Factors predisposing to the occurrence of hypertension in a population of young adults
|
|
- Bogna Zakrzewska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 MŁODA KARDIOLOGIA Folia Cardiologica 2014 tom 9, nr 2, strony Copyright 2014 Via Medica ISSN Factors predisposing to the occurrence of hypertension in a population of young adults Czynniki predysponujące do występowania nadciśnienia tętniczego w populacji młodych dorosłych Iwona Gorczyca-Michta 1, Joanna Kucfir 2, Beata Wożakowska-Kapłon 1, 2 1 First Clinical Department of Cardiology, Świętokrzyskie Cardiology Centre, Kielce, Poland 2 Faculty of Health Science, Jan Kochanowski University, Kielce Doktor nauk medycznych Iwona Gorczyca-Michta jest absolwentką I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (2007 r.). Jej rozprawa doktorska dotyczyła oceny zalecanej profilaktyki przeciwzakrzepowej u hospitalizowanych chorych z migotaniem przedsionków. Doktor Gorczyca-Michta, obecnie w trakcie specjalizacji z kardiologii, jest autorką jednej monografii oraz autorką lub współautorką 5 rozdziałów w książkach i 45 artykułów (18 oryginalnych, 17 poglądowych, 10 kazuistycznych), z łącznym dorobkiem naukowym IF 9,461 punktu, MNiSW 440 punktów. W kręgu jej zainteresowań medycznych pozostają: epidemiologia, powikłania zakrzepowo-zatorowe oraz terapia przeciwkrzepliwa migotania przedsionków, hipertensjologia, diagnostyka nieiwazyjna chorób układu krążenia echokardiografia, całodobowe monitorowanie ciśnienia tętniczego. W wolnym czasie zajmują ją jazda konna, literatura i kulinaria. Doktor Gorczyca-Michta pracuje w I Klinice Kardiologii i Elektroterapii Świętokrzyskiego Centrum Kardiologii w Kielcach (Kierownik: prof. dr hab. n. med. Beata Wożakowska-Kapłon). Jest to referencyjny 46-łóżkowy ośrodek współpracujący z Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach. Dysponuje możliwością diagnostyki i terapii chorób układu krążenia w pełnym zakresie. Klinika specjalizuje się w diagnostyce i leczeniu zaburzeń rytmu serca (implantacje kardiostymulatorów, ICD, CRT oraz badania elektrofizjologiczne i zabiegi ablacji). Lekarze Kliniki prowadzą również konsultacje ambulatoryjne w ramach Specjalistycznych Poradni Przyklinicznych: Zaburzeń Rytmu Serca, Niewydolności Serca, Nadciśnienia Tętniczego oraz Kontroli Kardiowerterów-Defibrylatorów. Abstract Introduction. Hypertension (HTN) is a major cardiovascular risk factor and a major cause of mortality worldwide. HTN is increasingly commonly diagnosed in young adults. The aim of this study was to evaluate prevalence of HTN in young adults and to identify factors predisposing to the development of HTN. Material and methods. We studied 203 university students aged years who resided in a student dormitory. Four home blood pressure (BP) measurements were performed in all subjects according to the Polish Society of Hypertension guidelines. HTN was defined as mean systolic BP 135 mm Hg and/or diastolic BP 85 mm Hg or a history of HTN. Address for correspondence: dr n. med. Iwona Gorczyca-Michta, I Klinika Kardiologii i Elektroterapii, Świętokrzyskie Centrum Kardiologii, ul. Grunwaldzka 45, Kielce, tel.: /13 88, faks: , iwona.gorczyca@interia.pl 127
2 Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 2 Results. The mean age in our study group was 21.4 ± 1.4 years, and women were 54.2% of 203 subjects (n = 110). The study group was divided into subjects with the diagnosis of HTN (, 49 subjects (24.1%)] and subjects without the diagnosis of HTN [, 154 subjects (75.9%)]. A systolic-diastolic HTN was found in 25 subjects (51% of those with HTN), isolated diastolic HTN in 22 subjects (44.9% of those with HTN), and isolated systolic HTN in two subjects (4.1% of those with HTN). Excessive body weight was found in 34 subjects (69.4%) with HTN and 35 subjects (22.7%) with normal BP (p < ). Using salt during meal preparation was reported by 47 subjects (95.9%) in the group and 94 subjects (61%) in the group (p < ). Current smoking was reported by 30 subjects (61.2%) with HTN and 112 subjects (72.7%) with normal BP (p = ). Systematic physical activity was reported by 11 subjects (22.4%) in the group and 82 subjects (53.2%) in the group (p = ). Multivariate analysis showed that the risk of HTN was increased by using salt during meal preparation [odds ratio (OR) 22.5], positive family history (OR 11.5), elimination of fruits and vegetables from the diet (OR 8), and abdominal obesity (OR 8). Conclusions. Hypertension was found in one fourth of the studied subjects aged years, and isolated diastolic HTN was present in half of them. A disturbingly high proportion of smokers was found in our study group of young subjects. Subjects with HTN were older, more frequently overweight or obese, and had more abdominal obesity compared to those with normal BP. Subjects with HTN more frequently reported complete elimination of vegetables, fruits, and fish from their diet, and more frequently reported no participation in sports compared to those without HTN, while normotensives more frequently reported not consuming any fast-food, salty snacks, and sweetened beverages compared to subjects with HTN. Factors increasing the risk of HTN included using salt during meal preparation, positive family history of cardiovascular disease, elimination of fruits and vegetables from the diet, and abdominal obesity. Knowledge regarding recommended physical activity and daily intake of fruits and vegetables was associated with a decreased risk of HTN among young adults. Key words: hypertension, young adults, smoking (Folia Cardiologica 2014; 9, 2: ) Introduction Hypertension (HTN) is a major cardiovascular risk factor and a cause of about 30% of deaths worldwide [1]. The proportion of hypertensives in the general population continues to increase. In the 2002 NATPOL study in the Polish population aged more than 18 years, HTN was found in 29% of men and 29% of women [2]. In 2011, the NATPOL 2011 study results were reported, indicating the presence of HTN in 32% of subjects aged years [3]. The proportion of hypertension increases among both the elderly and the young subjects, including children and adolescents. A rising incidence of HTN among young adults is particularly concerning. Increasing rates of HTN in young adults are mostly related to adverse lifestyle (improper diet, no regular physical activity) in this group. Worldwide prevalence of HTN among young adults (aged years) has been estimated at 20% among men and 15% among women [4, 5], and it was 14.8% in the Polish population [6]. Results of European and American studies should not be extrapolated to the Polish population due to social and cultural differences. As there are only sparse data available on the prevalence of HTN in young Polish adults, we attempted to evaluate the prevalence of HTN in a population aged years and to identify factors affecting occurrence of HTN. The aim of this study was to evaluate the prevalence of HTN in young adults and to identify factors predisposing to HTN. Material and methods We studied 203 university students aged years who resided in a student dormitory. The study was performed from January to April Blood pressure (BP) measurements were performed according to the 2013 European Society of Hypertension (ESH)/European Society of Cardiology (ESC) guidelines on the management of HTN [7]. Measurements were performed using a validated automatic device after at least 10 minutes of rest, in a sitting position, on the right and left arm. The arm with a higher systolic blood pressure (SBP) value was selected for further measurements, and if SBP was the same in both arms, further measurements were performed on the arm with a higher diastolic blood pressure (DBP) value. BP was measured twice 1 2 minutes apart. Additional two BP measurements, also 1 2 minutes apart, were performed 4 6 days later at the same time during the day. Overall, 4 measurements on the chosen reference limb were performed in all subjects, 128
