A U T O R E F E R A T

Transkrypt

1 A U T O R E F E R A T 1. Imię i Nazwisko Michał Woszczyk 2. Posiadane dyplomy 2015 dyplom ukończenia studiów podyplomowych ANALITYKA CHEMICZNA; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemii; praca dyplomowa Zastosowanie chromatografii gazowej w analizie środowiskowej na przykładzie oznaczania składu i zawartości węglowodorów w wodach jeziornych 2005 DOKTOR NAUK O ZIEMI W ZAKRESIE GEOLOGII; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych; praca doktorska Przestrzenna analiza litofacjalna osadów jeziora Sarbsko i jej paleogeograficzna wymowa ; promotor: prof. zw. dr hab. Karol Rotnicki 2001 MAGISTER GEOLOGII; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych; praca magisterska Analiza litofacjalna osadów wschodniej części Mierzei Łebskiej w przekroju poprzecznym między Łebą a Rąbką ; promotor: prof. zw. dr hab. Karol Rotnicki 2000 MAGISTER GEOGRAFII; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych; praca magisterska Przyrodnicze konsekwencje współczesnych zmian poziomu południowego Bałtyku na wybrzeżu polskim ; promotor: prof. UAM dr hab. Zygmunt Młynarczyk 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych Od Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; adiunkt Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; technik (1/2 etatu) Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; technik (1/2 etatu) 1 S t r o n a

2 4. Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.) 4.1. Tytuł osiągnięcia naukowego: WSPÓŁCZESNE PROCESY SEDYMENTACYJNE W JEZIORACH PRZYBRZEŻNYCH NA PRZYKŁADZIE JEZIORA SARBSKO 4.2. Lista monotematycznych publikacji WOSZCZYK M., SPYCHALSKI W., LUTYŃSKA M., CIEŚLIŃSKI R., Temporal trend in the intensity of subsurface saltwater ingressions to coastal Lake Sarbsko (northern Poland) during the last few decades. IOP Conference Series Earth and Environmental Science 9, [IF2010: brak; punkty MNiSW2010: 13] WOSZCZYK M., BECHTEL A., GRATZER R., KOTARBA M.J., KOKOCIŃSKI M., FIEBIG J., CIEŚLIŃSKI R., Composition and origin of organic matter in surface sediments of Lake Sarbsko: A highly eutrophic and shallow coastal lake (northern Poland). Organic Geochemistry 42: [IF2011: 2,785; punkty MNiSW2011: 32] WOSZCZYK M., BECHTEL A., CIEŚLIŃSKI R., Interactions between microbial degradation of sedimentary organic matter and lake hydrodynamics in shallow water bodies: insights from Lake Sarbsko (northern Poland). Journal of Limnology 70(2): [IF2011: 1,207; punkty MNiSW2011: 32] WOSZCZYK M., TYLMANN W., JĘDRASIK J., SZARAFIN T., STACH A., SKRZYPCZAK J., LUTYŃSKA M., Recent sedimentation dynamics in a shallow coastal lake (Lake Sarbsko, Northern Poland): driving factors, processes and effects. Marine and Freshwater Research 65(12): [IF2014: 1,474; punkty MNiSW2014: 30] WOSZCZYK M., Precipitation of calcium carbonate in a shallow lake: assessing the role of primary production, organic matter degradation and sediment mixing. Oceanological and Hydrobiological Studies, 45(1): [IF2015: 0,67; punkty MNiSW2015: 15] Sumaryczny IF osiągnięcia naukowego: 6,136 Łączna liczba punktów MNiSW: Omówienie celu naukowego/artystycznego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania 2 S t r o n a

3 Celem pracy przedstawianej, jako osiągnięcie naukowe jest rozpoznanie fizycznych i chemicznych procesów sedymentacji osadów w jeziorach przybrzeżnych w kontekście ich przydatności do badań paleolimnologicznych oraz procesów fizyko-chemicznych zachodzących w strefie mieszania estuariowego. Jeziora przybrzeżne południowego Bałtyku stanowią bardzo złożone środowisko sedymentacyjne. Złożoność ta wynika z przejściowego charakteru tych zbiorników, pomiędzy lagunami, z których ewolucyjnie się rozwinęły, i jeziorami, od których różnią się pod względem hydrochemicznym oraz hydrodynamicznym. Przejściowy charakter jezior przybrzeżnych znajduje odzwierciedlenie w braku jednoznaczności w ich definiowaniu. ROTNICKI I IN. (2009) zwracają uwagę na kryterium genetyczne i zgodnie z tym podejściem z kategorii jezior przybrzeżnych wyłączają np. jez. Gardno, którego misa została ukształtowana w wyniku procesów glacjalnych, a nie morskich. Z kolei MAJEWSKI (1972), a później CIEŚLIŃSKI I DRWAL (2005) kładą nacisk na kryterium hydrochemiczne. W ujęciu tych autorów jeziora przybrzeżne należą do kategorii wód estuariowych, czyli takich, w których dochodzi do mieszania wód słodkich i zasolonych (morskiego pochodzenia). CIEŚLIŃSKI I DRWAL (2005) stwierdzają uściślająco, że jeziora przybrzeżne południowego Bałyku są de facto quasi-estuariami, gdyż w odróżnieniu od typowych estuariów, charakteryzują się epizodycznymi lub okresowymi (a nie regularnymi podyktowanymi reżimem pływów) wlewami wód morskich. Wreszcie MIOTK-SZPIGANOWICZ I IN. (2008) łączą wszystkie jeziora przybrzeżne, zalewy południowobałtyckie (Zalew Szczeciński i Zalew Wiślany) oraz Zatokę Pucką w jedną kategorię lagun. Istotną cechą jezior przybrzeżnych jest także bardzo mała głębokość oraz orientacja ich dłuższych osi równolegle do linii brzegowej Bałtyku. Takie cechy, w połączeniu z dużą wietrznością strefy wybrzeża (LORENC 2006; TARNOWSKA 2011), warunkują dużą podatność jezior przybrzeżnych na oddziaływanie wiatru przejawiające się w intensywności mieszania wód (i przypuszczalnie osadów dennych) przez falowanie i prądy przydenne. Pomimo, iż jeziora przybrzeżne są charakterystyczne dla wybrzeży mórz bezpływowych, to zbiorniki o zbliżonym charakterze występują także na wybrzeżach Morza Śródziemnego (ROSELLI I IN. 2009; CHEN I IN. 2010), Atlantyku (DEL PUERTO I 3 S t r o n a

4 IN. 2006; CONCEIÇÃO FREITAS I IN. 2003) czy Morza Japońskiego (YAMAMURO, KANI 2005). Wydaje się, zatem, iż badania jezior przybrzeżnych mają znaczenie ponadlokalne. Jeziora przybrzeżne południowego Bałtyku zostały dość dobrze rozpoznane pod kątem hydrobiologicznym (MUDRYK I DONDERSKI 1997; MUDRYK I SKÓRCZEWSKI 2000; BURCHARDT I IN. 2003; WIELGAT-RYCHERT I RYCHERT 2008), hydrochemicznym (CIEŚLIŃSKI I DRWAL 2005; CIEŚLIŃSKI 2013), hydrodynamicznym (JĘDRASIK 2014) oraz paleolimnologicznym (WOJCIECHOWSKI 1995; BECHTEL I IN. 2007B; MIOTK- SZPIGANOWICZ I IN. 2008). Brak natomiast pogłębionych studiów dotyczących procesów sedymentacyjnych i geochemicznych zachodzących w tych systemach. Ich zrozumienie wydaje się problemem ważnym, co najmniej z kilku powodów. 1) Osady jezior przybrzeżnych (a także lagun i estuariów) są potencjalnym archiwum danych paleośrodowiskowych dotyczących ewolucji strefy brzegowej morza. Dotychczasowe opracowania pokazały, iż osady tych zbiorników pozwalają wnioskować o jakościowych i ilościowych zmianach poziomu morza (MÜLLER I VOSS 1999; ISHIGA I IN. 2000, DEL PUERTO I IN. 2006), zasolenia wód (WOJCIECHOWSKI 1995; SAMPEI I IN. 2005; BECHTEL I IN.2007), cech klimatu (KONOTOPULOS I AVRAMIDIS 2003; BORÓWKA I IN. 2012) oraz dokumentują zdarzenia ekstremalne (KONOTOPULOS I AVRAMIDIS 2003; WINSBOROUGH I IN. 2012), zmiany w obiegu węgla (SAMPEI I IN. 1997) i poziom antropopresji (YAMAMURO, KANI 2005; RUIZ-FERNANDEZ I IN 2012). Jednocześnie jednak ograniczeniem dla badań paleolimnologicznych jezior przybrzeżnych jest brak dostatecznej wiedzy, co do wpływu i rozmiarów procesów podepozycyjnych w osadach, takich jak wczesna diageneza czy mieszanie pionowe (redepozycja). Procesy te w istotnym stopniu wpływają na zachowanie zapisu paleośrodowiskowego oraz jego czasową i przestrzenną rozdzielczość. Na poniższej rycinie (Ryc. 1) przedstawiono wyniki nieopublikowanych jeszcze badań autora dotyczących jeziora Bukowo. Wynika z nich, że powierzchniowa warstwa osadów tego jeziora podlega mieszaniu pionowemu do głębokości ok. 20 cm (Ryc. 1A) oraz poddana jest bardzo zróżnicowanym procesom rozkładu materii organicznej prowadzących do zmian ph, alkaliczności, stężeń SO4 2- Ryc. 1C, D, E), a w konsekwencji wpływających na skład materii organicznej oraz skład mineralny osadów. W 4 S t r o n a

