Prawidłowa organizacja prac i ruchu w gospodarstwie rolnym

Transkrypt

1 SZWEDZIAK Katarzyna 1 SZULC Robert 2 Prawidłowa organizacja prac i ruchu w gospodarstwie rolnym WSTĘP Współczesne rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na intensywną produkcją rolną zarówno zwierzęcą jak i roślinną. W prasie rolniczej ale też i naukowych czasopismach często porusza się kwestię dotyczącą traktujące dobrostanu bydła mlecznego oraz wytycznych i wskazówek dla hodowców, jakie warunki należy zapewnić zwierzętom w budynku inwentarskim, aby w najkorzystniejszy sposób ale zarazem bezpieczny dla zwierząt i ludzi oraz zgodny z behawioryzmem i potrzebami biologicznymi zwierząt można było prowadzić prace hodowlane. Rzeczywistość i bardzo często spotykane podstawowe błędy popełniane zazwyczaj nieświadomie przez rolników wskazują, iż zagadnienie prawidłowej organizacji prac i wykonywanych zabiegów w gospodarstwie rolnym nadal pozostaje obcy albo też nie do końca zrozumiany. Dlatego też uzasadnionym wydaje się przedstawić najistotniejsze wytyczne związane z zagadnieniem zapewnienia dobrostanu zwierząt inwentarskich ale też wybranych warunków kształtujących i mających na niego wpływ. Szczególnie przedstawione powinny być zagadnienia dotyczące prawidłowej organizacji prac w gospodarstwie i budynku inwentarskim, i logistyki i ruchu w poszczególnych technologiach i zabiegach. Dobrostan definiowany jest jako stan osobników pozwalający na dostosowanie się do panujących warunków, zarówno w budynku inwentarskich ale też poza nim (np. okólniki, pastwiska), obejmuje swoim zakresem odpowiednie warunki mikroklimatyczne, sposób postępowania ze zwierzętami przed w trakcie i po przeprowadzonym doju, opiekę weterynaryjną i zootechniczną, odpowiednio zbilansowaną i w odpowiedniej ilości i czasie podanej [Poradnik IBMER 2004, Szulc, Szwedziak 2014]. Zapewnienie zwierzętom najkorzystniejszych warunków bytowania jest podstawowym obowiązkiem. Mówi o tym także Ustawa o ochronie zwierząt art.12 wyraźnie: Kto utrzymuje zwierzęta gospodarskie jest obowiązany do zapewnienia im opieki i właściwych warunków bytowania ( ). Warunki w jakich żyją zwierzęta zależą od bardzo wielu czynników. Jednym z nich i to jeden z najważniejszych - to zespół czynników m. in. meteorologicznych i przyrodniczych bezpośrednio określających bytowe warunki organizmu lub grupy organizmów, zależy bezpośrednio od różnych warunków terenowych, naturalnych lub sztucznych występujący na określonym terenie lub wytworzonych na ograniczonym, zamkniętym obszarze. Kolejnymi wytycznymi prawidłowej organizacji i sposobów zapewnienia najkorzystniejszych warunków bytowania zwierzętom hodowlanym są tzw. Kodeksy Dobrych Praktyk i BAT (ang. Best Anaveible Technik) Najlepsze Dostępne Techniki [Winnicki S., Woyke W., Pleskot R. 2003]. Bardzo ważną kwestią jest zapewnienie odpowiedniego poziomu higieny i czystości w budynkach inwentarskich np. w dojarni, na porodówce, zlewni mleka, ale także w obrębie samego gospodarstwa. Produkcja rolna charakteryzuje się dużą różnorodnością prac i zabiegów znacznie od siebie różniącą się nakładami pracy, typem wykonywanej pracy, czasochłonnością, terminowością, oraz stopniem zanieczyszczenia i konieczności prawidłowego zorganizowania poszczególnych procesów i zabiegów. W przeciętnym gospodarstwie zajmującym się zarówno produkcją roślinną jak i też zwierzęcą, mamy do czynienia z takimi wybranymi pracami jak: dojenie krów 1 2 Politechnika Opolska, Wydział Inżynierii Biosystemów, Katedra Inżynierii Biosystemów, ul. Stanisława Mikołajczyka 5, Opole, Polska, tel , k.szwedziak@po.opole.pl Instytut Technologiczno Przyrodniczy w Poznaniu 6086

