe Brak takowych form ochrony przyrody. Kryteria wyboru gatunków owadów Podstawowym kryterium wyboru gatunków owadów będących przedmiotem inwentaryzacji był przede wszystkim ich status ochrony: objęty ochroną prawną, będący zainteresowaniem Wspólnoty Europejskiej z tzw. Dyrektywy Siedliskowej, zamieszczony w czerwonej księdze i czerwonej liście zwierząt w Polsce. Pod uwagę wzięto też niektóre rzadkie gatunki w Polsce, nie objęte żadnym statusem ochronnym, jednocześnie nie brano pod uwagę przedstawicieli poszczególnych rzędów owadów, których bytnośd w środowisku nie wpłynie w żaden sposób na planowaną inwestycję, a więc gatunków pospolitych, często spotykanych i mało wrażliwych na jakiekolwiek zmiany w środowisku, nie objętych żadną formą ochrony przyrody. Ponadto kierowano się zasięgiem występowania poszczególnych gatunków w skali kraju czy Europy oraz preferencją siedlisk, które kształtują wartości przyrodnicze koryt badanych fragmentów rzek i jednocześnie mogą bezpośrednio stykad się i sąsiadowad z miejscami przeznaczonymi do wycinki drzew. Wykluczono jednocześnie gatunki, spoza zasięgu występowania oraz związanie z zupełnie innymi siedliskami (np. bory bagienne, świętokrzyski bór jodłowy, buczyna karpacka, torfowiska wysokie itd.). Poniżej przedstawia się listę gatunków owadów oraz ich status ochrony, będących przedmiotem omówienia w kontekście planowanego przedsięwzięcia, tj. wycinki drzew i krzewów na wyżej opisanym terenie, będącym w zarządzaniu przez RZGW Kraków i administrowanym przez właściwe jednostki RDOŚ. 1. Gatunki chronione prawem unijnym, wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura Dz. U. 2010, nr 77, poz Ważki Odonata Ophiogomhus cecilia Leucorrhinia pectoralis Chrząszcze Coleoptera Carabus variolosus, Cerambyx cerdo, Cucujus cinnaberinus, Lucanus cervus, Osmoderma eremita. Motyle Lepidoptera Euphydryas aurinia Lycaena dispar Lycaena helle Maculinea (Phengaris) nausithous Maculinea (Phengaris) teleius 2. Gatunki chronione prawem krajowym, wymienione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz. U. 2011, nr 237, poz Ważki Odonata Gomphus flavipes, Ophiogomhus cecilia, Sympecma paedisca, Nehalennia speciosa, 3

4 Cordulegaster boltonii, Leucorrhinia pectoralis, Aeshna subarctica, Aeshna viridis. Modliszki Mantodea Mantis religiosa Chrząszcze Coleoptera Calosoma inquisitor, Calosoma sycophanta, Carabus variolosus, Carabus arcensis, Carabus auronitens, Carabus cancellatus, Carabus clatratus, Carabus convexus, Carabus coriaceus, Carabus glabratus, Carabus granulatus, Carabus hortensis, Carabus intricatus, Carabus nemoralis, Carabus problematicus, Carabus ulrichii, Carabus violaceus Akimerus schaefferi, Dorcadion scopolii, Ergates faber, Cerambyx cerdo, Elater ferrugineus, Cucujus cinnaberinus, Dorcus paralellelipipedus, Lucanus cervus, Osmoderma eremita / Osmoderma barnabita, Protaetia (Netocia) aeruginosa. Błonkówki Hymenoptera Bombus pascuorum Motyle Lepidoptera Colias palaeno, Lycaena helle, Lycaena dispar, Maculinea (Phengaris) alcon, Maculinea arion, Maculinea (Phengaris) nausithous, Maculinea (Phengaris) teleius, Boloria eunomia, Neptis rivularis, Euphydryas aurinia, 4

5 Hipparchia alcyone Minois dryas, Coenonympha hero, Coenonympha tullia. 3. Gatunki wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt Bezkręgowce (niektóre nie chronione): Ważki Odonata Coenagrion armatum, Nehalennia speciosa, Cordulegaster boltonii. Prostoskrzydłe Orthoptera Caliptamus italicus Psophus stridulus Modliszki Mantodea Mantis religiosa Chrząszcze Coleoptera Carabus clatratus, Dorcadion scopolii, Cerambyx cerdo, Elater ferrugineus, Lucanus cervus, Osmoderma eremita / Osmoderma barnabita, Protaetia (Netocia) aeruginosa, Opilo pallidus, Cheilotoma musciformis. Motyle Lepidoptera Colias palaeno Lycaena helle Lycaena dispar Maculinea (Phengaris) alcon Maculinea arion Maculinea (Phengaris) nausithous Maculinea (Phengaris) teleius Boloria eunomia, Euphydryas aurinia, Minois dryas, Coenonympha hero, Chariaspilates formosaria 4. Rzadsze gatunki zamieszczone w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, nie wymienione wyżej (nie chronione): Ważki Odonata Orthetrum caerulescens Prostoskrzydłe Orthoptera Sphingonotus caerulens 5