5 kontekście intensywnej aktywności mikrobiologicznej w osadach oraz ich mieszania wydaje się, że zmiany zawartości S oraz TOC w badanym profilu (Ryc. 1B) mają charakter wtórny i, jako takie, nie mogą być wykorzystywane do rekonstrukcji cech środowiska wodnego (np. pochodzenie materii organicznej, zasolenie, natlenienie) jeziora Bukowo. Mieszanie pionowe osadów jezior przybrzeżnych w oczywisty sposób wpływa na rozdzielczość czasową zapisu i powoduje, że krótkookresowe (zachodzące w skali kilkudziesięciu lat) zmiany elementów środowiska przyrodniczego nie zapisują się w czytelny sposób w osadach jezior przybrzeżnych. Idąc dalej, można stwierdzić, że opróbowanie profili osadów jezior przybrzeżnych dla celów paleolimnologicznych z rozdzielczością większą niż kilka-kilkanaście cm nie wpływa na zwiększenie wiarygodności rekonstrukcji. Ponadto, wybór stanowisk badawczych dla celów paleolimnologicznych musi być dokonywany z wielką ostrożnością. Ryc. 1. Cechy geochemiczne osadów i wód porowych w profilu BUK 8 w NE części jeziora Bukowo A wyniki pomiarów aktywności radioizotopów wskazujące na głębokie mieszanie pionowe osadów B Zawartości węgla organicznego (TOC) i siarki (TS) wskazujące na związek cech osadów z mieszaniem pionowym C, D, E sezonowa zmienność składu chemicznego wód porowych wskazująca na zróżnicowane procesy mikrobiologiczne w osadach Duża zmienność hydrochemiczna jezior przybrzeżnych wpływa ponadto, na wynik datowań osadów. W chronostratygrafii zbiorników przybrzeżnych często wykorzystywane jest datowanie muszli słonolubnych mięczaków z rodzaju Cerstoderma (ROTNICKI I IN. 1999; BECHTEL I IN. 2007; BORÓWKA I IN. 2012). Opiera się to na założeniu, że podobnie jak w wodach morskich, te muszle wykazują stały i znany efekt rezerwuarowy wynoszący w południowej 5 S t r o n a

6 części basenu Bałtyku ok. 320 lat (GOSLAR, PAZDUR 1985). Jednakże czasowe zmiany źródeł węgla w wodach jezior (C pochodzenia morskiego, redeponowany C organiczny z osadów dennych, C z dostawy rzecznej etc.) powodują, iż kwestia efektu rezerwuarowego w jeziorach przybrzeżnych pozostaje otwarta. 2) Jeziora przybrzeżne (a także laguny i estuaria) mają istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska, ponieważ w strefie mieszania estuariowego (szczególnie w strefie bezpośredniego kontaktu wód słodkich i zasolonych) dochodzi do wzmożonej akumulacji substancji mineralnych i organicznych transportowanych w zawiesinie oraz w postaci rozpuszczonej (LISS 1976). Wykazano, że estuaria i laguny są pułapkami sedymentacyjnymi dla metali ciężkich i związków organicznych (min. WWA) o udokumentowanym szkodliwym oddziaływaniu na biosferę (GLASBY I IN. 2004; MARINI, FRAPICCINI 2014). Czy ta konstatacja dotyczy także jezior przybrzeżnych? Znajomość procesów sedymentacyjnych w jeziorach przybrzeżnych jest niezbędna dla wyjaśnienia form specjacyjnych, określenia tła geochemicznego i mobilności pierwiastków oraz związków chemicznych w kontekście mieszania osadów i zasilania wewnętrznego (MONPERRUS I IN. 2007; WOSZCZYK I SPYCHALSKI 2012) 3) Strefy mieszania wód słodkich i zasolonych odznaczają się dużą produktywnością biologiczną (Fot. 1) i, w konsekwencji, dużą akumulacją materii organicznej. Ponadto wzmożona aktywność mikrobiologiczna powoduje, że są one jednymi z największych lądowych źródeł gazów szklarniowych, w tym głównie CO2 i N2O. BORGES I ABRIL (2011) szacują, że emisja CO2 z estuariów wynosi 0,27 0,60 Pg CO2-C rok -1, co jest wartością 5-6 krotnie wyższą niż dla systemów rzecznych. Roczna emisja N2O z estuariów Europy jest szacowana na 0,20 Tg N2O-N rok -1, co stanowi 26% globalnej emisji oceanicznej (BANGE 2006). Z kolei udział estuariów w produkcji CH4 jest raczej nieznaczny, choć w niektórych estuariach obserwuje się duże przesycenia wód względem CH4 (nawet do ok % w zbiornikach przybrzeżnych południowo-zachodniego Bałtyku) (BANGE 2006). Dane dotyczące produkcji gazów szklarniowych na wybrzeżu polskim mają charakter przyczynkowy (REINDL I BOLAŁEK 20012; CHENG I IN. 2014), zaś badania w jeziorach przybrzeżnych w ogóle nie były prowadzone. 6 S t r o n a

7 W dużej mierze wynika to z faktu, że w tak złożonych systemach, jakimi są jeziora przybrzeżne, pojawia się problem wyboru reprezentatywnych stanowisk badawczych umożliwiających określenie wiarygodnych poziomów i mechanizmów emisji tych gazów. Wybór takich stanowisk wymaga szeroko zakrojonych badań w aspekcie przestrzennym i czasowym. Publikacje składające się na prezentowane osiągnięcie naukowe stanowią próbę odniesienia się do zarysowanych wyżej problemów. Przedstawiają one różne aspekty systemu depozycyjnego jezior przybrzeżnych na przykładzie jeziora Sarbsko, takie jak: 1) Przestrzenna zmienność składu chemicznego i cech fizycznych osadów dennych na tle zróżnicowania chemizmu wód 2) Skład materii organicznej i procesy mikrobiologicznego rozkładu materii organicznej 3) Sedymentacja węglanowa w jeziorach przybrzeżnych w kontekście własności chemicznych wód 4) Hydrodynamika wód i jej wpływ na dynamikę osadów oraz chemizm wody Fot. 1.Zakwit fitoplanktonu w SE części jeziora Jamno. Zdjęcie wykonano w sierpniu 2014 r. (fot. P. Młodkowski) Prace te powstały w efekcie pięcioletnich badań autora obejmujących zarówno monitoring hydrochemiczny i hydrobiologiczny, analizy sedymentologiczne i geochemiczne jak również modelowanie hydrodynamiczne i opracowania geostatystyczne. W takim znaczeniu stanowią one znaczące rozszerzenie 7 S t r o n a

8 opracowań UŚCINOWICZA I ZACHOWICZ (1996) i OSADCZUKA (2004), którzy wcześniej podejmowali podobną tematykę. Wybór jeziora Sarbsko, jako obiektu badań podyktowany był przede wszystkim dobrym rozpoznaniem tego jeziora pod względem geologicznym (WOSZCZYK 2005) oraz hydrochemicznym (WOSZCZYK I IN. 2009) w toku wcześniejszych badań. Te dane stały się punktem wyjścia dla bardziej pogłębionych studiów. Należy także podkreślić, że jezioro Sarbsko posiada typowe cechy geologiczne, morfometryczne i hydrochemiczne jezior przybrzeżnych (WOSZCZYK I ROTNICKI 2009; Tab. 1), choć jest jednym z najmniejszych i najbardziej wysłodzonych jezior tego typu. Tab. 1. Zestawienie podstawowych parametrów morfometrycznych i hydrochemicznych jezior przybrzeżnych południowego Bałtyku Głębokość Jezioro Powierzchnia * średnia EC # Chlorofil-a # (maks.) * [ha] [m] [µs cm -1 ] [µg L -1 ] Liwia Łuża 210,8 0,9 (1,7) n.a. Resko 577,1 1,3 (2,5) ,2 175,3 Jamno 2239,6 1,4 (3,9) ,6 192,5 Bukowo 1747,4 1,8 (2,8) ,4 301,2 Wicko 1058,9 2,7 (6,1) ,5 196,8 Kopań 789,7 1,9 (3,9) ,6 91,4 Gardno 2468,1 1,3 (2,6) ,6 194,5 Dołgie Wlk 156,4 1,4 (2,9) n.a. Łebsko 7140,0 1,6 (6,3) ,9 130,7 Sarbsko 651,7 1,2 (3,2) ,9 146,8 * dane z Jańczak (1997) # dane z pomiarów własnych autora prowadzonych w l Wydaje się, że wyniki badań dotyczących uwarunkowań i przebiegu procesów depozycyjnych w jeziorze Sarbsko mogą być uznane za reprezentatywne dla innych jezior przybrzeżnych południowego Bałtyku. Należy podkreślić, że przedstawiane do oceny osiągnięcie naukowe nie wyczerpuje tematu. Przeciwnie, w trakcie badań pojawiły się kolejne pytania i problemy. Badania są obecnie kontynuowane w ramach projektu NCN 2012/05/B/ST10/00295 realizowanego od 2013 r., który obejmuje większość jezior przybrzeżnych wybrzeża Bałtyku (jezioro Resko Przymorskie, Jamno, Bukowo, Wicko, Kopań, Gardno i Łebsko). W ramach bieżącego projektu wykorzystano metodykę i metodologię wypracowaną podczas prac na jez. Sarbsko. Obserwacje poczynione na jeziorze Sarbsko ułatwiły wyznaczenie stanowisk badawczych i zaprojektowanie badań na pozostałych jeziorach przybrzeżnych. 8 S t r o n a