2 wstępna obróbka mleka, odbiór mleka przez mleczarnie, nawożenie pól nawozami naturalnymi, usuwanie obornika, gnojowicy z budynków inwentarskich, przechowywanie nawozu naturalnego na płytach gnojowych i zbiornikach na gnojowice i gnojówkę, przygotowywanie i dostarczanie pasz objętościowych do obory, miejsce składowania pasz objętościowych (np. silosy przejazdowe na kiszonkę), dostarczanie transportem zewnętrznym pasz treściwych do silosów na terenie gospodarstwa, odbiór zwierząt padłych, W związku z tym, należy bardzo uważnie przyjrzeć się i prawidłowo zorganizować wybrane ciągi technologiczne, tak by nie kolidowały ze sobą przede wszystkim z uwagi na aspekt higieniczny i uniemożliwienie lub ograniczenie niebezpieczeństwa zagrożenia zakażeń biologicznych lub innych. 1. CEL PRACY Głównym celem podjętej pracy było przedstawienie problemu dotyczącego wiele gospodarstw rolnych związanego z nieprawidłowym zorganizowaniem poszczególnych ciągów komunikacyjnych w obrębie gospodarstwa rolnego oraz próba przedstawienia zasad jego rozwiązania w sposób umożliwiający prawidłową, niezakłócającą poszczególnym zabiegom i pracom realizacji produkcji zwierzęcej jaki roślinnej. Zakresem rozprawy objęto gospodarstwa rolne prowadzącą zarówno produkcję zwierzęcą (bydło mleczne i trzoda chlewna) oraz produkcję roślinną. 2. METODYKA PRAC I ANALIZA WYNIKÓW 2.1. Przechowywanie nawozu naturalnego a zlewnia mleka W każdym gospodarstwie rolnym istotne powinno być wyodrębnienie oddzielnych tzw. ciągów komunikacyjnych: wewnętrznych i zewnętrznych. Ze względu na charakter prac wykonywanych przy poszczególnych zabiegach w gospodarstwie rolnym, np. wywożenie nawozu naturalnego, odbiór mleka ze zlewni w oborze, niektóre ciągi komunikacyjne nie powinny się ze sobą przecinać - głownie z powodów sanitarnych i higienicznych - mając na uwadze dobro produkowanego surowca jaki m jest surowe mleko krowie [Systemy utrzymania bydła. Poradnik 20014]. Z tego też względu, rozmieszczenie wybranych pomieszczeń inwentarskich (obory, chlewnie) i innych pomieszczeń pomocniczych wiaty, garaże, dojarnie, zlewnie mleka, okólniki, izolatki dla zwierząt chorych, budynki techniczne, magazyny, silosy, w obrębie gospodarstwa rolnego nie powinien być chaotyczny i przypadkowy. Trzeba zdawać sobie oczywiście sprawę, że już wzniesionym i funkcjonującym budynkom nie można zmieniać położenia i usytuowania - z przyczyn głownie technicznych, czy też sytuować zgodnie z zaleceniami, lecz w ramach zdrowego rozsądku i możliwości zorganizowania prawidłowego dostępu i lokalizacji poszczególnych pomieszczeń, powinno się zwrócić na to uwagę w miarę oczywiście możliwości. Na rys. 1 zaprezentowano przykładowy schemat rozmieszczenia pomieszczeń i budynków gospodarstwa rolnego. W gospodarstwie prowadzącym produkcję mleka, trzeba liczyć się z jego codziennym lub co drugi dzień odbiorem mleka przez samochód-cysternę z mleczarni. Planując pomieszczenie na zbiornik mleka (tzw. zlewnia mleka) należy tak zlokalizować dojście do niego, aby przyjeżdżająca cysterna mogła tylko w minimalny sposób i po najkrótszej drodze przemieszczać się w obrębie gospodarstwa. Korzystnym i wartym zaproponowania rozwiązaniem jest wytyczenie drogi dojazdowej najbardziej z zewnętrznej strony całego obejścia. Zbliżone zagadnienie dotyczy także umiejscowienie płyty obornikowej lub zbiornika na gnojowicę [Mazur 2012]. W tym miejscu trzeba przewidzieć, żeby kierunek najczęściej wiejących wiatrów nie nawiewał nieprzyjemnej woni wprost na budynek dojarni lub miejsca umieszczenia zbiornika mleka, gdyż wiąże się to z niebezpieczeństwem przenoszenia na odległość za pośrednictwem wiatru i następnie pochłaniania przez mleko niepożądanych substancji zapachowych, oraz przenoszenie drobnoustrojów. 6087

3 Rys. 1. Schemat przykładowej i korzystnej lokalizacji obiektów i dróg komunikacyjnych umożliwiającej uniknięcie infekcji zewnętrznej [Źródło: Systemy utrzymania bydła. Poradnik 20014] Umiejscowienie samej płyty gnojowej lub zbiornika na gnojowicę powinno przewidywać możliwość dojazdu do niej ciągnikiem rolniczym z wozem asenizacyjnym lub roztrząsaczem obornika w taki sposób aby wykonując przejazd na pole celem nawożenia nie przejeżdżać w bezpośrednim sąsiedztwie takich pomieszczeń jak wcześniej wspomniana zlewnia mleka lub dojarnia. Nierozważnym krokiem jest kierować trasę przejazdu tego typu agregatów z nieprzyjemnym załadunkiem przez podwórko obok pomieszczeń mieszkalnych lub w sąsiedztwie placu zabaw dla dzieci. Rozwój nowoczesnych technologii chowu zwierząt powinien być skojarzony z prawidłowym przechowywaniem i późniejszym zagospodarowaniem nawozów [Romaniuk 2010]. Organizacja pomieszczeń i przemieszczanie zwierząt w gospodarstwie izolatki Bardzo ważną kwestię stanowi przyzwyczajenie zwierząt do nowych dla nich warunków bytowania w budynku inwentarskim. Szczególnie dotyczy to krów pierwiastek, które powinny być przede wszystkim w pierwszej kolejności ulokowane w kojcu z krowami przed wycieleniem. W sytuacji stwierdzenia najmniejszych nawet schorzeń u poszczególnych osobników powinno się je od razu przenieść do tzw. profilaktorium czyli izolatce dla sztuk podejrzanych o zakażenie lub też już chorych i leczonych. Tego typu izolatkę należy bezwzględnie zapewnić w każdym gospodarstwie rolnym trudniącym się chowem zwierząt. Tego typu specjalne wydzielone miejsce powinno posiadać takie same warunki bytowania, w tym żywienia i usuwania odchodów, w jakim przebywają pozostałe krowy. Znacznym udogodnieniem powinna być niedalekie umieszczenie źródła bieżącej wody i środków czystości. Dlatego w pomieszczeniach zwanych izolatkami dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie samoblokujących przegród paszowych. Zabrania się wykorzystywania do tych celów kojców porodowych. Tego typu pomieszczenia izolujące powinny umożliwiać unieruchomienie wybranych zwierząt w celu wykonania czynności pielęgnacyjnych lub innych zootechniczno-weterynaryjnych. 6088