6 Aiolopus thalassinus 5. Rzadkie i lokalne gatunki w skali kraju (nie chronione) Ważki Odonata Sympetrum pedemontanum Motyle Lepidoptera Polyommatus thersites Polyommatus bellargus Przegląd danych literaturowych entomofaunistycznych Literatura tematu, dotycząca rozsiedlenia owadów, obejmuje prace, w których podawane są lokalizacje obszarowe oraz pojedyncze rekordy (bardziej lub mniej szczegółowe) interesujących nas gatunków owadów (patrz Kryteria wyboru gatunków owadów) występujących w obszarze badao lub wykazywanych w ich pobliżu, a także wskazujące na możliwośd ich występowania. Polska literatura gromadząca dane o występowaniu wszystkich gatunków owadów wyszczególnionych na listach 1, 2, 3, 4 w rozdziale Kryteria wyboru gatunków owadów, to przede wszystkim opracowania zbiorowe, m.in. Polska Czerwona Księga Zwierząt - Bezkręgowce pod redakcją Głowacioskiego i Nowackiego (2004), podręcznik metodyczny w formie poradnika ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000, dotyczącego Gatunków zwierząt (z wyjątkiem ptaków) opracowany pod red. Adamskiego i in. (2004) oraz przewodniki metodyczne dot. monitoringu gatunków zwierząt, wydane pod red. Makomaskiej-Juchiewicz (2010), Makomaskiej-Juchiewicz i Baran (2012a, 2012b), opracowane przez poszczególnych specjalistów od owadów. Korzystano też z opracowao regionalnych (Gacka-Grześkiewicz 1995; Perzanowska, Grzegorczyk 2009; Loster 2012), w tym z raportów o oddziaływaniu na środowisko (Kamioski 2012; Szpila K. 2012) ekspertyz entomologicznych (Woźniak 2011; 2013), bazy danych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, a także ze Standardowych Formularzy Danych (SDF) z poszczególnych obszarów sieci Natura 2000 wymienionych powyżej w rozdziale Obszarowe formy ochrony przyrody. Przechodząc do tematycznych prac (z których skorzystano w niniejszym opracowaniu), dotyczących poszczególnych rzędów owadów, rozpoczynając od ważek, należy wymienid w miarę aktualny Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce (Bernard i in. 2009) oraz atlas ważek Europy i wysp brytyjskich Dijkstry i Lewingtona (2006). W tej drugiej pracy dosyd dokładnie jest przedstawiony na mapach zasięg i rozsiedlenie ważek związanych z korytami wielkich rzek, w tym Wisły. Źródła literaturowe, na których bazowano, traktujące monograficznie krajowe grupy ortopteroidalne tj. Orthoptera i Mantodea, to publikacje Bazyluka i Liany (2000) oraz Liany (2009). Współczesna literatura, zarówno ta papierowa jak i elektroniczna, odnośnie rozsiedlenia chrząszczy zawiera wyrywkowe i niepełne dane na terenie naszego kraju (Tykarski P., Iwan D., Borowiec L., Wanat M Przeglądarka Bazy Katalogu Fauny Polski). Wiele danych powielanych jest ze starszych zeszytów Katalogów Fauny Polski (Burakowski i in. 1973, 1983, 1985, 1989). Niestety, dotyczy to także gatunków chronionych prawem unijnym i krajowym, a także innych gatunków uznawanych za cenne z przyrodniczego punktu widzenia. Powody takiego stanu rzeczy są złożone, lecz abstrahując od nich trzeba stwierdzid, że sytuacja w najbliższych latach najprawdopodobniej nie ulegnie poprawie i że jeszcze przez długi czas stan rozpoznania krajowych chrząszczy będzie niewystarczający i niezadowalający. Dobrym przykładem zaniedbao w dziedzinie rozpoznania rozlokowania chrząszczy jest problematyka rozmieszczenia w Polsce pachnicy dębowej Osmoderma eremita s.l. - gatunku o wysokim statusie ochronnym we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Na obecną chwilę, o ile ukazała się publikacja pod redakcją Oleksy (2012), jej rozsiedlenie nie jest znane, a nowe stanowiska wciąż są odnajdywane, zwykle przy okazji ogólnych przyrodniczych prac inwentaryzatorskich wybranych terenów. Jeden z Autorów niniejszego opracowania, Adam Woźniak, w przeciągu ostatnich 5 lat odnalazł ponad 50 nowych stanowisk tego chrząszcza i jest wielce prawdopodobne, że podczas przewidywanych prac terenowych w dolinie Wisły zostaną wykazane kolejne, dotąd nieznane siedliska pachnicy. Kwerenda danych literaturowych zasadniczo powinna obejmowad rekordy nie starsze niż 10 lat. W tym opracowaniu wzięto pod uwagę wszystkie dostępne rekordy, ponieważ ilośd współczesnych wiarygodnych danych chrząszczarskich dotyczących 6

7 okolic Wisły i jej dorzeczy na inwentaryzowanym odcinku jest tak mała, że praktycznie nie byłoby się na czym oprzed. Z rzędu krajowych błonkówek (Hymenoptera), z rodziny pszczołowatych (Apidae) zostało opracowane przez Pawlikowskiego (2008) w formie atlasu rozmieszczenia - plemię trzmielowatych (Bombini). Odszukano także publikację obejmującą pszczoły m.in. z Doliny Dunajca (Dylewska, Kozik 2007). Z prac zaczerpnięto istotne dane. W latach dosyd dobrze zostały przebadane i skartowane motyle dzienne Polski (Buszko 1997), pomimo tego cały czas gromadzone i przetwarzane są kolejne nowe dane, dzięki czemu na potrzeby nowego atlasu rozmieszczenia motyli dziennych zostały opracowane mapy z rozmieszczeniem niektórych gatunków (Buszko ), lecz podczas prac badawczych nadal pojawiają się nowe rekordy, szczególnie rzadkich gatunków np. Lycaena helle (Kutera 2013a; Woźniak, Kutera 2013a, 2013b). Rekordy występowania gatunków motyli, zarówno z map z lat , jak i tych przygotowanych w latach zostały uwzględnione przy opracowywanym terenie tejże ekspertyzy. Tab. 1. Informacje o gatunkach owadów uzyskane ze Standardowych Formularzy Danych Obszarów Natura 2000 powiązanych z inwentaryzowanym odcinkiem międzywala rzeki Wisły z odcinkami międzywala Raby, Dunajca, Wisłoki i Sanu. Obszar Natura 2000 Kod obszaru Nazwa obszaru Stwierdzone cenne przyrodniczo gatunki owadów Chronione unijnym 7 prawem Chronione prawem krajowym PLB Dolina Dolnej Skawy PLH Dolina Dolnego Sanu Ophiogomphus cecilia Maculinea teleius Lycaena dispar Maculinea nausithous Osmoderma eremita Cucujus cinnaberinus Mantis religiosa Neptis rivularis PLB Dolina Nidy PLH Dolny Dunajec PLH Góry Pieprzowe Osmoderma eremita - - PLH Koło Grobli PLH Przełomy Wisły w Małopolsce Ophiogomphus cecilia Leucorrhinia pectoralis Maculinea Lycaena dispar Maculinea nausithous Colias myrmidone teleius Scolitantides orion - PLB Puszcza Niepołomnicka Cerambyx cerdo - - PLH Tarnobrzeska Dolina Wisły PLH Wisłoka z dopływami Lycaena dispar Maculinea nausithous Maculinea teleius Lycaena dispar Mantis religiosa Podane w polskiej czerwonej księdze -