3 Iwona Gorczyca-Michta et al., Hypertension in a population of young adults and the measured values were averaged. HTN was defined as mean systolic BP 135 mm Hg and/or diastolic BP 85 mm Hg or a history of HTN. The criteria for home BP measurements were used, as the measurements were performed at the place of residence (student dormitory) by a trained fellow student. None of the subjects was taking antihypertensive medications. Anthropometric measurements were also performed in the study group. Abdominal obesity was defined as waist circumference 94 cm in men and 80 cm in women. The waist-to-hip ratio (WHR) was also determined, with values 0.9 in men and 0.8 in women considered abnormal. Students were also administered a closed-question questionnaire that included questions on the diagnosis of HTN and its management, family history of cardiovascular disease, lifestyle, and knowledge regarding recommended lifestyle. The collected data were entered into an Excel spreadsheet. Statistical analysis included the chi-square test for comparisons of categorical variables and relations between pairs of characteristics, the Student t test for comparisons of normally distributed continuous variables, and the Mann- -Whitney test for comparisons of non-normally distributed continuous variables. P < 0.05 was considered statistically significant. Uni- and multivariate logistic regression analysis was used to determine prognostic value of selected variables. Results The mean age in our study group was 21.4 ± 1.4 years, and women were 54.2% of 203 subjects (n = 110). The study group was divided into subjects with the diagnosis of HTN [, 49 subjects (24.1%)] and subjects without the diagnosis of HTN [, 154 subjects (75.9%)]. In the group, 23 subjects (46.9% of those with HTN) had a previous diagnosis of primary HTN and abnormally high BP was found in all these subjects. In 26 subjects (53.1% of those with HTN), HTN was diagnosed for the first time based on abnormal BP values measured during the study. None of the subjects with previously diagnosed HTN was taking antihypertensive medications. SBP 140 mm Hg and/or DBP 90 mm Hg was found in 35 subjects (17.2%). SBP and DBP values in individual measurements in the and groups are shown in Table 1. A systolic-diastolic HTN was found in 25 subjects (51% of those with HTN), isolated diastolic HTN in 22 subjects (44.9% of those with HTN), and isolated systolic HTN in two subjects (4.1% of those with HTN). Table 1. Individual systolic and diastolic blood pressure measurements in subjects with or without hypertension SBP 1 st and 2 nd measurement DBP 1 st and 2 nd measurement SBP 3 rd and 4 th measurement DBP 3rd and 4 th measurement SBP All measurements DBP All measurements Group Mean SD Median 95% CI p < < < < < < SBP systolic blood pressure; HTN hypertension; SD standard deviation; CI confidence interval; DBP diastolic blood pressure 129
4 Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 2 Table 2. Comparison of and groups gender, age, anthropometric measurements, and family history Male gender 25 (51%) 68 (44.2%) Mean age (SD) 21.8 (± 1.5) 21.3 (± 1.4) Anthropometric measurements BMI < 20 kg/m 2 1 (2%) 26 (16.9%) BMI kg/m 2 14 (28.6%) 93 (60.4%) BMI kg/m 2 26 (53.1%) 33 (21.4%) < BMI 30 kg/m 2 8 (16.3%) 2 (1.3%) < Waist circumference 80 cm (F), 94 cm (M) 39 (79.6%) 42 (27.3%) < WHR 0.8 (F), 0.9 (M) 18 (36.7%) 52 (38.8%) Family history Positive family history for myocardial infarction, stroke 10 (20.4%) 20 (13%) Positive family history for hypertension 37 (75.5%) 68 (44.2%) HTN hypertension; SD standard deviation; BMI body mass index; M males; WHR waist-to-hip ratio; F females p HTN was equally prevalent in women and men. Mean body mass index (BMI) was 26.6 ± 3.1 kg/m 2 in the group and 22.9 ± 2.9 kg/m 2 in the group (p < ). Excessive body weight was found in 34 subjects (69.4%) with HTN and 35 subjects (22.7%) with normal BP (p < ). Comparison of the and groups is shown in Table 2. We evaluated dietary habits in the study groups. Five meals per day were consumed by 2 subjects (4.1%) in the group and 6 subjects (10.5%) in the group (p = ). The most commonly chosen meat consumed during the main meal in the and groups included red meat in 24 (49%) and 38 (24.7%) subjects, respectively (p = ), poultry in 22 (44.9%) and 83 (53.9%) subjects, respectively (p = ), and fish in 3 (6.1%) and 33 (21.4%) subjects, respectively (p = ). Table 3 shows the frequency of intake of various products in the and groups. Using salt during meal preparation was reported by 47 subjects (95.9%) in the group and 94 subjects (61%) in the group (p < ). Students in the and groups consumed sweetened beverages (sodas and energy drinks) with the following frequencies: intake on few days a week was reported by 22 (44.9%) and 73 (47.4%) subjects, respectively, (p = ); intake on most days a week was reported by 20 (40.8%) and 22 (14.3%) subjects, respectively, (p = ); and daily intake was reported by 5 (10.2%) and 2 (1.3%) subjects, respectively (p = ). No intake of sweetened beverages was reported by 2 students (4.1%) in the group and 57 (37%) students in the group (p < ). Active smoking was reported by 30 (61.2%) students with HTN and 112 (72.7%) students with normal BP (p = ). Systematic physical activity was reported by 11 students (22.4%) in the group and 82 students (53.2%) in the group (p = ). However, physical activity was limited to once per week in 10 students in the group (90% of those reporting participation in sports). In the group, 42 students (51.2% of those reporting participation in sports) were engaged in sport activities 2 3 times a week, 5 students (6% of those reporting participation in sports) were engaged in sport activities 4 5 times a week, 33 students (40.2% of those reporting participation in sports) were engaged in sport activities once a week, and only one student (1.2% of those reporting participation in sports) was engaged in sport activities daily. Knowledge regarding healthy nutrition and physical activity in the and groups is summarized in Figure 1. Table 4 shows univariate logistic regression analysis and two models of multivariate logistic regression analysis that included variables affecting the occurrence of HTN, one for anthropometric data and lifestyle factors and the other for knowledge regarding lifestyle. Discussion The prevalence of HTN among young adults in the Polish population seems underestimated. Abnormally high BP was found in 24% of subjects in the present study. Krzych et al. [6] showed HTN in 14.8% of 532 students, while Ślusarska et al. [8] studied 104 students and found SBP 140 mm Hg in 2.9% and DBP 85 mm Hg in 8.7% of these subjects. Comparing of the rates of HTN in these studies is difficult as our study was the only one in which BP was measured twice on two occasions (4 BP measurements overall). In the studies by Krzych et al. [6] and Ślusarska et al. [8], two 130