9 4.4. Osiągnięcia w ramach poszczególnych publikacji wchodzących w skład cyklu habilitacyjnego WOSZCZYK M., SPYCHALSKI W., LUTYŃSKA M., CIEŚLIŃSKI R., Temporal trend in the intensity of subsurface saltwater ingressions to coastal Lake Sarbsko (northern Poland) during the last few decades. IOP Conference Series Earth and Environmental Science 9, Praca dotyczy zagadnienia dróg dostawy zasolonych wód morskich do jezior przybrzeżnych i stanowi głos w dyskusji na temat możliwych skutków obserwowanego przyspieszonego wzrostu poziomu morza w strefie wybrzeża południowego Bałtyku. Artykuł ukazuje, iż do jezior przybrzeżnych zasolone wody, najprawdopodobniej morskiego pochodzenia, mogą być dostarczane zarówno drogą powierzchniową, poprzez kanały łączące je z morzem (co jest powszechnie wiadome), jak i drogą podziemną tj. w poprzek barier oddzielających jeziora od morza. Samo zjawisko podziemnych ingresji morskich jest dobrze znane i było wielokrotnie opisywane. Jednak, zaprezentowane w artykule dane są pierwszymi, które wskazują na możliwość występowania tego zjawiska także na wybrzeżach południowego Bałtyku. Występowanie zjawiska podziemnych ingresji wód zasolonych udokumentowano na bazie czasowej i przestrzennej zmienności stężeń chlorków w wodach porowych powierzchniowej warstwy osadów (5 cm) jeziora Sarbsko. Badania prowadzono w oparciu o siatkę 50 punktów rozmieszczonych na całym obszarze jeziora, gdzie próbki wody pobierane były 4-krotnie między grudniem 2007 r., a wrześniem 2008 r. Stwierdzono, iż w okresie podwyższonego poziomu Morza Bałtyckiego (i zarazem w okresie intensywnych sztormów) przypadającym na jesień/zimę roku 2007/2008 znacznie podwyższone stężenia Cl - wystąpiły zarówno u wylotu kanału Młynówka, łączącego jezioro z Bałtykiem (którędy wody morskie dopływają drogą powierzchniową), jak i w północnej części jeziora, w pobliżu Bariery Sarbskiej, gdzie powierzchniowa dostawa wód nie może mieć miejsca. W kolejnych seriach próbek, z kwietnia, lipca i września 2008 r. uzyskano zmniejszające się stężenia Cl -, co wyjaśniono poprzez dyfuzję molekularną Cl - do wód naddennych. Podjęto także próbę potwierdzenia zjawiska ingresji na podstawie danych paleolimnologicznych. W tym celu wyselekcjonowano dwa archiwalne profile 9 S t r o n a

10 osadów jeziora Sarbsko, w których wykonano analizę składu kopalnych okrzemek. Szczególny nacisk położono na zróżnicowanie okrzemek pod względem preferencji halobowych. Jeden z badanych profili pochodził ze środkowo-wschodniej części jeziora, gdzie stężenia Cl - były niskie w ciągu całego okresu badawczego, zaś drugi profil pochodził z północno-zachodniej części misy, gdzie stwierdzono okresowo podwyższone zawartości Cl -. Badania diatomologiczne wykazały, iż w środkowowschodniej części jeziora udział okrzemek siedlisk brakicznych jest znacznie mniejszy niż w północno-zachodniej części jeziora Sarbsko. Wydaje się, że na tej podstawie można sądzić, iż przestrzenne zróżnicowanie zasolenia w obrębie jeziora ma charakter długookresowy i może wskazywać na powtarzanie się podziemnych ingresji w poprzek Bariery Sarbskiej. Ponadto stwierdzono, że w górnej części rdzenia (ok. 100 cm) pobranego w NW części jeziora, objętej napływami wód zasolonych, zawartość okrzemek wód brakicznych wykazuje tendencję wzrostową. Stanowiło to podstawę dla hipotezy, że w ciągu ostatnich kilkuset lat napływy wód zasolonych do jeziora Sarbsko uległy nasileniu, co mogło mieć związek z podnoszącym się poziomem morza i wzrastającą częstością spiętrzeń sztormowych. Jednakże wobec trudności z datowaniem, wspomnianych wcześniej, określenie dokładnego tempa tego procesu jest jeszcze kwestią otwartą WOSZCZYK M., BECHTEL A., GRATZER R., KOTARBA M.J., KOKOCIŃSKI M., FIEBIG J., CIEŚLIŃSKI R., Composition and origin of organic matter in surface sediments of Lake Sarbsko: A highly eutrophic and shallow coastal lake (northern Poland). Organic Geochemistry 42: Artykuł dotyczy genezy materii organicznej występującej we współczesnych osadach jeziora Sarbsko. Problem ten podjęto zarówno z uwagi na jego implikacje paleolimnologiczne (skład materii organicznej jest jednym z nośników informacji o cechach dawnego środowiska wodnego) jak i biogeochemiczne (zbiorniki estuariowe odgrywają znaczącą rolę w globalnym bilansie CO2, N2O i, w mniejszym zakresie, także CH4). Należy podkreślić, że w jeziorach przybrzeżnych zachodzą dwa przeciwstawne sobie grupy procesów mające wpływ na skład materii organicznej. Z jednej strony, bowiem jeziora przybrzeżne są bardzo produktywnymi ekosystemami, co sprzyja produkcji dużej ilości materii organicznej, a z drugiej, 10 S t r o n a

11 znaczne natlenienie i dynamika wód przyczynia się do mineralizacji materii organicznej utrudniając zachowanie się jej w osadach. Postępowanie badawcze w omawianej pracy oparto na trzech źródłach danych: 1) Analizie składu cząsteczkowego i izotopowego C i N w materii organicznej ujmowanej całościowo (tzw. bulk organic matter) i w poszczególnych związkach organicznych (tzw. compound-specific analysis). 2) Analizie składu cząsteczkowego i izotopowego gazów występujących w osadach 3) Analizie składu izotopowego C w rozpuszczonym węglu nieorganicznym (DIC) Powyższe analizy wykonywane były w 11 stanowiskach badawczych rozmieszczonych w różnych częściach jeziora. Materię organiczną rozdzielono na 5 grup związków: i) węglowodory nasycone, ii) węglowodory aromatyczne, iii) kwasy tłuszczowe, iv) alkohole i v) żywice. Ta ostatnia grupa, wewnętrznie najbardziej złożona, dominuje w składzie materii organicznej w jeziorze Sarbsko (53 85%). Z kolei węglowodory stanowią do 8% masy materii organicznej, co jest bardzo charakterystyczne dla młodych i niezdiagenezowanych osadów. Na podstawie dużej zawartości węgla organicznego (do 18,5%), niskich wartości stosunku TOC/N (5,7 10,0) oraz δ 13 CTOC rzędu -29,3 do -27,4 stwierdzono, iż w obrębie całego jeziora w osadach występuje autochtoniczna materia organiczna o niewielkim stopniu rozkładu. Jej powstanie jest w głównej mierze efektem sedymentacji detrytusu złożonego z obumarłych sinic, których dominację z strukturze fitoplanktonu jeziornego potwierdziły badania hydrobiologiczne, stanowiące także część składową omawianej pracy. Argumentami na rzecz przeważającej roli materii organicznej wytwarzanej przez sinice są wartości sygnatur δ 15 N (0,6 2,3 ) oraz biomarkery sinicowe (np. kwasy tłuszczowe n- C18:3, n-c18:2, diplopterol czy n-alkeny n-c25:1, n-c27:1, n-c29:1). Ponadto, w materii organicznej stwierdzono związki wytwarzane przez okrzemki, złotowiciowce, zielenice oraz bakterie (w tym bakterie redukujące SO4 i bakterie metanotroficzne). Wskaźnikiem tych ostatnich były niskie wartości δ 13 C w C32-metylohopanie, wynoszące od -50,6 do 48,2. Zidentyfikowano również niewielkie ilości związków organicznych dostarczanych do jeziora ze zlewni (tzw. terresrtyczna/allochtoniczna materia organiczna) takich jak długołańcuchowe 11 S t r o n a

12 nasycone kwasy tłuszczowe, n-alkany (>n-c27), sitosterol, amyrenon i in. oraz w efekcie antropopresji (wielkopierścieniowe węglowodory aromatyczne: fenantren, piren, benz(a)antracen, benzfluoranten, perylen, benz(e)piren, benz(a)piren). Wskaźniki geochemiczne świadczą też, że pomimo warunków utleniających panujących w toni wodnej jeziora i powtarzającego się mieszania osadów, materia organiczna wykazuje nieznaczny stopień utlenienia. Za główny wyznacznik dobrego stanu zachowania materii organicznej uznano obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz skwalenu. Z kolei wskaźnikami nieznacznego utleniania materii organicznej w środowisku aerobowym, rozpoznanymi w próbkach, są n-alkany (<n- C20) oraz niska proporcja stanoli do steroli. Opierając się na analizie fizykochemicznej wody jeziornej stwierdzono, że rozkład materii organicznej jest szczególnie intensywny w okresie lata, kiedy też w efekcie tego zjawiska dochodzi do spadku ph wód jeziornych oraz obniżenia wartości δ 13 CDIC. Produktem przemian materii organicznej w warunkach beztlenowych są gazy występujące w osadach. Wyraźne ślady metanogenezy stwierdzono jednak jedynie w stanowiskach ulokowanych w zachodniej części jeziora, gdzie w składzie cząsteczkowym gazu dennego zaznaczył się CH4 (33 61 %) oraz wyższe węglowodory (C2H6, C4H10, C5H12) i CO2 (1 2,3 %). Mikrobiologiczną genezę tych gazów potwierdził skład izotopowy C w CH4 i CO2 wskazujący ponadto na fermentację octanową, jako główny mechanizm metanogenezy w jeziorze Sarbsko. W składzie większości próbek gazu dennego wykryto głównie azot i tlen pochodzenia atmosferycznego (odpowiednio % oraz 6 20 %). Przyjęto, że ich obecność wynika z i) występowania w osadach niewielkich ilości gazu pochodzenia bakteryjnego oraz ii) z dużego napowietrzenia wody jeziornej przez falowanie i prądy. Ten drugi czynnik powoduje, iż podczas wznoszenia się bąbli w toni wodnej następuje wymiana gazowa między bąblami i otaczającą wodą, wskutek czego CH4 i CO2 są zastępowane przez składniki powietrza atmosferycznego WOSZCZYK M., BECHTEL A., CIEŚLIŃSKI R., Interactions between microbial degradation of sedimentary organic matter and lake hydrodynamics in shallow water bodies: insights from Lake Sarbsko (northern Poland). Journal of Limnology 70(2): W artykule podjęto zagadnienie czasowego i przestrzennego zróżnicowania składu chemicznego wód jeziora Sarbsko na tle procesów mikrobiologicznego rozkładu 12 S t r o n a

13 materii organicznej w toni wodnej i osadach dennych oraz pionowego mieszania wód. Pracę oparto na wynikach analiz fizyko-chemicznych wód jeziornych w strefie naddennej oraz w obrębie powierzchniowej warstwy (5 cm) osadów dennych. Wykonano następujące oznaczenia: ph, O2 rozpuszczony, Cl -, HCO3 -, SO4 2-, NO3 -, NH4 +, PO4 3-, Fediss, Mndiss (Fediss, Mndiss to rozpuszczalne i zarazem zredukowane formy obu metali) oraz δ 13 CDIC. Wykazano, że w kolumnie wodnej jeziora Sarbsko zaznacza się niewielkie przestrzenne zróżnicowanie składu chemicznego wód, przy jednoczesnej wyraźnej strukturze czasowej większości analizowanych składników. Z kolei wody porowe znacząco różnią się od wód naddennych i wykazują istotną przestrzenną zmienność składu chemicznego, szczególnie w okresie lata. Zimą 2007/08 w wodach porowych zaobserwowano wyraźnie podwyższone koncentracje PO4 3-, które powiązano z procesami redukcji tlenków Mn. Wskazano, że desorpcja PO4 3- towarzysząca redukcji tlenków Mn może stanowić istotny czynnik zasilania wewnętrznego w jeziorze napędzający wiosenne zakwity fitoplanktonu. Stwierdzono, iż nasilenie procesów mikrobiologicznego rozkładu materii organicznej wzrasta w okresie wiosenno-letnim, co jest odbiciem ogólnie obowiązującej prawidłowości. Ponadto, zaobserwowano wyraźne różnice między wiosną a latem. W pierwszym z tych okresów w wodach porowych następuje spadek stężeń SO4 2- i NO3 - przy jednoczesnym wzroście zawartości Fediss, Mndiss i PO4 3-. Te zmiany zinterpretowano, jako efekt utleniania materii organicznej kosztem SO4 2-, NO3 - oraz tlenków Fe i Mn. Redukcji tych ostatnich towarzyszy uwalnianie zokludowanych fosforanów. Jednocześnie, powołując się na wyniki badań składu gazów dennych, stwierdzono występowanie metanogenezy. Z kolei w okresie letnim zaobserwowano znaczny spadek zawartości rozpuszczonego tlenu w kolumnie wodnej (z ok ,5 mg L -1 w kwietniu 2008 do 8,5-11 mg L -1 w lipcu 2008 oraz 8-9 mg L -1 we wrześniu 2008), czemu towarzyszyło obniżenie wartości δ 13 CDIC. Największy spadek δ 13 CDIC odnotowano w stanowisku SAR10, gdzie między kwietniem i lipcem 2008 δ 13 CDIC obniżyło się z +7,3 do -6,2. Na tej podstawie postawiono tezę, że w jeziorze Sarbsko miało miejsce utlenianie CH4. Jednocześnie istotną przebudowę składu chemicznego wód porowych i naddennych w okresie letnim 2008 r. powiązano z hydrodynamiką jeziora. Na podstawie obliczeń dla 13 S t r o n a

14 poszczególnych okresów badawczych stwierdzono, że w lipcu 2008 r. w jeziorze Sarbsko wystąpiła sytuacja hydrodynamiczna sprzyjająca całkowitemu wymieszaniu wody w jeziorze (głębokie mieszanie wiatrowe przy obniżonym poziomie wody). Przypuszczalnie, spowodowało to także resuspensję osadów i wymieszanie silnie zmineralizowanych (i redukcyjnych) roztworów porowych z wodami naddennymi WOSZCZYK M., TYLMANN W., JĘDRASIK J., SZARAFIN T., STACH A., SKRZYPCZAK J., LUTYŃSKA M., Recent sedimentation dynamics in a shallow coastal lake (Lake Sarbsko, Northern Poland): driving factors, processes and effects. Marine and Freshwater Research 65(12): W pracy podjęto zagadnienie przestrzennej zmienności litologicznej osadów oraz głębokości i przyczyn ich pionowego mieszania. Postępowanie badawcze oparto głównie na analizach uziarnienia oraz składu chemicznego 50 próbek osadów powierzchniowych (5-cm) pobranych w różnych częściach jeziora. Ponadto wykonano modelowanie hydrodynamiczne oraz pomiary aktywności 210 Pb (APb) w 7 rdzeniach osadów. Analiza cech fizycznych i chemicznych osadów wykazała, że w jeziorze Sarbsko zachowała się charakterystyczna dla lagun przestrzenna zmienność facjalna polegająca na zwiększaniu się zawartości frakcji pyłowej/iłowej oraz składników biogenicznych (materia organiczna, CaCO3) od południowych brzegów jeziora w kierunku Bariery Sarbskiej. Jednocześnie w tym samym kierunku następuje zmniejszanie się zawartości piasku oraz składników pochodzenia detrytycznego (SiO2ter). Na podstawie składu subfosylnych okrzemek stwierdzono ponadto, że w południowo-wschodniej części jeziora występuje poligeniczny morsko-lagunowy litoral. Na powierzchni dna występują tu okrywy morskich okrzemek, zaś brak współczesnej akumulacji osadów wiąże się ze znaczną dynamiką wód. Modelowanie hydrodynamiczne pozwoliło stwierdzić, że oddziaływanie wiatru na powierzchnię jeziora powoduje rozwinięcie się cyrkulacji komórkowej wód z prądami powierzchniowymi zorientowanymi zgodnie z przeważającym kierunkiem wiatru oraz z prądami kompensacyjnymi w strefie przydennej. Obliczone prędkości tych prądów (<0,05 m s -1 ) okazały się jednak zbyt niskie, aby można było im przypisać znaczącą rolę w procesach erozji, transportu i sedymentacji osadów. 14 S t r o n a

15 Znacznie ważniejszą rolę dla dynamiki osadów odgrywa falowanie wiatrowe. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń wykazano, że przy odpowiedniej prędkości i drodze rozbiegu wiatru, w jeziorze Sarbsko dochodzi do mieszania pionowego wód do głębokości nawet >2m, co na przeważającym obszarze dna prowadzi do uruchamiania warstwy osadów o miąższości od kilkunastu do kilkudziesięciu cm. Szczególnie intensywne mieszanie związane jest z oddziaływaniem wiatrów zachodnich, choć w zachodniej i północno-zachodniej części jeziora resuspensja osadów zachodzi niezależnie od kierunku wiatru. Co więcej, prędkości orbitalne cząstek falującej wody są wystarczające, aby uruchamiane były nie tylko nieskonsolidowane koloidy organiczne, ale także cząstki piasku. Maksymalną miąższość warstwy osadów objętych mieszaniem pionowym, na podstawie APb, oszacowano na 40 cm. Warto podkreślić, że wnioski dotyczące dynamiki osadów wynikające z modelowania hydrodynamicznego były zasadniczo zbieżne z analizą opartą na 210 Pb. Jednak analiza pionowej zmienności aktywności 210 Pb w profilach osadów ujawniła, że pomimo głębokiego mieszania osadów w obrębie całego jeziora, kształty krzywych 210 Pb z różnych części jeziora mogą być odmienne. Wyróżniono trzy typy profili: 1- z zaznaczającym się liniowym spadkiem APb wraz z głębokością 2- nieregularne, z wysokimi wartościami APb i bez wyraźnego trendu zmian APb wraz z głębokością 3- nieregularne, z bardzo niskimi poziomami APb Te kształty przekładają się na przestrzenne zróżnicowanie przebiegu procesów erozji/akumulacji w obrębie jeziora. Pierwszy typ profilu odpowiada redepozycji sztormowej. W tym przypadku APb wykazuje zależność od uziarnienia osadów. Zwiększające się ku górze profilu APb są związane z drobnieniem osadu ku górze sekwencji (wzrostem udziału iłu/pyłu zawierającego podwyższone ilości 210 Pb). Taka gradacja uziarnienia jest wiązana ze, zgodną z prawem Stokesa, resedymentacją materiału dennego uruchamianego podczas sztormu. Drugi typ profilu charakteryzuje te obszary dna jeziora, w których intensywne mieszanie pionowe osadów jest połączone ze zróżnicowanym (aczkolwiek podwyższonym) tempem akumulacji osadów. Ta wzmożona akumulacja, udokumentowana wysokimi wartościami APb, wiąże się z dostawą rzeczną (Chełst), 15 S t r o n a

16 ruchami masowymi uwodnionego osadu po nachylonym dnie jeziora oraz ogniskowaniem osadu w zagłębieniu dna. Trzeci typ powiązano z obszarami wzmożonej akumulacji detrytycznej, gdzie powstają osady z dużym udziałem piasku, w którym obserwuje się niewielkie wartości APb. Podejście metodologiczne do problemu sedymentacji jeziornej zaprezentowane w omawianym artykule oraz zastosowana tu metodyka stanowią o tym, iż jest to pierwsze na gruncie polskim ujęcie tego typu. Jedną z najistotniejszych konkluzji wynikających z przytoczonych badań jest, że osady jezior przybrzeżnych nie mogą być wykorzystywane do wysokorozdzielczych rekonstrukcji paleolimnologicznych. Dane uzyskiwane w toku dalszych badań autora, realizowanych obecnie, zdają się potwierdzać tę tezę WOSZCZYK M., Precipitation of calcium carbonate in a shallow lake: assessing the role of primary production, organic matter degradation and sediment mixing. Oceanological and Hydrobiological Studies 45(1): W artkule podjęto próbę wyjaśnienia genezy sedymentacji węglanowej w jeziorze Sarbsko w kontekście wysokiej produktywności biologicznej, zmiennych warunków fizyko-chemicznych oraz różnych źródeł węgla. W opracowaniu wykorzystano głównie dane hydrochemiczne pochodzące z 11 stanowisk badawczych w różnych częściach jeziora, w których między grudniem 2007 r., a wrześniem 2008 r. analizowano skład jonowy wody jeziornej (głównie ph, HCO3 -, Ca 2+ ) oraz skład izotopowy węgla w rozpuszczonym węglu nieorganicznym (δ 13 CDIC). Te analizy wykonywano w wodach pobranych na powierzchni jeziora, w warstwie naddennej oraz w osadach powierzchniowych. Ponadto określono formę mineralogiczną CaCO3 występującego w powierzchniowych osadach jeziora Sarbsko i wykonano analizy składu izotopowego C w kalcycie. Na bazie danych analitycznych dokonano obliczeń wskaźnika saturacji węglanowej (SIcalc) oraz ciśnienia parcjalnego CO2 (pco2) w wodach jeziora. Są to kluczowe wskaźniki umożliwiające określenie możliwości strącania CaCO3 w roztworach naturalnych. Udokumentowano, że wskaźnik SIcalc wykazuje duże zróżnicowanie czasowe, a jego zmiany w czasie przebiegają odmiennie w kolumnie wodnej oraz w wodach porowych. W pierwszym przypadku zaobserwowano typową dla większości jezior 16 S t r o n a