8 Maculinea nausithous PLH Wiśliska PLH Dolina Dolnego Sanu Ophiogomphus cecilia Maculinea teleius Lycaena dispar Maculinea nausithous Osmoderma eremita Cucujus cinnaberinus PLH Góry Pieprzowe Osmoderma eremita - PLH Przełomy Wisły w Małopolsce PLH Tarnobrzeska Dolina Wisły PLH Wisłoka z dopływami Ophiogomphus cecilia Leucorrhinia pectoralis Maculinea Lycaena dispar Maculinea nausithous Colias myrmidone Lycaena dispar Maculinea nausithous Maculinea teleius Lycaena dispar Maculinea nausithous teleius Mantis religiosa Neptis rivularis Scolitantides orion - Mantis religiosa Omówienie gatunków owadów Omówienie ważek Odonata Ophiogomphus cecilia trzepla zielona Gatunek ten zasiedla różne typy wód stojących, od strumieni po duże rzeki m.in. Bug (Bernard 2004a; Woźniak, Kutera 2013a), Narew, Warta (Bernard 2004b). Największe populacje tworzy na rzekach od kilkunasto- do kilkudzięciometrowej szerokości (Bernard 2010). Wisła i San oraz ich dopływy to element siedliska optymalny oraz element siedliska w granicach tolerancji, ale nieoptymalny (przyjmując ogólną wiedzę o charakterystyce Wisły i jej dopływów, jednocześnie opierając się na elementach metodyki wg Bernarda (2010)) dla trzepli zielonej. Jest on optymalny ze względu na szerokośd i prędkośd rzek, erozję brzegów rzek, głębokośd wody przy brzegu, zaś mało optymalny ze względu na duże ocienienie koryta rzeki w strefie przybrzeżnej w większości na długości rzek spowodowane dużym zagęszczeniem drzew i krzewów (wstępna analiza Autorów opracowania opierająca się na wytycznych z metodyki Bernarda (2010)). Ważną rolę w środowisku odgrywa przybrzeżna roślinnośd pozwalająca na wydostanie się larw z wody rzek, a właściwie na wydostanie stadium imagines z wylinek (egzuwwiów) (Bernard 2010). Ponadto latające dorosłe ważki często obserwuje się w sporej odległości od środowisk wodnych i wodno-błotnych, tj. od miejsc rozrodczych stadiów preimaginalnych (Bernard 2004a; Kutera 2013b: Kutera mat. niepubl.), dlatego też odnosząc się do stanowisk w terenie badao z kwadratów UTM DA44 (okolice m. Niepołomice prawdop. 8

9 wzdłuż koryta Wisły), DA93 (okolice Tarnowa nad Dunajcem), EA28 (okolice miejscowości Słupiec między Szczucinem a Połaocem prawdop. wzdłuż koryta Wisły), EB51 (okolice ujścia Sanu do Wisły, okolice miejscowości Wrzawy koło Sandomierza) (Bernard i in. 2009) oraz wykazując nowe stanowiska, należy uwzględnid tylko obserwacje latających okazów wzdłuż koryt rzecznych w międzywalu i siadających na ich brzegu. Gatunek jest spotykany praktycznie prawie na całym terenie kraju, pomimo tego jest reobiontem dużych rzek (Bernard 2009). Leucorrhinia pectoralis zalotka większa Ważka z rodzaju zalotek niewątpliwie związana jest ze środowiskami sfagnowymi (torfowiska wysokie, przejściowe, obrzeża borów bagiennych sąsiadujące z wymienionymi torfowiskami), ponadto preferuje torfianki porośnięte olsami oraz starorzecza (Bernard i in. 2009; Woźniak, Kutera 2008; Kutera 2013c, Kutera mat. niepubl.). Można wywnioskowad, że siedliskowe spektrum tego gatunku jest szerokie, bowiem obejmuje wody stojące, od umiarkowanie kwaśnych po słabo zasadowe, z niską czy też umiarkowaną żyznością wody, jak też wody z bogatą roślinnością, ale niezbyt zarastajacą (Bernard i in. 2009). W siedlisku zalotki znaczenie w biologii, ekologii i etologii tego gatunku istotną rolę odgrywają takie rośliny jak: osoka aloesowata, mchy torfowce, turzyce, bobrek trójlistkowy, żabiściek pływający, gatunki z rodzaju pływaczy, grzybienie białe (Bernard 2004b; Bernard i in. 2009; Kutera 2013c; Woźniak, Kutera 2013a). Zalotka większa w naszym kraju nie jest gatunkiem rzadkim, ale też nie pospolitym. W obrębie dużych rzek nie jest częsta (Bernard i in. 2009), a jeśli już występuje, to najczęściej związana z naturalnymi, półnaturalnymi, niekiedy antropogenicznymi zastoiskami wód, tj. starorzeczami, torfiankami. Dlatego też najprawdopodobniej w takich środowiskach, w terenie badao zalotka większa będzie notowana tym bardziej, że podaje się jeden rekord w miarę aktualny (Bernard i in. 2009) kwadrat UTM DA23 (Kraków: na wysokości okolic Zwierzyniec Czyżyny, prawdopodobnie chodzi o starorzecza i torfianki tam widoczne chodby z map satelitarnych). Jest też prawdopodobne, że Leucorrhinia pectoralis występuje w okolicach Radomyśla nad Sanem, gdyż nieopodal podawany jest odległy o 10 km. rekord z wykazaniem tego gatunku (Bernard i in. 2009). Gomphus flavipes gadziogłówka żółtonoga Gadziogłówka żółtonoga to gatunek ważki wysoce wyspecjalizowany, o wąskiej tolerancji ekologicznej (Bernard i in. 2009), zasiedlający licznie duże i średnie rzeki nizinne m.in. Odrę, Wartę (Suchling, Müller 2006; Bernard i in. 2009), Pilicę, Narew (Bernard i in. 2009), Bug (Bernard i in. 2009; Woźniak, Kutera 2013a). Podawane są też rozproszone stanowiska znad Wisły i sporadycznie znad Sanu (Buszko i in. 2009). W terenie badao są odnotowane populacje gatunku (Bernard i in. 2009), tj. w kwadracie UTM DA87 (okolice Nowego Korczyna na Ponidziu), EA07 (okolice Szczucina), EA27 (okolice ujścia Wisłoki do Wisły) i EB51 (okolice ujścia Sanu do Wisły, okolice miejscowości Wrzawy koło Sandomierza). Sympecma paedisca straszka północna (s. syberyjska) Gatunek ten preferuje wody stojące. Na północnym zachodzie szczególnie zasiedla naturalne jeziora i drobne zbiorniki wodne (Bernard i in. 2009). Gatunek obserwowany jest też w dużych miastach przy zbiornikach antropogenicznych m.in. w pobliżu glinianki w Warszawie (Kutera 2011) i na stawie hodowlanym w Krakowie (Gryboś, Miłaczewska 2011). Straszka syberyjska podawana jest jeszcze z innego miejsca z Krakowa, a mianowicie z kwadratu UTM DA24 (Bernard i in. 2009), ale prawdopodobnie z jednego z wielu zbiorników wodnych położonych w centrum Krakowa, tym samym najpewniej spoza obszaru koryta rzeki Wisły. Kolejnym stanowiskiem z okolic miejscowości Tarnobrzeg jest rekord w kwadracie EA49 wyraźnie wskazujący na Jezioro Tarnobrzeskie położone w bliskim sąsiedztwie koryta Wisły. Nehalennia speciosa iglica mała, Gatunek ten zasiedla wody kwaśne w obrębie silnie uwodnionych środowisk sfagnowych z dużym udziałem mchów torfowców i turzyc (Bernard 2004c; Bernard i in. 2009). Sporadycznie wykazywany na torfiankach (Bernard i in. 2009). Współcześnie wykazany w okolicy Oświęcimia (kwadrat UTM CA75), mimo to jego obecnośd na obszarze projektowanej wycinki drzew i krzewów w tym miejscu wzdłuż koryta Wisły jest mało prawdopodobna. 9