5 Iwona Gorczyca-Michta et al., Hypertension in a population of young adults Table 3. Frequency of intake of selected products in and groups Frequency of intake of specific products Fish consumption during a week Daily 0 0 Most days 5 (10.2%) 9 (5.9%) Few days 27 (55.1%) 122 (79.2%) None 17 (34.7%) 23 (14.9%) Number of fruit and vegetable servings during a day 5 2 (4.1%) 4 (2.6%) (6.1%) 48 (31.2%) (77.6%) 99 (64.3%) None 6 (12.2%) 3 (1.9%) Fast-food consumption during a week Daily 0 1 (0.6%) Most days 6 (12.2%) 8 (5.2%) Few days 37 (75.6%) 79 (51.3%) None 6 (12.2%) 66 (42.9%) Salty snack consumption during a week Daily 0 0 Most days 13 (26.5%) 15 (9.7%) Few days 31 (63.3%) 71 (46.1%) None 5 (10.2%) 68 (44.2%) HTN hypertension p 50 p = p = p = p = group group p = Knowledge of food pyramid Knowledge of recommended minimum weekly fish consumption Knowledge of recommended minimum daily fruit and vegetable consumption Knowledge of recommended minimum level of physical activity Knowledge of recommended maximum daily salt intake Figure 1. Knowledge of the recommendations regarding lifestyle in groups with hypertension [] and without hypertension [] BP measurements were performed during one visit. Vos et al. [4] diagnosed HTN based on a single BP measurement in 16.7% of Dutch adolescents. In addition, HTN in our study was diagnosed based on home BP criteria, i.e. SBP 135 mm Hg and/or DBP 85 mm Hg. BP measurements were performed at the place of residence by a trained person who was not a healthcare provider, and thus it seems that the white coat effect was eliminated. Reliability of these BP measurements has been confirmed by their reproducibility. SBP and DBP values in the 1st and 2nd 131
6 Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 2 Table 4. Factors affecting the risk of hypertension in the study group in uni- and multivariate analysis Variable Univariate analysis Multivariate analysis OR 95% CI p OR 95% CI p BMI 25 kg/m < Positive family history for hypertension Consumption of salty snacks most days a week Fast-food consumption most days a week Fruit and vegetable consumption most days a week Systematic physical activity Male gender Using salt during meal preparation Positive family history for myocardial infarction, stroke Model < Diet lacking fruits and vegetables Abdominal obesity < < Consumption of sweetened beverages most days a week Diet lacking fish consumption No smoking Model 2 Knowledge of recommended minimum < level of physical activity Knowledge of recommended minimum daily fruit and vegetable consumption Knowledge of recommended maximum daily salt intake Knowledge of recommended minimum weekly fish consumption OR odds ratio; CI confidence interval; BMI body mass index measurement and in the 3rd and 4th measurement in the HTN (+) groups were similar. We expected BP values in the 3rd and 4th measurement to be lower but no differences were found compared to the 1st and 2nd measurement when measurement conditions were the same. In our study group, SBP 140 mm Hg and/or DBP 90 mm Hg was found in 17.2% of subjects. Thus, if the criteria for the diagnosis of HTN used in the study by Krzych et al. [6] are adopted, the prevalence of abnormally high BP values is higher in our study. A higher proportion of students with abnormally high BP values compared to the study by Krzych et al. [6] may also result from the fact that our study among students of the Jan Kochanowski University in Kielce was performed 9 years later than the study by Krzych et al. [6]. It seems that numerous adverse changes have occurred in the lifestyle of young adults in recent years that affect a rising rate of HTN. In our study, DBP elevation only was seen in half of students with HTN. Isolated diastolic HTN is diagnosed most commonly in young adults. A small difference between SBP and DBP is typical for young persons, resulting from preserved arterial compliance. With age, vessels stiffen and become less compliant and DBP values decrease. Few studies are available that evaluated the epidemiology of isolated diastolic HTN and its effect on outcomes. In a Swedish study, more than 1 million conscripts (mean 132
7 Iwona Gorczyca-Michta et al., Hypertension in a population of young adults age 18 years) were evaluated and followed up for 24 years. In this population of young men, DBP was more strongly associated with mortality than SBP, with a clear threshold DBP value of 90 mm Hg. It has been estimated that 20% of deaths in the studied population of young men were associated with abnormal DBP values [9]. Ślusarska et al. [8] showed abnormal DBP in a larger proportion of the studied students compared to abnormal SBP. According to the 2013 ESH/ESC guidelines, drug treatment may be considered in these young patients, particularly if isolated diastolic HTN is accompanied by other cardiovascular risk factors [7]. Rywik et al. [10] in the Polish part of the Worldwide Isolated Systolic Hypertension Prevalence Evaluation Study (WISHE) study in 22,880 patients showed an interesting course of isolated diastolic HTN in an adult population. In that study, BP was measured 4 times on 3 visits, during which drug treatment was not changed or not initiated if the patient was not treated previously. It was shown that at the third visit (visits were 7 21 days apart), isolated diastolic HTN was confirmed in only 12.2% patients with this diagnosis at the first visit. It is thus possible that the course of isolated diastolic HTN is not very stable. In our study, DBP in the 3rd and 4th measurement in the group was not lower than in the 1st and 2nd measurement. A question thus arises whether DBP in young subjects may decrease significantly with age. Young persons with isolated diastolic HTN surely deserve careful follow-up. An association between overweight and obesity and the development of HTN has been proven in all age groups [11, 12]. In our study, excessive body weight was found in 39% of subjects, more frequently in students with HTN. In univariate analyses, obesity or overweight was associated with a nearly 8-fold increase in the risk of HTN in our study group. Krzych et al. [6] showed overweight or obesity in 15.4% of students. Poręba et al. [13] in a study in 240 students also showed a lower proportion of subjects with BMI 25 kg/m 2 (7.7%) compared to our study. A surprisingly low rate of obesity (1%) was reported by Ślusarska i wsp. [8], while overweight was found in 19% of students in that study. Differences in the rates of overweight and obesity reported by various authors are related to different lifestyle of the studied subjects. In our study, systematic physical activity was reported by 45.6% of students. In other Polish studies, this proportion ranged from 16 to 55% [6, 8, 13]. Thus, adverse dietary habits are more likely factors that affected a higher proportion of patients with abnormal body weight and an increased rate of elevated SBP values in our study compared to studies performed in other Polish universities. In our study, the highest odds ratio in a multivariate analysis among factors affecting the occurrence of HTN was found for using salt during meal preparation. The latter was reported by nearly all (96%) subjects in the group and 61% of subjects in the group. This percentage is higher than in the study by Krzych et al. [6] who reported using salt during meal preparation by 39% of subjects with HTN and 29.6% of subjects without HTN. In our study, subjects in the group were more likely to nearly completely eliminate fish, fruits and vegetables from their diet compared to those in the group. Elimination of vegetables from the diet was associated with a nearly 8-fold increase in the risk of HTN among students. Only a small proportion of subjects in both groups consumed recommended daily amounts of fruits and vegetables (5 servings per day). In the study by Ślusarska et al. [8], fruits and vegetables were consumed at least three times a day by 16% of subjects. In our study, students in the group were more likely to eliminate fast food (43% vs. 12%) and salty snacks (44% vs. 10%) compared to those in the group. Of note, a very large proportion of smokers (70%) was found in our study. In other Polish study, this was proportion was smaller and ranged from 21 to 