MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII

Transkrypt

1 MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII POLSKA AKADEMIA NAUK ul. Wilcza Warszawa Tel.: Tel./Fax: sekretariat@miiz.waw.pl Wasze pismo z dna: Wasz znak: Nasz znak: Data: r. Ocena dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego oraz osiągnięcia habilitacyjnego Dr. Karola Zuba w związku z wszczęciem postępowania o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego 1. Sylwetka Habilitanta Dr Karol Zub ukończył studia wyższe w 2002 r. Stopień magistra nauk biologicznych uzyskał na podstawie pracy pt. Czynniki wpływające na wybór miejsc gniazdowych i skład pokarmu orlika krzykliwego Aquila pomarina na Nizinie Północnopodlaskiej. Stopień doktora nauk biologicznych w zakresie biologii został mu nadany uchwałą Rady Naukowej Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku w 2006 r. na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmiarów ciała łasic Mustela nivalis Jej promotorem był prof. dr hab. Marek Konarzewski. Ścieżka edukacyjna i zawodowa Habilitanta jest rozciągnięta w czasie ale w każdym momencie wskazuje na jego silne związki z przyrodą: lata : Technikum Leśne w Białowieży; lata : Szkoła Wyższa Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Leśny (początkowo studia dzienne, a następnie zaoczne, ostatecznie przerwane ze względów rodzinnych); lata praca na etacie pracownika technicznego w Zakładzie Badania Ssaków PAN w Białowieży; lata kontynuacja studiów dziennych, tym razem na Wydziale Biologiczno-Chemicznym Uniwersytetu w Białymstoku. W lipcu 2002 r. Habilitant został przeniesiony na stanowisko asystenta, a następnie 4 lata później (po uzyskaniu stopnia doktora) awansowany na stanowisko adiunkta, na którym jest zatrudniony do dnia dzisiejszego. W 2007 r. Habilitant przebywał na 6-miesięcznym stypendium na Uniwersytecie w Aberdeen (Szkocja), gdzie pracował w grupie prof. Johna R. Speakmana. W 2009 r. dwa miesiące spędził na stypendium w grupie prof. Loeske Kruuk na Uniwersytecie w Edynburgu (Szkocja). W 2011 r. ponownie przebywał na miesięcznym stypendium na Uniwersytecie w Aberdeen. Główne zainteresowania badawcze Dr. K. Zuba znajdują się na styku różnych specjalności ekologii, fizjologii, ekologii ewolucyjnej i genetyki zwierząt, z tego na punkt pierwszy wysuwają się zagadnienia dotyczące adaptacji morfologicznych, fizjologicznych i behawioralnych do zmian zachodzących w środowisku życia ssaków w zależności od wybranych czynników klimatycznych, pokarmowych, konkurencyjnych oraz relacji drapieżnik-ofiara. W pracach badawczych Habilitanta odnaleźć również można zagadnienia bardziej klasyczne, takie jak dynamika liczebności populacji, wybiórczość środowiskowa oraz preferencje pokarmowe. W pracach tych Habilitant bazuje na szeregu różnorodnych metod, takich jak radiotelemetria, pomiary tempa metabolizmu, eksperymenty behawioralne, modelowanie GIS czy genetyka cech ilościowych. 2. Ocena dorobku naukowego W swoim dorobku, Habilitant ma 36 prac naukowych, w tym 31 opublikowanych czasopismach z listy Journal Citation Reports (JCR; tzw. Lista filadelfijska) z łączną wartością 1