10 Cordulegaster boltonii szklarnik leśny Jest to gatunek ważki preferujący czyste, chłodne, szybko płynące i meandrujące, bogate w tlen leśne potoki i rzeki (Bernard 2004d; Wendzonka 2005). Przeważnie są to dosyd wąskie wody płynące silnie ocienione (Bernard 2004d; Kutera, Woźniak 2010; Szczepaniak i in. 2012). W ostatnim czasie obserwowany nawet nad rowami melioracyjnymi na łąkach torfowisk niskich (Maniarski R. inf. ustna) i dosyd często notowany w sąsiedztwie żeremi bobrowych zarówno nad potokami leśnymi jak i nad wąskimi szybko płynącymi zbiornikami śródleśno-łąkowymi (Kutera, Woźniak 2010; Szczepaniak i in. 2012). Szklarnik leśny z rejonu badao wykazany w kwadracie EB71 (Bernard i in. 2009), tj. można założyd, że był stwierdzony w pobliżu miejscowości Kępy Rzeczyckiej nad Sanem nieopodal Stalowej Woli. Przeglądając środowiska z map satelitarnych w tym miejscu można przyjąd, że gatunek ten może mied tu swoją populację, na którą należy zwrócid uwagę, szczególnie ze względu na charakter preferencji siedlisk. Aeshna subarctica żagnica tofrowcowa Ten gatunek żagnicy jest sfagnobiontem (Bernard i in. 2009). Głównie preferuje torfowiska sfagnowe z płem mszarnym z wyraźniejszym lustrem wody oraz zbiorniki dystroficzne (Wendzonka 2005; Bernard i in. 2009). Związany z gatunkami z rodzaju torfowców Sphagnum sp. (Bellmann 2007). Współcześnie wykazany w obrębie analizowanego terenu, w okolicy Oświęcimia (kwadrat UTM CA75; Bernard i in. 2009), mimo tego, ze względu na jego preferencję siedlisk sfagnowych, jego obecnośd na obszarze projektowanej wycinki drzew i krzewów w tym miejscu wzdłuż koryta Wisły jest mało prawdopodobna. Kolejnym stanowiskiem analizowanego terenu są okolice Kępy Rzeczyckiej nad Sanem (kwadrat EB71; Bernard i in. 2009), nieopodal Stalowej Woli. Przeglądając środowiska z map satelitarnych w tym miejscu można przyjąd, że gatunek ten może się pojawiad wyspowo w pobliżu międzywala (pod warunkiem, że znajdują się tam zbiorniki z gatunkami torfowców), jednakże jego właściwe miejsca rozrodu prawdopodobnie są zlokalizowane w pobliskich obszarach leśnych ze środowiskami sfagnowymi, oddalonych od analizowanego terenu kilka kilometrów na północny-wschód. Aeshna viridis żagnica zielona Głównymi siedliskami tego gatunku ważki są starorzecza i torfianki, koniecznie z rosnącą w formie łanów nadwodnych osoką aloesowatą. Żagnica zielona podana jest z jednego stanowiska znad Sanu, z rejonu Stalowej Woli (UTM EB71; Bernard i in. 2009), dlatego też jest wielce prawdopodobne, że gatunek ten może pojawiad się na wysokości tej lokalizacji, w międzywalu lub w bardzo bliskim jego sąsiedztwie w środowiskach starorzeczy i torfiarek z porastającą osoką aloesowatą. Coenagrion armatum łątka zielona Ten rzadki i zanikający gatunek ważki jest nizinnym owadem (Bernard 2004e). Do habitatów łątki zielonej należą przede wszystkim jeziora, stawy, drobne oczka wodne na torfowiskach niskich oraz śródleśne zbiorniki wodne, a także torfowiska wysokie i przejściowe. Ponadto wymagania siedliskowe tej ważki to dno torfowe, muliste, piaszczyste lub gliniaste z odczynem wody ph lekko zasadowym (Bernard 2004e). W obrębie inwentaryzowanego terenu gatunek ten zlokalizowany był w okolicach Oświęcimia (kwadrat UTM CA75; Bernard i in. 2009), dlatego też prace w terenie w tym rejonie wymagają zebrania bardzo dokładnych informacji, by planowane przedsięwzięcie nie kolidowało w tym miejscu z ewentualnie ponownie zlokalizowaną lokalną populacją tej jakże cennej ważki. Nie wykluczone, że gatunek ten może zasiedlad pobliskie drobne oczka wodne rozlokowane w dolinie Wisły, w związku z czym absolutnie planowane przedsięwzięcie nie może wpłynąd negatywnie na stanowiska tego gatunku, jeśli takowe zostały by odkryte podczas zaplanowanych prac inwentaryzacyjnych zaplanowanych na 2014 rok w okresie pojawu imagines. Orthetrum coerulescens lecicha południowa Gatunek ten należy do rzadkich w kraju. Preferuje umiarkowanie zarastające rowy melioracyjne z wolno płynącą w nich wodą na torfowiskach niskich, a także strumienie (Bernard i in. 2009). Często w sąsiedztwie takich środowisk w miejscach nieco wyżej położonych, suchych i silnie nasłonecznionych, m.in. muraw napiaskowych obserwuje się pojedyncze osobniki (Kutera mat. niepubl.). Sugeruje się, że z takimi właśnie siedliskami, tj. sąsiadującymi ze sobą środowiskami łąkowymi i ciepłolubnymi, może byd związany ten gatunek podczas prac badawczych w terenie. Historycznie podawany jest z rejonu Krakowa, Smolic i 10