25% [6, 8, 13]. Interestingly, the proportion of smokers did not differ between the HTN (+) and groups. Clinical studies showed higher BP values in both normotensive and hypertensive smokers, which is associated with sympathetic activation by nicotine [14, 15]. It might be expected that multiple public campaigns to stop smoking, along with laws prohibiting smoking in public places would result in reduction of smoking. However, young subjects seem to require other messages to reduce smoking. The observed high proportion of smokers in our study might have resulted from the fact that the studied subjects lived in a student dormitory, which is an addiction-promoting environment. Multivariate analysis indicated that knowledge regarding recommended physical activity and daily intake of fruits and vegetables was associated with a significantly reduced risk of HTN. The and groups did not differ in regard to the knowledge regarding recommended maximum daily salt intake (45% vs. 39%). Surprisingly, half of subjects with HTN used salt during meal preparation despite their knowledge regarding recommended maximum daily salt intake. Our study evaluated lifestyle-related factors and the presence of HTN in a population of students of various faculties of our university living in a student dormitory. A high proportion of subjects with HTN was found, along with the presence of elevated DBP only in half of them. Large differences between various studies that evaluated Polish students in different cities during the last decade should be noted. It seems that the varying rates of HTN, overweight and obesity, and adverse lifestyle depend not only on international but also regional differences, including regional differences in regard to health promotion, socioeconomic status, or availability of various forms of leisure activities. Undoubtedly, studies should be continued to identify factors that predispose to the growing rate of HTN among young adults. 133
8 Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 2 Conclusions 1. Hypertension was found in one fourth of the studied subjects aged years, and isolated diastolic HTN was present in half of them. 2. A disturbingly high proportion of smokers was found in our study group of young subjects. 3. Subjects with HTN were older, more frequently overweight or obese, and had more abdominal obesity compared to those with normal BP. 4. Subjects with HTN more frequently reported complete elimination of vegetables, fruits, and fish from their diet, and more frequently reported no participation in sports compared to those without HTN, while normotensives more frequently reported not consuming any fast-food, salty snacks, and sweetened beverages compared to subjects with HTN. 5. Factors increasing the risk of HTN included using salt during meal preparation, positive family history of cardiovascular disease, elimination of fruits and vegetables from the diet, and abdominal obesity. 6. Knowledge regarding recommended physical activity and daily intake of fruits and vegetables was associated with a decreased risk of HTN among young adults. Conflict of interest None declared. Streszczenie Wstęp. Nadciśnienie tętnicze (HTN) jest istotnym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego i stanowi częstą przyczynę zgonów na świecie. Coraz częściej HTN rozpoznaje się u młodych dorosłych. Celem pracy jest ocena częstości występowania HTN u młodych dorosłych oraz identyfikacja czynników predysponujących do ich wystąpienia. Materiał i metody. Badaniem objęto 203 studentów wyższej uczelni w wieku lat mieszkających w domu studenckim. U badanych wykonywano 4 domowe pomiary ciśnienia tętniczego zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Jako kryterium rozpoznania HTN przyjęto średnią wartość ciśnienia skurczowego 135 mm Hg i/lub ciśnienia rozkurczowego 85 mm Hg lub HTN w wywiadzie. Wyniki. W badanej grupie obejmującej 203 osoby średnia wieku wynosiła 21,4 (± 1,4) roku. Kobiety stanowiły 54,2% badanych (110 osób). Badaną grupę podzielono według występowania HTN na grupy: 49 badanych (24,1%), u których rozpoznano HTN; 154 badanych (75,9%), u których nie rozpoznano HTN. U 25 badanych (51% badanych z HTN) stwierdzono skurczowo-rozkurczowe HTN, u 22 badanych (44,9% badanych z HTN) izolowane rozkurczowe HTN, a u 2 badanych (4,1% badanych z HTN) izolowane skurczowe HTN. Nadmierną masę ciała stwierdzono u 34 badanych (69,4%) z HTN oraz u 35 badanych (22,7%) z prawidłowym ciśnieniem tętniczym (BP); p < 0,0001. Dosalanie posiłków zdeklarowało 47 badanych (95,9%) z grupy oraz 94 badanych (61%) z grupy ; p < 0,0001. Czynnymi palaczami papierosów było 30 badanych (61,2%) z HTN i 112 badanych (72,7%) z prawidłowym BP; p = 0,1768. Regularną aktywność fizyczną zadeklarowało 11 badanych (22,4%) z grupy oraz 82 badanych (53,2%) z grupy ; p = 0,0003. W analizie wieloczynnikowej wykazano, że czynnikami zwiększającymi szanse na wystąpienie HTN były: dosalanie pokarmów (iloraz szans [OR] 22,5), obciążony wywiad rodzinny (OR 11,5), eliminacja owoców i warzyw (OR 8), otyłość brzuszna (OR 8). Wnioski. Nadciśnienie tętnicze stwierdzono u 1/4 badanych w wieku lat, a u połowy z nich izolowane nadciśnienie rozkurczowe. W badanej grupie obserwowano niepokojąco wysoki odsetek młodych osób palących tytoń. Badani z HTN byli starsi, częściej występowała u nich nadwaga, otyłość lub otyłość brzuszna niż u badanych z prawidłowymi wartościami BP. Osoby z HTN częściej niż osoby bez HTN całkowicie wyeliminowały ze swojej diety warzywa i owoce, ryby oraz nie uprawiały sportu, natomiast osoby z prawidłowymi wartościami BP częściej niż osoby z HTN w ogóle nie spożywały pokarmów typu fast-food, słonych przekąsek oraz słodzonych napojów. Czynnikami zwiększającymi niebezpieczeństwo wystąpienia HTN były: dosalanie potraw, obciążający wywiad rodzinny w kierunku schorzeń sercowo-naczyniowych, dieta eliminująca warzywa i owoce oraz otyłość brzuszna. Wiedza na temat zalecanej aktywności fizycznej oraz zalecanego dobowego spożycia warzy i owoców zmniejszała niebezpieczeństwo wystąpienia HTN u młodych osób dorosłych. Słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, młodzi dorośli, palenie tytoniu (Folia Cardiologica 2014; 9, 2: ) 134
9 Iwona Gorczyca-Michta et al., Hypertension in a population of young adults References 1. Wolf-Maier K., Cooper R.S., Kramer H. et al. Hypertension treatment and control in five European countries, Canada, and the United States. Hypertension 2004; 43: Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. et al. Ocena wybranych problemów dotyczących rozpowszechnienia i terapii nadciśnienia tętniczego w Polsce na podstawie badania NATPOL-PLUS. In: Postępy w nefrologii i nadciśnieniu tętniczym. Vol. II. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2002: www. natpol. pl 4. Vos L.E., Oren A., Bots M.L. et al. Does a routinely measured blood pressure in young adolescence accurately predict hypertension and total cardiovascular risk in young adulthood? J. Hypertens. 2003; 21: Tran C.L., Ehrmann B.J., Messer K.L. et al. Recent trends in healthcare utilization among children and adolescents with hypertension in the United States. Hypertension 2012; 60: Krzych Ł., Kowalska M., Zejda J.E. Czynniki ryzyka i częstość nadciśnienia tętniczego u młodych osób dorosłych. Nadciśn. Tętn. 2006; 10: Mancia G., Fagard R., Narkiewicz K. et al ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension: the Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC). J. Hypertens. 