2 współczynnika przebicia (Impact Factor, IF) = Wśród nich znajdują się artykuły w tak prestiżowych czasopismach jak: Ecology Functional Ecology, Journal of Animal Ecology, Journal of Experimental Biology, Molecular Ecology, Proceedings of the Royal Society of London i Science. Z tych 31 prac impaktowych, pięć weszło w cykl publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe zgłoszone do postępowania habilitacyjnego. a) Przed uzyskaniem stopnia doktora Pierwsze publikacje naukowe Kandydata datują się na lata i dotyczą diety puszczyka zwyczajnego: (1) Jędrzejewski W, Jędrzejewska B, Zub K, Ruprecht AL, Bystrowski C Resource use by Tawny owls Strix aluco in relation to rodent fluctuations in Białowieża National Park, Poland. Journal of Avian Biology 25: IF 1.132, cytacji 32, punktów MNiSW = 45 pkt oraz Jędrzejewski W, Jędrzejewska B, Szymura A, Zub K Tawny owl Strix aluco predation in a pristine deciduous forest (Białowieża National Park, Poland). Journal of Animal Ecology 65: IF 3.253, cyt. 38, MNiSW = 45 pkt. Pozostałe impaktowe prace (6x) ukazywały się w latach Wśród nich jedna, na temat wpływu drapieżnictwa wilków na populacje ssaków kopytnych w Puszczy Białowieskiej, zwraca szczególną uwagę. Chodzi o artykuł firmowany przez zespół złożony z siedmiu autorów: Jędrzejewski W, Schmidt K, Theuerkauf J, Jędrzejewska B, Selva N, Zub K, Szymura L Kill rates and predation by wolves on ungulate populations in Białowieża Primeval Forest (Poland). Ecology 83: IF 3.918, MNiSW = 40 pkt. Do tej pory praca ta była cytowana już ponad 100 razy. Wynika z niej m.in., że wilki są w stanie zredukować liczebność swoich ofiar ale nie mają wpływu na regulację dynamiki populacji. Przed doktoratem Habilitant opublikował również 3 artykuły spoza listy filadelfijskiej, w tym jedną na temat pokarmu orła przedniego Aquila chrysaetos w polskiej części Karpat. b) Po uzyskaniu stopnia doktora Na okres po doktoracie przypada rozkwit działalności naukowej Habilitanta przejawiający się w jego dużej aktywności publikacyjnej (przeciętnie ponad 2 artykuły z listy filadelfijskiej na rok). W pracach tych w sposób nie budzący jakichkolwiek wątpliwości dominują publikacje poświęcone łasicy łasce Mustela nivalis, m.in. 1) Szafrańska PA, Zub K, Konarzewski M Long-term repeatability of body mass and resting metabolic rate in free-leaving weasels, Mustela nivalis. Functional Ecology 21: IF 3.157, cyt. 27, MNiSW = 40 pkt; 2) Zub K, Sönnichsen L, Szafrańska PA Habitat requirements of weasels Mustela nivalis constrain their impact on prey populations in complex ecosystems of the temperate zone. Oecologia 157: IF 3.008, cyt. 19, MNiSW = 30 pkt; 3) Zub K, Szafrańska PA, Konarzewski M, Redman P, Speakman JR Trade-offs between activity and thermoregulation in a small carnivore, the least weasel Mustela nivalis. Proceedings of the Royal Society of London, Series B Biological Sciences 276: IF 5.064, cyt. 18, MNiSW = 40 pkt, i kilka innych. Zakres tych prac jest szeroki ale przede wszystkim dominuje temat zróżnicowania rozmiarów ciała u łasicy łaski Mustela nivalis. Wyniki tych badań dowiodły, że rozmieszczenie łasic związane jest z dostępnością ofiar, przy czym jako miejsce swojego odpoczynku preferują nieprzypadkowe, suchsze i cieplejsze niż wynikałoby to z porównania z lokalizacjami losowymi. W strategii przetrwania tego gatunku niezwykle ważną rolę odgrywa tempo metabolizmu. W przypadku spoczynkowego tempo metabolizmu jest ono istotnie wyższe u łasic niż u innych gatunków ssaków o podobnych rozmiarach ciała, przy zbliżonym poziomie wydatków energetycznych. Tym samym

3 łasice muszą znacznie ograniczać swoją aktywność dzienną, szczególnie w czasie zimy. Habilitant w swoich badaniach wykazał również, że masa ciała tych drapieżników w dużym stopniu jest determinowana wielkością ich ofiar. Okazało się bowiem, że osobniki polujące na większe ofiary są w stanie uzyskać więcej energii w tej samej jednostce czasu. Ma to przełożenie na wielkość ich ciała bowiem część energii może być przeznaczona na bycie większym. Jest to ważna strategia adaptacyjna zaobserwowana u samców łasicy (2 3 razy większych niż samice); u łasicy występuje silny dobór płciowy i osobniki o większych rozmiarach ciała mogą odnieść wyższy sukces rozrodczy. W dorobku po doktoracie jest również jedna, wieloautorska publikacja w Science dotycząca dynamiki małych ssaków [Cornulier T,., Zub K, Lambin X Europe-wide dampening of population cycles in keystone herbivores. Science 340 (6128): IF , cyt. 20, MNiSW = 50 pkt], jak i szereg innych publikacji poświęconych m.in. dziennym wydatkom energetycznym u nornika północnego Microtus oeconomus czy też zależnościom na poziomie roślina roślinożerca. Z tego okresu pochodzi również praca analizująca relację pomiędzy wielkością ofiar orlika krzykliwego a lokalizacją gniazd u tego gatunku [Zub K, Pugacewicz E, Jędrzejewska B, Jędrzejewski W Factors affecting habitat selection by breeding Lesser Spotted Eagles Aquila pomarina in northeastern Poland. Acta Ornithologica 45: IF 0.889, cyt. 7, MNiSW = 35 pkt] jak i dwie publikacje spoza listy filadelfijskiej (m.in. na temat nowych stanowisk rzadkich i chronionych gatunków grzybów w Puszczy Białowieskiej). Większość tych prac jest bardzo dobrze odbierana przez specjalistów, co przekłada się na ich liczne cytacje. Warto również podkreślić, że cykl publikacji na temat przyczyn zróżnicowania rozmiarów ciała i tempa metabolizmu u łasicy Mustela nivalis w 2014 r. otrzymał Nagrodę Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN (nagroda dla zespołu: K. Zub, P. A. Szafrańska i M. Konarzewski). W podsumowaniu, z przyjemnością mogę odnotować, że w przypadku oceny tego osiągnięcia habilitacyjnego wyliczenia parametryczne idealnie współgrają z kryteriami w zakresie oceny osiągnięć naukowo-badawczych u osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego (Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego). W obszarze nauk przyrodniczych, nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych obejmują one m.in.: i) sumaryczny IF publikacji naukowych według listy JCR, zgodnie z rokiem opublikowania; ii) liczbę cytowań publikacji według bazy Web of Science; iii) indeks Hirscha (H) opublikowanych publikacji według bazy Web of Science. W przypadku Dr. Zuba, i) = 106,29 (z tego 94,01 po doktoracie); ii) = 452 (153 po doktoracie) oraz iii) H = 11. Zatem, także w świetle wymagań MNiSW, moja ocena tej części dorobku Dr. K. Zuba może być tylko pozytywna. 3. Ocena osiągnięcia habilitacyjnego Osiągnięcie habilitacyjne stanowi cykl pięciu prac z lat pod ogólnym tytułem Wpływ zróżnicowania masy ciała i tempa metabolizmu na śmiertelność małych ssaków. Wszystkie te publikacje znajdują się na liście JCR. Są to: 1. Zub K., Szafrańska P.A., Konarzewski M., Speakman J.R Effect of energetic constraints on distribution and winter survival of weasel males. Journal of Animal Ecology 80: IF 4.937, cytacji 9, punktacja MNiSW = 45 pkt; 2. Zub K., Piertney S.B., Szafrańska P.A., Konarzewski M Environmental and genetic influences on body mass and resting metabolic rates (RMR) in a natural population of weasel Mustela nivalis. Molecular Ecology 21: IF 6.275, cyt. 8, MNiSW = 40 pkt;

4 3. McDevitt A.D., Oliver M.K., Piertney S.B., Szafrańska P.A., Konarzewski M., Zub K Individual variation in dispersal associated with phenotype influences fine-scale genetic structure in weasels. Conservation Genetics 14: IF 1.846, cyt. 2, MNiSW = 20 pkt; 4. Zub K., Fletcher Q.E., Szafrańska P.A., Konarzewski M Male weasels decrease activity and energy expenditure in response to high ambient temperatures. PLoS One 8(8): e IF 3.534, cyt. 1, MNiSW = 40 pkt; 5. Zub K., Borowski Z., Szafrańska P.A., Wieczorek M., Konarzewski M Lower body mass and higher metabolic rate enhance winter survival in root voles, Microtus oeconomus. Biological Journal of the Linnean Society 113: IF 2.535, cyt. 1, MNiSW = 20 pkt. Podstawowym wkładem Habilitanta w ich opracowanie było wymyślenie koncepcji badań i inicjatywa ich rozpoczęcia, zaplanowanie eksperymentów laboratoryjnych i prac terenowych, analiza i interpretacja wyników, przygotowanie pierwszej wersji maszynopisu. Całkowity udział Habilitanta w tych publikacjach wahał się od 55% (prace nr 3 i 5) do 75% (praca nr 4). Wszystkie prace z cyklu habilitacyjnego stanowią interesującą całość i pokazują jak masa ciała i tempo metabolizmu są nierozerwalnie związane z historią życiową zwierząt i że istnieją ścisłe i skomplikowane zależności pomiędzy procesami ekologicznymi i ewolucyjnymi. Bazując na własnym modelu, który został skonstruowany w oparciu na wyniki pomiarów dziennych wydatków energetycznych z użyciem metody podwójnie znakowanej wody, Habilitant oszacował budżety energetyczne samców łasic i wykazał, że większe osobniki kompensowały sobie wyższe zapotrzebowanie pokarmowe zasiedlając środowiska, w których występowały większe ofiary. Istotnym aspektem osiągnięcia było także oszacowanie wariancji komponentów genetycznych oraz środowiskowych masy ciała i tempa metabolizmu, w celu określenia podatności tych cech na selekcję naturalną. Odziedziczalność masy ciała była wysoka u samców łasic, natomiast niższa i nieistotnie różna od zera u samic. Z kolei celem pracy nr 3 było pokazanie jak cechy fenotypowe wpływają na dyspersję i strukturę genetyczną populacji łasic. Badania te udowodniły, że w badanej populacji łasic występują dwie główne grupy genetyczne, które są związane z odmiennymi środowiskami, zamieszkiwanymi przez osobniki różniące się również masą ciała. Efektem kolejnej pracy, której celem było oszacowanie zależności pomiędzy zimowa śmiertelność samców łasicy a masą ich ciała, było stwierdzenie o słabszym niż oczekiwano działaniu kierunkowego doboru naturalnego na masę ciała ze względu na dostosowanie rozmiarów ciała do przestrzennego i czasowego zróżnicowania zasobów pokarmowych. W ostatniej z prac Habilitant skupił się na analizie wpływu masy ciała i tempa metabolizmu na śmiertelność nornika północnego Microtus oeconomus i wykazał, że duża część zmienności badanych cech jest przede wszystkim związana z plastycznością fenotypową, umożliwiającą nornikom relatywnie szybką reakcję na trudne i zmienne warunki środowiskowe. Generalnie, wraz z sezonowymi i wieloletnimi wahaniami warunków środowiskowych, zmienia się również siła i kierunek działania doboru naturalnego. W podsumowaniu tej części mojej oceny chciałbym podkreślić, że osiągnięcie habilitacyjne jest wręcz pasjonujące i nie mam jakichkolwiek wątpliwości, że spełnia wszelkie wymogi stawiane tego typu dziełom. 4. Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej Dr K. Zub jest również zaangażowany w kształcenie studentów. Od wielu lat prowadzi ćwiczenia i wykłady, m.in. z zakresu ekologii, ekofizjologii i rozpoznawania ssaków dla studentów i doktorantów z całej Europy w ramach tzw. Szkół Letnich (projekty BIOTER i BIOSEB finansowane przez UE lata i (ok. 80 godzin)); oraz dla uczniów szkół podstawowych, średnich, pracowników parków narodowych i przewodników turystycznych, m.in. w ramach Białowieskiej Akademii Bioróżnorodności, Wszechnicy Biebrzańskiej oraz na

5 zajęciach i warsztatach organizowanych przez Ośrodek Edukacji Przyrodniczej BPN i WWF Polska (lata ; ok. 80 godzin). Habilitant jest opiekunem czterech prac magisterskich (Uniwersytet Białymstoku 3x, Uniwersytet w Wageningen, Holandia 1x) oraz dwóch licencjackich (2x Uniwersytet w Wageningen, Holandia). Dr K. Zub aktywnie uczestniczy we współpracy z zagranicznymi instytucjami naukowymi. Od wielu lat szczególnie blisko współpracuje z naukowcami ze School of Biological Science, University of Aberdeen, Szkocja (prof. J. R. Speakman, prof. Stuart Piertney). W ostatnich latach podjął także współpracę z innymi ośrodkami zagranicznymi, m.in. Max Planck Institute for Ornithology, Seewiesen, Niemcy (dr Dina Dechmann i dr Scott LaPoint) oraz Univeristy of California, Riverside, USA (prof. Mark Chappell). Wyniki swoich badań przedstawił w formie prezentacji na 6 konferencjach o zasięgu międzynarodowym, m.in. w Wielkiej Brytanii, Rosji i Czechach, oraz konferencjach krajowych. Habilitant był zaangażowany w 9 grantach i międzynarodowych projektach badawczych, w tym trzykrotnie jako ich kierownik: 1) Wpływ dostępności ofiar na zmienność rozmiarów ciała łasicy Mustela nivalis w dolinach rzecznych i na obszarach leśnych Puszczy Białowieskiej. Projekt KBN nr 3 P04F (lata ); 2) Wpływ zróżnicowania masy ciała i tempa metabolizmu na dostosowanie (fitness) osobników nornika północnego Microtus oeconomus. Projekt KBN nr N /2807 ( ); 3) Adaptacje fenotypowe i genetyczne dwóch podgatunków łasicy do odmiennych warunków klimatycznych. Projekt NCN nr 2013/11/B/NZ8/00887 ( ). Ważnym aspektem jego działalności jest także praca o charakterze eksperckim i redakcyjnym. Habilitant recenzował 36 prac z 20 czasopism, w tym o dużej randze międzynarodowej, takich jak Biology Letters, Functional Ecology, Journal of Animal Ecology, Journal of Mammalogy, Oecologia, Oikos czy Proceedings of the Royal Society B. Dwukrotnie był członkiem panelu ekspertów NZ8 w konkursach Narodowego Centrum Nauki. Był także sekretarzem Rady Naukowej Instytutu Biologii Ssaków PAN ( ) oraz członkiem Lokalnej Komisji Etycznej w Białymstoku (2014). Od wielu lat jest zaangażowany w prace czasopisma Acta Theriologica, początkowo jako jeden z redaktorów ( ), a następnie jako redaktor naczelny (od 2013). Dr K. Zub jest także zaangażowany w ochronę przyrody i popularyzację nauki; jest autorem lub współautorem dziewięciu ekspertyz i opinii z lat , m.in. był odpowiedzialny za opracowanie prognozy oddziaływania na środowisko dla projektu Dokumentu Implementacyjnego do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r., w zakresie teriofauny, przygotowanej na zamówienie Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej; czy też ekspertyz dotyczących ssaków dla Parku Narodowego Bory Tucholskie i Białowieskiego Parku Narodowego, na potrzeby opracowaniu planu ochrony. W ramach popularyzacji nauki Dr K. Zub opublikował ponad 70 artykułów w takich czasopismach jak Łowiec Polski, Ptaki, Głos Białowieży, Sekrety Nauki czy Poznaj Swój Kraj. Jest również współautorem książki popularno-naukowej pt. Drugie życie drzewa (ukazała się po polsku i po angielsku) oraz kilkunastu rozdziałów w książkach. Habilitant występował także w mediach, m.in. udzielił wywiadów dla Gazety Wyborczej, TVN 24 (1) i telewizji Animal Planet. Wziął także udział w realizacji filmu dokumentalnego Saga Puszczy Białowieskiej realizowanego przez TVP. Podsumowując, zarówno działalność dydaktyczną jak i organizacyjną Dr. K. Zuba oceniam bardzo pozytywnie. Jest to działalność efektywna i efektowna, na solidnym merytorycznie poziomie, z pełnym zaangażowaniem ze strony Habilitanta.

6 Wniosek Po szczegółowym zapoznaniu się z przedstawioną mi do wglądu dokumentacją oraz osiągnięciem habilitacyjnym Dr. Karola Zuba stwierdzam, iż zarówno dorobek jak i to osiągnięcie spełniają wymogi powszechnie stawianych kandydatom do stopnia doktora habilitowanego, a w szczególności spełniają warunki określone w Ustawie z dnia o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia Wobec tego stawiam wniosek o dopuszczenie Habilitanta do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego. Prof. dr hab. Wiesław Bogdanowicz Muzeum i Instytutu Zoologii PAN