11 Oświęcimia (Bernard i in. 2009). Jest wielce prawdopodobne, że gatunek ten występowad może lokalnie w okolicach Sandomierza, Tarnobrzegu, Stalowej Woli, chod w tym rejonie brak jest danych o występowaniu gatunku. Pomimo, że nie jest to gatunek chroniony, warto pamiętad w miarę możliwości (planistycznych, logistycznych, technicznych) o pozostawieniu w stanie nienaruszonym jego właściwych siedlisk, mogących bezpośrednio sąsiadowad z korytem rzecznym terenu planowanego pod realizację przedsięwzięcia. Sympetrum pedemontanum szablak przepasany (sz. przepasany) Gatunek lokalny rozproszony wyspowo po całym kraju. Stadium larwalne rozwija się w drobnych wolno płynących ciekach od strumieni po kanały. Dorosłe osobniki nierzadko są widywane na torfowiskach niskich (Bernard i in. 2009; Kutera mat. niepubl.). Gatunek nie jest chroniony, pomimo tego należy zwracad uwagę na siedliska i populacje podczas badao w terenie, szczególnie w rejonie Krakowa i Oświęcimia, gdzie podawane są historyczne dane o występowaniu. Podobnie jest z sąsiednią populacją na Górnym Śląsku, gdzie podawane są dane historyczne, jednocześnie świadczące o spadku jego liczebności (Bernard i in. 2009). Omówienie grup ortopteroidalnych: prostoskrzydłe Orthoptera, modliszki Mantodea Caliptamus italicus nadobnik włoski Coraz bardziej zanikający gatunek szaraoczaka w Polsce (Liana 2004a). Zamieszkuje suche, ubogie w roślinnośd środowiska, często będące wtórnymi wytworzonymi po pozostawionych nieużytkach rolnych, na których po jakimś czasie wytworzyły się murawy napiaskowe (Liana 2004a; Sępioł 2012; Kutera mat. niepubl.). Jest to gatunek wybitnie kserotermofilny (ciepłolubny), żywi się gatunkami z rodzaju Artemisia sp (Liana 2004a). Podawany rekord z okolic Sandomierza (Liana 2004a), natomiast z uwagi na historyczne dane tego gatunku w okolicach Tarnobrzega i Stalowej Woli Rozwadowa (Bazyluk, Liana 2000; Liana 2004b), należy podczas planowania wycinki wziąd pod uwagę ciepłolubne tereny stykające się z międzywalem Sanu. Psophus stridulus trajkotka czerwona Gatunek, którego stanowiska wyraźnie się kurczą w kraju na przestrzeni wieku (Liana 2004b). Preferuje w obszarach górskich i pogórzy łąki górskie, piargi, murawy naskalne natomiast na niżu przeważnie skraje borów sosnowych z wrzosowiskami (Liana 2004b). Podawany z okolic Sandomierza w na wysokości mniej więcej u styku Ujścia Sanu do Wisły (Liana 2004b) wobec czego, nie wykluczone, że może zostad stwierdzony w bliskim sąsiedztwie z międzywalem Wisły. Sphingonotus caerulens przewężek błękitny Gatunek wybitnie psammofilny, wykazywany głównie na wydmach oraz innych piaszczystych terenach z ubogą roślinnością (Bazyluk, Liana 2000; Kutera mat. niepubl.). Nie wykluczone, że może występowad w pobliżu koryta Wisły i ujścia Sanu w miejscach piaszczystych pomiędzy Tarnobrzegiem, Sandomierzem a Stalową Wolą. Aiolopus thalassinus sinica Dosyd rzadki gatunek psammo-higrofilny, u którego obserwuje się wypieranie go ze środowisk suchych i podmokłych w wyniku prowadzonych inwestycji w dużych miastach m.in. w Warszawie (Borowiak inf. ustna; Kutera mat. niepubl.). Może występowad przy terenach zalewowych, na suchych brzegach pobliskich starorzeczy - na granicy miejsc suchych, piaszczystych, ale też i wilgotnych. Obserwowany m.in. nad suchymi brzegami w miejscach suchych, piaszczystych, z drugiej strony zaś przy zagłębieniach z bujniejszą trawiastą roślinnością nad Bugiem. 11

12 Omówienie chrząszczy Coleoptera Carabus variolosus biegacz gruzełkowany Gatunek związany z podmokłymi łąkami i wilgotnymi lasami, spotykany zwłaszcza nad potokami i innymi ciekami wodnymi, żerujący na lądzie i pod powierzchnią wody. Wykazywany z polskich pogórzy i gór. Podawany ogólnikowo z okolic Krakowa (Burakowski i in. 1973). Jego obecnośd w badanym terenie jest możliwa, chod mało prawdopodobna. Cerambyx cerdo kozioróg dębosz Chrząszcz ekologicznie związany ze starszymi dębami. Wykazywany z rozproszonych stanowisk na Nizinie Mazowieckiej, Nizinie Sandomierskiej i Wyżynie Małopolskiej (Burakowski i in. 1989). Współczesne występowanie kozioroga dębosza na inwentaryzowanym obszarze jest mało prawdopodobne, lecz bez badao terenowych obejmujących dąbrowy, grądy i pojedyncze wiekowe dęby nie można go wykluczyd. Cucujus cinnaberinus zgniotek cynobrowy Do niedawna uważano, że zgniotek cynobrowy należy do reliktów lasów pierwotnych, i że jego rozsiedlenie w naszym kraju ogranicza się do północnego wchodu (Puszcza Białowieska) i gór na południu Polski. Jednak badania prowadzone od 2000 roku przyczyniły się do odnalezienia nowych stanowisk tego chrząszcza w wielu różnych rejonach w tym także nad Wisłą w okolicy Nowego Dworu Mazowieckiego. Występowanie tego gatunku na innych stanowiskach w dolinie Wisły wydaje się więc prawdopodobne. Lucanus cervus jelonek rogacz Ten największy przedstawiciel naszych chrząszczy jeszcze w ubiegłym wieku spotykany był częściej i liczniej niż obecnie. Kurczenie się jego siedlisk, jakimi są zwłaszcza świetliste dąbrowy, powoduje wycofywanie się i zamieranie jelonka z wielu dotychczasowych stanowisk. Jednak historyczne dane dotyczące występowania tego gatunku w okolicach Kazimierza Dolnego, a także w innych pobliskich, nadwiślaoskich okolicach (Kubisz 2004) sugerują, że Lucanus cervus mógł tam przetrwad do dziś na nielicznych lokalnych, punktowych stanowiskach. Osmoderma eremita / Osmoderma barnabita pachnica dębowa Pachnica dębowa to gatunek saproksyliczny, związany przede wszystkim ze starszymi drzewami liściastymi o gorszej kondycji zdrowotnej. Chrząszcz ten jest spotykany na terenie całego kraju oprócz wyższych położeo górskich (Pałka 2010). Biotopy nadrzeczne, w skład których często wchodzą stare, ogłowione wierzby są dla O. eremita siedliskiem właściwymi i dogodnym. Na dzieo dzisiejszy wiadomo, że gatunek ten występuje w inwentaryzowanym terenie w rezerwacie Wisła pod Zawichostem, w rejonie pomiędzy miejscowościami: Zabełcze i Janiszów, gdzie zasiedla przywałową wierzbową aleję. Niewątpliwie jednak nie jest to jego jedyne stanowisko na tym obszarze. Calosoma inquisitor tęcznik mniejszy Gatunek leśny, związany zwłaszcza z dąbrowami, spotykany na całym obszarze kraju. Występowanie tęcznika mniejszego w sprzyjających biotopach, czyli w lasach i zadrzewieniach nadwiślaoskich, jest bardzo prawdopodobne. Calosoma sycophanta tęcznik liszkarz Tęcznik liszkarz, zwany także liszkarzem większym, należy do dużych, nadrzewnych drapieżców polujących na gąsienice motyli. Współczesne rozsiedlenie tego gatunku na terenie Polski nie jest znane. Nie można jednak wykluczyd jego występowania w biotopach leśnych wschodzących w skład inwentaryzowanego terenu. Carabus arcensis biegacz polny Ten pospolity i szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce biegacz niewątpliwie występuje na wielu nadwiślaoskich stanowiskach, chod współcześnie brak jest dokładnych danych odnośnie jego rozlokowania. 12