2013; 31: Ślusarska B., Kulik T., Piasecka H. et al. Wiedza i zachowania zdrowotne studentów medycyny w zakresie czynników ryzyka sercowo- -naczyniowego. Med. Og. Nauk Zdr. 2012; 18: Sundstrom J., Neovius M., Tynelius P., Rasmussen F. Association of blood pressure in late adolescence with subsequent mortality: cohort study of Swedish male conscripts. BMJ 2011; 342: d Rywik S., Węgrowska H., Szcześniewska D. et al. Międzynarodowe badanie oceniające częstość izolowanego nadciśnienia skurczowego część polska: Pol-WISHE. Nadciśn. Tętn. 2001; 5: Mishra S., Banerjee S., Sengupta T.K. et al. Association of diet and anthropometric measures as cardiovascular modifiable risk factors in young adults. J. Basic Clin. Physiol. Pharmacol. 2013; 18: Poyrazoglu S., Bas F., Darendeliler F. Metabolic syndrome in young people. Curr. Opin. Endocrinol. Diabetes Obes. 2014; 21: Poręba R., Gać P., Zawadzki M. i wsp. Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia. Pol. Arch. Med. Wewn. 2008; 118: Groppelli A., Giorgi D.M., Omboni S. et al. Persistent blood pressure increase induced by heavy smoking. J. Hypertens. 1992; 10: Mann S.J., James G.D., Wang R.S. et al. Elevation of ambulatory systolic blood pressure in hypertensive smokers. A case-control study. JAMA 1991; 265: prof. dr hab. n. med. Krystyna Widecka Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego 1 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Nadciśnienie tętnicze u młodych osób stanowi coraz większy problem epidemiologiczny, diagnostyczny i terapeutyczny. Dzieje się tak za sprawą zmian cywilizacyjnych, rozwoju otyłości, stresu socjoekonomicznego oraz częstszego spożywania używek podwyższających ciśnienie tętnicze. Często stajemy przed dylematem sposobu leczenia samoistnego nadciśnienia tętniczego w coraz młodszych grupach wiekowych, szczególnie że leczenie nadciśnienia u osób młodych w dużym stopniu ma charakter empiryczny. Brakuje badań z długim okresem obserwacji, w których oceniono by skuteczność interwencji dietetycznej lub leczenia farmakologicznego. Decyzja często jest podejmowana indywidualnie zależnie od przekonania i doświadczenia lekarza. Na podstawie licznych konferencji i spotkań z lekarzami odnoszę wrażenie, że problemem mocno niedocenianym w narodowych zaleceniach i przez ekspertów, a sprawiającym ogromne trudności diagnostyczne i lecznicze w praktyce, jest nadciśnienie tętnicze u młodych osób. Jestem głęboko przekonana, a wynika to z wieloletniego doświadczenia w pracy z młodymi chorymi z nadciśnieniem tętniczym, o konieczności przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki biochemicznej, hormonalnej i obrazowej w grupie młodych dorosłych z nadciśnieniem. Wiele postaci nadciśnienia wtórnego ma bardzo podobny przebieg kliniczny jak nadciśnienie samoistne, ale zdecydowanie różni się sposobem postępowania i rokowaniem. Przedstawiony Państwu artykuł oryginalny dotyczy bardzo ważnego z praktycznego punktu widzenia zagadnienia, tj. rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego oraz czynników predysponujących do jego rozwoju w populacji studentów Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Do oceny częstości występowania wymienionych wyżej czynników w badanej populacji użyto poprawnych i zgodnych z najnowszymi standardami metod diagnostycznych i statystycznych. Jak słusznie podkreślają Autorzy, w ostatnich latach zaszło wiele niekorzystnych zmian w stylu życia młodych dorosłych i można przypuszczać, że będzie to skutkowało zwiększeniem częstości występowania schorzeń układu sercowo- 135
10 Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 2 -naczyniowego. Na podstawie uzyskanych wyników zwrócono szczególną uwagę na prawie całkowitą eliminację z diety ryb, owoców i warzyw na rzecz słonych przekąsek i pokarmów typu fast-food, co przekłada się na zwiększoną częstość otyłości trzewnej i nadciśnienia tętniczego. W badanej grupie obserwowano niepokojąco wysoki odsetek palaczy papierosów, wynoszący 70%, równie częsty w grupie studentów z nadciśnieniem tętniczym i bez nadciśnienia. Ponadto w grupie młodych dorosłych wykazano niepokojąco niski poziom wiedzy na temat prozdrowotnych zachowań. Być może, na co wskazują Autorzy, wynika to z regionalnych różnic w promocji zdrowia czy statusie ekonomicznym. Z pewnością rozszerzenie badania na większą i bardziej zróżnicowaną populację młodych dorosłych jest konieczne. Do badanych czynników ryzyka dodałabym jeszcze ocenę wrażliwości na stres. Wyniki badań wskazują, że przewlekły stres może się wiązać z rozwojem nadciśnienia tętniczego. Zagadnienie to jest szczególnie ważne u młodych dorosłych ze względu na rolę stresu związanego z pracą zawodową, który może być szczególnie nasilony w tej grupie wiekowej. Należy również zaznaczyć, że wpływ przewlekłego stresu w tym okresie życia może skutkować wystąpieniem zdarzeń sercowo-naczyniowych w późniejszych dekadach życia. Podstawą wielu prac dotyczących roli stresu w patogenezie nadciśnienia tętniczego jest ocena wpływu bodźców stresowych na ciśnienie tętnicze i inne parametry hemodynamiczne w warunkach laboratoryjnych. Obiektywna ocena stresu w tych warunkach jest trudna, ponieważ nie wiadomo, czy odzwierciedlają one reakcję na stres w warunkach normalnej aktywności życiowej. Pewne znaczenie może mieć świadomość rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Reakcja na stres może być uwarunkowana genetycznie i wiąże się z określonym typem osobowości cechującej się tłumioną wrogością powodującą zwiększenie aktywności współczulnej. Rola stresu związanego z pracą nabiera szczególnego znaczenia w warunkach współczesnego życia i często bezwzględnego współzawodnictwa, coraz większych wymagań dotyczących doskonalenia, braku stabilizacji i ryzyka utraty pracy. Wyniki badań wskazują na najsilniejszy związek między przewlekłym stresem a pracą charakteryzującą się dużymi wymaganiami i małą swobodą decyzji. Duże zainteresowanie wzbudza znaczenie kliniczne ukrytego nadciśnienia tętniczego oraz zespołu metabolicznego. Wśród czynników mogących odpowiadać za ich występowanie wymienia się stres związany z praca zawodową. Związek między występowaniem nadciśnienia tętniczego a stanem emocjonalnym pacjenta jest powszechnie znany. Najczęstszą niekardiologiczną przyczyną zgłaszania się do lekarza młodych dorosłych pacjentów są napady lęku, którym towarzyszą nagły niepokój, uczucie kołatania serca, podwyższone ciśnienie tętnicze. Po przeczytaniu i przemyśleniu artykułu gratuluję Autorom oryginalnie i ciekawie przeprowadzonej pracy oraz oczekuję na dalsze podobne przedsięwzięcia. 136
Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
STRESZCZENIE Celem głównym Materiał i metody
STRESZCZENIE Choroby układu krążenia od lat pozostają jedną z głównych przyczyn śmierci w Europie. W licznych badaniach opisano czynniki ryzyka, które predysponują do rozwoju miażdżycy i wystąpienia choroby
Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Założenia i cele: Postanowiłam zbadać i przeanalizować:
Streszczenie. Wstęp: Starzejące się społeczeństwa całej Europy, skutki wysoko rozwiniętej cywilizacji urbanistyczno-technicznej, oddalenie człowieka od natury, ogromny postęp nauki i techniki, powodują
Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży
Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.
Blood pressure load in adults with treated hypertension
Kardiologia Polska 2013; 71, 11: 1140 1146; DOI: 10.5603/KP.a2013.0087 ISSN 0022 9032 ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Blood pressure load in adults with treated hypertension Maciej Krzysztof Kluk
mgr Anna Sobianek Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu Promotor: prof. dr hab. n. med. Mirosław Dłużniewski
mgr Anna Sobianek,,Ocena wpływu regularnej, kontrolowanej aktywności fizycznej na jakość życia i występowanie czynników ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych w populacji studentek Warszawskiego Uniwersytetu
Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950?
Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950? Joanna Wibig Department of Meteorology and Climatology, University of Lodz, Poland OUTLINE: Motivation Data Heat wave frequency measures
Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny. Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu. Karolina Horodyska
SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu Karolina Horodyska Warunki skutecznego promowania zdrowej diety i aktywności fizycznej: dobre praktyki w interwencjach psychospołecznych
THE INTERDEPENDENCE OF NUTRITIONAL STATUS AND BLOOD PRESSURE IN FEMALE STUDENTS
Medical and Biological Sciences, 2013, 27/2, 49-55 ORIGINAL ARTICLE / PRACA ORYGINALNA THE INTERDEPENDENCE OF NUTRITIONAL STATUS AND BLOOD PRESSURE IN FEMALE STUDENTS WSPÓŁZALEŻNOŚĆ MIĘDZY STANEM ODŻYWIENIA
wskaźnik WHR. Ocenie poddano także skład ciała wykorzystując analizator składu ciała TANITA BC 554. Na podstawie uzyskanych wyników wysunięto
STRESZCZENIE Nadwaga i otyłość stanowią globalny problem zdrowotny ze względu na skalę i powszechność jego występowania. Są problemem złożonym, obejmującym nie tylko aspekt medyczny, ale też odzwierciedlającym
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 218 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 218 SECTIO D 2003 Zakład Biochemii Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie Departments of Biometry *Physiology,
Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36
PRACE STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH PRACA ORYGINALNA Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36 The assessment of hypertesive patients life quality according to
Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing and its consequences for society
Prof. Piotr Bledowski, Ph.D. Institute of Social Economy, Warsaw School of Economics local policy, social security, labour market Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing
Kardiologia Polska 2016; 74, 3: ; DOI: /KP.a ISSN ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Kardiologia Polska 2016; 74, 3: 262 273; DOI: 10.5603/KP.a2015.0175 ISSN 0022 9032 ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Global cardiovascular mortality risk in the adult Polish population: prospective
WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY. II Wydział Lekarski z Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim oraz Oddziałem Fizjoterapii
WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY II Wydział Lekarski z Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim oraz Oddziałem Fizjoterapii lek. Piotr Sobieraj Niskie rozkurczowe ciśnienie tętnicze podczas leczenia hipotensyjnego
Wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej
Joanna Sulicka, Maria Fornal, Barbara Gryglewska, Barbara Wizner, Tomasz Grodzicki PRACA ORYGINALNA Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej. Beata Wieczorek-Wójcik
Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej Beata Wieczorek-Wójcik Poziom obsad pielęgniarskich a częstość i rodzaj zdarzeń
Knowledge of blood pressure self-control principles in hospitalized patients with hypertension
MŁODA KARDIOLOGIA Folia Cardiologica 2016 tom 11, nr 2, strony 106 110 DOI: 10.5603/FC.2016.0016 Copyright 2016 Via Medica ISSN 2353 7752 Knowledge of blood pressure self-control principles in hospitalized
czynnikami ryzyka i chorobami układu sercowo-naczyniowego.
LEK. ALICJA DUDZIK-PŁOCICA KATEDRA I KLINIKA KARDIOLOGII, NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO I CHORÓB WEWNĘTRZNYCH WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY KIEROWNIK KATEDRY I KLINIKI: PROF. MAREK KUCH Ocena użyteczności
Etiologia, przebieg kliniczny i leczenie udarów mózgu w województwie śląskim w latach
lek. Anna Starostka-Tatar Etiologia, przebieg kliniczny i leczenie udarów mózgu w województwie śląskim w latach 2009-2015 Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Beata Labuz-Roszak
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Katedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2
Martyna Szczubełek 1, Piotr Zielecki 1, Norbert Kwella 2, Tomasz Stompór 2, Joanna Harazny 1, 3 PRACA ORYGINALNA 1 Katedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn
Ocena zachowań prozdrowotnych w zakresie higieny jamy ustnej obywateli
Uniwersytet Medyczny w Lublinie lek. dent. Adriana Kleinert Ocena zachowań prozdrowotnych w zakresie higieny jamy ustnej obywateli polskich przebywających za granicą Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Ocena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę.
lek. med. Ewa Czapińska-Ciepiela Ocena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor Prof. dr hab. n. med. Jan Kochanowski II Wydział
Is there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report
Is there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report Czy istnieje zależność pomiędzy wiekiem i stroną, po której umiejscawia się ciąża ektopowa jajowodowa?
Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe
lek. Krzysztof Kołodziejczyk Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Andrzej
Diagnostyka, strategia leczenia i rokowanie odległe chorych z rozpoznaniem kardiomiopatii przerostowej
Lekarz Karolina Macioł-Skurk Diagnostyka, strategia leczenia i rokowanie odległe chorych z rozpoznaniem kardiomiopatii przerostowej Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n.
HemoRec in Poland. Summary of bleeding episodes of haemophilia patients with inhibitor recorded in the years 2008 and 2009 04/2010
HemoRec in Poland Summary of bleeding episodes of haemophilia patients with inhibitor recorded in the years 2008 and 2009 04/2010 Institute of Biostatistics and Analyses. Masaryk University. Brno Participating
Rozpoznawanie twarzy metodą PCA Michał Bereta 1. Testowanie statystycznej istotności różnic między jakością klasyfikatorów
Rozpoznawanie twarzy metodą PCA Michał Bereta www.michalbereta.pl 1. Testowanie statystycznej istotności różnic między jakością klasyfikatorów Wiemy, że możemy porównywad klasyfikatory np. za pomocą kroswalidacji.
Ciśnienie tętnicze w pomiarach gabinetowych a całodobowe monitorowanie ciśnienia tętniczego u pacjentów leczonych hipotensyjnie
Alicja Stępień-Wałek 1, Maciej Kluk 1, Iwona Gorczyca-Michta 1, Katarzyna Dziubek 1, Paweł Salwa 1, Ewa Maroszyńska-Dmoch 2, Beata Wożakowska-Kapłon 1, 3 PRACA ORYGINALNA 1 I Kliniczny Oddział Kardiologii,
Wstęp ARTYKUŁ REDAKCYJNY / LEADING ARTICLE
Dzieciństwo w cieniu schizofrenii przegląd literatury na temat możliwych form pomocy i wsparcia dzieci z rodzin, gdzie jeden z rodziców dotknięty jest schizofrenią Childhood in the shadow of schizophrenia
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
aforementioned device she also has to estimate the time when the patients need the infusion to be replaced and/or disconnected. Meanwhile, however, she must cope with many other tasks. If the department
Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych w zakresie medycyny
Lek. Maciej Jesionowski Efektywność stosowania budezonidu MMX u pacjentów z aktywną postacią łagodnego do umiarkowanego wrzodziejącego zapalenia jelita grubego w populacji polskiej. Rozprawa na stopień
Radiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji. żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo.