4 Trzeba pamiętać, że zbyt delikatne osobniki w stadzie powinny być utrzymywane raczej w oddzielnych kojcach i odseparować je od stada. Młode, nowonarodzone cielęta powinno się przekazywać do czystych kojców indywidualnych, a z kolei usytuowanie zwierząt jedno obok drugiego, kierując się ich czasem przyjścia na świat (czyli wiekiem) znacznie poprawia organizację pracy w kwestii ich żywienia oraz umożliwia prostszą kontrolę ich zachowań i stanu zdrowia. Dojenie krów W wolnostanowiskowych chowie bydła mlecznego dój krów odbywa się w halach udojowych zwanych dojarniami. Jest to specjalnie wydzielone pomieszczenie, lub nawet budynek przylegający zazwyczaj do głównego budynku obory, w którym przeprowadza się zabieg pozyskiwania mleka. O zaletach i przewadze systemu wolnostanowiskowego nad uwięziowym literatura fachowa wystarczająco dużo poświęciła miejsca [Szulc 2004; Systemy utrzymania bydła. Poradnik 20014], jednak wystarczy tylko nadmienić, iż przeprowadzenie doju w halach udojowych (dojarniach) wynikające bezpośrednio z faktu chowu wolnostanowiskowego, cechuje się możliwością swobodnego poruszania się i większą koncentracją zwierząt. Ponadto pozwala uzyskać wysoki poziom mechanizacji, większą zdrowotność zwierząt, wydajność mleczną krów oraz wysoką jakość pozyskiwanego mleka. Poza tym praca jest mniej uciążliwa i pozwala na wyższą czystość biologiczną pozyskiwanego mleka. Każda hala udojowa wymaga zorganizowania tzw. poczekalni dla krów czyli miejsca w którym zwierzęta oczekują na wejście na stanowiska udojowe w dojarni. Od wielkości, kształtu, konstrukcji wyposażenia dodatkowego poczekalni zależy przebieg prowadzenia doju. Przede wszystkim zaleca się, żeby całe stado krów podzielić (w kwestii doju) na tzw. grupy technologiczne różniące się przede wszystkim szybkością oddawania mleka. A z kolei wiedząc, iż w kwestii wielkości poczekalni należy przeznaczyć ok. 1,5m 2 poczekalni na każdą znajdującą się na jej powierzchni krowę, wiadomo jakiej w przybliżeniu wielkości powinna być poczekalnia. Kształt poczekalni powinien być zazwyczaj jak na rys czyli bardziej dłuższy niż szerszy, gdyż taki kształt ułatwia nakierowanie zwierząt do hali udojowej. Bardzo ważnym zagadnieniem jest prawidłowe zorganizowanie drogi powrotnej krów z hali udojowej z powrotem do obory. Wychodzące z dojarni zwierzęta zgodnie z wytycznymi Dyrektyw i norm, powinny być z wykorzystaniem specjalnym bramek i korytarzy skierowane w pierwszej kolejności do stołu paszowego na korytarz spacerowy, uniemożliwiając im tym samym szybki powrót na legowisko. Jest to podyktowane faktem, iż po zakończonym doju kanał strzykowy krów jest nadal otwarty chociaż zdezynfekowany lub zabezpieczony specjalnym preparatem stosowanym natychmiast po zakończeniu doju. Jednak istnieje realne niebezpieczeństwo, że gdyby krowie po wyjściu z dojarni pozwolić natychmiast dotrzeć do legowiska i położyć się na nim, bakterie znajdujące się m.in. na podłożu, ściółce mogłyby wtargnąć przez otwarty kanał strzykowy do wnętrza strzyku i wymienia. To z kolei mogłoby doprowadzić do zapalenia wymienia (mastitis). Natomiast krowy skierowane w pierwszej kolejności do stołu paszowego są niejako zmuszone do pozostania w pozycji pionowej przez ok 15 min., a to wystarczy aby w tym czasie kanał strzykowy został zamknięty. 6089

5 Rys. 2. Zalecany kształt poczekalni dla krów oczekujących do doju [źródło: Systemy utrzymania bydła. Poradnik 20014] Okólniki W chowie wolnostanowiskowym bardzo korzystnym rozwiązaniem jest zapewnienie zwierzętom możliwości opuszczenia budynku inwentarskiego na zewnątrz. Korzyścią jest w tym momencie zwiększona aktywność ruchowa krów ale też wystawienie organizmu na korzystne działanie promieniowania słonecznego. Jednak należy uwzględnić fakt, aby tego typu okólniki dla zwierząt organizować w sposób taki, by nie szkodziły zwierzętom. Mianowicie powinny być usytuowane stosunkowo blisko budynku inwentarskiego w którym przebywają, tak by mogły bez przeszkód w każdej dowolnej chwili wrócić na stanowisko, ale też aby posiadało częściowo przynajmniej zacieniony obszar. Jest to szczególnie ważne z uwagi na to, iż bardzo niebezpiecznym skutkiem wystawienia zwierząt na ciągłe działania promieni słonecznych może być tzw. stres cieplny, który z kolei skutkować może m.in. obniżeniem mleczności bydła [Herbut, Angrecka 2014] WNIOSKI Prowadzenie produkcji rolniczej nie jest łatwe, szczególnie jeśli zależy nam na uzyskaniu wysokowydajnej produkcji i zadawalającej jego jakości. Odpowiednia organizacja poszczególnych zabiegów na pewno stwarzać może sporo kłopotów, lecz z pewnością będzie skutkować to większą 6090

6 zdrowotnością zwierząt, ich wydajnością, odpornością na zakażenia i choroby, a prace wykonywane w budynkach inwentarskich przebiegać będą bezpiecznie i przyjemniej. Streszczenie W artykule przedstawiono prawidłową organizację prac i ruchu w gospodarstwie rolnym, tak aby zapewnić ciągłość prac oraz utrzymać gospodarstwo na prawidłowym poziomie higienicznym. W pracy przedstawiono zarówno produkcję roślinną i zwierzęcą prowadzoną w gospodarstwie rolnym. Słowa kluczowe: ruch, organizacja pracy, gospodarstwo rolne, bydło Proper organization of work and movement farm Summary The article presents the proper organization of work and movement on the farm, so as to ensure continuity of the work and to maintain normal levels of farm hygiene. The paper presents both plant and animal production carried out in the farm. Keywords: movement, organization of work, farm, cattle BIBLIOGRAFIA 1. Systemy utrzymania bydła. Poradnik Praca zbiorowa. Warszawa: Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; s. 2. Winnicki St, Woyke W. Pleskot R Kodeks Zaleceń praktyk do utrzymania dobrostanu bydła. IBMER Warszawa ss Szulc R., Szwedziak K Impact of renewable energy system for welfare cattle dairy in the cowshed. Logistyka Nr 6 s , udział: 100% 4. Romaniuk W Zrównoważony rozwój techniki i budownictwa w chowie zwierząt. Materiały na konferencję XVI Międzyn. Konferencja Naukowa Probl. Intens. Prod. Zwierz. z Uwzgl. Poprawy Struktury Obszarowej Gospodarstw Rodzinnych, Ochr. Środ. I Standardów UE., Warszawa września 2010 r. 5. Herbut P, Angrecka S Wpływ warunków cieplno-wilgotnościowych na produkcyjność mleczną krów podczas upałów. Monografia pod red. W. Romaniuka Problemy intensyfikacji produkcji zwierzęcej z uwzględnieniem standardów UE i ochrony środowiska. s Warszawa 2014 Wyd. ITP. 6. Mazur K Emisja szkodliwych gazów z obór dla krów mlecznych. Monografia Problemy intensyfikacji produkcji zwierzęcej z uwzględnieniem ochrony środowiska i produkcji energii alternatywnej. s Wyd. ITP. 7. Szulc R Techniki pozyskiwania mleka w oborach wolnostanowiskowych rozprawa doktorska IBMER Warszawa, ss