13 Carabus auronitens biegacz zielonozłoty Podgatunek nominatywny biegacza zielonozłotego zasiedla leśne, nizinne biotopy na znacznym obszarze naszego kraju. Jest podawany ogólnikowo z Niziny Mazowieckiej, Niziny Sandomierskiej i Wyżyny Małopolskiej (Burakowski i in. 1973), a prawdopodobieostwo odnalezienia go na badanym odcinku Wisły i jej dopływów jest znaczne. Carabus cancellatus biegacz wręgaty Wielosiedliskowy, pospolity gatunek, odnajdywany w różnych biotopach na terenie całego kraju. W terenie badao odnotowany m. in. w okolicach Słupczy i Winiar (Woźniak, 2011), występuje zapewne i na innych licznych stanowiskach. Carabus clatratus biegacz krępy Rzadko spotykany na terenie kraju, nizinny, higrofilny gatunek. Wg historycznych danych notowany w okolicach Stalowej Woli (Burakowski i in. 1973). Jego obecnośd na inwentaryzowanym terenie jest mało prawdopodobna, ale nie wykluczona. Carabus convexus biegacz wypukły Niewielki biegaczowaty związany z ciepłymi, zwykle słabo porośniętymi glebami. Podawany ogólnikowo z Niziny Sandomierskiej i Wyżyny Małopolskiej (Burakowski i in. 1973). Jego obecnośd w terenie badao jest możliwa. Carabus coriaceus biegacz skórzasty Największy krajowy przedstawiciel biegaczowatych spotykany w lasach różnych typów. Wzmiankowany ogólnie z terenów, w skład których wchodzą inwentaryzowane obszary (Burakowski i in. 1973). Carabus glabratus biegacz gładki Gatunek występujący w całym kraju, preferujący wilgotne lasy różnych typów. Istnieje duże prawdopodobieostwo odnalezienia jego stanowisk na badanym obszarze. Carabus granulatus biegacz granulowany Jeden z najpospolitszych przedstawicieli rodzaju biegacz, rozprzestrzeniony w wielu, w tym głównie leśnych, środowiskach. Gatunek ten niewątpliwie występuje na licznych stanowiskach w obrębie badanego terenu. Carabus hortensis biegacz ogrodowy Biegacz ogrodowy zasiedla przede wszystkim świetliste, zwłaszcza liściaste i mieszane lasy na terenie całego kraju. Jego obecnośd na badanym obszarze jest wysoce prawdopodobna. Carabus intricatus biegacz pomarszczony Okazały biegaczowaty spotykany w lasach o podłożu wapiennym i gliniastym. Dotychczas nie stwierdzony z obszaru badao, ale istnieje pewne prawdopodobieostwo na odnalezienie jego stanowisk podczas prac terenowych. Carabus nemoralis biegacz gajowy Często spotykany gatunek zasiedlający różne typy lasów i zadrzewieo, w szczególności porastających gleby próchnicze. Odnotowany na kilku stanowiskach na terenie rezerwatu Wisła pod Zawichostem, np. w okolicach Zawichostu i Chwałowic (Woźniak, 2011). Występuje zapewne na innych, licznych lokalizacjach w obrębie obszaru badao. Carabus problematicus biegacz urozmaicony Gatunek kserofilny, spotykany nieczęsto, związany z głównie z suchymi lasami sosnowymi. Istnieje niewielkie prawdopodobieostwo odnalezienia jego stanowisk na suchych, nasłonecznionych terenach w obszarze badao. 13

14 Carabus ulrichii biegacz Ulrycha Areałem występowania tego gatunku jest przede wszystkim południowa Polska. Carabus ulrichii ekologicznie związany jest z terenami otwartymi. W ostatnich latach odnotowany na łące w międzywalu wiślanym na jednym stanowisku znajdującym się na terenie badao: w okolicach miejscowości Ostrówek (Woźniak, 2013). Istnieje prawdopodobieostwo, że nie jest to jedyne nadwiślaoskie stanowisko tego gatunku. Carabus violaceus biegacz fioletowy Szeroko rozprzestrzeniony gatunek notowany na znacznym obszarze kraju, spotykany w lasach liściastych i mieszanych rosnących zwłaszcza na glebach humusowych. Odnalezienie go w terenie badao jest bardzo prawdopodobne. Akimerus schaefferi dąbrowiec samotnik Charakterystyczny, okazały, rzadko spotykany chrząszcz z rodziny kózkowatych, związany rozwojowo ze starymi dębami. Dąbrowiec samotnik jest notowany na pojedynczych, rozproszonych stanowiskach na zachodzie i południu Polski (Burakowski i in. 1989), a jego występowanie w sprzyjających nadrzecznych biotopach na terenie badao jest możliwe. Dorcadion scopolii taraniec paskowany Bardzo rzadko spotykany, epigeiczny, nielotny kózkowaty występujący zwłaszcza w siedliskach kserotermicznych i trawiastych. Najbardziej znane krajowe stanowiska tego gatunku znajdują się w Górach Pieprzowych i w okolicy miejscowości Słupcza (Burakowski i in. 1989). Istnieje pewne prawdopodobieostwo, że lokalne dotąd nie odkryte populacje taraoca paskowanego utrzymują się także na terenie badao. Ergates faber borodziej cieśla Gatunek leśny, związany z drewnem sosen, rzadziej świerków, spotykany zwłaszcza w starszych drzewostanach. Odnotowywany na obszarze całego kraju, w tym także w krainach geograficznych, przez które przebiega teren badao. Jego odnalezienie w sprzyjających biotopach jest możliwe. Elater ferrugineus tęgosz rdzawy Ten rzadko spotykany sprężykowaty zamieszkuje tereny nizinne i podgórza, gdzie zasiedla świetliste lasy liściaste i mieszane, stare parki i ogrody oraz stare drzewa przydrożne. (Bunalski i in. 2004) W stadium larwalnym jest polifagiem okazjonalnie pasożytującym na postaciach młodocianych chrząszczy z rodziny Scarabaeidae, w tym zwłaszcza na pachnicy dębowej. Jego występowanie na terenie badao jest prawdopodobne. Dorcus paralellelipipedus ciołek matowy Gatunek ten w Polsce występuje głównie na terenach nizinnych, w miarę posuwania się na południe jest spotykany coraz rzadziej. Rozwija się w próchnie drzew liściastych. Stwierdzenie jego obecności na terenie badao jest prawdopodobne. Netocia aeruginosa kwietnica okazała Największa z krajowych kruszczyc, ekologicznie związana z wczesnymi próchnowiskami starszych drzew liściastych, w tym głównie dębów. Gatunek wykazywany z różnych części kraju, na ogół rzadko, w tym także z okolic środkowej Wisły (Bunalski i in. 2012). Jego obecności na terenie badao nie można wykluczyd. Opilo pallidus pasterek blady Rzadko spotykany, leśny, drapieżny przedstawiciel rodziny przekraskowatych. Ekologicznie związany z drzewami liściastymi, w tym głównie z dębami, w drewnie których jego larwy polują na inne owady. Znany z nielicznych, rozproszonych stanowisk w różnych częściach kraju. Odnotowanie tego gatunku w terenie badan jest możliwe. 14

15 Cheilotoma musciformis zaciętka muszarka Kserotermiczny stonkowaty odnotowany na niewielu stanowiskach w południowej części kraju. Jego obecnośd na odpowiednich suchych i ciepłych siedliskach w obrębie terenu badao jest możliwa. Podsumowanie i wnioski Powyższa kwerenda koleopterologicznych danych literaturowych zawiera wykaz 29 gatunków chrząszczy, z których częśd niewątpliwie zasiedla badany teren, a wykazanie pozostałych jest w różnym stopniu prawdopodobne. Prawdopodobieostwo po podnosi możliwośd wstępowania na inwentaryzowanym terenie następujących typów siedlisk sprzyjających bytowaniu rzadko spotykanej i chronionej entomofauny: 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea), 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), 9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani), 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion), 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae). Tego rodzaju opracowanie ma co prawda pewną wartośd, lecz na jego podstawie nie dla się wyciągnąd konkretnych i praktycznych wniosków. Może jednak ono posłużyd do ramowego zaplanowania inwentaryzacji środowiskowej. Wobec niewystarczającej ilości współczesnych i aktualnych danych niezbędne są kompleksowe badania terenowe, dzięki którym będzie można określid współczesny stan rozlokowania cennych z przyrodniczego punktu widzenia gatunków chrząszczy na badanym obszarze. Na tym etapie można jedynie w sposób bardzo ogólny stwierdzid, że wycinka zadrzewieo może mied wpływ na stan koleopterofany badanego terenu, lecz znaczenie i siłę i tego wpływu będzie można określid dopiero na podstawie wniosków płynących z inwentaryzacji terenowej. 15

16 Literatura Adamski P., Bartel R., Bereszyoski A., Witkowski Z (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. MŚ, Warszawa. 500 ss. Bazyluk W., Liana A Prostoskrzydłe Orthoptera. Katalog Fauny Polski. NR 58 KFP. Cz. XVIII, zeszyt 3. PAN, Warszawa. 156 ss. Bellmann H Ważki. Przewodnik entomologa. Multico, Warszawa. 290 ss. Bernard R Trzepla zielona Ophigomhus cecilia (Geoffroy in Fourcroy, 1785) syn. Ophiogomphus serpentinus (Charpentier 1825). [w:] Makomaska-Juchiewicz M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Częśd I. GIOŚ, Warszawa: Bernard R. 2004a. Ophigomhus cecilia (Geoffroy in Fourcroy, 1785) trzepla zielona. [w:] Adamski P., Bartel R., Bereszyoski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: Bernard R. 2004b. Leucorrhinia pectoralis (Charpentier, 1825) zalotka większa. *w:+ Adamski P., Bartel R., Bereszyoski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: Bernard R. 2004c. Nehallenia speciosa (Charpentier, 1840). Iglica mała. *w:+ Głowacioski Z., Nowacki J. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao: Bernard R. 2004d. Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807). Szklarnik leśny. *w:+ Głowacioski Z., Nowacki J. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao: Bernard R. 2004e. Coenagrion armatum (Charpentier, 1840). Łątka zielona. *w:+ Głowacioski Z., Nowacki J. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao: Bernard R., Buczyoski P., Tooczyk G., Wendzonka J Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznao. 256 ss. Bunalski M., Sienkiewicz P. Wojtkowski K Chronione chrząszcze dendrofilne zachodniej Polski. RDOŚ Poznao. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefaoska J Katalog fauny Polski Częśd XXIII, tom 15, Chrząszcze Coleoptera, Cerambycidae i Bruchidae. PAN, Warszawa. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefaoska J Katalog fauny Polski Częśd XXIII, tom 9, Chrząszcze Coleoptera, Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. PAN, Warszawa. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefaoska J Katalog fauny Polski Częśd XXIII, tom 9, Chrząszcze Coleoptera, Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. PAN Warszawa. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefaoska J Katalog fauny Polski Częśd XXIII, tom 2, Chrząszcze Coleoptera, Biegaczowate Carabidae, częśd 1. PAN, Warszawa. Buszko J Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce. [w:] Jacek Kurzawa. Forum Entomologiczne. (mapy z rozmieszczeniem gatunków, dyskusja wśród forumowiczów - entomologów). 16

17 Buszko J Atlas Rozmieszczenia Motyli Dziennych w Polsce Turpress, Toruo. 170 ss. Dijkstra K.-D.B. (red.), Lewington R Field guide to the dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife, Milton on Stour. 320 ss. Dylewska M., Kozik B Pszczoły (Anthophila, Apoidea) Dolin Dunajca i Popradu. XIV Sympozjum Sekcji Hymenopterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Materiały konferencyjne. Gacka-Grześkiewicz E (red.). Korytarz ekologiczny doliny Wisły. Stan- Funkcjonowanie- Zagrożenia. IUCN The World Conservation Union. Fundacja IUCN Poland. Warszawa. Głowacioki Z., Nowacki J (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao. 447 ss. Kubisz D Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) jelonek rogacz. [w:+ Adamski P., Bartel R., Bereszyoski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: Kamioski Fauna bezkręgowców lądowych. *w:+ Raport o odziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn.: Budowa zbiornika wodnego w km rzeki Dunajec, zapotty powłokowej piętrzącej wodę powierzchniową w zbiorniku wodnym, przepławki dla ryb, śluzy dla przeprawy kajaków, linii przesyłowej dla zasilania zapory przeponowej oraz modernizacji ujścia wody pitnej dla miasta Brzeska i instalacji odnawialnego źródła energii. ECO-ANALYSE. Biuro Analiz Środowiska w Toruniu. Kutera M. 2013a. Dokumentacja przyrodnicza ornitologiczna na potrzeby programu rolno środowiskowego PROW realizowanego w latach , w tym w zakresie pakietów przyrodniczych w latach Gamitex Bis 2 SC Otwock, CDR Brwinów, MRiRW Warszawa, ODR Otwock. (mscr.). Kutera M. 2013b. Inwentaryzacja entomofauny na terenie SOO Natura 2000 Ostoja Kroczycka. Wyniki, analiza, podsumowanie badao za lata Sprawozdanie dotyczące umowy NR22/projekt RPO 1066/03/2012 zawartej z Towarzystwem Miłośników Ziemi Zawierciaoskiej. TMZZ, Warszawa - Zawiercie: 29 ss. (mscr.). Kutera M. 2013c. Dane z nieregularnego monitoringu ważki Leucorrhinia pectoralis na terenie obszaru Natura 2000 Bagna Celestynowskie z lat EcoFalc Siedlce, RDOŚ Warszawa. 5 ss. (mscr). Kutera M Opinia entomofaunistyczna dotycząca inwestycji dróg kolejowych na terenie Miasta Warszawy i okolic. RDOŚ Warszawa. 11 ss. (mscr.). Kutera M., Woźniak A Nowe stanowisko ważki szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) koło Starachowic na Wyżynie Kieleckiej. Chroomy Przyr. Ojcz. 66(2): Liana A Distribution of Mantis religiosa (L.) and its changes in Poland. Fragm. faun. 50 (2): Liana A. 2004a. Calliptamus italicus (Linnaeus, 1758). Nadobnik włoski. *w:+ Głowacioki Z., Nowacki J. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao:

18 Liana A. 2004b. Psophus stridulus (Linnaeus, 1758). Trajkotka czerwona. *w:+ Głowacioki Z., Nowacki J. (red.). Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce. IOP PAN, Kraków Poznao: Loster S (red.). Roślinnośd kserotermiczna na obszarach chronionych województwa małopolskiego. Przewodnik przyrodniczy. RDOŚ, Kraków. 156 ss. Makomaska-Juchiewicz M (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Częśd I. GIOŚ, Warszawa. 408 ss. Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. 2012a (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Częśd II. GIOŚ, Warszawa. 748 ss. Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. 2012b (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Częśd III. GIOŚ, Warszawa. 519 ss. Oleksa A (red.). Ochrona pachnicy w Polsce. Propozycja programu działao. Fundacja EkoRozwoju, NFOŚiGW, UE, Bydgoszcz, Wrocław, Poznao, Warszawa. 139 ss. Pałka K Metodyka analizy oddziaływania na owady. GDDKiA, Warszawa. Pawlikowski T A Distibution Atlas of Bumblebees in Poland. UMK, Toruo. 104 ss. Perzanowska J., Grzegorczyk M (red.). Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Natura Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków. Szpila K Fauna bezkręgowców lądowych. *w:+ Raport o odziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn.: Budowa zbiornika wodnego w km rzeki Dunajec, zapory powłokowej piętrzącej wodę powierzchniową w zbiorniku wodnym, przepławki dla ryb, śluzy dla przeprawy kajaków, linii przesyłowej dla zasilania zapory przeponowej oraz modernizacji ujścia wody pitnej dla miasta Brzeska i instalacji odnawialnego źródła energii. ECO-ANALYSE. Biuro Analiz Środowiska w Toruniu. Suchling F., Müller O [w:] Dijkstra K.-D.B. (red.), Lewington R. Field guide to the dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife, Milton on Stour: Szczepaniak W., Sępioł B., Kutera M., Błooski W Raport o ocenie oddziaływania na środowisko planowanej inwestycji p.n. Przebudowa gazociągu wysokiego ciśnienia DN400 PN6.3 Mpa; MOP6.0 Mpa relacji Lubienia-Parszów wraz z infrastrukturą towarzyszącą. TBOP, Kielce. 41 ss. (mscr.). Tykarski P., Iwan D., Borowiec L., Wanat M (red.). Przeglądarka Bazy Katalogu Fauny Polski (KFP). Częśd XXIII. (stan aktualizacji na 2013.) Coleoptera Poloniae. UW, Uwr, MiIZ PAN, KSIB. Warszawa - Wrocław. Wendzonka J Klucz do oznaczania dorosłych ważek (Odonata) Polski. Biul. Sekcji Odonatologicznej PTE. Lublin. Odonatrix 1. (supl.): Woźniak A Raport z jakościowej inwentaryzacji chronionej entomofauny rezerwatu Wisła pod Zawichostem. RDOŚ, Warszawa. (mscr.). Woźniak A Raport z jakościowej inwentaryzacji entomologicznej przeprowadzonej na terenie rezerwatu Wisła pod Zawichostem. RDOŚ, Warszawa. (mscr.). Woźniak A., Kutera M. 2013a. Ekspertyza przyrodnicza na potrzeby opracowania projektów Planów Zadao Ochronnych (PZO) dla obszaru Natura Ostoja Nadbużaoska PLH dot. monitoringu wybranych 18

19 gatunków owadów. EcoFalc Siedlce, RDOŚ Warszawa, RDOŚ Lublin, RDOŚ Białystok. (mscr). Woźniak A., Kutera M. 2013b. Ekspertyza przyrodnicza na potrzeby opracowania projektów Planów Zadao Ochronnych (PZO) dla obszaru Natura Ostoja Nadliwiecka PLH dot. monitoringu wybranych gatunków owadów. EcoFalc Siedlce, RDOŚ Warszawa. (mscr). Woźniak A., Kutera M Raport z inwentaryzacji entomologicznej przeprowadzonej w Nadlesnictwie Parciaki w lipcu 2008 oraz Podsumowanie całości badao entomologicznych prowadzonych w latach w Nadleśnictwie Parciaki. Nadleśnictwo Parciaki, RDLP Warszawa. (mscr.). 19