Renata Zielińska Radiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Zakład Stomatologii
ROZPRAWA DOKTORSKA. Mateusz Romanowski
Mateusz Romanowski Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na aktywność choroby i sprawność chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Dr hab., prof. AWF Anna Straburzyńska-Lupa
Cystatin C as potential marker of Acute Kidney Injury in patients after Abdominal Aortic Aneurysms Surgery preliminary study
Cystatin C as potential marker of Acute Kidney Injury in patients after Abdominal Aortic Aneurysms Surgery preliminary study Anna Bekier-Żelawska 1, Michał Kokot 1, Grzegorz Biolik 2, Damian Ziaja 2, Krzysztof
POZYTYWNE I NEGATYWNE SKUTKI DOŚWIADCZANEJ TRAUMY U CHORYCH PO PRZEBYTYM ZAWALE SERCA
POZYTYWNE I NEGATYWNE SKUTKI DOŚWIADCZANEJ TRAUMY U CHORYCH PO PRZEBYTYM ZAWALE SERCA mgr Magdalena Hendożko Praca doktorska Promotor: dr hab. med. Wacław Kochman prof. nadzw. Gdańsk 2015 STRESZCZENIE
Analiza skuteczności i bezpieczeństwa leczenia systemowego najczęściej występujących nowotworów
Uniwersytet Medyczny w Lublinie Rozprawa doktorska streszczenie rozprawy doktorskiej Analiza skuteczności i bezpieczeństwa leczenia systemowego najczęściej występujących nowotworów u chorych w podeszłym
Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Wydział Lekarski. Jarosław Woźniak. Rozprawa doktorska
Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wydział Lekarski Jarosław Woźniak Rozprawa doktorska Ocena funkcji stawu skokowego po leczeniu operacyjnym złamań kostek goleni z uszkodzeniem więzozrostu piszczelowo-strzałkowego
Patients price acceptance SELECTED FINDINGS
Patients price acceptance SELECTED FINDINGS October 2015 Summary With growing economy and Poles benefiting from this growth, perception of prices changes - this is also true for pharmaceuticals It may
Maria Polakowska, Walerian Piotrowski, Grażyna Broda, Stefan Rywik. Summary
Maria Polakowska, Walerian Piotrowski, Grażyna Broda, Stefan Rywik PRACA ORYGIALA Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia
Undiagnosed arterial hypertension in the inhabitants of Jaworzno
ORIGINAL PAPER Undiagnosed arterial hypertension in the inhabitants of Jaworzno Nierozpoznane nadciśnienie tętnicze u mieszkańców Jaworzna Tomasz Jerzy Irzyniec 1, 2, Jolanta Prusek 1, Beata Głośnicka
Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Ocena profilu dobowego ciśnienia tętniczego metodą 24-godzinnego ambulatoryjnego monitorowania ciśnienia (ABPM) u pacjentów z cukrzycą typu 2
Małgorzata Zagroda 1, Dorota Tomczyk 1, Damian Kołacin 1, Paweł Tomczyk 1, Andrzej Prystupa 2, Anna Toruń-Jurkowska 3, Jerzy Mosiewicz 2, Grzegorz Dzida 2 1 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Klinice
Ewa Raczkowska. Wpływ modyfikacji składu wybranych potraw jarskich na odpowiedź glikemiczną w zależności od stanu odżywienia i wieku badanych
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Nauk o Żywności Ewa Raczkowska Wpływ modyfikacji składu wybranych potraw jarskich na odpowiedź glikemiczną w zależności od stanu odżywienia i wieku badanych
STRESZCZENIE / ABSTRACT
STRESZCZENIE / ABSTRACT Wstęp: Rtęć jest metalem o silnym działaniu neuro, nefro i hepatotoksycznym oraz zwiększającym ryzyko chorób układu krążenia. Pracownicy zatrudnieni w zakładach przemysłowych wykorzystujących
Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE
Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.
Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
IONS-14 / OPTO Meeting For Young Researchers 2013 Khet Tournament On 3-6 July 2013 at the Faculty of Physics, Astronomy and Informatics of Nicolaus Copernicus University in Torun (Poland) there were two
Zwiększenie finansowania i potrzeby w ochronie zdrowia perspektywa PTK. Piotr Hoffman Prezes PTK
Zwiększenie finansowania i potrzeby w ochronie zdrowia perspektywa PTK Piotr Hoffman Prezes PTK Death by cause in 53 European countries (WHO data) M Nichols et al, European Heart Journal 2013; 34: 3028-34
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Nadciśnienie tętnicze od A do Z 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek )
Ocena jakości życia oraz występowania objawów lękowych i depresyjnych u pacjentek z zespołem policystycznych jajników STRESZCZENIE
Ocena jakości życia oraz występowania objawów lękowych i depresyjnych u pacjentek z zespołem policystycznych jajników STRESZCZENIE Zespół policystycznych jajników występuje u 5-10% kobiet w wieku rozrodczym.
lek. Wojciech Mańkowski Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Edward Wylęgała
lek. Wojciech Mańkowski Zastosowanie wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) przy kwalifikacji pacjentów do zabiegu przeszczepu drążącego rogówki i operacji zaćmy Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Ekonomiczne i społeczno-demograficzne czynniki zgonów osób w wieku produkcyjnym w Polsce w latach
UNIWERSTYTET EKONOMICZNY W POZNANIU WYDZIAŁ EKONOMII Mgr Marta Majtkowska Ekonomiczne i społeczno-demograficzne czynniki zgonów osób w wieku produkcyjnym w Polsce w latach 2002-2013 Streszczenie rozprawy
Udział czynników demograficznych w kształtowaniu wyników leczenia raka jajnika na podstawie materiału Gdyńskiego Centrum Onkologii
Lek. med. Andrzej Kmieć Udział czynników demograficznych w kształtowaniu wyników leczenia raka jajnika na podstawie materiału Gdyńskiego Centrum Onkologii Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Zakład
Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis
Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11 5 Random Projections & Canonical Correlation Analysis The Tall, THE FAT AND THE UGLY n X d The Tall, THE FAT AND THE UGLY d X > n X d n = n d d The
Lek. med. Arkadiusz Soski. Streszczenie
Lek. med. Arkadiusz Soski Streszczenie Wstęp Rozwojową dysplazję stawu biodrowego (DDH developmental dysplasia of the hip) uznaje się za najczęstszą wadę u noworodków i niemowląt. Wada ta powstać może
Effect of work activity on the prevalence of smoking and knowledge of its health consequences
MŁODA KARDIOLOGIA Folia Cardiologica 2014 tom 9, nr 3, strony 246 253 Copyright 2014 Via Medica ISSN 2353 7752 Effect of work activity on the prevalence of smoking and knowledge of its health consequences
Pomiar ciśnienia tętniczego: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
Pomiar ciśnienia tętniczego: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość Zbigniew Gaciong Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa,
www.irs.gov/form990. If "Yes," complete Schedule A Schedule B, Schedule of Contributors If "Yes," complete Schedule C, Part I If "Yes," complete Schedule C, Part II If "Yes," complete Schedule C, Part
Marta Uzdrowska. PRACA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH Promotor: Dr hab. n. med. prof. UM Anna Broniarczyk-Loba
Marta Uzdrowska Ocena wad refrakcji i przyczyn niedowidzenia u osób z niepełnosprawnością intelektualną z wykorzystaniem zdalnego autorefraktometru Plusoptix PRACA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH Promotor:
www.irs.gov/form990. If "Yes," complete Schedule A Schedule B, Schedule of Contributors If "Yes," complete Schedule C, Part I If "Yes," complete Schedule C, Part II If "Yes," complete Schedule C, Part
Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE
Czynniki ryzyka związane ze stylem i jakością życia a częstość zachorowań na nowotwory złośliwe górnych dróg oddechowych w mikroregionie Mysłowice, Imielin i Chełm Śląski Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski
Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Beata Dziedzic, Jacek Imiela, Zofia Sienkiewicz, Maria Strzemieczna. Zakład Pielęgniarstwa Społecznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
