Grzegorz Jacek Brzustowicz Pojmanie francuskiego generała. Epizod, który wpłynął na los wojen napoleońskich

Transkrypt

1 Grzegorz Jacek Brzustowicz Pojmanie francuskiego generała. Epizod, który wpłynął na los wojen napoleońskich Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 15,

2 Grzegorz Jacek Brzustowicz Granowo NADWARCIAŃSKI ROCZNIK HISTORYCZNO-ARCHIWALNY NR 15/2008 Pojmanie francuskiego generała. Epizod, który wpłynął na los wojen napoleońskich Splot niezwykłych zdarzeń sprawił, że w 1807 roku w pruskim Arnswalde (dzisiaj Choszczno 75 km na południe od Szczecina) pojmano jednego z ważniejszych współpracowników Napoleona, dzięki czemu wolność odzyskał pruski feldmarszałek Blücher, obok Wellingtona pogromca Napoleona pod Warterloo. Klęska pruskiej armii Rok 1806 był dla Królestwa Pruskiego bardzo trudny. 14 października wojska pruskie zostały rozbite przez Napoleona w kilku bitwach. Francuzi podążali na Berlin. W tej sytuacji król pruski Fryderyk Wilhelm III podjął decyzję o wyjeździe z Berlina. W październiku kawalkada królewskiej świty przejechała główną trasą z Berlina na Pomorze, kierując się do Królewca. Pokonane przez Napoleona wojsko pruskie już w końcu tego samego roku zaczęło się ponownie organizować w oparciu o obronę dwóch nadmorskich twierdz Kołobrzegu i Gdańska. Ułatwiło to zadanie przeniesienia głównego teatru działań wojennych na wschód oraz sprawiło trudności francuskiej armii w kontrolowaniu znacznych obszarów Pomorza Zachodniego i Nowej Marchii. Chęć odwetu za klęskę pod Jeną, potrzeba obrony majątków przed rekwizycjami wojsk francuskich przyczyniły się do tworzenia partyzanckich jednostek złożonych nie tylko z weteranów, ale i z ochotników cywilnych. Oddziały te dzieli się zazwyczaj na legalne dowodzone przez majora wojsk pruskich hrabiego Joachima Reinholda von Krockowa i Ferdynanda Baptystę von Schilla oraz na samozwańcze, działające na własną rękę i tworzone częściej z innych niż patriotyczne pobudek. Pruska partyzantka zaczęła zagrażać francuskim urzędnikom nadzorującym ściąganie podatków i kontrybucji na okupowanym terenie, kurierom i mniejszym oddziałom wojskowym. O poważnym zagrożeniu na tyłach Wielkiej Armii napoleońskiej świadczy fakt wzięcia do niewoli generała Victora w Choszcznie w styczniu 1807 roku. Claude Victor Perrin Urodził się w 1764 roku. Należał do grona najwyższych dowódców napoleońskich. Przeszedł u boku Napoleona szlak bojowy od Italii (1792) przez całą Europę. Od 1797 roku posiadał stopień generała dywizji. W wojnie z Prusami walczył po Jeną (14 X 1806) i Pułtuskiem (26 XII 1806). W końcu 1806 roku został wezwany do Warszawy, gdzie Napoleon wydał mu polecenie wyjazdu na Pomorze, by doprowadził do zdobycia Ko-

3 62 Grzegorz J. Brzustowicz łobrzegu. Rozkaz potwierdza paryski Moniteur z 23 stycznia 1807 roku, powołujący się z kolei na 49 numer Biuletynu Wielkiej Armii wydany w Warszawie. Czytamy tam, że: generał Victor z 10-ego korpusu Armii udał się w kierunku Kołobrzegu i Gdańska, w celu zdobycia tych dwóch twierdz przed końcem zimy. Przypadkowy zbieg wydarzeń, jakie miały miejsce w nowomarchijskim Choszcznie (Arnswalde), sprawił, że Victor pojawił się w Kołobrzegu w innym charakterze jako więzień. Generał podróżował tylko w towarzystwie adiutanta i kamerdynera. Karetą zaprzężoną w cztery konie podążał początkowo trasą Warszawa-Poznań, później ruszył na północ, drogą Poznań-Szczecin. Ogólne zamieszanie w zachodniej części Prus, ucieczka władcy pruskiego z Berlina do Królewca i rozprzężenie w armii pruskiej sprawiły, że wyruszający w drogę generał, nie liczył się z trudnościami w dotarciu do celu. Zrezygnował nawet z eskorty wojskowej. Pojmanie generała W poniedziałek 12 stycznia 1807 roku kareta generała zatrzymała się na trzy godziny w Dobiegniewie. Po krótkim postoju zamierzano skierować się w kierunku Choszczna. Jednakże mieszczanie dobiegniewscy zorientowali się szybko w tym, że pytający o drogę do Choszczna są Francuzami. Wyprzedzając podróżnych, wysłali specjalną extrapocztę do Choszczna. Posłaniec dotarł do pocztmistrza choszczeńskiego Göhdego, któremu ten przekazał informację o podróżujących Francuzach (jeszcze wówczas nie orientowano się w randze podróżnych). Posłaniec prosił, aby informacja dotarła na północ, tam gdzie mogły znajdować się pruskie jednostki wojskowe. Nie przypuszczał jednak, że próbę zatrzymania Francuzów będą chcieli podjąć sami mieszczanie z Choszczna. Wojska regularnego w Choszcznie nie było. Co prawda 11 stycznia, czyli dzień wcześniej, byli w mieście dragoni z regimentu królowej, ale po zarekwirowaniu talarów na rzecz armii jeszcze tego samego dnia ruszyli w kierunku Kołobrzegu. Znajdował się natomiast w pobliżu oddział partyzancki. Oddział ten, patrolując okolicę, wyruszył z niedalekiego Granowa drogą do Choszczna rankiem 12 stycznia. Po jakimś czasie weterani dotarli w rejon Żydowskiej Góry (dzisiaj Góra Miejska) pod Choszcznem. Oddział składał się z 10 pruskich weteranów pochodzących z rozbitych przez wojska francuskie jesienią pod Jeną i Auerstädt armii. Przywódcą był Michael Homboldt, artylerzysta z 13-letnim doświadczeniem w formacjach artyleryjskich i rocznym w korpusie von Krokowa. Gdy kareta zajechała na rynek miasta i zatrzymała się, by podróżni i konie odpoczęły, wspomniani żołnierze uzbrojeni w lance i pistolety oraz mieszczanie, wśród których był pocztmistrz Göde i kowal Blühdorn, otoczyli pojazd i aresztowali Francuzów. Potem ich doprowadzono i zamknięto pod strażą w budynku poczty. Sprowadzono pospiesznie z ratusza pana Piva, jedynego urzędnika choszczeńskiego magistratu umiejącego rozmawiać w języku francuskim, ponieważ jego przodkowie pochodzili z Francji. Po rozmowie z choszczeńskim urzędnikiem Victor ujawnił swoją tożsamość. Wtedy nieugięci mieszczanie postanowili dostarczyć Francuza armii pruskiej w broniącym się jeszcze Kołobrzegu. W dwie karety podążyli drogą przez Recz-Drawsko-Świdwin na północ. 13 stycznia spotkali forpoczty z pruskiego pułku kirasjerów, którzy podprowadzili ich pod Kołobrzeg.

4 Pojmanie francuskiego generała. Epizod, który wpłynął na los wojen napoleońskich 63 Wymiana jeńców W Kołobrzegu byli już 15 stycznia. Tutaj wewnątrz twierdzy wystawiono dwa dokumenty. W jednym spisanym w języku francuskim i podpisanym przez Victora generał zwracając się do kierującego oblężeniem francuskiego dowódcy wspomniał, że został uwięziony w budynku poczty w mieście Arnswalde przez oddział żołnierzy i mieszczan. Rozmowy na temat warunków jego uwolnienia w jego imieniu z gubernatorem będzie prowadził pan Piva. Dokument spisany 15 stycznia podbił pieczęcią rady miasta Arnswalde sędzia August Wilhelm Muth. Jak widać, arnswaldczycy odgrywali też główna rolę w mediacjach w sprawie Victora. Z kolei pruski pułkownik i gubernator Kołobrzegu Ludwik Moritz von Lucadou potwierdził, że stawił się u niego syndyk Piva, deputowany magistratu z Choszczna, z dwoma innymi deputowanymi, którzy wraz z żołnierzami doprowadzili pojmanego ekscelencję generała Victora wraz z jego adiutantem. Rozmowy doprowadziły do zawarcia porozumienia. W celu ich kontynuowania pozostało w Kołobrzegu dłużej trzech mieszczan choszczeńskich. Pruski gubernator Kołobrzegu postanowił dokonać z Francuzami wymiany generała Victora na generała Blüchera. Odznaczenia i tablica O uwięzieniu Victora wspomniano w Monitorze z 3 lutego 1807 roku. W 53 Biuletynie Wielkiej Armii napisano: Generał Victor w drodze karetą do Szczecina, został zatrzymany, ze swoim adiutantem i kamerdynerem, przez oddział 25 jegrów. Wiemy jednak, że aresztowania dokonało 10 weteranów i mieszczanie, a eskorta Victora liczyła 22 osoby, o takim samym składzie. W tym komunikacie próbowano ratować honor generała. Miasto Choszczno otrzymało swoje odszkodowanie za pożary i splądrowanie domów przez francuski pułk w kilka dni po pojmaniu Victora. Król Prus nakazał ponadto miastu sporządzić rejestr kosztów poniesionych przez mieszczan przy transporcie Victora i pokrył je ze skarbu państwa (3.159 talarów). 24 stycznia 1807 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III w liście do generała von Mannsteina, nakazał aby dziesięciu żołnierzom, którzy uwięzili Victora, wypłacił 150 złotych fryderyków. Jeszcze w 1809 roku o wynagrodzeniu dla 10 weteranów, którym zawdzięczał wolność, wspominał sam von Blücher w korespondencji z gubernatorem Kołobrzegu. Kilku mieszczan i partyzantów działających w sprawie Victora, otrzymało w 1816 roku specjalne podziękowania i odznaczenia. W samym Choszcznie na pamiątkę wydarzeń kowal Blühdorn w 1816 roku wykonał tablicę, którą powieszono na budynku poczty. Widniał na nim napis: W tym budynku 12 stycznia 1807 roku został uwięziony francuski marszałek Victor, książę de Bellune. Ten sam, który później został wymieniony na feldmarszałka Blüchera. Wymiana Victor Blücher Gebhard Leberecht von Blücher (* ), książę Wahlstattu i generał od 1801 roku. Jako ostatni z pruskich generałów skapitulował przed wojskami napoleońskimi. Gdy po klęsce pod Jeną i Auerstedt dowództwo pruskie ogarnęła demo-

5 64 Grzegorz J. Brzustowicz ralizacja i załamanie, zebrał 20 tys. uciekinierów i maruderów, z którymi rozpoczął marsz na północ. Dotarł do Lubeki, gdzie 7 listopada 1806 roku po krwawej bitwie ulicznej postanowił skapitulować. Dostał się do niewoli. Pomimo że w tym etapie wojny z Napoleonem nie udało mu się odegrać większej roli, to fakt, iż wytrwał do końca, sprawił, że gubernator Kołobrzegu zaproponował Francuzom wydać generała Victora za jego osobę. Z Kołobrzegu wysłano do Francuzów list z propozycją realizacji dwóch punktów: po pierwsze proponowano zawrzeć zawieszenie broni na czas wymiany Victora w jednym z parków pod Kołobrzegiem, dokąd będzie doprowadzony jeniec. Po drugie: pod słowem honoru Francuzi uwolnią z niewoli generała Blüchera. Wymiana Victor-Blücher doszła ostatecznie do skutku. Francuski kapitan w Osterode zwolnił pruskiego generała 26 lutego 1807 roku. Dwa miesiące później, 21 kwietnia 1807 roku, Blücher stanął na czele 16-tysięcznego oddziału prusko-szwedzkiego i ruszył na wojnę. Victor po wyjściu z niewoli nie objął dowództwa nad oblężeniem Kołobrzegu. Z rozkazu Napoleona to zadanie otrzymał teraz dotychczasowy gubernator Kostrzyna, generał brygady Jan Menard. Victor brał dalej udział w kampanii 1807 roku. 14 czerwca 1807 dowodził w bitwie pod Frydlandem, potem kierował oblężeniem Grudziądza. W latach walczył w Hiszpanii. W 1812 roku podczas kampanii rosyjskiej dowodził II francuskim korpusem armijnym. W 1813 roku stał na czele swych oddziałów francuskich walczących w bitwach pod Dreznem, Hannau i Lipskiem. Victor i Blücher walczyli przeciwko sobie pod Lipskiem w 1813 roku. Potem Victor jako marszałek trwał u boku Napoleona do jego upadku w 1814 roku. Przeszedł na stronę króla Ludwika XVIII i w latach był ministrem wojny. Zmarł w Paryżu 1 marca 1841 roku. Z kolei Blücher wyrósł na bohatera narodowego Prus. Zadziwiał energią i talentem. Od 1813 roku był wodzem naczelnym armii pruskiej. 18 czerwca 1815 roku wspólnie z Wellingtonem pokonał Napoleona pod Waterloo. Nota bibliograficzna: Chronik der Stadt Arnswalde angefangen zu führen seit 1801 vom Archidiaconus Renatus August Wenzel, Rękopis z lat , Archiv Arnswalde Nm. (Kopia w posiadaniu autora), Nr c, Blatt 6, 12, 13; K. Berg, Die Gefangennahme des Generals Victor, Schriften, Heft 1, Landsberg 1896, s. 1-15; W. F. Zimmermann, Die Gefangennahme des franzosen=generals Victor in Arnswalde und ihre folgen, Heimatkalender für den Kreis Arnswalde, R. 1941, s ; Gefagennahme des Generals Victor. Eine Episode aus Arnswaldes Stadtgeschichte, Pommersche Zeitung, R. 1973, nr 17, s. 4; nr 19, s. 4; nr 25, s. 4; nr 35, s. 4; H. Kroczyński, Wojsko polskie na Pomorzu Zachodnim i w Krajnie w 1807, Warszawa 1990, s. 57, 86, 105; Idem, Twierdza Kołobrzeg, Warszawa 1998, s ; G. J. Brzustowicz, Pruscy kirasjerzy, francuski marszałek i polscy strzelcy, Ziemia Gorzowska, nr 43, Gorzów 1992, s. 18; tenże, Choszczeński epizod kampanii napoleońskiej; Ziemia Gorzowska, nr 27, Gorzów Wlkp. 1998, s ; Uwięzienie francuskiego generała Victora w Choszcznie 12 stycznia 1807 roku; Kurier Ziemi Choszczeńskiej, nr 1/1999, s. 4-5; Królowa Luiza. Choszczeńskie itinerarium, cz. 11, Kurier Choszczeński, nr 12 / 13, R. 2000, s. 25; Reformacja i wojny, Choszczno jakiego nie znacie, Tom II, Choszczno 2004, s