17 tendencję do wzrostu SIcalc w okresie wiosenno-letnim. Jest to uwarunkowane wysoką aktywnością biologiczną w toni wodnej. Z kolei w wodach porowych uzyskano bardzo niskie wartości wskaźnika podczas lata, co można powiązać z intensywnym rozkładem materii organicznej. Dane te wskazują na przesycenie wód jeziornych względem kalcytu i jego strącanie w ciepłej porze roku, a zarazem na niedosycenie i częściowe rozpuszczanie CaCO3 w wodach porowych. Na podstawie porównania składu izotopowego C w kalcycie i DIC oraz wykorzystując pco2 ustalono, że kalcyt formuje się w jeziorze głównie w okresie letnim oraz, że C zawarty w strukturze kalcytu pochodzi częściowo z rozkładu materii organicznej w osadach lub z inwazji atmosferycznego CO2 do wód jeziornych. Z kolei strącanie węglanu wapnia z wód ustaje późnym latem, co najprawdopodobniej ma związek z intensywnym mieszaniem wód i osadów skutkującym wzrostem pco2 i spadkiem ph w kolumnie wodnej. Te dwa czynniki stanowią bezpośrednią przyczynę spadku nasycenia wód względem kalcytu. Ten ostatni aspekt wskazuje także na rolę hydrodynamiki dla wymiany gazowej między jeziorami a atmosferą. Porównując wartości pco2 w wodach porowych i kolumnie wodnej jeziora Sarbsko w dwóch kolejnych seriach pomiarowych stwierdzono, że w schyłkowym okresie lata 2008 r. doszło do znacznego obniżenia pco2 w wodach jeziornych (głównie w wodach porowych). Spadek ten zinterpretowano w kontekście intensywnego mieszania wód i uruchamiania osadów dennych, co w konsekwencji powoduje uwalnianie znacznych ilości CO2 do atmosfery (tzw. heterotrofia). P o d s u m o w a n i e W omówionych wyżej publikacjach zawarto wyniki kilkuletnich badań autora dotyczących procesów geochemicznych i sedymentacyjnych w jeziorach przybrzeżnych. W opinii autora prace te dostarczyły kilku istotnych i nowych spostrzeżeń dotyczących tych niezwykle złożonych systemów depozycyjnych. Do najistotniejszych osiągnięć przedkładanego cyklu prac zaliczyć należy: 1) Wykazanie możliwości zasilania jezior przybrzeżnych wodami o podwyższonym zasoleniu na drodze transportu podziemnego w poprzek barier. Przytoczone dowody zdają się wskazywać, że w przypadku jeziora Sarbsko taki sposób zasilania uaktywnia się w okresach podwyższonego 17 S t r o n a

18 poziomu morza i wywołuje trwałe (choć nieznaczne) przestrzenne zróżnicowanie zasolenia wód w jeziorze 2) Ukazanie prawidłowości przestrzennego zróżnicowania osadów jezior przybrzeżnych, przedstawiające znaczące podobieństwo do lagun zarówno pod względem rozmieszczenia facji, jak i pod względem odsłonięcia fragmentów dna dawnej laguny na powierzchni dna współczesnych jezior. 3) Ilościowe ujęcie roli hydrodynamiki dla kształtowania cech współczesnych osadów jezior przybrzeżnych. Rola ta polega przede wszystkim na mieszaniu pionowym osadów przez falowanie wiatrowe do głębokości 40 cm. Powoduje to bardzo ograniczoną przydatność jezior przybrzeżnych do badań paleolimnologicznych, szczególnie o dużej rozdzielczości czasowej. 4) Ukazanie roli hydrodynamiki dla kształtowania składu chemicznego wód jezior przybrzeżnych. Mieszanie wód wywiera istotny wpływ na zmiany ph, pco2 oraz wpływa na sedymentację węglanową i wymianę gazową jezior przybrzeżnych. 5) Dostarczenie pierwszych danych dotyczących składu materii organicznej w osadach jezior przybrzeżnych. Wykazano, że pomimo dużej dynamiki i natlenienia wód, w osadach jezior przybrzeżnych występuje głównie autochtoniczna i słabo zdiagenezowana materia organiczna. Ponadto, skład tej materii organicznej odzwierciedla strukturę fitoplanktonu jeziornego. 6) Udokumentowanie produkcji gazów szklarniowych w jeziorach przybrzeżnych. 5. Streszczenie dorobku naukowego i osiągnięć naukowo-badawczych Moje zainteresowania naukowe zaczęły się krystalizować we wczesnym okresie studiów geograficznych, które odbywałem w. l na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu. Począwszy od r. ak. 1997/98 studia te realizowałem w trybie indywidualnym w Zakładzie Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu UAM, równocześnie rozpoczynając studia na kierunku geologia. Studia geograficzne ukończyłem w 2000 r. z nagrodą dla najlepszego studenta WNGiG, zaś stopień mgr geologii uzyskałem w r z nagrodą dla najlepszego studenta na tym kierunku. Moim opiekunem naukowym był prof. zw. dr hab. Karol Rotnicki. 18 S t r o n a

19 W tym okresie głównym nurtem badań naukowych prowadzonych w ZGiPCz była ewolucja rzeźby wybrzeża środkowego Bałtyku na tle postglacjalnych zmian poziomu morza. W ramach tych badań uczestniczyłem w licznych ekspedycjach terenowych na Nizinie Gardnieńsko-Łebskiej zyskując doświadczenie w zakresie metodyki wierceń geologicznych oraz geologii morskiej. Konsekwencją tych doświadczeń były moje pierwsze prace badawcze dotyczące zagadnień związanych z rozwojem Bariery Łebskiej oraz paleolimnologią jezior przybrzeżnych, realizowane odpowiednio na etapie studiów magisterskich i doktoranckich. W ramach pracy magisterskiej z geologii p.t. Analiza litofacjalna osadów wschodniej części Bariery Łebskiej w przekroju poprzecznym między Łebą z Rąbką opracowałem pod kątem sedymentologicznym trzy profile ukazujące pełną sekwencję osadów Mierzei Łebskiej interpretując jej budowę wewnętrzną w nawiązaniu do zmian poziomu Bałtyku. Z kolei w ramach pracy doktorskiej p.t. Przestrzenna analiza litofacjalna osadów jeziora Sarbsko i jej paleogeograficzna wymowa, za pomocą analiz geochemicznych, starałem się pokazać zmiany litologiczne w osadach jezior przybrzeżnych dokonujące się w efekcie migracji barier i stowarzyszonej z tym procesem kontrakcji lagun. Jest to proces, który prowadzi do przetrwania lagunowego rozkładu przestrzennego facji w jeziorach przybrzeżnych. Na realizację tych badań otrzymałem grant ufundowany przez Intenational Association of Sedimentologists (w ramach programu Postgraduate Grant Scheme ) oraz grant promotorski KBN 2P04E 00427, w którym pełniłem rolę głównego wykonawcy. Stopień naukowy doktora w zakresie geologii uzyskałem w dn r. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Część wyników mej pracy doktorskiej została opublikowana w czasopiśmie Questionaes Geographicae (WOSZCZYK, ROTNICKI 2009). Od października 2005 r. do chwili obecnej jestem zatrudniony na etacie adiunkta w Zakładzie Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu UAM. Badania naukowe realizowane przeze mnie po uzyskaniu stopnia doktora były i wciąż są powiązane z tematyką jezior przybrzeżnych, choć uległy one poszerzeniu o nowe metody badawcze, a ich punkt ciężkości przesunął się z zagadnień paleogeograficznych w kierunku problematyki biogeochemicznej. Bardzo dużo czasu poświęciłem rozwojowi mojego warsztatu naukowego w zakresie geochemii i metod geochemicznych. Zapoznając się od strony teoretycznej i praktycznej z metodami geochemii organicznej, geochemią izotopów stabilnych, 19 S t r o n a

20 technikami spektrometrii atomowej i chromatografii oraz analizą specjacyjną pierwiastków chemicznych odbyłem kilka krótkookresowych staży badawczych: trzykrotnie w EAWAG w Kastanienbaum (Szwajcaria), dwukrotnie w Montanuniversität w Leoben (Austria), F.A. Universität w Erlangen (Niemcy) oraz na W. Goethe Universität we Frankfurcie n. Menem (Niemcy). W efekcie współpracy z dr Achimem Bechtelem (Montanuniversität w Leoben) powstała moja pierwsza znacząca publikacja (BECHTEL I IN. 2007A), która jak dotąd jest najczęściej cytowaną z moich prac (33 cytowania). Ponadto w r uczestniczyłem w warsztatach metodycznych z zakresu laserowej analizy wielkości cząstek organizowanych przez Instytut Agrofizyki PAN w Lublinie, zaś w r. ak. 2014/2015 odbyłem dwusemestralne studia podyplomowe Analityka chemiczna na Wydziale Chemii UAM w Poznaniu. Równolegle starałem się rozwijać bazę aparaturową w laboratorium Zakładu Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu UAM, które jest moim podstawowym miejscem pracy. W ramach grantów aparaturowych składanych przez Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM oraz własnych grantów, udało mi się zakupić znaczną część aparatury stanowiącej podstawę funkcjonowania laboratorium (np. analizator elementarny CNS, liofilizator, spektrofotometr UV-Vis, wirówkę z termostatem i opcją wirowania w atmosferze obojętnej, dejonizator i in.). Zdobyte doświadczenie analityczne pozwoliło mi na współpracę z gronem badaczy z różnych ośrodków naukowych w Polsce (np. z dr hab. W. Tylmannem z Uniw. Gdańskiego; dr hab. G. Kowalewskim, dr K. Apolinarską, dr B. Fiałkiewicz-Kozieł oraz dr D. Pawłowskim z UAM w Poznaniu; dr I. Zawiską z IGiPZ PAN w Warszawie, dr A. Wacnik oraz dr R. Stachowicz-Rybką z IB im. Szafera PAN w Krakowie). Uczestnicząc w realizowanych przez te osoby projektach byłem wykonawcą analiz chemicznych osadów jeziornych i torfowiskowych, co udokumentowane jest następującymi publikacjami: KOWALEWSKI I IN. (2006), APOLINARSKA I IN. (2012), TYLMANN I IN. (2012), KOWALEWSKI I IN. (2013), ZAWISKA I IN. (2013), FIAŁKIEWICZ- KOZIEŁ I IN. (2014), ZAWISKA I IN. (2014), PAWŁOWSKI I IN. (2015A, B), KORNIJÓW I IN. (W DRUKU). Ponadto kilkakrotnie recenzowałem prace o tematyce geochemicznej dla czasopism indeksowanych w JCR, takich jak min. Sedimentology, Journal of Hydrology, Asian Journal of Earth Sciences, Continental and Shelf Research, Hydrobiological and Oceanological Studies, Chinese Journal of Limnology and Oceanography, Geological Quarterly. 20 S t r o n a

21 Tematyka podejmowanych przeze mnie badań (realizowanych według moich idei i w oparciu o pozyskiwane przeze mnie środki finansowe) dotyczyła następujących zagadnień: 1) Paleolimnologia jezior przybrzeżnych Badania te stanowiły bezpośrednią kontynuację tematyki podjętej w rozprawie doktorskiej i były częściowo realizowane w oparciu o materiały pobrane podczas prac terenowych związanych z doktoratem, a wcześniej nieopracowane. W ramach tych badań starałem się wykorzystać różne grupy metod geochemicznych, aby udokumentować zmiany środowiskowe w jeziorze Sarbsko i Łebsko. Efektem tych badań jest kilka publikacji. W artykule BECHTELA I IN. (2007B) zawarliśmy wyniki wielostronnych analiz materii organicznej w reperowym profilu osadów jeziora Sarbsko, pokazując, że jej skład rejestruje zmiany zasolenia i natlenienia wód, a także zmiany składu roślinności w toni wodnej i w otoczeniu jezior. Artykuł ten ma obecnie 29 cytowań (w tym 6 samocytowań) i jest moją drugą najczęściej przywoływaną publikacją. W publikacji WOSZCZYKA I SPYCHALSKIEGO (2007) omówiliśmy wpływ zmian warunków środowiskowych w jeziorze Sarbsko na sedymentację metali ciężkich pokazując, że działanie czynników naturalnych (mieszanie estuariowe) może doprowadzić do powstania większych, lub przynajmniej porównywalnych, nagromadzeń metali ciężkich niż czynniki antropogeniczne. Stwierdziliśmy, bowiem, że osady lagunowe jeziora Sarbsko, datowane na lat 14 C BP wyróżniają się większymi koncentracjami Cr, Ni, Co, Cu i Fe niż współczesne osady jeziorne. Z kolei artykuł WOSZCZYKA I SPYCHALSKIEGO (2013) dotyczy problematyki frakcjonowania metali w osadach jezior przybrzeżnych oraz ich podatności na wczesną diagenezę. Analizowaliśmy frakcjonowanie Fe, Mn, Mg, K, Pb i Cu wydzielając 5 form tych metali (formę wymienną, rozpuszczalną w kwasach, redukowalną, utlenialną i rezydualną) oraz pokazując stratygraficzną zmienność udziałów procentowych tych form w reprezentatywnym profilu z jeziora Sarbsko. Na tej podstawie stwierdziliśmy, że sekwencyjna analiza pierwiastków w osadach nie wnosi wielu istotnych informacji o cechach paleośrodowiskowych. Natomiast pozwala ona na stwierdzenie, że Fe, Mn, Mg i Zn wykazują znaczną mobilność w warunkach wczesnej diagenezy. 2) Współczesne procesy sedymentacyjne w jeziorach przybrzeżnych 21 S t r o n a

22 Badania te prowadzone były w latach i związane były z realizacją projektu NN Celem badań było rozpoznanie fizycznych i chemicznych uwarunkowań współczesnej sedymentacji w jeziorach przybrzeżnych. Badania miały charakter interdyscyplinarny i obejmowały analizy hydrochemiczne (we współpracy z dr R. Cieślińskim z Uniw. Gdańskiego), geochemiczne (we współpracy z dr A. Bechtelem z Montanuniversität Leoben oraz dr W. Spychalskim z Uniw. Przyrodniczego w Poznaniu), hydrobiologiczne (we współpracy z dr M. Kokocińskim i dr. Moniką Lutyńską z UAM) jak i modelowanie hydrodynamiczne (we współpracy z dr J. Jędrasikiem z Uniw. Gdańskiego) i pomiary aktywności radioizotopów w osadach (we współpracy z dr W. Tylmannem z Uniw. Gdańskiego). Wyniki tych prac stały się podstawą osiągnięcia naukowego, służącego uzyskaniu przeze mnie stopnia naukowego doktora habilitowanego i zostały szczegółowo przedstawione w punkcie 4.3 Autoreferatu. Efektem badań było kilka publikacji, w tym WOSZCZYK I IN. (2010), WOSZCZYK I IN. (2011A), WOSZCZYK I IN. (2011B), WOSZCZYK I IN. (2014A) ORAZ WOSZCZYK (2016). 3) Geochemiczny zapis wahań poziomu jezior Badania realizowane były w l w ramach projektu NN i obejmowały jeziora Anastazewo oraz Skulskie, położone w południowej części Poj. Gnieźnieńskiego, w których od lat 80tych XX w. obserwuje się tendencję do obniżania poziomu wody. Dysponując danymi z monitoringu poziomu wody dla obu jezior oraz wydatowanymi za pomocą 210 Pb rdzeniami osadów wraz z wynikami wysokorozdzielczych analiz geochemicznych (TOC, TOC/N, HI, δ 13 CTOC, δ 15 N) i paleoekologicznych (kopalne okrzemki oraz makroszczątki roślinne i zwierzęce) możliwe było pokazanie wpływu wahań poziomu wody (głębokości jeziora) na skład izotopowy (C i N) osadów. Celem badań było i) wykazanie czy wahania poziomu wody w jeziorach znajdują odzwierciedlenie w składzie chemicznym i izotopowym osadów oraz ii) porównanie geochemicznego zapisu zmian poziomu wody w jeziorach o różnej morfometrii. Jezioro Anastazewo stanowi przykład jeziora małego i płytkiego (powierzchnia wynosi 4,4 ha, a głębokość maksymalna 1,4 m), zaś jezior Skulskie reprezentuje jeziora duże i głębokie (powierzchnia wynosi 124 ha, a głębokość maksymalna 17,5 m). Wykazaliśmy, że istnieje wyraźny związek między zmianami poziomu wody a składem izotopowym C w materii organicznej w osadach jeziornych (δ 13 CTOC). 22 S t r o n a

23 Ponadto, dowiedliśmy, że wahania poziomu wody/głębokości o podobnej amplitudzie inaczej zapisują się w osadach jezior głębokich i płytkich oraz wyjaśniliśmy przyczyny tego zróżnicowania. Zgodnie z zaproponowaną przez nas interpretacją, w jeziorach płytkich istotną rolę dla kształtowania składu izotopowego materii organicznej odgrywają procesy utleniania C w toni wodnej i w osadach oraz zmiany stopnia pokrycia dna przez roślinność makrofityczną. W osadach zbiorników głębokich natomiast sygnatury δ 13 CTOC rejestrują głównie zmiany intensywności zasilania jeziora węglem pochodzenia terrestrycznego. W jeziorze Anastazewo obniżenie poziomu wody spowodowało intensyfikację procesów utleniania materii organicznej oraz kolonizację dna przez roślinność wodną. W konsekwencji obniżenie poziomu wody o ok. 1,5 m przełożyło się na spadek wartości δ 13 CTOC rzędu 1. Z kolei w jeziorze Skulskim odnotowaliśmy sytuację przeciwną, tj. obniżenie δ 13 CTOC było stowarzyszone ze wzrostem poziomu wody (głębokości) jeziora. Zależność taka jest efektem istnienia związku między wzrostem poziomu wody, a wzrostem ilości opadów atmosferycznych, co z kolei wiąże się ze wzrostem dostawy do jeziora materii organicznej wypłukiwanej z gleb w otoczeniu jeziora. Ta ostatnia charakteryzuje się zubożeniem w 13 C w stosunku do materii organicznej wytwarzanej przez fitoplankton jeziorny. Wyniki badań mają istotne implikacje paleolimnologicze, gdyż pokazują ograniczenia interpretacyjne δ 13 CTOC często stosowanego w rekonstrukcji zmian poziomu wody. Wyniki badań zostały opublikowane w pracy WOSZCZYKA I IN. (2014B). 4) Biogeochemia jezior przybrzeżnych Badania są realizowane od 2013 r. do chwili obecnej w ramach kierowanego przez mnie projektu NCN 05/B/ST10/00292 i obejmują większość jezior przybrzeżnych wybrzeża Bałtyku południowego (jez. Resko Przymorskie, jez. Jamno, Jez. Bukowo, jez. Kopań, jez. Wicko, jez. Gardno i jez. Łebsko). Badania są ukierunkowane na określenie natężenia i mechanizmów produkcji gazów szklarniowych (CO2, CH4 i N2O) w jeziorach przybrzeżnych na tle czasowych i przestrzennych zmian zasolenia wód oraz hydrodynamiki i, co warto podkreślić, są to pierwsze badania tego typu w Polsce. W ramach projektu analizujemy skład cząsteczkowy i izotopowy gazu zawartego w osadach jeziornych (δ 13 CCH4, δ 13 CCO2, δ 2 HCH4, δ 15 N), stężenia CO2, CH4 i N2O w 23 S t r o n a

24 wodach jezior oraz określamy poziomy emisji tych gazów z jezior do atmosfery. Wyjaśniając przestrzenne zróżnicowanie natężenia metanogenezy analizujemy też skład chemiczny wód porowych (ph, stężenia DIC, SO4 2- oraz δ 13 CDIC) w 5 rdzeniach obejmujących górną cm warstwę osadów 3 jezior (z 2-cm rozdzielczością) oraz analizujemy głębokość pionowego mieszania osadów za pomocą radioizotopów ( 7 Be, 210 Pb, 137 Cs). Pomiędzy majem 2013 r. a listopadem 2015 r. odbyliśmy 7 ekspedycji terenowych, w trakcie których pobraliśmy ok. 115 próbek gazów i wód oraz 20 rdzeni osadów. Dotychczas udało się pokazać, że: w środowisku jezior przybrzeżnych w efekcie procesów mikrobiologicznego rozkładu materii organicznej powstaje nie tylko CH4 i CO2, ale także syntetyzowane są wyższe węglowodory, w tym izomery butanu i butenu, a także acetylen, etylen i propylen w silnie napowietrzonych wodach jezior przybrzeżnych skład gazów mikrobialnych ulega daleko idącym przemianom wynikającym z rozpuszczania bąbli i wymiany gazowej między bąblami a otaczającą wodą. W konsekwencji, im większa głębokość jeziora, tym bardziej zawartość CH4 i CO2 spada na rzecz N2 i O2 roślinność denna odgrywa ważną rolę w transformacji składu molekularnego i cząsteczkowego CH4 jeziora przybrzeżne przez dużą część roku mają charakter autotroficzny, czyli pochłaniają CO2 z atmosfery zasolenie i hydrodynamika wywiera istotny wpływ na poziomy stężeń CH4 w wodach jeziornych; im wyższe zasolenie i większa dynamika wody tym mniejsze stężenia rozpuszczonego CH4 osady denne jezior przybrzeżnych podlegają mieszaniu pionowemu do głębokości cm Prace realizowane są w międzynarodowym zespole badawczym w skład, którego wchodzą: prof. zw. dr hab. Maciej J. Kotarba (AGH Kraków), dr hab. Mikołaj Kokociński (UAM Poznań), prof. Michael Whiticar (University of Victoria, Kanada), dr Carsten Schubert (EAWAG Kastanienbaum, Szwajcaria), dr Achim Bechtel (Montanuniversitåt Leoben, Austria) oraz dr Robert van Geldern (F.A. University of Erlangen-Nuremberg, Niemcy). 24 S t r o n a

25 W mojej ocenie, pozyskanie projektu NCN 05/B/ST10/00292 oraz uzyskane w toku jego realizacji wyniki stanowią moje największe osiągnięcie naukowe. Pierwszy z serii artykułów z tego projektu jest obecnie w przygotowaniu. P o d s u m o w a n i e Na mój dorobek naukowy składa się 18 artykułów w czasopismach z bazy JCR (ponadto 1 artykuł jest przyjęty do druku), 5 artykułów w innych recenzowanych czasopismach naukowych oraz 6 rozdziałów w monografiach. W ogromnej większości są to publikacje, które powstały po uzyskaniu stopnia naukowego doktora. W okresie studiów doktoranckich ( ) opublikowałem jedynie 2 rozdziały monograficzne. W ujęciu bibliometrycznym mój dorobek można scharakteryzować następująco: Łączna liczba punktów MNiSW 546 Łączny wskaźnik wpływu (impact factor) 32,342 Całkowita liczba cytowań (wg bazy SCOPUS/WoS) 122/179 Wskaźnik Hirscha (h-index) (wg bazy SCOPUS/WoS) 6/6 Uczestniczyłem w 31 konferencjach naukowych, w tym 17 międzynarodowych wygłaszając 26 referatów i prezentując 13 posterów. Byłem też zapraszany do wygłaszania referatów podczas zebrań naukowych w IGiPZ PAN w Toruniu, w Instytucie Paleobiologii PAN w Warszawie, w Zakładzie Hydrobiologii UAM oraz w Angewandte Geowissenschaften (Uniwersytet Fryderyka Alexandra w Erlangen). Dotychczas realizowałem 5 projektów badawczych, w tym 4 projekty własne oraz 1 grant promotorski, w którym uczestniczyłem w charakterze głównego wykonawcy. Dwa z wymienionych projektów realizowane były jeszcze podczas trwania studiów doktoranckich. Ponadto w 5 projektach brałem udział, jako wykonawca. W 2012 r. za osiągnięcia w pracy naukowej otrzymałem Nagrodę Rektora UAM II stopnia. L i t e r a t u r a Apolinarska K., Woszczyk M., Obremska M., Late Weichselian and Holocene palaeoenvironmental changes in northern Poland based on the Lake Skrzynka record. Boreas 41, S t r o n a

26 Bange H.W., Nitrous oxide and methane in European coastal waters. Estuarine, Coastal and Shelf Science 70: Bechtel A., Widera M., Sachsenhofer R.F., Gratzer R., Lücke A., Woszczyk M., 2007a. Biomarker and stable carbon isotope systematics of fossil wood from the second Lusatian lignite seam of the Lubstów deposit (Poland). Organic Geochemistry 38: Bechtel A., Woszczyk M., Reischenbacher D., Sachsenhofer R.F., Gratzer R., Püttmann W., Spychalski W., 2007b. Biomarkers and geochemical indicators of Holocene environmental changes in coastal Lake Sarbsko (Poland). Organic Geochemistry 38, 7: Borges A.V., Abril G., Carbon Dioxide and Methane Dynamics in Estuaries. W: Wolanski E., McLusky D. (Red.), Treatise on Estuarine and Coastal Science - Volume 5: Biogeochemistry, Academic Press, Waltham, Borówka R.K., Strobel W., Hałas S., Stable isotope composition of subfossil Cerastoderma glaucum shells from the Szczecin Bay brackish deposits and its palaeogeographical implications (South Baltic Coast, Poland). Quaternary Research 77, Burchardt L., Messyasz B., Owsianny P.M., Pełechata A., Stefaniak K., Chlorococcalean algae from four lakes in the Słowiński National Park (Northern Poland). Biologia - Section Botany 58(4), Chen Z., Salem A., Xu Z., Zhang W., Ecological implications of heavy metal concentrations in the sediments of Burullus Lagoon of Nile Delta, Egypt. Estuarine, Coastal and Shelf Science 86, Cheng Ch. H., Huettel M., Wildman R.A., Ebullition-enhanced solute transport in coarse-grained sediments. Limnology and Oceanography 59(5): Cieśliński R., Drwal J., Quasi-estuary processes and consequences for human activity, south Baltic. Estuarine Coastal and Shelf Science 62: Cieśliński R., Short-term changes in specific conductivity in Polish coastal lakes (Baltic Sea basin). Oceanologia 55(3), Conceição Freitas M., Andrade C., Rocha F., Tassinari C., Munhá J.M., Cruces A., Vidinha J., da Silva C.M., Lateglacial and Holocene environmental changes in Portuguese coastal lagoons 1: the sedimentological and geochemical records of the Santo André coastal area. The Holocene 13, 3, Del Puerto L., Garcia-Rodriguez F., Inda C., Bracco R., Castiñieira C., Adams J.B., Paleolimnological evidence of Holocene climatic changes in Lake Blanca, southern Uruguay. Journal of Paleolimnology 36, Fiałkiewicz-Kozieł B., Kołaczek P., Piotrowska N., Michczyński A., Łokas E., Wachniew P., Woszczyk M., Sensuła B., High resolution age-depth model of a peat bog in Poland as an important basis for paleoenvironmental studies. Radiocarbon 56(1), Glasby G.P., Szefer P., Geldon J., Warzocha J., Heavy-metal pollution of sediments from Szczecin Lagoon and the Gdansk Basin, Poland. Science of the Total Environment 330, Goslar T., Pazdur M., Datowanie muszli mięczaków metodą 14C. Kwartalnik Geologiczny 29,2, Ishiga H., Nakamura T., Sampei Y., Tokuoka T., Takayasu K., Geochemical record of the Holocene Jomon transgression and human activity in coastal lagoon sediments of the San in district, SW Japan. Global and Planetary Change 25, S t r o n a

27 Jańczak J., (Red.), Atlas jezior Polski. T. 2: Jeziora zlewni rzek Przymorza i dorzecza dolnej Wisły, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Jędrasik J., Modelowanie retrospektywne i prognozowanie hydrodynamiki Morza Bałtyckiego. Wyd. Uniw. Gdańskiego, 183 str. Kontopoulos N., Avramidis P., A late Holocene record of environmental changesfrom the Aliki lagoon, Egion, North Peloponnesus, Greece. Quaternary International 111, Kornijów R., Kowalewski G., Sugier P., Kaczorowska A., Woszczyk M, Gąsiorowski M., (w druku). Towards more precisely defined macrophyte-dominated regime: the recent history of a shallow lake in Eastern Poland. Hydrobiologia Kowalewski G., Woszczyk M., Milecka K., Bubak I., Osady denne jeziora Ostrowite. W: Kowalewski G., Milecka K. (Red.), Jeziora i torfowiska Parku Narodowego Bory Tucholskie, Park Narodowy Bory Tucholskie, Charzykowy, Kowalewski G.A., Kornijów R., McGowan S., Woszczyk M., Suchora M., Bałaga K., Kaczorowska A., Gąsiorowski M., Szeroczyńska K., Wasiłowska A., Persistence of protected, vulnerable macrophyte species in a small, shallow eutrophic lake (eastern Poland) over the past two centuries: Implications for lake management and conservation. Aquatic Botany 106, Liss P.S., Conservative and non-conservative behaviour of dissolved constituents during estuarine mixing. W; Burton J.D., Liss P.S. (Red.), Estuarine chemistry, Academic Press, London, Lorenc H., Struktura i zasoby energetyczne wiatru w Polsce. Materiały Badawcze, seria Meteorologia, 25. IMGW, Warszawa. Majewski A., Charakterystyka hydrologiczna estuariowych wód u polskiego wybrzeża. Prace PIHM 105, Marini M., Frapiccini E., Do lagoon area sediments act as traps for polycyclic aromatic hydrocarbons? Chemosphere 111, Miotk-Szpiganowicz G., Zachowicz J., Uścinowicz S., Review and reinterpretation of the pollen and diatom data from the deposits of the southern Baltic Lagoons. Polish Geological Institute Special Papers 23, Monperrus M., Tessier E., Point D., Vidimova K., Amouroux D., Guyoneaud R., Leynaert A., Grall J., Chauvaud L., Thouzeau G., Donard O.F.X., The biogeochemistry of mercury at the sedimentewater interface in the Thau Lagoon. 2. Evaluation of mercury methylation potential in both surface sediment and the water column. Estuarine, Coastal and Shelf Science 72, Müller A., Voss M., The palaeoenvironments of coastal lagoons in the southern Baltic Sea, II. δ 13 C and δ 15 N ratios of organic matter sources and sediments. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 145, Mudryk Z.J., Donderski W., The occurrence of heterotrophic bacteria decomposing some macromolecular compounds in shallow estuarine lakes. Hydrobiologia , Mudryk Z.J., Skórczewski P., Occurrence and activity of lipolytic bacterioneuston and bacterioplankton in the estuarine Lake Gardno. Estuarine, Coastal and Shelf Science 51, 6, Osadczuk A., Zalew Szczeciński środowiskowe warunki współczesnej sedymentacji. Uniwersytet Szczeciński, Rozprawy i Studia 549: Pawłowski D., Kowalewski G., Milecka K., Płóciennik M., Woszczyk M., Zieliński T., Okupny D., Włodarski W., Forysiak J., 2015a. A reconstruction of the palaeohydrological 27 S t r o n a

28 conditions of a flood-plain: a multi-proxy study from the Grabia River valley mire, central Poland. Boreas 44, Pawłowski D., Milecka K., Kittel P., Woszczyk M., Spychalski W., 2015b. Palaeoecological record of natural changes and human impact in a small river valley in Central Poland. Quaternary International 370, Reindl A.R., Bolałek J., Methane flux from sediment into near-bottom water in the coastal area of the Puck Bay (Southern Baltic). Oceanological and Hydrobiological Studies 41: Roselli L., Fabbrocini A., Manzo C., D Adamo R., Hydrological heterogeneity, nutrient dynamics and water quality of a non-tidal lentic ecosystem (Lesina lagoon, Italy), Estuarine Coastal and Shelf Science 59, Rotnicki K., Borówka R.K., Pazdur A., Hałas S., Krzymińska J., Witkowski A., Chronostratygrafia holoceńskiej transgresji Bałtyku Południowego na obszarze środkowej części Mierzei Łebskiej. W: Pazdur A. i in. (Red.), Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowań radiowęglowych i luminescencyjnych. Wyd. Wind J. Wojewoda, Wrocław, Rotnicki K., Czerniawska J., Lutyńska M., Muszyński A., Michalik M., Kopalne zagłębienia bezodpływowe w Rowach (Nizina Gardnieńsko-Łebska) pozostałości po martwym lodzie czy świadectwo potężnego spiętrzenia sztormowego o niewyjaśnionej przyczynie lub uderzenia meteorytów w środkowym holocenie. W: Kostrzewski A. (Red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. Tom V. Seria Geografia, Wyd. Naukowe UAM, Poznań, Ruiz-Fernández A. C., Sprovieri M., Piazza R., Frignani M., Sanchez-Cabeza J.A., Feo M.L., Bellucci L.G., Vecchiato M., Pe rez-bernal L.H., Páez-Osuna F., Pbderived history of PAH and PCB accumulation in sediments of a tropical inner lagoon (Las Matas, Gulf of Mexico) near a major oil refinery. Geochimica et Cosmochimica Acta 82, Rychert K., Wielgat-Rychert M., Szczurowska D., Myszka M., Bochyńska M., Krawiec K., The importance of Ciliates as a trophic link in shallow, brackish, and eutrophic lakes. Polish Journal of Ecology 60, 4, Sampei Y., Matsumoto E., Tokuoka T., Inoue D., Changes in accumulation rate of organic carbon during the last 8,000 years in sediments of Nakaumi Lagoon, Japan. Marine Chemistry 58, Sampei Y., Matsumoto E., Dettman D.L., Tokuoka T., Abe O., Paleosalinity in a brackish lake during the Holocene based on stable oxygen and carbon isotopes of shell carbonate in Nakaumi Lagoon, southwest Japan. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 224, Skórczewski P., Mudryk Z.J., Physiological properties of bacteria inhabiting coastal lake surface and subsurface water layers. Baltic Coastal Zone 9: Tarnowska K., Strong winds on Poland s Baltic Sea coast. Prace i Studia Geograficzne 47: Tylmann W., Szpakowska K., Ohlendorf Ch., Woszczyk M., Zolitschka B., Conditions for deposition of annually laminated sediments in small meromictic lakes: a case study of Lake Suminko (northern Poland). Journal of Paleolimnology 47, Uścinowicz S., Zachowicz J., Atlas geochemiczny Zalewu Wiślanego. Polski Instytut Geologiczny, Warszawa. Yamamuro M., Kani Y., A 200-year record of natural and anthropogenic changes in water quality from coastal lagoon sediments of Lake Shinji, Japan. Chemical Geology 218, S t r o n a

29 Wielgat-Rychert M., Rychert K Annual primary production of Lake Gardno and Lake Łebsko. W: E. Bajkiewicz-Grabowska, D. Borowiak (red.), Anthropogenic and natural transformations of lakes, 2. Wyd. KLUG-PTLim., Gdańsk: Winsborough B.M., Shimada I., Newsom L.A., Jones J.G., Segura R.A, Paleoenvironmental catastrophies on the Peruvian coast revealed in lagoon sediment cores from Pachacamac. Journal of Archaeological Science 39, Wojciechowski A., Holocene deposits and molluscan assemblages in Lake Łebsko, Gardno-Łeba Coastal Plain. Journal of Coastal Research, Sp. Issue No. 22, Woszczyk M., Cechy geochemiczne osadów jeziora Sarbsko, jako odbicie jego genezy. W: Borówka R.K. (Red.), Plejstoceńskie i holoceńskie przemiany środowiska przyrodniczego Polski Wybrane aspekty, Uniwersytet Szczeciński, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Szczecin, Woszczyk M., Spychalski W., Czynniki czasowej zmienności zawartości wybranych metali ciężkich w osadach jeziora Sarbsko (Nizina Gardnieńsko-Łebska) na tle genezy zbiornika. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 31, Woszczyk M., Cieśliński R., Spychalski W., Geochemistry of surface sediments of a coastal Lake Sarbsko (northern Poland). Studia Quaternaria 26: Woszczyk M., Rotnicki, K., Lithological changes in a coastal lagoon a response to isolation from the sea and sand barrier migration Lake Sarbsko (northern Poland) case study. Questiones Geographicae 28A/1, Woszczyk M., Spychalski W., Lutyńska M., Cieśliński R Temporal trend in the intensity of subsurface saltwater ingressions to Lake Sarbsko (northern Poland) during the last few decades. IOP Conference Series Earth and Environmental Science 9, DOI: / /9/1/ Woszczyk M., Bechtel A., Cieśliński R. 2011a. Interactions between microbial degradation of sedimentary organic matter and lake hydrodynamics in shallow water bodies: insights from Lake Sarbsko (northern Poland). Journal of Limnology 70 (2), DOI: /JL Woszczyk M., Bechtel A. Gratzer R., Kotarba M.J., Kokociński M., Fiebig J., Cieśliński R., 2011b. Composition and origin of organic matter in surface sediments of Lake Sarbsko: A highly eutrophic and shallow coastal lake (northern Poland). Organic Geochemistry 42, Woszczyk M., Spychalski W., Fractionation of metals in the sa1/2 sediment core from Lake Sarbsko (northern Poland) and its palaeolimnological implications. Chemical Speciation and Bioavailability 25, 4, Woszczyk M., Tylmann W., Jędrasik J., Szarafin T., Stach A., Skrzypczak J., Lutyńska M., 2014a. Recent sedimentation dynamics in a shallow coastal lake (Lake Sarbsko, northern Poland): driving factors, processes and effects. Marine and Freshwater Research 65(12), Woszczyk M., Grassineau N., Tylmann W., Kowalewski G., Lutyńska M., Bechtel A., 2014b. Stable C and N isotope record of short term changes in water level in lakes of different morphometry: Lake Anastazewo and Lake Skulskie, central Poland. Organic Geochemistry 76, Woszczyk M., Precipitation of calcium carbonate in a shallow polymictic coastal lake: assessing the role of primary production, organic matter degradation and sediment mixing. Oceanological and Hydrobiological Studies 45(1): Zawiska I., Zawisza E., Woszczyk M., Szeroczyńska K., Spychalski W., Correa-Matrio A., Cladocera and geochemical evidence from sediment cores show trophic changes in Polish dystrophic lakes. Hydrobiologia 715: S t r o n a

30 30 S t r o n a