GERONTOLOGIA POLSKA 2017; 25; 99-105 ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Zgłoszono 15.01.2017, zaakceptowano 30.04.2017 The impact analysis of the educational program on changing of eating habits of people
Łukasz Supronowicz ZASTOSOWANIE NIEINWAZYJNYCH BIOMARKERÓW DO DIAGNOSTKI ALKOHOLOWYCH CHORÓB WĄTROBY
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Łukasz Supronowicz ZASTOSOWANIE NIEINWAZYJNYCH BIOMARKERÓW DO DIAGNOSTKI ALKOHOLOWYCH CHORÓB WĄTROBY Rozprawa
STOSUNEK HEMODIALIZOWANYCH PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI
Wojciech Marcin Orzechowski STOSUNEK HEMODIALIZOWANYCH PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI DEPRESYJNYMI DO LECZENIA TYCH ZABURZEŃ Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu Promotor: prof. dr hab. n. med.,
STRESZCZENIE Lek. Łukasz Kłodziński Promotor - Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Wisłowska
STRESZCZENIE Lek. Łukasz Kłodziński Promotor - Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Wisłowska Porównanie współchorobowości u pacjentów z Reumatoidalnym Zapaleniem Stawów, Toczniem Rumieniowatym Układowym i
Cracow University of Economics Poland. Overview. Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions 2000-2005
Cracow University of Economics Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions 2000-2005 - Key Note Speech - Presented by: Dr. David Clowes The Growth Research Unit CE Europe
STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ
K.OLESZCZYK J.RYBICKI A.ZIELINSKA-MEUS I.MATYSIAKIEWICZ A.KUŚMIERCZYK-PIELOK K.BUGAJSKA-SYSIAK E.GROCHULSKA STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ XVI Konferencja Jakość w Opiece
10. Streszczenie Cel pracy Metodyka pracy
10. Streszczenie Złamanie bliższej części kości udowej jest groźnym urazem stwarzającym niebezpieczeństwo dla dalszego zdrowia i życia chorego. Śmiertelność chorych ze złamaniem bliższej części kości udowej
Wczesny i zaawansowany rak piersi
Warszawa, 14.12.2017 Wczesny i zaawansowany rak piersi Dr n. med. Agnieszka Jagiełło-Gruszfeld 1 Breast Cancer (C50): 1971-2011 Age-Standardised One-Year Net Survival, England and Wales Please include
Trend in drug use in Poland
Prevalence and patterns of drug use among general population Indicator (GPS) Annual Expert Meeting 214 Trend in drug use in Poland Janusz Sierosławski Institute of Psychiatry i Neurology Warsaw Lisbon,
CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny
Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:
Raport bieżący: 44/2018 Data: g. 21:03 Skrócona nazwa emitenta: SERINUS ENERGY plc
Raport bieżący: 44/2018 Data: 2018-05-23 g. 21:03 Skrócona nazwa emitenta: SERINUS ENERGY plc Temat: Zawiadomienie o zmianie udziału w ogólnej liczbie głosów w Serinus Energy plc Podstawa prawna: Inne
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Śmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347
Nadciśnienie tętnicze Prewencja i leczenie Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Kraków Warszawa.07.04.2013
mgr Karolina Strach Tytuł rozprawy doktorskiej: Promotor rozprawy: Promotor pomocniczy Streszczenie
mgr Karolina Strach Tytuł rozprawy doktorskiej: Zachowania zdrowotne kobiet po menopauzie pracujących w rolnictwie a występowanie wybranych czynników ryzyka chorób układu krążenia Promotor rozprawy: prof.
Gdański Uniwersytet Medyczny. Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie
Gdański Uniwersytet Medyczny Mgr Karolina Kuźbicka Polimorfizm genów receptorów estrogenowych (ERα i ERβ) a rozwój zespołu metabolicznego u kobiet po menopauzie Rozprawa doktorska Promotor: dr hab. n.
Ingrid Wenzel. Rozprawa doktorska. Promotor: dr hab. med. Dorota Dworakowska
Ingrid Wenzel KLINICZNE ZNACZENIE EKSPRESJI RECEPTORA ESTROGENOWEGO, PROGESTERONOWEGO I ANDROGENOWEGO U CHORYCH PODDANYCH LECZNICZEMU ZABIEGOWI OPERACYJNEMU Z POWODU NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUC (NDKRP)
Zdrowie to podstawa czy warto przeprowadzać regionalne akcje profilaktyczne?
Prace studenckich kół naukowych PRACA ORYGINALNA Zdrowie to podstawa czy warto przeprowadzać regionalne akcje profilaktyczne? Health is the essential what is the point of regional preventive actions? Anna
Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego
Efektywność akcji profilaktycznej w populacji wysokiego ryzyka choroby wieńcowej. Część I. Rozkład ciśnienia tętniczego w zależności od wieku i płci
Krystyna Kozakiewicz, Maciej Sosnowski, Janina Skrzypek-Wańha, Tomasz Pawłowski, Piotr Garbocz, Krzysztof Zaorski, Michał Tendera PRACA ORYGINALNA III Katedra i Klinika Kardiologii Śląskiej Akademii Medycznej
Evaluation of the main goal and specific objectives of the Human Capital Operational Programme
Pracownia Naukowo-Edukacyjna Evaluation of the main goal and specific objectives of the Human Capital Operational Programme and the contribution by ESF funds towards the results achieved within specific
SPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Justyna Kinga Stępkowska
Warszawski Uniwersytet Medyczny Wydział Nauki o Zdrowiu Justyna Kinga Stępkowska Ilościowa ocena wybranych antygenów nowotworowych u zdrowych kobiet stosujących dwuskładnikową antykoncepcję hormonalną
Chronotyp i struktura temperamentu jako predyktory zaburzeń nastroju i niskiej jakości snu wśród studentów medycyny
WYDZIAŁ LEKARSKI Chronotyp i struktura temperamentu jako predyktory zaburzeń nastroju i niskiej jakości snu wśród studentów medycyny Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych lek. Łukasz Mokros Praca
EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ LECZONYCH METODĄ FOTOTERAPII UVB.
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytet Medyczny w Białymstoku EDYTA KATARZYNA GŁAŻEWSKA METALOPROTEINAZY ORAZ ICH TKANKOWE INHIBITORY W OSOCZU OSÓB CHORYCH NA ŁUSZCZYCĘ
ZGŁOSZENIE WSPÓLNEGO POLSKO -. PROJEKTU NA LATA: APPLICATION FOR A JOINT POLISH -... PROJECT FOR THE YEARS:.
ZGŁOSZENIE WSPÓLNEGO POLSKO -. PROJEKTU NA LATA: APPLICATION FOR A JOINT POLISH -... PROJECT FOR THE YEARS:. W RAMACH POROZUMIENIA O WSPÓŁPRACY NAUKOWEJ MIĘDZY POLSKĄ AKADEMIĄ NAUK I... UNDER THE AGREEMENT
STAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY
STAN PRZEDNADCIŚNIENIOWY Łukasz Artyszuk SKN przy Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Plan Definicja Klasyfikacja ciśnienia tętniczego Epidemiologia Ryzyko sercowo
WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ NA STAN FUNKCJONALNY KOBIET PO 65 ROKU ŻYCIA Z OSTEOPOROZĄ
WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ NA STAN FUNKCJONALNY KOBIET PO 65 ROKU ŻYCIA Z OSTEOPOROZĄ Streszczenie: Wstęp: Proces starzenia się w naturalny sposób wpływa na ograniczenie sprawności, nawet w sytuacji zachowania
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 259 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 259 SECTIO D 2005 Katedra Pielęgniarstwa Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Ogólnego 1 AM w Gdańsku Department of Nursing
SPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
STRESZCZENIE. Wstęp: Cel pracy:
STRESZCZENIE Wstęp: Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym występującym u kobiet. Pomimo że tradycyjna mastektomia zastępowana jest coraz częściej przez leczenie oszczędzające, zaburzenia funkcjonalne
PLACE AND ROLE OF PHYSICAL ACTIVITY IN THE LIVES OF THE ELDERLY AND DISABLED PEOPLE. Barbara Bergier
PLACE AND ROLE OF PHYSICAL ACTIVITY IN THE LIVES OF THE ELDERLY AND DISABLED PEOPLE Barbara Bergier Place and role of physical activity in the lives of the elderly and disabled people. Summary: Key words: