R 3 OZDZIAŁ 89 3 POWIETRZE

Transkrypt

1 3 ROZDZIAŁ 89 3 POWIETRZE 89 Wstęp PRESJE Emisja punktowa Emisja liniowa Emisja powierzchniowa Emisja z rolnictwa STAN Imisja zanieczyszczeń gazowych Imisja zanieczyszczeń pyłowych Ocena imisji pyłu zawieszonego PM Ocena imisji pyłu zawieszonego PM2, Ocena jakości powietrza Chemizm opadów atmosferycznych i depozycja zanieczyszczeń do podłoża REAKCJE

2 POWIETRZE Wstęp Jakość powietrza należy do głównych działów tematycznych Państwowego Monitoringu Środowiska, ponieważ wpływa bezpośrednio na jakość życia ludzi. W ramach PMŚ prowadzone są działania, mające na celu określenie jakości powietrza atmosferycznego (z ang. outdoor air), w odróżnieniu od powietrza w pomieszczeniach mieszkalnych oraz na stanowisku pracy (z ang. indoor air). Ocena jakości powietrza realizowana jest w oparciu o wojewódzkie systemy oceny jakości powietrza, nadzorowane przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Wszelkie działania w ramach systemu oceny jakości powietrza prowadzone są w podziale na bloki: presja, stan, reakcja. W ramach określenia presji zbierane są informacje o wielkości emisji substancji do atmosfery, w podziale na poszczególne grupy źródeł. Tak usystematyzowane informacje w postaci baz danych emisji są wykorzystywane przy określeniu stanu jakości powietrza za pomocą matematycznego modelowania jakości powietrza, będącego pomocniczym narzędziem w ocenie jakości powietrza. Główną metodą określenia stanu jakości powietrza są pomiary imisji zanieczyszczeń powietrza. System pomiarowy, stosowany w województwie łódzkim, można podzielić na 3 części: sieć pomiarów automatycznych (ciągłych) sieć pomiarów manualnych (dobowych) sieć pomiarów pasywnych (miesięcznych). Poszczególne sieci różnią się metodami pomiaru, a co za tym idzie dokładnością i częstotliwością uzyskiwanych wyników. Poszczególne metody monitoringu jakości powietrza o różnej intensywności przeznaczone są do oceny jakości powietrza na obszarach o różnym stopniu zagrożenia zdrowia ludności oraz stanu środowiska. Na podstawie wyników pomiarów, wspartych matematycznym modelowaniem jakości powietrza, wykonywane są roczne oraz pięcioletnie oceny jakości powietrza. Reakcją na wyniki rocznych ocen jakości powietrza są tworzone przez zarządy województw programy ochrony powietrza, w których zapisane są obowiązki władz lokalnych w zakresie inwestycji i działań organizacyjnych, mających na celu obniżenie poziomu substancji w powietrzu atmosferycznym do poziomów określonych w stosownych przepisach. Tak zorganizowany system oceny jakości powietrza działa w oparciu o następujące uregulowania prawne: dyrektywa 2008/50/WE, dyrektywa CAFE - dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L. 152 z , str.1), ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zmianami), rozporządzenie Ministra Środowiska z 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1032), rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031), rozporządzenie Ministra Środowiska z 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 914), ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. nr 199, poz. 1227), rozporządzenie Ministra Środowiska z 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1028), rozporządzenie Ministra Środowiska z 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.U. z 2012 r. nr 0 poz. 1034). rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 listopada 2010 r. w sprawie sposobu i częstotliwości aktualizacji informacji o środowisku (Dz.U. z 2010 r. nr 227, poz. 1485). W czasie prac nad oceną jakości powietrza brane są pod uwagę także zalecenia Głównego Inspektora 89

3 Ochrony Środowiska zawarte w opracowywanych tematycznie wskazówkach. Głównym zadaniem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ramach monitoringu jakości powietrza jest dokonywanie wstępnych, pięcioletnich i rocznych ocen jakości powietrza na terenie województwa, w podziale na strefy oceny. Wstępne i pięcioletnie oceny jakości powietrza dokonywane są co 5 lat w celu określenia metod ocen rocznych w każdej strefie oceny na kolejne 5 lat. Wyniki oceny pięcioletniej określają kształt systemu oceny jakości powietrza oraz potrzeby jego ewentualnych modyfikacji. Roczne oceny jakości powietrza przeprowadzane są w celu określenia stanu zanieczyszczenia powietrza w strefach oceny i wykrycia ewentualnych przekroczeń standardów jakości powietrza (poziomów dopuszczalnych, docelowych oraz celów długoterminowych, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu). Służą one do określenia potrzeby wdrażania programów ochrony powietrza w ramach planów naprawczych, wdrażanych przez zarząd województwa, będących reakcją na zły stan jakości powietrza. Normy jakości powietrza, będące podstawą ocen jakości powietrza, przedstawiają tabele Sieć pomiarów automatycznych składała się województwie łódzkim w 2015 r. z 10 stacji pomiarowych. Spośród nich na terenie aglomeracji łódzkiej umiejscowionych było 6 stacji pomiarowych. W Piotrkowie Trybunalskim i Radomsku działają kolejne 2 stacje pomiaru tła miejskiego. Na obszarach niezurbanizowanych zlokalizowano 2 stacje pomiarowe: w Gajewie (gmina Witonia, powiat łęczycki) oraz w Parzniewicach (gmina Wola Krzysztoporska, powiat piotrkowski). Takie rozmieszczenie stacji pomiarowych zapewnia dokładną ocenę jakości powietrza na obszarach najbardziej zagrożonych. Jednym z elementów sieci stacji automatycznych jest bazowa stacja meteorologiczna w Łodzi przy ul. Lipowej 81 (maszt o wys. 35 m n.p.t.). Stanowi ona uzupełnienie osłony meteorologicznej, niezbędnej w analizie wyników pomiarów imisji. W polskim prawodawstwie szczególny nacisk położony został na ocenę jakości powietrza na obszarach aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys. oraz miast powyżej 100 tys. mieszkańców, dla których określono obowiązek wykonywania pomiarów ciągłych. Dlatego największe nakłady środków i prac w dziedzinie monitoringu jakości powietrza są lokowane na obszarze łódzkiej aglomeracji miejskiej. Jest to związane z dużą liczbą ludności narażonej na negatywne skutki zdrowotne pogorszonego stanu aerosanitarnego powietrza oraz intensywnością niekorzystnych zjawisk związanych z kumulacją zanieczyszczeń powietrza na obszarach silnie zurbanizowanych (wzmożona emisja zanieczyszczeń, duże skupienie źródeł emisji na małym obszarze, pogorszone warunki przewietrzania w związku z gęstą zabudową). Manualne pomiary 24-godzinne stężenia pyłu wykonywane były w 2015 r. na 18 stanowiskach pomiarowych w miastach województwa łódzkiego, w tym stężenie pyłu PM10 oraz jego składu chemicznego mierzono na 15 stanowiskach pomiarowych. Miesięczne pomiary z pasywnym poborem próby wykonywane były w 157 punktach pomiarowych w mniejszych miejscowościach w celu określenia lokalnie występujących obszarów przekroczeń średniorocznych wartości poziomów dopuszczalnych SO 2 i NO 2. Drugą istotną częścią systemu oceny jakości powietrza w województwie jest matematyczne modelowanie jakości powietrza na podstawie szeregu baz danych. W celu dokonania obliczeń poziomu stężenia substancji w powietrzu niezbędne jest uprzednie zebranie danych o emisji punktowej, emisji liniowej (komunikacyjnej) oraz emisji komunalnej, oszacowanej powierzchniowo (na obszarach zabudowy niepodłączonej do sieci cieplnej). Ponadto do obliczeń modelowych konieczne są dane meteorologiczne w gęstej sieci receptorów, otrzymywane ze specjalistycznego modelu meteorologicznego WRF. Informacje te są niezbędne do obliczenia warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń ze źródeł emisji. Całość baz danych oraz wyniki obliczeń są zorientowane i opisane w systemach informacji przestrzennej GIS, służących do dalszych analiz przestrzennych występowania pól imisji, w tym analizy narażenia ludności województwa. W rocznej ocenie jakości powietrza za 2015 r. po raz pierwszy wykorzystano wyniki matematycznego modelowania jakości powietrza dla obszaru całego kraju, wykonanego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Przez ostatnich kilkanaście lat roczne oceny jakości powietrza w województwie łódzkim oparte były na matematycznym modelowaniu jakości powietrza, wykonanym dla obszaru województwa. W związku ze zmianą skali przestrzennej ww. opracowania uległy zmianie metody szacowania emisji powierzchniowej oraz komunikacyjnej. Dodatkowym zastosowaniem matematycznego modelowania jakości powietrza oraz zebranych w WIOŚ w Łodzi baz danych jest prognozowanie stanu zanieczyszczenia powietrza w oparciu o cyfrowe prognozy meteorologiczne. W wyniku obliczeń otrzymywane są mapy w formie dynamicznych animacji rozkładu stężenia pyłu PM10 w najbliższych 24 godzinach. Przebieg oraz rozkład przestrzenny wartości stężenia określany jest oddzielnie na obszarach miast aglomeracji łódzkiej, Piotrkowa Trybunalskiego, Skierniewic, Sieradza oraz obszarze całego województwa. 90

4 Tabela 3.1 Poziomy dopuszczalne, docelowe i wartości celu długoterminowego stężenia substancji w powietrzu (z uwzględnieniem marginesów tolerancji za 2015 r.) opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031). Lp. Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Jednostki Wartość dopuszczalnego i docelowego poziomu substancji w powietrzu oraz wartość celu długoterminowego Uwzględniony margines tolerancji dla 2015 r. [%] Kryterium po uwzględnieniu marginesów tolerancji dla 2015 r. wartość po uwzględnieniu marginesu tolerancji za 2015 r. dopuszczalna częstość przekroczeń w roku kalendarzowym Termin osiągnięcia poziomu 1 Benzen rok kalendarzowy μg/m jedna godzina μg/m NO razy rok kalendarzowy μg/m a) NO x rok kalendarzowy μg/m godziny μg/m SO razy rok kalendarzowy μg/m jedna godzina μg/m razy Ołów b) rok kalendarzowy μg/m 3 0,5 0 0, PM2,5 i) rok kalendarzowy μg/m godziny μg/m 6 PM razy 2005 c) rok kalendarzowy μg/m CO 8 godzin d) μg/m d) d) Arsen e) rok kalendarzowy ng/m Benzo(a)piren e) rok kalendarzowy ng/m Kadm e) rok kalendarzowy ng/m Nikiel e) rok kalendarzowy ng/m godzin d) μg/m d) d) 25 dni f) 2010/2020 okres wegetacyjny 12 Ozon (1V 31VII) μg/m 3 h g) h) g) h) okres wegetacyjny (1V 31VII) μg/m 3 h 6000 g) kolorem czerwonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi kolorem zielonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę roślin a) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu b) suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 c) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 μm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne d) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby; każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym każdej doby jest okres od godziny dnia poprzedniego do godziny danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny do tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET. e) całkowita zawartość tego pierwiastka w pyle zawieszonym PM10, a dla benzo(a)pirenu całkowita zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 f) liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z jednego roku; od 2020 r. dopuszczalna krotność przekroczeń nie obowiązuje, kryterium oceny dla celu długoterminowego jest jednokrotne przekroczenie normowanego poziomu stężenia w roku kalendarzowym g) wyrażony jako AOT 40, które oznacza sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w μg/m 3 a wartością 80 μg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8.00 a czasu środkowoeuropejskiego CET, dla której stężenie jest większe niż 80 μg/ m 3 ; wartość tę uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z trzech kolejnych lat. W przypadku gdy w serii pomiarowej występują braki, obliczaną wartość AOT 40 należy pomnożyć przez iloraz liczby możliwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów h) wartość uśredniona dla kolejnych pięciu lat; w przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z trzech lat i) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 μm (PM2,5) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne 91

5 Tabela 3.2 Poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031) Lp. Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom docelowy substancji w powietrzu Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu docelowego w roku kalendarzowym Termin osiągnięcia poziomu 1 Arsen b) rok kalendarzowy 6 ng/m Benzo(a)piren b) rok kalendarzowy 1 ng/m Kadm b) rok kalendarzowy 5 ng/m Nikiel b) rok kalendarzowy 20 ng/m Ozon 8 godzin e) 120 μg/m 3 e) 25 dni f) 2010 okres wegetacyjny (1V 31VII) μg/m 3 h g) h) kolorem czerwonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi kolorem zielonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę roślin b) całkowita zawartość tego pierwiastka w pyle zawieszonym PM10, a dla benzo(a)pirenu całkowita zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 e) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby; każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny dnia poprzedniego do godziny danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny do tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET f) liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku g) wyrażony jako AOT 40, które oznacza sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w μg/m 3 a wartością 80 μg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8.00 a czasu środkowoeuropejskiego, dla której stężenie jest większe niż 80 μg/m 3 ; wartość tę uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat; w przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z trzech lat; w przypadku gdy w serii pomiarowej występują braki, obliczaną wartość AOT 40 należy pomnożyć przez iloraz liczby możliwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów h) wartość uśredniona dla kolejnych pięciu lat; w przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat Tabela 3.3 Poziomy celów długoterminowych dla ozonu w powietrzu opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031) Lp. Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom celu długoterminowego substancji w powietrzu Termin osiągnięcia poziomu 8 godzin 1 Ozon b) 120 μg/m 3 e) 2020 okres wegetacyjny (1V 31VII) 6000 μg/m 3 h e) 2020 kolorem czerwonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi kolorem zielonym oznaczono wartości kryterialne określone ze względu na ochronę roślin b) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby; każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny dnia poprzedniego do godziny danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny do tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET e) wyrażony jako AOT 40, które oznacza sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w μg/m 3 a wartością 80 μg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8.00 a czasu środkowoeuropejskiego, dla której stężenie jest większe niż 80 μg/m 3 ; wartość tę uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat; w przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat; w przypadku gdy w serii pomiarowej występują braki, obliczaną wartość AOT 40 należy pomnożyć przez iloraz liczby możliwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów Dodatkowo dla obszaru całego kraju wykonywane są prognozy stężenia ozonu troposferycznego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W ramach tych prognoz generowane są mapy prognozowanego stężenia ozonu na obszarze województwa łódzkiego (prezentowane m.in. na stronie Kolejnym elementem wojewódzkiego systemu oceny jakości powietrza są analizy przestrzenne w systemach GIS. Zastosowanie narzędzi GIS wynika z potrzeb w zakresie ocen jakości powietrza oraz z wymogów modelu dyspersyjnego, wykorzystywanego do obliczeń jakości powietrza. Dzięki współpracy z Departamentem Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, w ramach prac nad Regionalnym Systemem Informacji Przestrzennej Województwa Łódzkiego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska dysponuje szeregiem map cyfrowych, będących podstawą do rozbudowy zasobów danych przestrzennych, dotyczących m.in. jakości powietrza. Na potrzeby systemu zorganizowane zostały zasoby informacji o wiel- 92

6 kości emisji w podziale na grupy źródeł oraz zasoby zawierające informacje o poziomie imisji zanieczyszczeń powietrza. Istotnym zadaniem systemu oceny jakości powietrza jest m.in. ostrzeganie władz oraz opinii publicznej o ryzyku wystąpienia bądź wystąpieniu przekroczeń poziomów dopuszczalnych, docelowych i alarmowych substancji w powietrzu. Identyfikację przekroczeń umożliwia sieć pomiarów automatycznych, które charakteryzują się krótkim czasem pomiędzy zakończeniem pomiaru a udostępnieniem wyników za pośrednictwem strony www. Natomiast jedynym narzędziem umożliwiającym ostrzeganie ludności o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomów alarmowych, w cyklu krótkoterminowym, jest cyfrowa prognoza jakości powietrza. Procedurę informowania o wystąpieniu lub ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu dopuszczalnego, docelowego lub poziomu alarmowego ogólnie sformułowano w art. 92 i 93 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz w wytycznych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z r. Ponadto w województwie łódzkim od kilku lat zagadnienie przekroczeń poziomów alarmowych substancji w powietrzu zostało uwzględnione w Wojewódzkim Planie Reagowania Kryzysowego, tworzonym i aktualizowanym przy współpracy służb wojewody i marszałka województwa. Oprócz powiadamiania na szczeblu województwa, dane dotyczące przekroczeń lub ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu są przekazywane za pośrednictwem bazy danych JPOAT 2.0 do GIOŚ. W 2015 r. wystąpiły jedynie 3 przypadki uruchomienia procedury powiadamiania społeczeństwa o ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego ozonu. Zdarzyły się one w sezonie letnim 5 sierpnia, 8 sierpnia oraz 31 sierpnia. Wartości i opisy czasów uśrednienia poziomów alarmowych substancji w powietrzu oraz poziomów informowania o ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego przedstawiają tabele 3.4, 3.5. Wyniki pomiarów oraz prognoz zanieczyszczenia powietrza są na bieżąco publikowane na stronie internetowej Inspektoratu w systemie on-line (www. wios.lodz.pl), a także w postaci informacji przestrzennej w ramach Ekoportalu Województwa Łódzkiego ( Obecnie najważniejszym zadaniem, stojącym przed Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w dziedzinie ochrony powietrza, jest kontrola realizacji programów ochrony powietrza (w których zapisano obowiązek realizacji działań naprawczych dla kilkunastu miast w województwie łódzkim). Kontrolą objęte będą stopniowo kolejne podmioty administracji samorządowej i podmioty gospodarcze, na które nałożono obowiązki realizacji inwestycji w zakresie rozbudowy infrastruktury energetycznej (zwiększenie mocy i modernizacja źródeł, rozbudowa sieci ciepłowniczej itp.) oraz przebudowy infrastruktury drogowej. Tabela 3.4 Alarmowe poziomy niektórych substancji, oznaczenie numeryczne tych substancji oraz okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031) Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Alarmowy poziom substancji w powietrzu [μg/m 3 ] 1 Dwutlenek azotu ( ) jedna godzina 400 b) 2 Dwutlenek siarki ( ) jedna godzina 500 b) 3 Ozon ( ) jedna godzina Pył zawieszony PM10 c) 24 godziny 300 a) oznaczenie numeryczne substancji według Chemical Abstracts Service Registry Numer b) wartość występująca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentujących jakość powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100km 2 albo na obszarze strefy zależnie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy c) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm (PM10) mierzone urządzeniami do pomiarów automatycznych z zastosowaniem metod równoważnych metodzie referencyjnej Tabela 3.5 Poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu, oznaczenie numeryczne tych substancji oraz okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031) Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Alarmowy poziom substancji w powietrzu [μg/m 3 ] 1 Ozon ( ) jedna godzina 180 b) 2 Pył zawieszony PM10 c) 24 godziny 200 d) a) znaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number b) wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego dla ozonu c) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm (PM10) mierzone urządzeniami do pomiarów automatycznych z zastosowaniem metod równoważnych metodzie referencyjnej d) wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu PM10 93

7 3.1 PRESJE jest rodzajem kapitału przyrodniczego, stanowiącym zasób odnawialny, ale możliwy do wyczerpania (przypadki smogów w dużych miastach). Negatywne skutki presji na powietrze rzadko ograniczają się do bliskiego otoczenia źródła. pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia, w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topograficznych, mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki wprowadzenia substancji do atmosfery należą do głównych czynników (poza warunkami meteorologicznymi i fizyczno-geograficznymi) determinujących rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. W literaturze przedmiotu emisję do powietrza, ze względu na źródło i sposób emisji ze źródła, najczęściej dzieli się na: ze źródeł punktowych, tj. zorganizowaną emisję powstającą podczas wytwarzania energii i w procesach technologicznych, posiadającą emitory o wysokości od kilku do kilkuset metrów, ze źródeł liniowych - emisję z ciągów komunikacji samochodowej, kolejowej czy rzecznej, w której źródło emisji znajduje się blisko powierzchni ziemi, ze źródeł powierzchniowych (określaną też jako emisja rozproszona, niska), z indywidualnych systemów grzewczych, dużych odkrytych zbiorników, pożarów wielkoobszarowych, ze źródeł rolniczych, tj. upraw i hodowli zwierząt, emisję niezorganizowaną, powstającą wskutek pojedynczych pożarów, prac budowlanych i remontowych, nakładania na powierzchnie warstw kryjących, przypadkowych wycieków, z kopalni odkrywkowych, hałd i żwirowisk itp. Emisję punktową opracowano na podstawie ankiet o emisji otrzymanych z zakładów oraz na podstawie danych z bazy opłat Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. W bieżącym wydaniu raportu zdecydowano się prześledzić oszacowania emisji punktowej czterech głównych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, CO i pył) w ostatnich kilku latach, tj. w okresie Emisja punktowa W tabeli poniżej podano, wzorem lat ubiegłych, wartości emisji głównych zanieczyszczeń w poszczególnych powiatach województwa łódzkiego. W 2015 r. z zakładów przemysłowych, spółdzielni mieszkaniowych, instytucji i innych podmiotów gospodarczych na terenie województwa łódzkiego wyemitowano ogółem ,8 Mg głównych zanieczyszczeń (bez dwutlenku węgla), w tym gazów ,7 Mg i pyłów 3746,1 Mg [1]. Emisja punktowa skupia się głównie w większych ośrodkach miejskich. Największe zagęszczenie emitorów występuje na terenie aglomeracji łódzkiej. Największa emisja pochodzi z obszaru powiatów bełchatowskiego, pajęczańskiego i miasta Łodzi. Najmniejsze wartości rocznych sum emisji głównych zanieczyszczeń powietrza wystąpiły w powiatach skierniewickim, brzezińskim i poddębickim. Tabela 3.6 Emisja punktowa głównych zanieczyszczeń w powiatach województwa łódzkiego w 2015 r. (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi) Emisja roczna [Mg/a] Powiaty Suma SO 2 NO 2 CO Pył w powiecie bełchatowski 74929, , ,9 1395, ,3 brzeziński 28,3 11,9 21,2 8,4 69,8 kutnowski 359,1 215,8 386,6 128,5 1090,0 łaski 41,2 49,2 96,3 25,3 212,0 łęczycki 10,7 13,5 65,5 25,7 115,4 łowicki 172,0 75,0 169,2 81,3 497,5 łódzki wschodni 79,7 36,1 97,6 59,5 272,9 miasto Łódź 5061,7 2918,5 442,2 200,9 8623,3 miasto Piotrków Tryb. 450,8 149,7 106,7 154,0 861,2 miasto Skierniewice 310,0 116,5 239,6 97,2 763,3 opoczyński 176,4 165,7 207,8 202,8 752,7 pabianicki 250,4 150,1 202,6 116,1 719,2 pajęczański 91,3 2712,3 5769,6 171,5 8744,7 piotrkowski 52,2 53,6 147,0 25,5 278,3 poddębicki 3,7 4,9 28,4 42,8 79,8 radomszczański 259,6 112,1 203,6 93,4 668,7 rawski 13,8 15,0 75,8 18,8 123,4 sieradzki 459,0 182,6 253,8 150,7 1046,1 skierniewicki 5,3 0,6 28,3 16,0 50,2 tomaszowski 486,3 1692,5 359,5 274,7 2813,0 wieluński 254,3 62,3 45,9 44,7 407,2 wieruszowski 108,3 177,2 414,7 147,6 847,8 zduńskowolski 305,5 118,0 135,5 41,6 600,6 zgierski 1009,2 406,7 1194,3 223,2 2833,4 Suma emisji 84918, , ,6 3746, ,8 W poniższych czterech tabelach przedstawiono emisję punktową: pyłu, NO 2, SO 2 i CO w powiatach, w latach

8 Tabela 3.7 Emisja punktowa pyłu w powiatach województwa łódzkiego w latach (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi i WIOŚ) Powiaty Emisja roczna pyłu [Mg/a] bełchatowski 8310,1 1959,6 1695,8 1677,3 1469,5 1252,1 1149,3 1395,9 brzeziński 31,2 6,8 10,3 8,4 7,3 10,5 5,5 8,4 kutnowski 503,6 243,8 266,6 278,7 193,1 173,0 174,3 128,5 łaski 256,9 45,6 76,5 44,7 46,1 94,9 43,1 25,3 łęczycki 114,3 53,5 57,9 48,0 40,8 39,2 40,8 25,7 łowicki 245,5 104,5 119,5 111,2 85,5 85,3 74,2 81,3 łódzki wschodni 139,1 54,3 80,0 55,4 52,2 52,2 39,1 59,5 miasto Łódź 502,6 427,2 393,9 352,4 284,7 496,0 238,3 200,9 miasto Piotrków Tryb. 177,3 230,4 204,3 189,0 185,3 202,7 135,9 154,0 miasto Skierniewice 310,6 98,3 79,7 104,7 93,6 84,3 87,2 97,2 opoczyński 366,3 366,8 316,0 303,1 247,8 263,8 245,5 202,8 pabianicki 477,1 235,5 156,9 147,1 138,2 138,6 141,0 116,1 pajęczański 210,7* 242,4 226,5 323,6 407,8 241,6 204,6 171,5 piotrkowski 148,9 20,7 21,6 21,2 19,5 20,2 22,1 25,5 poddębicki 41,6 49,9 53,5 50,0 42,6 34,4 41,9 42,8 radomszczański 252,8 138,8 164,4 140,3 115,6 102,8 85,9 93,4 rawski 117,2 28,7 26,5 21,3 21,1 21,7 20,2 18,8 sieradzki 144,0 184, ,0 147,5 173,0 171,8 150,7 skierniewicki 33,2 12,8 21,3 22,8 21,9 20,0 20,1 16,0 tomaszowski 607,2 264,8 211,2 230,0 208,0 200,3 234,5 274,7 wieluński 120,9 185,3 191,6 154,5 118,5 86,0 57,2 44,7 wieruszowski 627,7 208,6 239,2 230,9 240,5 195,7 161,7 147,6 zduńskowolski 130,8 140,2 128,0 123,1 135,4 116,0 85,9 41,6 zgierski 605,9 229,3 180,9 162,2 201,0 150,2 245,8 223,2 Suma emisji 14264,8 5532,3 5136,1 5036,9 4523,5 4254,5 3725,9 3746,1 Średnia 620,2 230,5 214,0 209,9 188,5 177,3 155,2 156,1 Uwaga: *emisję pyłu podaną w raporcie za 2008 r. dla powiatu pajęczańskiego równą 4284,9 [Mg/a] uznano za błędną i zmieniono na wartość z bazy WIOŚ równą 210,7 [Mg/a] Tabela 3.8 Emisja punktowa NO 2 w powiatach województwa łódzkiego w latach (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi i WIOŚ) Powiaty Emisja roczna NO 2 [Mg/a] bełchatowski 41048, , , , , , , ,1 brzeziński 15,7 19,1 19,4 14,1 13,8 16,3 13,4 11,9 kutnowski 272,1 269,5 282,4 289,6 285,9 263,6 247,4 215,8 łaski 51,2 40,0 34,9 33,5 28,9 30,9 23,6 49,2 łęczycki 15,2 13,5 13,1 11,2 13,3 11,3 14,7 13,5 łowicki 69,3 83,8 98,1 99,3 76,5 85,5 70,6 75,0 łódzki wschodni 37,1 22,4 43,6 30,7 40,9 27,2 30,4 36,1 miasto Łódź 5342,9 5426,7 5977,7 4704,7 4352,8 8288,1 3389,7 2918,5 miasto Piotrków Tryb. 167,3 180,8 182, ,4 206,5 117,1 149,7 miasto Skierniewice 166,2 147,5 144,2 149,9 148,6 142,9 118,1 116,5 opoczyński 278,0 237,8 226,7 256,4 162,0 154,3 158,9 165,7 pabianicki 244,2 259,3 187,9 186,2 283,7 190,7 194,0 150,1 pajęczański 2781,2 3267,3 3050,8 3482,2 2249,5 2983,7 3252,1 2712,3 95

9 piotrkowski 38,7 43,7 46,8 50,8 44,8 39,1 45,2 53,6 poddębicki 6,0 6,7 6,6 6,4 5,5 4,3 3,9 4,9 radomszczański 117,3 110,8 114,6 104,5 114,6 106,8 92,8 112,1 rawski 13,7 13,1 13,3 10,0 14,5 17,2 17,0 15,0 sieradzki 139,4 140,8 165,4 167,8 167,4 187,7 156,4 182,6 skierniewicki 5,1 5,3 6,1 8,1 4,1 1,8 0,9 0,6 tomaszowski 256,4 1108,3 2435,8 2275,2 2381,6 2119,6 1846,4 1692,5 wieluński 124,3 156,9 149,5 119,0 105,7 86,1 89,7 62,3 wieruszowski 508,7 212,4 250,4 201,2 279,9 384,8 246,7 177,2 zduńskowolski 124,4 119,6 135,5 131,2 130,6 124,4 121,2 118,0 zgierski 248,4 254,6 275,6 295,1 308,8 251,0 324,6 406,7 Suma emisji 52071, , , , , , , ,9 Średnia 2169,6 2301,0 2326,3 2230,6 2160,4 2337,6 1944,0 1819,4 Tabela 3.9 Emisja punktowa SO 2 w powiatach województwa łódzkiego w latach (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi i WIOŚ) Powiaty Emisja roczna SO 2 [Mg/a] bełchatowski 61334, , , , , , , ,4 brzeziński 15,8 49,8 22,2 17,3 19,2 29,0 23,5 28,3 kutnowski 601,3 594,4 642,0 482,8 567,5 507,5 426,7 359,1 łaski 158,0 90,3 62,8 86,9 98,7 70,3 48,7 41,2 łęczycki 26,2 25,9 25,1 17,2 15,1 14,1 12,8 10,7 łowicki 214,0 186,3 265,9 257,5 176,1 195,9 182,2 172,0 łódzki wschodni 87,2 56,0 101,3 73,3 118,1 101,4 82,9 79,7 miasto Łódź 10109,7 9230, ,0 8850,7 7708, ,5 6266,2 5061,7 miasto Piotrków Tryb. 425,4 412,8 426,9 314,7 305,3 352,4 446,5 450,8 miasto Skierniewice 399,5 343,6 391,6 416,4 360,9 340,5 323,6 310,0 opoczyński 322,0 401,8 343,5 307,3 263,6 204,8 242,2 176,4 pabianicki 580,1 620,8 414,7 407,8 413,4 442,6 379,1 250,4 pajęczański 270,1 294,2 152,1 213,7 140,8 105,1 104,6 91,3 piotrkowski 43,2 59,4 62,6 57,1 49,0 49,3 53,5 52,2 poddębicki 7,7 7,3 5,7 5,5 5,8 3,8 3,5 3,7 radomszczański 387,6 306,1 311,1 274,4 310,8 281,8 229,9 259,6 rawski 28,0 26,4 16,5 9,5 13,2 15,1 15,0 13,8 sieradzki 519,1 313,0 468,8 440,0 514,9 530,9 402,9 459,0 skierniewicki 10,8 12,4 13,9 14,4 8,3 8,3 7,0 5,3 tomaszowski 482,8 311,1 524,3 479,4 617,9 547,9 426,2 486,3 wieluński 321,9 459,0 409,0 308,1 288,4 258,3 269,0 254,3 wieruszowski 87,2 98,9 129,1 113,4 126,7 127,0 123,3 108,3 zduńskowolski 404,8 417,1 407,6 358,2 408,8 380,3 339,9 305,5 zgierski 576,5 599,2 643,3 619,1 675,6 493,1 731,5 1009,2 Suma emisji 77413, , , , , , ,2 Średnia 3225,6 2738,6 3727,2 3876,6 3795,1 3318,3 3496,6 3538,3 Tabela 3.10 Emisja punktowa CO w powiatach województwa łódzkiego w latach (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi i WIOŚ) Powiaty Emisja roczna CO [Mg/a] bełchatowski 3807,9 8589,0 9838, , , , , ,9 brzeziński 11,7 39,1 30,4 24,2 103, 9,1 8,0 21,2 kutnowski 242,6 528,4 503,9 1077,8 512,4 464,5 432,4 386,6 łaski 62,2 183,5 168,8 161,5 199,8 136,4 87,0 96,3 łęczycki 44,8 107,4 112,0 77,6 52,4 47,3 49,9 65,5 łowicki 83,6 216,2 281,5 284,1 121,5 158,2 148,7 169,2 łódzki wschodni 56,8 91,9 145,3 129,7 141,3 115,3 93,4 97,6 miasto Łódź 456,2 458,5 476,4 421,8 557,3 1001,2 468,6 442,2 miasto Piotrków Tryb. 227,1 131,0 107,8 97,5 83,0 97,5 86,9 106,7 miasto Skierniewice 125,8 277,9 259,6 330,9 349,4 320,5 216,0 239,6 96

10 opoczyński 627,2 418,6 362,4 421,5 285,6 212,3 212,6 207,8 pabianicki 204,4 471,3 263,5 187,4 303,1 188,5 212,6 202,6 pajęczański 162,5 4377,7 6744,3 7360,9 6241,8 5488,8 6261,1 5769,6 piotrkowski 26,0 153,5 173,3 161,2 141,0 152,1 121,0 147,0 poddębicki 31,7 33,2 35,5 34,4 36,0 26,3 36,6 28,4 radomszczański 164,7 263,1 256,0 240,7 224,0 210,7 197,9 203,6 rawski 36,2 89,3 72,8 43,2 44,0 79,0 79,8 75,8 sieradzki 208,8 129,6 168,5 178,4 153,5 198,2 175,9 253,8 skierniewicki 9,7 425,5 46,6 44,6 34,6 40,9 38,1 28,3 tomaszowski 237,6 441,9 392,4 483,7 375,8 331,7 358,1 359,5 wieluński 126,5 102,7 125,6 135,7 104,9 92,6 83,2 45,9 wieruszowski 274,7 513,4 591,9 489,1 521,0 1018,0 582,0 414,7 zduńskowolski 164,6 150,3 138,4 107,1 134,2 113,8 145,7 135,5 zgierski 213,5 557,7 1092,1 1067,7 953,9 826,2 783,9 1194,3 Suma emisji 7606, , , , , , , ,6 Średnia 317,0 781,3 932,8 1067,3 915,8 989,8 1088,6 1125,7 Jeżeli, analizując cztery powyższe tabele, zadamy sobie pytanie, czy ze statystycznego punktu widzenia średnie emisje w powiatach pyłu, NO 2, SO 2 i CO różniły się istotnie, to stosując jednoczynnikową analizę wariancji uzyskamy odpowiedź przeczącą. Statystycznie emisja ze źródeł punktowych wymienionych zanieczyszczeń w analizowanych latach nie różni się istotnie. Mapa 3.1 Rozmieszczenie emisji pyłu PM10 z emitorów punktowych w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5]. 97

11 Na liście największych emitentów w województwie przeważają wytwórcy energii elektrycznej i cieplnej. Tabela 3.11 Emisja równoważna zakładów o największej emisji w latach (źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi i WIOŚ Emisja równoważna [Mg/rok] Lp. Zakład PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział , , , , , ,3 Elektrownia Bełchatów 2 Veolia Energia Łódź S.A. (dawniej Dalkia S.A.) 11890, , ,6 9952, , , ,7 3 Cementownia Warta S.A. 1978,8 1724, , , , ,9 4 Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Sieradzu 396,4 463,39 447,1 489,35 518,91 350,8 416,4 5 Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Pabianicach 762,8 944,25 487,8 469,67 518,42 442,3 316,4 6 Elektrociepłownia Zduńska Wola Sp. z o.o. 461,6 468,62 416,4 448,87 431,07 362,2 310,0 7 ECO Kutno Sp. z o.o. (w 2008 r. PEC Sp. z o.o. w Kutnie) 302,3 353, ,63 303,24 221,1 146,8 8 Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej w Piotrkowie Trybunalskim 471,9 558,49 455,7 423,22 503,77 511,1 549,3 9 PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrociepłownia Zgierz (w 2008 r. Energetyka Boruta Sp. z o.o.) 315,4 435,33 403,3 347,73 236,57 291,8 782,8 10 Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Skierniewicach ,25 340,9 293,28 245,43 246,4 237,3 11 Pfleiderer Prospan S.A ,04 282,6 258,56 320,27 231,4 201,3 12 Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Oddział Cukrownia Dobrzelin 228,9 285,24 141,9 248,49 241,54 193,6 172,3 13 Energetyka Cieplna Spółka z o. o. w Wieluniu ,66 273,4 241,03 235,35 207,2 197,7 14 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Zakład Ciepłowniczy w Radomsku 220,7 216, ,72 202,36 149,4 190,4 15 Solan S.A. Głowno 135,9 103,74 52,9 162,39 97,45 226,3 224, Zakład Gospodarki Ciepłowniczej Sp. z o.o. w Tomaszowie Mazowieckim Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Aleksandrowie Łódzkim 138,9 99,58 135,2 160,15 157,35 84,7 146, ,06 72,2 123,23 79,65 66,3 85,7 18 Fameg-Energia Sp. z o.o. - Elektrociepłownia Radomsko 113,9 133,73 125,1 119,83 117,16 112,2 113,5 19 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Wartmilk w Sieradzu 142,4 130,35 121,8 103,13 115,8 99,4 84,4 20 Agros Nova Sp. z o.o. 101,8 115,13 114,4 98,25 42,08 28,4 25, Opoczno I Sp. z o.o. (w 2008 r. Opoczno S.A. Producent Płytek Ceram.) Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów Erbedim Sp. z o.o. Piotrków Tryb. 111,6 151,47 191,4 95,65 54,53 96,5 96,1 54,2 42,1 104,1 85,86 90,95 73,3 37,6 23 Spółdzielnia Dostawców Mleka w Wieluniu 135,9 95,3 124,4 72,84 65,69 102,4 93,4 24 Energa Kogeneracja Sp. z o.o. Odział Ciepłownia w Żychlinie (w 2008 r. ZE Płock MPS Sp. z o.o. Oddział Żychlin) ,93 80,9 61,46 57,18 93,9 62,9 25 Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Skierniewicach 49,6 44,3 47,4 46,57 71,44 46,1 42,5 26 Optex S. A. 119,4 92,36 43,3 44,11 45,49 70,4 50,3 27 Spółdzielnia Mieszkaniowa Przodownik 117,2 108,24 51,2 40,44 46,02 37,1 25,6 28 ZEC Łowicz Sp. z o.o. 131,3 160,91 139, ,7 116,8 106,7 29 Euroglas Polska Sp. z o.o. Ujazd 511, , , , , , ,7 Średnia 3220,4 4061,9 4147,4 4020,7 3376,1 3584,5 3700,4 98

12 Analogicznie do pyłu, zadając sobie pytanie, czy ze statystycznego punktu widzenia emisje równoważne NO 2, SO 2 i CO w tych analizowanych latach różniły się istotnie, to stosując jednoczynnikową analizę wariancji uzyskamy odpowiedź przeczącą. To oznacza, że statystycznie emisja równoważna ze źródeł punktowych 29 zakładów o największej emisji nie różni się istotnie. Wśród największych emitentów przeważają producenci energii elektrycznej i cieplnej. PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Bełchatów, korzystająca z węgla brunatnego, emituje 80,4% całkowitej emisji punktowej głównych zanieczyszczeń w województwie. W 2015 r. emisja głównych zanieczyszczeń z elektrowni wzrosła o 2,6%. Veolia Energia Łódź S.A. (dawniej Dalkia S.A.) odpowiada za 5,2% emisji głównych zanieczyszczeń ze źródeł punktowych w województwie [WIOŚ i [1]. Stosuje węgiel kamienny (86,5%) i w umiarkowanym stopniu biomasę (13,5%) [3]. W 2015 r. emisja głównych zanieczyszczeń z elektrociepłowni obniżyła się o 17,2%. Porównanie wskaźników emisji wytwórców energii w województwie wskazuje na zmniejszenie ich wartości w zakładach łączących produkcję energii elektrycznej z energią cieplną (takie jednoczesne wytwarzanie to kogeneracja lub skojarzona gospodarka energetyczna rysunek poniżej). Sieć mniejszych elektrociepłowni, które wykorzystują wytwarzane w procesie produkcji prądu ciepło na potrzeby grzewcze, ma również mniejsze straty związane z przesyłem prądu na duże odległości. Poniżej przedstawiono schematycznie różnicę pomiędzy układem z kogeneracją, a układem bez kogeneracji. W układzie kogeneracyjnym ze 100% dostarczonej energii pierwotnej otrzymujemy 48% energii cieplnej, 40% energii elektrycznej, 12% stanowią straty. Przy wytwarzaniu energii elektrycznej w sposób rozdzielony straty są dużo większe i mogą wynosić nawet do 70% energii chemicznej, dostarczonej do układu. Poniżej przedstawione zostały układy z określeniem przepływów energii układów z kogeneracją i bez kogeneracji. Rys. 3.1 Schemat oszczędności energii w gospodarce skojarzonej (kogeneracji) [4] Fot. 3.1 Stacja automatyczna Łódź ul. Czernika 1-3 Fot. 3.2 Stacja automatyczna Łódź ul. Gdańska 18 99

13 3.1.2 Emisja liniowa Najważniejszym źródłem emisji liniowej w województwie łódzkim jest transport samochodowy. Substancje emitowane z silników pojazdów oddziałują na stan czystości powietrza, powodując wzrost stężenia zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu dróg, a ich wpływ maleje wraz z odległością. Jak można wnioskować z tabeli poniżej, liczba pojazdów samochodowych i ciągników zarejestrowanych sukcesywnie rośnie. Tabela 3.12 Emisja liniowa CO, NO x, PM10, SO x i suma w okresie rocznym oraz liczba pojazdów samochodowych i ciągników zarejestrowanych w latach w województwie łódzkim Rok Liczba pojazdów samochodowych i ciągników zarejestrowanych [szt.] Wartość emisji CO, NO x, PM10, SO x oraz suma w okresie rocznym [Mg/rok] CO [Mg/rok] NO x [Mg/rok] PM10 [Mg/rok] SOx [Mg/rok] Suma [Mg/rok] Wykonawca modelowania ,0 8209,0 628,0 734, ,0 Ekometria , ,0 9481,0 67, ,2 Ekometria , ,0 5610,0 40, ,0 Ekometria , ,9 7818,9 56, ,5 Ekometria , ,9 8100,5 58, ,6 Ekometria , ,3 9390,7 1518, ,3 Ekometria , , , , ,7 Ekometria ,0* 24025,0* 9944,5* 1841,4* 59681,9* Ekometria ,0 Ekometria ,5** 5464,2 3364,7 93, Atmoterm Średnia roczna 40494, ,3 7422,7 809, ,4 Uwagi: * brak danych z modelowania, średnia z modelowania emisji za rok 2012 i 2014 ** dane obliczone przez WIOŚ w pliku excel bazy emisji przygotowanym przez Atmoterm Zarejestrowane pojazdy samochodowe ogółem w woj. łódzkim oraz łączna emisja liniowa głównych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, CO, pył) w woj. łódzkim w kolejnych latach Zarejestrowane pojazdy samochodowe ogółem Zarejestrowane pojazdy samochodowe ogółem Emisja liniowa w Mg/a (SO2; NO2;CO; pył) Trend dla pojazdów samochodowych ogółem Trend dla emisji liniowej Lata Emisja linowa w Mg/a (SO 2, NO 2, CO, pył) Rys. 3.2 Zarejestrowane pojazdy samochodowe ogółem w woj. łódzkim [GUS] oraz łączna emisja liniowa głównych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, CO, pył) w woj. łódzkim w kolejnych latach

14 Aby zweryfikować widoczną na wykresie zależność pomiędzy emisją łączną CO, NO 2, SO 2 i pyłu oraz liczbą pojazdów zarejestrowanych, policzono współczynnik korelacji dla pary zmiennych (liczba pojazdów wartość emisji łącznej). W celu oceny istotności współczynnika korelacji policzono statystyki t-studenta eksperymentalne i krytyczne. Przyjęto poziom istotności zwykle stosowany w takich przypadkach, tj. α = 0,05 dane przytoczone są poniżej. Tabela 3.13 Statystyki policzone dla liczby pojazdów zarejestrowanych oraz wartości rocznej emisji sumarycznej (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] Nazwa policzonego parametru statystycznego Wartości parametrów statystycznych dla pary danych: liczba pojazdów suma emisji rocznej (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] Współczynnik korelacji: liczba pojazdów suma emisji zanieczyszczeń Statys. t- Studenta eksperymentalna Wartość krytyczna statystyki t- Studenta Liczba wyników Liczba stopni swobody - 0,194 0,560 2, Ponieważ obliczona wartość eksperymentalna statystyki t-studenta jest mniejsza od wartości krytycznej, nie ma podstaw do odrzucenia stwierdzenia o braku zależności pomiędzy liczbą pojazdów samochodowych w województwie i wartościami sumy emisji rocznej (CO, NO x, PM10, SO x ) w województwie łódzkim w latach Nie jest to dowód na brak zależności, ale raczej dowód na niedoskonałość metody szacowania emisji, z powodu której występuje nienaturalnie duża zmienność emisji w poszczególnych latach, np. w okresach , i Poniżej przedstawiono mapę rozmieszczenia emisji pyłu PM10 z dróg krajowych i wojewódzkich w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5]. Mapa 3.2 Rozmieszczenie emisji pyłu PM10 z dróg krajowych i wojewódzkich w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5] 101

15 Największe strumienie zanieczyszczeń komunikacyjnych pokrywają się z głównymi szlakami komunikacyjnymi w województwie, zbiegającymi się w węzłach komunikacyjnych Łodzi, Piotrkowa Trybunalskiego, Sieradza, Kutna, Wielunia, Łowicza, Rawy Mazowieckiej i Tomaszowa Mazowieckiego. W miastach, według szacunków emisji wyznaczonej na podstawie natężenia ruchu, największa emisja liniowa występuje na trasach przelotowych Emisja powierzchniowa Emisje głównych zanieczyszczeń na terenie województwa łódzkiego przedstawione poniżej pochodzą z opracowań [2] i [5]. Wykonawcy tych opracowań do oszacowania wielkości emisji powierzchniowej w województwie łódzkim wykorzystali informacje o liczbie ludności w obwodach spisowych, powierzchni ogrzewanej, rodzaju paliwa w indywidualnych systemach grzewczych. Wzięto również pod uwagę emisję tzw. niezorganizowaną z kopalni odkrywkowych, hałd i żwirowisk (Atmoterm S.A.) Poniżej w tabelach umieszczono odpowiednio dane: wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł powierzchniowych w województwie łódzkim w 2014 i 2015 r., wartości średnie temperatury powietrza w województwie łódzkim w półroczu chłodnym oraz łączną emisję powierzchniową (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] w okresie Dane z drugiej tabeli zobrazowano na wykresie. Tabela 3.14 Wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł powierzchniowych w województwie łódzkim w 2014 r. [2] i 2015 r. [5] CO[Mg/rok] NO x [Mg/rok] PM10[Mg/rok] PM2.5[Mg/rok] SOx[Mg/rok] Wykonawca modelowania Rok , , , , ,0 Ekometria Sp. z o.o ,0 4917, , , ,1 Atmoterm S.A W powyższej tabeli zwraca uwagę istotnie duża różnica pomiędzy oszacowaniami emisji wszystkich substancji w roku 2014 i 2015, mimo zastosowania przez wykonawców podobnej metodyki oszacowania. Tabela 3.15 Wartości średnie temperatury powietrza w województwie łódzkim, w półroczu chłodnym oraz łączna emisja powierzchniowa (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] w okresie (wykonawcy modelowania: Ekometria , Atmoterm 2015) Rok Średnia temperatura półrocze chłodne 1,2 2,6 3,5 1,3-0,5 1,8 1,1 1,6 4,0 4,3 Łączna emisja powierzchniowa (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] * Uwagi: * brak emisji z modelowania, wartość średnia z modelowania za 2012 i 2014 Ś rednia temperatura w półroczu chłodnym 0 C Średnia temperatura w półroczu chłodnym w woj. łódzkim oraz łączna emisja powierzchniowa głównych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, CO, pył) w woj. łódzkim w kolejnych latach Średnia temperatura w półroczu chłodnym Emisja powierzch w Mg/a (SO2; NO2;CO; pył) Emisja powierzchniowa Mg/a (SO 2, NO 2, CO, pył) Lata Rys. 3.3 Średnia temperatura w półroczu chłodnym w woj. łódzkim [WIOŚ] oraz łączna emisja powierzchniowa głównych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, CO, pył) w woj. łódzkim w kolejnych latach

16 Znaczny wzrost emisji powierzchniowej w 2012 r. wynika z ok. siedmiokrotnego podwyższenia wskaźnika emisji CO ze źródeł powierzchniowych. Wskaźnik zmieniono [2] w procesie tzw. kalibracji modelu matematycznego jakości powietrza, aby dostosować stężenia CO, wynikające z modelowania, do stężeń z pomiarów na stacjach automatycznych. Aby zweryfikować zależność pomiędzy wartością emisji łącznej CO, NO 2, SO 2 oraz pyłu i średnią temperaturą w półroczu chłodnym w woj. łódzkim policzono współczynnik korelacji dla pary zmiennych (wartości emisji łącznej średnia temperatura w półroczu chłodnym). Do oceny istotności współczynnika korelacji policzono statystyki t-studenta eksperymentalne i krytyczne. Przyjęto poziom istotności zwykle stosowany w takich przypadkach, tj. α = 0,05 dane przytoczone są poniżej. Tabela 3.16 Statystyki policzone dla średniej temperatury w półroczu chłodnym w woj. łódzkim oraz wartości łącznej emisji powierzchniowej (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] Nazwa policzonego parametru statystycznego Współczynnik korelacji: średnia temperatura w półroczu chłodnym łączna emisja Statys. t- Studenta eksperymentalna Wartość krytyczna statystyki t- Studenta Liczba wyników Wartości parametrów statystycznych dla pary danych: średnia temperatura w półroczu chłodnym 0,417 1,298 2, łączna emisja (CO, NO x, PM10, SO x ) [Mg/a] Liczba stopni swobody Ponieważ obliczona wartość eksperymentalna statystyki t-studenta jest mniejsza od wartości krytycznej, nie ma podstaw do odrzucenia stwierdzenia o braku zależności pomiędzy średnią temperaturą w półroczu chłodnym i wartościami łącznej emisji (CO, NO x, PM10, SO x ) w województwie łódzkim w latach Nie jest to dowód na faktyczny brak zależności, ale raczej dowód na niedoskonałość metody szacowania emisji, z powodu której występuje nienaturalnie duża zmienność emisji w niektórych latach. Poniżej przedstawiona jest mapa rozmieszczenia emisji pyłu PM10 ze źródeł powierzchniowych w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5]. Mapa 3.3 Rozmieszczenie emisji pyłu PM10 ze źródeł powierzchniowych w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5] 103

17 Emisja powierzchniowa, pochodząca z niskich emitorów odprowadzających gazowe produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni węglowych, ma w sezonie grzewczym ogromny wpływ na stan powietrza w miastach. Stara zabudowa w centrum Łodzi i w innych ośrodkach miejskich w regionie ma charakter zwarty, z charakterystycznymi podwórkami studniami, co utrudnia proces rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Prowadzi to do kumulowania się dużych ładunków szkodliwych substancji na niewielkiej przestrzeni o dużej gęstości zaludnienia. Poza miastami występują lepsze warunki mieszania i rozcieńczania spalin. Jednocześnie obszary te mają mniejszy dostęp do sieci ciepłowniczych i gazowych. Problemem na obszarach wiejskich i w miastach nieposiadających sieci cieplnej jest powszechne palenie odpadów komunalnych w nieprzystosowanych do tego celu paleniskach domowych. Na skutek spalania odpadów w niskiej temperaturze, bez systemów oczyszczania gazów, do atmosfery dostają się pyły zawierające metale ciężkie i toksyczne związki organiczne, w tym rakotwórcze dioksyny i furany. Tabela 3.17 Wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa w województwie łódzkim w 2014 r. [2] i 2015 r. [5] Źródło emisji/wykonawca Zanieczyszczenie [Mg/a] Rok modelowania PM10 PM2,5 NO 2 Hodowla/Ekometria 1128,7 25, Maszyny i uprawy/ekometria 1741,3 285,8 4588,6 Razem/Ekometria 2869,9 310,9 4588,6 Hodowla/Atmoterm 2081,4 49,2 191,2 Maszyny i uprawy/atmoterm 1953, ,3 Razem/Atmoterm 4034,6 432,2 3453,5 W powyższej tabeli zwraca uwagę istotnie duża różnica pomiędzy oszacowaniami emisji wobec wszystkich substancji w latach 2014 i Wyższe wartości emisji pyłów w 2015 niż w 2014 należy wiązać z mniejszą sumą opadów w roku 2015, co skutkowało zwiększonym pyleniem podczas prac polowych Emisja z rolnictwa Rolnictwo działalność człowieka szczególnie kojarząca się z naturą nie jest obojętne dla atmosfery. Począwszy od nasilenia erozji eolicznej i intensyfikacji pylenia z pól, kompostowania i emisji produktów rozkładu materii organicznej, hodowli zwierząt, będącej istotnym źródłem emisji amoniaku do atmosfery, rolnictwo jest poważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza. Nowoczesne zmechanizowane rolnictwo dodatkowo emituje zanieczyszczenia powstające podczas użytkowania pojazdów i maszyn rolniczych, ogrzewania budynków. Do atmosfery dostają się również rozpylane pestycydy i cząstki nawozów sztucznych. Problem emisji zanieczyszczeń do powietrza z rolnictwa zostanie omówiony na przykładzie pyłu. Pył w rolnictwie powstaje głównie wskutek prac polowych, tj. orania i zbierania plonów. Dodatkowymi źródłami są: nawożenie, pyłki uprawianych roślin, wypalanie pól, transport plonów i hodowla zwierząt, w tym karmienie zwierząt zbożami. W poniższej tabeli przedstawiono wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa w województwie łódzkim w 2014 i 2015 r. z trzech głównych źródeł: hodowli zwierząt, upraw rolniczych i użytkowania maszyn rolniczych. Fot 3.3 Stacja automatyczna Radomsko ul. Rolna 2 104

18 Mapa 3.4 Rozmieszczenie emisji pyłu PM10 z upraw w województwie łódzkim wg opracowania za rok 2015 [5] Podsumowanie Do weryfikacji wielkości emisji ze wszystkich źródeł w okresie zsumowano emisję punktową, liniową, powierzchniową oraz z rolnictwa w odniesieniu do pyłu jako zanieczyszczenia przekraczającego poziom wartości dopuszczalnych: średniodobowe oraz uśredniane w roku. Policzono również stężenia pyłu ze stacji manualnych i automatycznych, uśrednione w okresie roku w całym województwie w latach , wyniki przedstawione są w tabeli oraz na rysunku poniżej. Tabela 3.18 Suma emisji pyłu (emisja całkowita: punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) w Mg/a i stężenie PM10 (stacje automatyczne i manualne) okres uśredniania rok [µg/m 3 ] w latach w woj. łódzkim Rok Suma emisji pyłu PM10 (punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) województwo 37782, , , , , , , , ,8 łódzkie [Mg/a] Stężenie PM10 (stacje automatyczne i manualne woj. łódzkie) okres uśredniania rok [µg/m 3 ] 35,1 26,2 28,2 34,1 43,2 41,4 41,5 39,4 37,8 Średnia temperatura półrocze chłodne 1,2 2,6 3,5 1,3-0,5 1,8 1,1 4,0 4,3 105

19 Stężenie pyłu uśrednione rocznie (stacjie automatyczne i manualne) oraz emisja całkowita pyłu (punktowa, liniowa, powierzchniowa, z rolnictwa) w województwie łódzkim w latach od 2006 do ,0 Emisja całkowita pyłu w [Mg/a] Emisja całkowita pyłu (punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) w latach Stężenie PM10 w latach (stacje automatyczne i manualne) okres uśredniania rok 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Stężenie pyłu w [ug/m 3 ] Lata 0,0 Rys. 3.4 Suma emisji pyłu (emisja całkowita: punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) w Mg/a i stężenie PM10 (stacje automatyczne i manualne) okres uśredniania rok [µg/m 3 ] w latach w woj. łódzkim Na podstawie danych z tabeli powyżej policzono takie parametry statystyczne, jak: współczynnik korelacji liniowej Pearsona, statystyka t-studenta eksperymentalna, wartość krytyczna statystyki t-studenta dla poziomu istotności zwykle przyjmowanego równego 0,05 i odpowiedniej liczby stopni swobody. Obliczone parametry statystyczne zamieszczono w tabeli poniżej. Tabela 3.19 Statystyki policzone dla sumy emisji pyłu (punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) województwo łódzkie [Mg/a] oraz stężenia PM10 (stacje automatyczne i manualne woj. łódzkie) okres uśredniania rok [µg/m 3 ] Nazwa policzonego parametru statystycznego Współczynnik korelacji Statystyka t- Studenta eksperymentalna Wartość krytyczna statystyki t- Studenta Liczba wyników Liczba stopni swobody Wartości parametrów statystycznych dla pary danych: suma emisji pyłu (punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) województwo łódzkie [Mg/a] oraz stężenie PM10 (stacje automatyczne i manualne woj. łódzkie) okres uśredniania rok [µg/m 3 ] 0,137 0,366 2, Ponieważ obliczona wartość eksperymentalna statystyki t-studenta jest mniejsza od wartości krytycznej, nie ma podstaw do odrzucenia stwierdzenia o braku zależności pomiędzy sumą emisji pyłu Mg/a (punktowa, liniowa, powierzchniowa, rolnictwo) a stężeniem PM10 (stacje automatyczne i manualne) z okresem uśredniania rok [µg/ m 3 ] w województwie łódzkim. Nie jest to dowód na brak zależności, ale raczej dowód na niedoskonałość metody szacowania emisji, z powodu której oszacowana emisja w roku 2007 jest zbyt wysoka, a w 2015 zbyt niska. Po zastąpieniu źródłowej wartości emisji z 2007 r. emisją średnią z lat 2006 i 2008, a emisji z 2015 średnią z lat 2012 i 2014 wyniki obliczeń pozwalają odrzucić stwierdzenie o braku zależności pomiędzy danymi o rocznej emisji całkowitej pyłu w województwie oraz stężeniem uśrednionym w okresie roku ze stacji pomiarowych województwa łódzkiego. Opisany wyżej sposób weryfikacji może służyć do sprawdzania poprawności szacowania emisji całkowitej w latach następnych. Źródła danych i literatura 1. Baza opłat za emisję do powietrza w 2015 r. Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi 2. Matematyczne modelowanie, jakości powietrza w województwie łódzkim w 2014 r. na potrzeby rocznej oceny, jakości powietrza - Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych Ekometria Sp. z o. o sname=kogeneracja 5. Wyniki modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO2, NO2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku Atmoterm S.A. Opracował: Grzegorz Kłos 106

20 3.2 STAN Imisja zanieczyszczeń gazowych W 2015 r. sieć monitoringu zanieczyszczeń gazowych powietrza na terenie woj. łódzkiego składała się z 10 stacji automatycznych i 157 punktów z pasywnym poborem próby. W stacjach automatycznych mierzone były stężenia średniogodzinne SO 2, NO, NO 2, NO x, węglowodorów (benzen, toluen, ksylen, etylobenzen), CO, O 3 oraz parametry meteorologiczne. W punktach pasywnych mierzono SO 2 i NO 2 z uśrednieniem średniomiesięcznym. Całą sieć obsługiwał WIOŚ w Łodzi wraz ze swoimi delegaturami w Piotrkowie Tryb., Skierniewicach i Sieradzu. W roku 2015 zrezygnowano z pomiarów pasywnych SO 2 i NO 2 w 8 punktach. Jesienią uruchomiono stację automatyczną w Łodzi przy al. Jana Pawła II 15, zamknięto stację przy ul. Zachodniej 40. Oprócz pomiarów automatycznych i pasywnych prowadzono również pomiary manualne (średniodobowe) pyłu zawieszonego PM10, PM2.5, benzo(α)pirenu oraz metali ciężkich w pyle na 16 stanowiskach. W stacjach automatycznych prowadzono także pomiary pyłu zawieszonego. Największą gęstością sieci pomiarowej cechowały się obszary mocno zurbanizowane (przede wszystkim aglomeracja łódzka), najmniejszą małe miasta i tereny wiejskie. Spośród 157 punktów pasywnych SO 2 i NO 2, 28 usytuowanych było w celu pomiarów imisji w rejonach istniejących lub planowanych odcinków autostrad i dróg szybkiego ruchu. Sieć monitoringu jakości powietrza na terenie województwa przedstawiono na mapie 3.5 Dwutlenek siarki Dwutlenek siarki jest nieorganicznym związkiem chemicznym z grupy tlenków niemetali. Jest to bezbarwny gaz o ostrym, gryzącym i duszącym zapachu. Jest związkiem silnie drażniącym drogi oddechowe, trującym dla ludzi i zwierząt oraz szkodliwym dla roślin. Negatywny wpływ na zdrowie człowieka polega głównie na odziaływaniu na układ oddechowy. Na obszarach silnie zurbanizowanych, Mapa 3.5 Sieć monitoringu jakości powietrza w województwie łódzkim w 2015 r. o stale podwyższonych stężeniach tego związku, notuje się wzrost zachorowalności na choroby układu oddechowego, spadek odporności. Dwutlenek siarki może przenikać do organizmu i kumulować się w ściankach tchawicy i oskrzelach. U roślin powoduje zanik chlorofilu oraz zamieranie blaszek liściowych. Po utlenieniu do trójtlenku siarki przyczynia się do zakwaszania zbiorników wodnych i gleb, przyśpiesza korozję budynków i konstrukcji metalowych. Głównym antropogenicznym źródłem SO 2 jest spalanie paliw kopalnych, w tym przede wszystkim węgla kamiennego i brunatnego (energetyka zawodowa i indywidualne systemy grzewcze). W 2015 r. w większości punktów pomiarowych wartości stężeń były niższe niż w roku Wyraźna tendencja spadkowa widoczna jest od ok. 10 lat. W 70 punktach pasywnych (spośród 157) wartości stężeń średniorocznych wyniosły od 4 do 6 µg/m 3 (wartość dopuszczalna stężenia średniorocznego wynosi D a =20 µg/m 3 ). Najniższe stężenia średnioroczne, mierzone metodą pasywną, zanotowano na obszarach wiejskich średnio 5 µg/m 3. W pobliżu ośrodków miejskich stężenia wyniosły ok. 7 µg/m 3. Na terenie Łodzi stężenia średnioroczne wyniosły od 4 do 9 µg/m 3. Na terenie Piotrkowa Tryb µg/m 3, Zgierza 5-11 µg/m 3, Skierniewic 6-7 µg/m 3, Sieradza 5-15 µg/m 3, Pabianic 4-7 µg/m 3. W pozostałych większych miastach np.: Bełchatów 5-7 µg/m 3, 107

21 Tomaszów Maz µg/m 3, Radomsko 9-21 µg/m 3, Kutno 4-9 µg/m 3. W mniejszych ośrodkach miejskich stężenia średnioroczne utrzymywały się na podobnym poziomie jak w większych miastach. Najwyższe wartości, powyżej 10 µg/m 3, zmierzono w 17 punktach. Maksymalna wartość wyniosła S a =20,7 µg/m 3 i zmierzona została w Radomsku przy ul. Sklepowej. Najwyższe stężenia zmierzono przede wszystkim w centrach miast oraz na obszarach, gdzie dominuje stara przedwojenna zabudowa lub zabudowa jednorodzinna z indywidualnym ogrzewaniem budynków, głównie opalanych węglem. Zaznaczyć trzeba, że metoda pasywna pomiaru SO 2 cechuje się stosunkowo dużą niepewnością. Pomiary pasywne nie są zgodne z metodyką referencyjną i należy traktować je jako uzupełnienie sieci pomiarowej. Stężenia średnioroczne, mierzone metodą automatyczną, na obszarach zabudowanych wyniosły od 5,3 µg/m 3 w Łodzi przy ul. Czernika 1/3 do 9,1 µg/m 3 w Piotrkowie Tryb. przy ul. Krakowskie Przedmieście 14. Na obszarze wiejskim stężenie średnioroczne wyniosło od 4,1 µg/m 3 w Gajewie do 6,1 µg/m 3 w Parzniewicach. Oznacza to, że w żadnej ze stacji automatycznych wartość dopuszczalna stężenia średniorocznego ze względu na ochronę roślin D a =20 µg/m 3 i wartość odniesienia wynoszącą tyle samo, nie zostały przekroczone. Obowiązujące przepisy określają również dopuszczalną wartość stężenia SO 2 dla okresu zimowego, liczonego w miesiącach styczeń-marzec i październikgrudzień. Dopuszczalna wartość w tych okresach 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, wynosi D a =20 µg/m 3. Jest to wartość dopuszczalna ze względu na ochronę roślin. Przy tak liczonej średniej w kilku punktach sieci pasywnej doszło do przekroczenia normy. Do przekroczeń doszło w miejscowościach: Działoszyn, Żychlin, Radomsko, Piotrków Tryb., Sieradz i Tomaszów Maz. w punktach pomiarowych, mierzących imisję SO 2 metodą pasywną. Dopuszczalny poziom stężenia średniodobowego D 1 =350 µg/m 3 i średniogodzinnego D 24 =125 µg/m 3 również nie został przekroczony. Najwyższe stężenie średniodobowe zmierzono r. w stacji automatycznej w Radomsku i wyniosło ono S 24 = 42,2 µg/m 3. W pozostałych stacjach nie przekroczyło 40 µg/m 3. Podobnie było ze stężeniami średniogodzinnymi. Najwyższe stężenia średniogodzinne zmierzono r. w stacji automatycznej w Parzniewicach 144,3 µg/m 3, w Piotrkowie Tryb. 111,7 µg/m 3 ( r.) oraz w Radomsku 110,0 µg/m 3 ( r.). W pozostałych stacjach stężenie średniogodzinne nie przekroczyło 80 µg/m 3. Tak niskie wartości stężeń świadczą o tym, że badane zanieczyszczenie nie stanowi zagrożenia dla naszego zdrowia. Tendencja spadkowa stężeń utrzymuje się od dłuższego czasu. Niemal w każdym roku notuje się coraz niższe wartości mierzonych stężeń (rys. 3.5). W ocenie rocznej jakości powietrza, dokonywanej każdego roku przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w Polsce, nie wykazuje się przekroczeń tego zanieczyszczenia w żadnej ze stref oceny. Łódź ul. Czernika 1/3 Zgierz ul. Mielczarskiego 1 Pabianice ul. Konstantynowska (Polfa) Rys. 3.5 Stężenia średnioroczne SO 2 (µg/m 3 ) w wybranych stacjach automatycznych w latach Dwutlenek azotu Dwutlenek azotu jest nieorganicznym związkiem z grupy tlenków azotu. Jest silnie toksycznym gazem niepalnym o silnym zapachu i zabarwieniu brunatnoczerwonym. Może powodować podrażnienie dróg oddechowych, obniżenie odporności. Zwiększa ryzyko infekcji płuc, zaostrza objawy o charakterze astmatycznym. Ostre zatrucie NO 2 powoduje obrzęk płuc, w niektórych przypadkach może kończyć się zgonem. Podobnie jak SO 2, jest składnikiem kwaśnych deszczy. Głównymi antropogenicznymi źródłami tego zanieczyszczenia są energetyka zawodowa i indywidualne systemy grzewcze (spalanie paliw kopalnych) oraz motoryzacja. Te trzy źródła odpowiadają za 90% całkowitej emisji dwutlenku azotu. 108

22 Ponieważ duży wpływ na zanieczyszczenie powietrza NO 2 ma emisja komunikacyjna, przy szczegółowym opisie stanu zanieczyszczenia powietrza należy odróżnić tereny będące pod bezpośrednią emisją komunikacyjną (tereny przy jezdniach) od pozostałych terenów. Na obszarach niebędących pod bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej średnioroczne stężenia, wynoszące poniżej 16 µg/m 3 (tj. 40% D a =40 µg/m 3 ze względu na ochronę zdrowia ludzi) występowały przede wszystkim na terenach wiejskich. Na obszarach małych miejscowości stężenia średnioroczne wyniosły ok. 16 µg/m 3. W pobliżu miast wartości wyniosły ok. 18 µg/m 3. Na terenach małych miast oraz na obrzeżach większych ośrodków miejskich średnioroczne stężenia wynosiły µg/m 3, wzrastając bliżej centrów miast. Wartości powyżej 20 µg/m 3 wystąpiły w centralnych częściach miast powiatowych. Wartości stężeń średniorocznych powyżej 24 µg/m 3 wystąpiły w Łodzi, Kutnie, Rawie Maz., Strykowie i Zgierzu. Największe stężenia występowały na terenach zabudowanych w centralnych częściach największych miast województwa, w tym na obszarach nieuciepłownionych, z dominującą emisją powierzchniową i liniową. Dopuszczalna wartość stężenia średniogodzinnego D 1 =200 µg/m 3 nie została przekroczona. Najwyższe zmierzone stężenie średniogodzinne wyniosło 148,2 µg/m 3 (74,1% D 1 =200 µg/m 3 ) i zmierzone zostało r. w stacji automatycznej przy ul. Gdańskiej 16 w Łodzi. Na stacjach na obszarach wiejskich nie przekroczyło wartości 80 µg/m 3. Tabela 3.20 Stężenia średnioroczne, zmierzone w stacjach automatycznych w woj. łódzkim w latach Adres Zanieczyszczenie Sa kompletność Sa kompletność Sa kompletność Sa kompletność Sa kompletność [ug/m 3 ] % [ug/m 3 ] % [ug/m 3 ] % [ug/m 3 ] % [ug/m 3 ] % Gajew 5,3 87,1 6,6 97,4 5,7 96,3 5,4 94,1 4,1 95,2 Łódź ul. Czernika 1/3 11,6 99,6 9,5 99,5 9,3 99,3 9,0 96,7 5,3 99,6 Łódź ul. Gdańska ,3 96,2 14,6 99,5 12,3 99,1 7,7 99,1 Pabianice ul. Konstantynowska (Polfa) 12,8 99,5 13,5 96,8 12,9 98,0 9,3 98,9 8,2 98,4 Parzniewice SO 2 9,1 95,2 10,0 96,8 9,1 95,6 8,3 97,9 6,1 96,5 Piotrków Tryb. ul. Krakowskie Przedmieście 14 7,8 69,8 12,9 92,7 12,6 99,4 10,4 93,5 9,1 98,6 Radomsko ul. Rolna ,7 82,0 Radomsko ul. Sokola 4 14,4 90,8 12,7 98,8 11,9 94,8 10,1 99,0 - - Zgierz ul. Mielczarskiego 1 14,6 85,1 12,9 99,0 13,2 98,8 8,5 99,2 6,3 98,5 Gajew 11,7 87,3 11,4 97,0 9,8 95,3 10,5 92,5 11,9 97,0 Łódź ul. Czernika 1/3 19,4 98,6 19,1 97,1 18,6 99,0 16,9 96,5 18,5 96,9 Łódź ul. Gdańska ,9 92,9 26,6 99,3 27,1 95,4 25,3 99,0 Łódź ul. Kilińskiego 102/102a ,1 98,0 26,0 97,5 Łódź ul. Zachodnia 40 33,0 98,0 31,8 96,7 31,0 99,3 30,9 86,6 30,2 80,9 Pabianice ul. Konstantynowska (Polfa) NO 2 21,0 98,3 20,2 96,5 21,8 97,6 20,0 98,6 21,2 98,1 Parzniewice 12,6 89,2 12,9 95,5 12,5 95,1 12,5 96,5 12,1 96,2 Piotrków Tryb. ul. Krakowskie Przedmieście 14 22,3 98, ,9 20,6 99,3 19,6 94,0 19,3 98,9 Radomsko ul. Rolna ,6 82,5 Radomsko ul. Sokola 4 19,4 88,8 16,2 96,5 14,7 94,4 12,7 98,5 - - Zgierz ul. Mielczarskiego 1 19,6 99,4 20,3 95,3 17,5 98,2 18,7 99,0 20,4 98,4 Łódź ul. Czernika 1/3 459,6 99,7 477,0 99,9 456,8 99,3 463,1 95,8 400,1 99,7 Łódź ul. Gdańska ,2 96,3 580,2 99,5 574,7 98,3 535,0 99,0 Łódź ul. Kilińskiego 102/102a ,7 93,7 581,7 98,2 Łódź ul. Zachodnia ,9 96,4 685,0 98,3 623,3 98,8 648,4 95,7 562,3 81,4 Piotrków Tryb. ul. Krakowskie CO Przedmieście ,9 53,6 670,5 91,8 630,2 99,1 584,2 94,2 574,0 98,0 Radomsko ul. Rolna ,9 82,0 Radomsko ul. Sokola 4 547,5 90,7 557,7 97,3 535,1 94,4 475,8 99,7 - - Zgierz ul. Mielczarskiego 1 589,6 96,2 604,9 98,7 585,8 97,3 532,5 99,3 552,3 98,5 Łódź ul. Gdańska ,5 93,8 2,1 75,4 1,3 30,5 2,3 61,8 Benzen Łódź ul. Zachodnia 40 2,6 98,7 2,6 96,6 2,4 98,5 2,3 94,9 1,6 79,5 Uwaga: wyniki pomiarów o kompletności poniżej 90% nie są brane pod uwagę w ocenie rocznej jakości powietrza. 109

23 Zdecydowanie gorzej wygląda sytuacja z imisją w pobliżu jezdni. Na terenach zurbanizowanych nadal mamy do czynienia z wysokimi wartościami stężeń NO 2 przy głównych trasach. Imisja NO 2 przy drogach może być w skrajnych przypadkach wyższa o 100% niż na terenach sąsiadujących. Wpływ na to mają dwa podstawowe elementy: wysoka emisja komunikacyjna oraz złe warunki do przewietrzania. Emisja komunikacyjna stała się na wielu obszarach dominująca. Wyniki monitoringu potwierdzają, że wpływ emisji komunikacyjnej na jakość powietrza jest z roku na rok coraz większy, co związane jest głównie z rosnącą liczbą pojazdów (rys. 3.6). Oprócz liczby pojazdów, wzrasta również średni wiek pojazdów. Ponad połowa aut jeżdżących po naszych drogach ma powyżej 15 lat (rys. 3.7). To z kolei ma przełożenie na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza. W 2015 r. w 8 punktach pomiaru pasywnego NO 2 stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej wartości średniorocznej D a =40 µg/m 3. Do przekroczeń doszło w największych miastach województwa: Łodzi, Pabianicach, Zgierzu oraz w mniejszych ośrodkach, np. w Brzezinach, Strykowie i Wieluniu (tabela 3.21). Tabela 3.21 Maksymalne stężenia średnioroczne NO 2, zmierzone w punktach pasywnych położonych przy jezdniach w 2015 r. Adres Powiat Średnia roczna % wartości dopuszczalnej D a =40ug/m 3 Zgierz ul. AK/Długa zgierski 56,2 140,5% Wieluń ul. Piłsudskiego 4 wieluński 55,7 139,2% Brzeziny ul. Sienkiewicza/ Bohaterów Wolności brzeziński 48,8 122,1% Stryków ul. Warszawska/Targowa zgierski 46,4 116,0% Łódź ul. Jaracza 16 m. Łódź 43,9 109,8% Łódź al. Mickiewicza/Włókniarzy m. Łódź 43,5 108,7% Pabianice ul. Partyzancka 49a pabianicki 41,9 104,8% Poddębice ul. Łódzka 6 poddębicki 41,1 102,9% 600 Nadal w wielu miastach ze względu na brak obwodnic czy autostrad tranzyt samochodowy odbywa się przez centrum miast. W takim wypadku na dużą emisję komunikacyjną nakładają się emisja powierzchniowa i punktowa. Niemal w każdym mieście są obszary o podwyższonych wartościach stężeń NO 2. Istnienie autostrad A2, A1 i obwodnic niektórych miast pokazuje, że przeniesienie ruchu tranzytowego poza miasto ma pozytywny wpływ na imisję tego związku. Wartości stężeń przy jezdniach maleją, w większości nie przekraczają wartości dopuszczalnej D a. Bardzo ważne jest, aby miasta we własnym zakresie promowały transport publiczny, transport rowerowy (ścieżki rowerowe, rower miejski), ograniczały transport samochodowy w centrum, tworzyły darmowe parkingi w pobliżu centrum dla kierowców chcących skorzystać z transportu publicznego, poprawiały warunki przewietrzania obszarów zabudowanych (mniejsza gęliczba pojazdów na 1000 osób liczba pojazdów Rys. 3.6 Liczba samochodów osobowych na 1000 osób w Polsce w latach (źródło: GUS) >15 lat; 53,20% do 5 lat; 9% 6-9 lat; 11,60% lat; 26,20% Rys. 3.7 Struktura samochodów osobowych w Polsce według grup wieku w 2015 r. (źródło: GUS) 110

24 stość zabudowy). Takie działania powodują zmniejszenie wielkości emisji komunikacyjnej i poprawiają jakość powietrza. Wyniki modelowania matematycznego NO 2 nie wskazują, aby dochodziło do przekroczeń dopuszczalnych wartości. W ocenie rocznej jakości powietrza, dokonywanej każdego roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, nie wykazuje się przekroczeń tego zanieczyszczenia w żadnej strefie oceny. W skali kraju jedynie tylko w wybranych aglomeracjach dochodzi do przekroczeń dopuszczalnej wartości D a. Tlenek węgla Pomiary tlenku węgla prowadzone były w stacjach automatycznych na terenie Łodzi, Piotrkowa Tryb., Radomska i Zgierza. Od początku pomiarów tlenku węgla przez WIOŚ w 2003 r. nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego stężenia, określonego w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U r., poz. 1031). Dopuszczalna wartość stężenia CO wynosi D 8 =10000 µg/m 3, a obliczana jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Zmierzone wartości stężeń w 2015 r. nie różniły się znacznie od wartości w latach poprzednich. Różnice wynikają głównie z panujących w danym roku warunków meteorologicznych, wpływających na wielkość emisji zanieczyszczeń oraz sposobu ich rozprzestrzeniania. Najwyższą wartość stężenia S 8 zmierzono w stacji automatycznej w Radomsku przy ul. Rolnej 4, 5 listopada 2015 r. S 8 =4601,9 µg/m 3. Nienormowana wartość stężenia średniorocznego w stacjach niebędących pod bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej wyniosła od S a =400,1 µg/m 3 w Łodzi przy ul. Czernika 1/3 do S a =574,0 µg/m 8 w Piotrkowie Tryb. W stacji komunikacyjnej w Łodzi przy ul. Kilińskiego 102/102a stężenie średnioroczne wyniosło S a =581,7 µg/m 3. Oznacza to, że stężenia średnioroczne CO na terenie woj. łódzkiego wyniosły od µg/m 3 na obrzeżach miast do 600 µg/m 3 w centrach miast. Przy głównych ciągach komunikacyjnych wartości te były wyższe i mogły dochodzić nawet do µg/m 3. Na obszarach wiejskich stężenia średnioroczne nie przekraczały 400 µg/m 3. Ponieważ głównym źródłem CO jest emisja energetyczna, najwyższe stężenia notowane są w okresie zimowym. Jedynie w pobliżu ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu samochodowego wartości stężeń nie wykazują dużej zmienności w ciągu roku. Najwyższe stężenia CO występują na terenach silnie zurbanizowanych oraz w pobliżu tras z dużym natężeniem ruchu samochodowego. W skali województwa oraz w skali kraju to zanieczyszczenie nie stanowi większego zagrożenia dla naszego zdrowia. W ocenie rocznej jakości powietrza, dokonywanej każdego roku przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w Polsce, nie wykazuje się przekroczeń tego zanieczyszczenia w żadnej strefie oceny. Poniżej przedstawiono maksymalne stężenia 8-godzinne z lat , zmierzone w stacjach automatycznych w woj. łódzkim (tabela 3.22). Tabela 3.22 Maksymalna średnia 8-godzinna CO w stacjach automatycznych w woj. łódzkim w latach Adres S 8 [ug/m 3 ] S 8 [ug/m 3 ] S 8 [ug/m 3 ] S 8 [ug/m 3 ] S 8 [ug/m 3 ] Łódź ul. Czernika 1/3 3382,8 2149,6 1794,8 2771,4 1948,5 Łódź ul. Gdańska ,0 4199,6 3144,4 4074,4 Łódź ul. Kilińskiego 102/102a ,0 3731,2 Łódź ul. Zachodnia ,0 3486,2 4363,0 4378,4 3572,8 Piotrków Tryb. ul. Krakowskie Przedmieście ,8 4010,2 3811,7 5249,6 4453,8 Radomsko ul. Rolna ,9 Radomsko ul. Sokola ,4 4949,9 2731,1 4563,1 - Zgierz ul. Mielczarskiego ,0 3887,9 3737,7 3990,0 2930,9 Węglowodory W 2015 r. pomiary stężeń węglowodorów prowadzone były w stacji automatycznej w Łodzi przy ul. Zachodniej 40, ul. Gdańskiej 16 oraz al. Jana Pawła II 15. W tych stacjach wykonywano pomiary średniogodzinne stężeń benzenu, toluenu, etylobenzenu, m,p- -ksylenu i o-ksylenu. WIOŚ wykonywał także pomiary benzo(α)pirenu w pyle zawieszonym PM10 w stacjach manualnych (informacje na temat tego związku zawarte są w rozdziale o zanieczyszczeniach pyłowych). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U r., poz. 1031) jedynie dla benzenu określona jest dopuszczalna wartość stężenia średniorocznego, wynosząca D a =5 µg/m 3. Dla toluenu, etylobenzenu i ksylenu w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. nr 16, poz. 87) wyznaczone zostały tzw. wartości odniesienia. W 2015 r. zmierzone wartości stężeń średniorocznych benzenu były na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych i wyniosły odpowiednio: ul. Zachodnia 40 S a =1,6 µg/m 3 (32% D a ), ul. Gdańska 16 S a =2,3 µg/m 3 (przy kompletności serii 61,8%). Wartość dopuszczalna stężenia średniorocznego nie 111

25 została przekroczona. Wartość odniesienia stężenia średniogodzinnego dla benzenu, wynosząca D 1 =30 µg/m 3, została przekroczona tylko raz, na stacji przy ul. Zachodniej 40 (31,8 µg/m 3, r.). Wyników z al. Jana Pawła II 15 nie uwzględniono ze względu na zbyt małą kompletność serii. Na podstawie pomiarów przeprowadzonych w roku 2015 oraz w latach poprzednich można oszacować, że średnioroczne wartości stężenia benzenu na obszarach zabudowanych województwa łódzkiego wyniosły 1,5-2,0 µg/m 3. Jedynie na terenach o wysokiej emisji mogły dochodzić do 2,5 µg/m 3. Przy jezdniach z dużym natężeniem ruchu samochodowego sięgały maksymalnie 3,0 µg/m 3. Na obszarach wiejskich raczej nie przekraczały 1 µg/m 3, w małych miejscowościach 1-1,5 µg/m 3. Wartości stężeń toluenu i ksylenu kształtowały się na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych. Stężenie średnioroczne toluenu wyniosło odpowiednio: ul. Zachodnia 40 S a =2,4 µg/m 3, ul. Gdańska 16 S a =2,2 µg/m 3. W przypadku ksylenu (jako suma izomerów) ul. Zachodnia 40 S a =1,0 µg/m 3, ul. Gdańska 16 S a =1,7 µg/m 3. Etylobenzen: ul. Zachodnia 40 S a =0,4 µg/m 3, ul. Gdańska 16 S a =0,5 µg/m 3. Nie doszło zatem do przekroczenia wartości odniesienia dla średniorocznych stężeń ksylenu i toluenu, wynoszącej D a =10 µg/m 3. Wartości średniogodzinne wymienionych zanieczyszczeń dochodziły do kilkudziesięciu mikrogramów. Z punktu widzenia ochrony zdrowia ludzkiego stężenia benzenu nie stanowią zatem większego zagrożenia. W ocenie rocznej jakości powietrza, dokonywanej każdego roku przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w Polsce, nie wykazuje się przekroczeń tego zanieczyszczenia w żadnej strefie oceny. Prawdopodobieństwo przekroczenia wartości dopuszczalnej benzenu oraz wartości odniesienia dla toluenu, etylobenzenu i ksylenu jest bardzo małe. Ozon Ozon troposferyczny, znajdujący się w przypowierzchniowej warstwie atmosfery, jest zanieczyszczeniem wtórnym, powstającym na skutek reakcji fotochemicznych. Pod wpływem promieniowania słonecznego UV dochodzi do reakcji utleniania tlenków azotu, tlenków węgla i NMLZO. Formowaniu się ozonu sprzyjają wysoka temperatura powietrza, mała prędkość wiatru i małe zachmurzenie. W odróżnieniu od typowych zanieczyszczeń pochodzenia energetycznego, ozon osiąga maksymalne stężenia w okresie wiosenno-letnim, czyli w okresie o najwyższej temperaturze powietrza i promieniowania UV. Minimalne wartości mierzone są z kolei w okresie jesienno-zimowym. W przebiegu dobowym najwyższe stężenia notowane są w godzinach popołudniowych. Poniżej przedstawiono cykl tworzenia i rozpadu ozonu na przykładzie reakcji z NO. Tworzenie: NO 2 + hv (UV) NO + O O + O 2 O 3 Rozpad: O 3 + NO NO 2 + O 2 W rozkładzie przestrzennym ozon osiąga najwyższe wartości na obszarach podmiejskich i wiejskich. W ścisłych centrach miast oraz przy trasach z dużym natężeniem ruchu samochodowego wzrost ozonu hamowany jest przez dużą emisję tlenku azotu, który przyczynia się do jego rozpadu. Przenoszenie prekursorów ozonu z terenów miejskich na tereny rolnicze wpływa na podwyższenie stężeń O 3 na terenach podmiejskich i wiejskich. Nie należy zapominać, że na terenach niezurbanizowanych do powierzchni terenu dociera większa ilość energii słonecznej, co ma wpływ na podwyższenie stężeń tego zanieczyszczenia. Regionalny zasięg powoduje, że jest to zanieczyszczenie stosunkowo trudne do opanowania. W odróżnieniu od ozonu znajdującego się w stratosferze na wysokości ok km nad powierzchnią ziemi (ozonosfera), ozon troposferyczny ma negatywny wpływa na zdrowie ludzi oraz roślin. Ozon jest gazem drażniącym, powodującym uszkodzenie błon biologicznych. Pierwszymi objawami podwyższonego stężenia ozonu (>200µg/m 3 ) są kaszel, drapanie w gardle, senność i ból głowy. Stężenia powyżej 9000 µg/m 3 prowadzą do wzrostu ciśnienia krwi, przyspieszenia tętna i obrzęku płuc kończącego się zgonem [www. wikipedia.pl]. W przypadku roślin ozon uszkadza błony komórkowe oraz inne wewnętrzne struktury (np. mitochondria), prowadząc do obumierania rośliny. W 2015 r. system pomiarowy ozonu obejmował 6 stanowisk. Większość pomiarów wykonywana była na terenach zabudowanych aglomeracji łódzkiej. Pomiary prowadzone były pod kątem ochrony zdrowia ludności. Stanowiska w Gajewie (pow. łęczycki) i w Parzniewicach (pow. piotrkowski), znajdujące się na terenach rolniczych, prowadziły pomiary również pod kątem ochrony roślin. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U r. poz. 1031) określono poziomy docelowe oraz poziomy celów długoterminowych stężenia ozonu ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin. Poziomy docelowe miały być osiągnięte w 2010 r., poziomy celów długoterminowych mają być osiągnięte do 2020 r. Zgodnie z rozporządzeniem, poziom docelowy obliczany jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących i wynosi D 8 =120 µg/m 3. Tak obliczona średnia może być przekroczona maksymalnie przez 25 dni w roku (średnia z 3 lat pomiarów). 112

26 W 2015 r. okres wiosenny cechował się dużą liczbą dni z opadami i dużymi zachmurzeniem. W sierpniu wystąpiły z kolei sprzyjające warunki do wzrostu stężenia ozonu. To właśnie dzięki słonecznej i bezdeszczowej pogodzie w tym miesiącu na 3 stacjach (Pabianice, Parzniewice, Łódź ul. Czernika) wystąpiło łącznie ponad 25 dni z wartością D 8 >120 µg/ m 3 (tabela 3.23). Ponieważ norma dotyczy średniej z 3 lat, nie wystarczyło to, aby doszło do przekroczeń normy na którejkolwiek stacji. W 2015 r. doszło do przekroczenia średniogodzinnej wartości progowej 180 µg/m 3 informowania o ryzyku wystąpienia poziomu alarmowego, wynoszącego 240 µg/m 3. Najwyższe stężenia średniogodzinne zmierzono w Gajewie 185,0 µg/m 3 ( r.), w Łodzi przy ul. Gdańskiej 184,2 µg/m 3 ( r.) i w Parzniewicach 182,7 µg/m 3 ( r.). W pozostałych stacjach stężenia średniogodzinne nie przekroczyły 180 µg/m 3. Tabela 3.23 Suma wartości poziomu docelowego AOT40 (µg/m 3 h) oraz liczba dni z przekroczeniami wartości D 8 w stacjach automatycznych w woj. łódzkim w latach Adres Średnia Średnia z 3 lat z 5 lat liczba liczba liczba liczba liczba liczba AOT40 AOT40 AOT40 AOT40 AOT40 AOT40 dni dni dni dni dni dni Gajew , , , , , Łódź ul. Czernika 1/ , , , , , Łódź ul. Gdańska , , , , Pabianice ul. Konstantynowska , , , , , Parzniewice , , , , , Piotrków Tryb. ul. Krakowskie Przedmieście , , , , , W przypadku ochrony roślin nie doszło do przekroczenia poziomu docelowego wartości AOT40, wynoszącego µg/m 3 h (średnia z 5 lat). Najwyższa wartość wyniosła µg/m 3 h w Parzniewicach. Zaznaczyć jednak trzeba, że w ocenie rocznej ze względu na ochronę roślin obszar aglomeracji łódzkiej nie jest brany pod uwagę. Ponieważ ozon jest zanieczyszczeniem wielkoobszarowym, wyniki z sieci monitoringu wskazują, że podobne wartości stężeń wystąpiły na całym obszarze województwa. Wyniki modelowania matematycznego, wykonanego przy użyciu modelu CAMx, który uwzględnia przemiany fotochemiczne w atmosferze (mapy ), w znacznym stopniu potwierdzają wyniki badań. Choć wyniki modelowania nie pokrywają się w 100% z pomiarami, potwierdzają jednak brak przekroczeń dopuszczalnego poziomu D 8 i AOT40. Wartości dla jednego roku (2015) Uśrednione wartości dla 3 lat ( ) Mapa 3.6 Liczba dni w ciągu roku, w którym maksimum dobowe ze stężeń ozonu 8h średnich kroczących przekroczyło wartość 120 µg/m 3 (źródło: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2015 GIOŚ) 113

27 Mapa 3.7 Maksymalna średnia ośmiogodzinna w ciągu roku kalendarzowego spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby, oraz liczba dni w ciągu roku, w których 1 h stężenia ozonu przekroczyło wartość 180 μg/m 3 (źródło: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2015 GIOŚ) Wartości dla jednego roku (2015) Uśrednione wartości dla 3 lat ( ) Mapa 3.8 Wskaźnik AOT40 (źródło: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2015 GIOŚ) W przypadku poziomu celu długoterminowego (AOT 6000µg/m 3 h, 0 dni z przekroczeniem D 8 ) nadal mamy do czynienia z przekroczeniami, i to zarówno pod kątem ochrony roślin AOT40, jak i ochrony zdrowia ludzkiego D 8. Do przekroczeń dochodzi we wszystkich stacjach. Choć terminem osiągnięcia tego poziomu jest rok 2020, nie ma możliwości dotrzymania tego terminu. Działania w skali regionalnej, obejmujące nie tylko jeden kraj, ale grupę krajów w naszym regionie, są mało realne. Emisja prekursorów ozonu będzie utrzymywać się na wysokim poziomie. Dlatego w najbliższych latach poziom ozonu w troposferze będzie uwarunkowany przede wszystkim warunkami meteorologicznymi. Monitoring jakości powietrza w rejonie autostrad Monitoring jakości powietrza w rejonie autostrad i dróg szybkiego ruchu prowadzono w 28 punktach pasywnych pomiaru SO 2 i NO 2 (mapa 3.9). Większość punktów rozmieszczona była w obrębie aglomeracji łódzkiej. Część punktów znajdowała się w punktach węzłowych autostrad (np. w Strykowie), gdzie mierzono zanieczyszczenia pod kątem oddziaływania A1 i A2 lub A2 i S

28 Mapa 3.9 Monitoring jakości powietrza w rejonie planowanych i istniejących odcinków autostrad i dróg szybkiego ruchu w 2015 r. Stężenia SO 2 i NO 2 w rejonie autostrad i tras szybkiego ruchu nie odbiegały w większym stopniu od wartości zmierzonych na pozostałych terenach województwa. W porównaniu z 2014 r. w większości punktów zmierzono niższe stężenia SO 2 oraz wyższe NO 2. Najwyższe wartości zanotowano w rejonie aglomeracji łódzkiej oraz przy trasach z dużym natężeniem ruchu samochodowego. Wzdłuż autostrady A1 rozmieszczono 12 stanowisk pomiarowych. Zmierzone stężenia średnioroczne SO 2 wyniosły od 4 µg/m 3 do 9 µg/m 3. Najwyższe stężenie zmierzono w pobliżu Łodzi i Strykowa. Stężenie średnioroczne NO 2 w większości punktów zawierało się w przedziale µg/m 3. Jedynie w pobliżu węzłów i przy głównych trasach wartości stężeń średniorocznych wyniosły ponad 25 µg/m 3. Najwyższą wartość zmierzono w Strykowie przy ul. Warszawskiej, gdzie stężenie średnioroczne wyniosło 46,4 µg/m 3, czyli 116% wartości dopuszczalnej D a. Wzdłuż autostrady A2 rozmieszczono 10 stanowisk pomiarowych. Średnioroczne stężenie SO 2 wyniosło od 4 µg/m 3 do 9 µg/m 3. Najwyższe stężenie 9µg/m 3 zmierzono w Strykowie przy ul. Wolskiej 20. Stężenie średnioroczne NO 2 na obszarach niezabudowanych wyniosło µg/m 3. Najwyższe stężenie średnioroczne NO 2 poza zabudowaniami wyniosło 30,2 µg/m 3 w Emilii k. Zgierza. Na terenach miejskich najwyższą wartość stężenia średniorocznego zmierzono w Strykowie przy ul. Warszawskiej 46,4 µg/m 3. Przy trasie S8 rozmieszczono 5 stanowisk pomiarowych. Stężenie średnioroczne SO 2 wyniosło od 4 µg/m 3 do 8 µg/m 3. Średnioroczne stężenie NO 2 poza zabudową wyniosło µg/m 3. Na obszarach miejskich wyniosło ok. 22 µg/m 3, sięgając maksymalnie przy głównych trasach 34 µg/m 3 (Rzgów ul. Tuszyńska 100). Przy planowanej trasie S14 rozmieszczono 5 stanowisk pomiarowych. Stężenie średnioroczne SO 2 wyniosło od 4 µg/m 3 do 5 µg/m 3. Najwyższe stężenia zmierzono w Konstantynowie Łódzkim. Średnioroczne stężenie NO 2 poza bezpośrednim wpływem emisji komunikacyjnej kształtowało się na poziomie µg/m 3. Przy jezdniach wyniosło ok. 30 µg/m 3. Najwyższe stężenie średnioroczne przy jezdni zmierzono w Łodzi przy ul. Aleksandrowskiej 147 (S a =33,8 µg/m 3 ). Podsumowanie Na dobrą jakość powietrza w 2015 r. wpływ miały przede wszystkim sprzyjające warunki meteorologiczne w okresie grzewczym. Stosunkowo ciepła zima, mała liczba dni z silnymi mrozami oraz dominujący cyklonalny typ pogody w ciągu roku przyczy- 115

29 niły się do mniejszego zapotrzebowania na energię cieplną, ale też sprzyjały przewietrzaniu terenów zabudowanych. Jedynie w sierpniu wysokie temperatury powietrza, małe zachmurzenie oraz brak opadów sprzyjały wzrostom stężenia ozonu troposferycznego. Spośród kilku mierzonych zanieczyszczeń gazowych największy problem stanowi NO 2. Często w punktach pomiarowych położonych przy jezdniach dochodzi do przekroczenia średniorocznej wartości dopuszczalnej D a =40 µg/m 3. Jest to poważny problem, zwłaszcza na terenach zabudowanych większości miast powiatowych, zazwyczaj gęsto zaludnionych, gdzie w pobliżu tras znajdują się budynki mieszkalne. Stara zabudowa w centrach miast ogranicza ruch samochodów oraz szybkie przewietrzanie terenów (wąskie ulice, brak możliwości ich poszerzenia). Nie należy zapominać, że oprócz emisji komunikacyjnej występuje tam również duża emisja powierzchniowa (budynki opalane węglem). Wysokie wartości występują również przy jezdniach o charakterze tranzytowym, przebiegających przez obszary miejskie. Zakończenie budowy odcinka A1 Stryków- -Tuszyn powinno w przypadku aglomeracji łódzkiej odciążyć trasy tranzytowe, przebiegające przez obszary miejskie aglomeracji. To samo dotyczy budowy obwodnic takich miast, jak np. Brzeziny czy Wieluń. Powinno to powstrzymać trend wzrostowy stężeń NO 2 na obszarach zabudowanych, obniżyć emisję pozostałych zanieczyszczeń komunikacyjnych w tych rejonach. Nie należy zapominać o innych działaniach i inwestycjach, polegających na częściowym ograniczeniu indywidualnego transportu. Wspieranie transportu publicznego i transportu rowerowego (ścieżki rowerowe, rower miejski), budowa zintegrowanych węzłów komunikacyjnych (kolej, tramwaj, autobus, parking), ograniczenie ruchu na wybranych obszarach miast, tworzenie na obrzeżach miast parkingów typu park&ride (parkuj i jedź dalej komunikacją miejską) oraz w centrum park&walk (parkuj i spaceruj/idź), remonty dróg również przyniosą w przyszłości efekty. Ważna jest także wymiana taboru samochodowego na nowszy, spełniający surowsze wymogi emisyjne. Średni wiek samochodów osobowych w Polsce przekracza 10 lat. Pod względem liczby pojazdów, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, jesteśmy już w czołówce Europy. Bez zmiany polityki transportowej na poziomie krajowym będzie bardzo trudno osiągnąć zadowalające efekty. Zanieczyszczone powietrze to gorszy stan naszego zdrowia choroby układu oddechowego, układu krążenia i nowotwory. Poprawa jakości powietrza to poprawa jakości życia, mniejsze wydatki na leczenie, mniej hospitalizacji, wydłużenie średniej długości życia. Wpływ na poprawę jakości powietrza powinna mieć realizacja programów ochrony powietrza (POP). Choć pierwsze programy powstały ponad 10 lat temu, nadal obserwujemy uzależnienie wielkości imisji od warunków meteorologicznych. Wystarczy kilka dni z silnymi mrozami, aby nastąpił gwałtowny skok wartości stężeń zanieczyszczeń pochodzenia energetycznego. POP-y powstały w większości miast powiatowych w woj. łódzkim. Miasta/gminy nie wywiązują się jednak z wyznaczonych dla nich inwestycji w zadowalającym stopniu. Skala zmian w systemie ogrzewania budynków oraz termomodernizacji jest niewystarczająca. Jakość powietrza, zamiast ulegać poprawie, w najlepszym stopniu nie pogarsza się (dotyczy to głównie pyłu zawieszonego i B(α)P). W naszym interesie leży więc przyśpieszenie realizacji programów ochrony powietrza, promocja transportu zbiorowego i rowerowego, edukacja ekologiczna oraz podejmowanie wszelkich działań, sprzyjających poprawie jakości środowiska. Opracował: Adam Wachowiec Imisja zanieczyszczeń pyłowych Pochodzenie pyłu zawieszonego w atmosferze Zanieczyszczenia pyłowe stanowią najbardziej istotną grupę zanieczyszczeń powietrza w Polsce. W województwie łódzkim pomiary stężenia pyłu zawieszonego prowadzone są nieprzerwanie od około 50 lat. W tym czasie przekroczenia norm jakości powietrza, określonych dla pyłu, występowały i prawdopodobnie będą występować przez kolejne dziesięciolecia, pomimo wyraźnego spadku wartości stężenia w latach 90. XX w., związanego z likwidacją wielu kotłowni przyzakładowych opalanych węglem. Od lat 90. poziom zapylenia powietrza utrzymuje się w województwie łódzkim na podobnym poziomie. Pewne różnice stężenia pyłu zawieszonego obserwuje się w zależności od zmian warunków meteorologicznych w poszczególnych latach (mniej lub bardziej mroźne zimy). W ciągu ostatnich 10 lat zanieczyszczenia pyłowe są główną przyczyną uchwalania programów ochrony powietrza dla blisko 100 miast w Polsce, ze względu na przekroczenia norm jakości powietrza. Pomimo to wyniki pomiarów nie wskazują, aby jakiekolwiek skuteczne działania naprawcze zostały gdziekolwiek wdrożone. Przez zanieczyszczenia pyłowe/pył zawieszony należy rozumieć aerozole atmosferyczne, na które składają się krople cieczy oraz ciała stałe. Mają one 116

30 odmienną charakterystykę od zanieczyszczeń gazowych i są znacznie bardziej zróżnicowane pod względem pochodzenia, klasyfikacji i właściwości fizycznych oraz szkodliwości zdrowotnej. W związku z koniecznością pobierania próbek pyłu o tych samych parametrach fizycznych do różnych celów (pomiary ilościowe lub jakościowe), stosowane są różne metody pomiaru stężenia pyłu w powietrzu atmosferycznym. Sam pomiar stężenia cząstek pyłu w powietrzu oraz ich składu chemicznego nastręcza więcej problemów technicznych niż analizy zawartości substancji gazowych w powietrzu. Ze względu na wpływ warunków poboru próby oraz czułość próbek na warunki przechowywania i ważenia, nakład pracy i środków na uzyskanie miarodajnych wyników pomiarów jest często znacznie większy niż w przypadku pomiarów stężenia substancji gazowych w powietrzu. Ze względu na zróżnicowany skład chemiczny ziaren pyłu istotne jest określenie zawartości w pyle związków szkodliwych dla zdrowia ludzi w celu określenia zagrożenia zdrowia ludności, narażonej na ich oddziaływanie. Pyły związane z działalnością człowieka są wydzielane podczas: ogrzewania, spalania, procesów mechanicznych i chemicznych. Źródłem pyłów są również komunikacja drogowa i kolejowa oraz procesy produkcyjne. Pyły powstające poprzez pośrednie reakcje gazów w atmosferze nazywane są pyłami wtórnymi. Skład chemiczny ziaren pyłów może być różny, w zależności od ich pochodzenia. Pyły występujące w miastach pochodzą głównie ze spalania węgla do celów energetycznych (wytwarzanie energii oraz ciepła na potrzeby komunalne i technologiczne). Głównym składnikiem są cząstki skały płonnej, sadzy i niespalonych ziaren węgla. Dodatkowo w składzie chemicznym ziaren pyłów znajdują się metale i ich związki, azbest oraz węglowodory (w szczególności 3-4 benzopiren, uważany za czynnik rakotwórczy), pochodzące m.in. z emisji komunikacyjnej. Szczególnie pyłotwórcze są procesy metalurgiczne oraz produkcja materiałów budowlanych, a zwłaszcza cementu. O stopniu szkodliwości pyłów decydują przede wszystkim ich stężenie w atmosferze, skład chemiczny i mineralogiczny. Do pyłów szczególnie toksycznych należą związki arsenu, ołowiu, cynku, manganu, kadmu, miedzi i rtęci. Z pyłów mineralogicznych najbardziej szkodliwy jest kwarc. Według Światowej Organizacji Zdrowia, pył zawieszony w powietrzu reprezentuje złożoną mieszaninę organicznych i nieorganicznych substancji w postaci stałych oraz ciekłych cząstek zawieszonych w powietrzu. Masa i skład przyczyniają się do podziału na następujące grupy: 1. pył gruby (ang. coarse mode) nie mniejszy niż 1µm oraz przeważnie większy niż 2,5µm średnicy aerodynamicznej ziaren pyłu, 2. faza akumulacji (ang. accumulation mode), 3. pył drobny (ang. fine mode) przeważnie mniejszy niż 2,5µm średnicy aerodynamicznej ziaren (PM2,5). Te zawieszone cząstki różnią się wielkością, składem oraz genezą. Jest więc dogodnie klasyfikować pyły poprzez ich właściwości aerodynamiczne, ponieważ: 1. rządzą one transportem i usuwaniem pyłów z powietrza; 2. rządzą również depozycją w układzie oddechowym; 3. są związane ze składem chemicznym i źródłami pochodzenia pyłów. Właściwości te są dobrze charakteryzowane przez średnicę aerodynamiczną. Drobniejsze pyły zawierają wtórnie sformowane aerozole (konwersja gazów w pył), w tym pyły ze spalania i rekondensacji oparów oraz zarodkowania najdrobniejszych cząstek (<0,1µm), czyli kondensacji gazów przekształconych w reakcjach atmosferycznych w substancje niskotemperaturowo parujące (organiczne i metaliczne). Największe pyły, zwane grubymi frakcjami, są mechanicznie wytwarzane przez kruszenie większych pyłów stałych. Te cząstki mogą zawierać pył wywiewany z obszarów działalności rolniczej, niepokrytych (nieporośniętych) gleb, nieutwardzonych dróg oraz działalności górniczej. Ruch kołowy powoduje powstawanie pyłu drogowego. Ruch pojazdów wywołuje turbulencje powietrza, mogące ponownie wzniecać pył drogowy (emisja wtórna). W pobliżu wybrzeży parowanie rozpylonej wody morskiej może powodować powstawanie ogromnej ilości ziaren. Ziarna pyłków, spory pleśni oraz rośliny i części owadów zawierają się w całości w przedziale rozmiarów pyłu grubego. Spalanie paliw kopalnych, takich jak węgiel, olej oraz benzyna, może powodować powstawanie grubych pyłów poprzez uwalnianie niepalnych materiałów, popiołu lotnego, drobnych pyłów z kondensacji materiałów parujących w czasie spalania oraz pyłów wtórnych poprzez atmosferyczne reakcje tlenków siarki oraz tlenków azotu wstępnie uwolnionych jako gazy. Ze względu na zróżnicowanie skutków zdrowotnych ekspozycji na pył zawieszony PM10, niezbędna jest ocena zapylenia powietrza z różnym uśrednieniem wyników pomiarów w czasie. Skutki zdrowotne ekspozycji na podwyższone stężenie pyłu zawieszonego, w podziale na długi i krótki czas oddziaływania, określone przez WHO, przedstawia tabela

31 Tabela 3.24 Istotne skutki zdrowotne związane z ekspozycją na pył zawieszony Efekty związane z ekspozycją krótkoterminową Efekty związane z długoterminową ekspozycją zapalenie płuc przyrost objawów zmniejszenia czynności oddechowej objawy oddechowe zmniejszenie czynności oddechowych płuc u dzieci niekorzystne efekty w układzie krążenia zwiększenie liczby chronicznych objawów chorób górnych dróg oddechowych zwiększenie spożycia leków zmniejszenie czynności oddechowych płuc u dorosłych zwiększenie liczby hospitalizacji zmniejszenie oczekiwanej długości życia, wynikające przede wszystkim zwiększenie umieralności z umieralności na choroby układu krążenia i prawdopodobnie na raka płuc Tabela 3.25 Dopuszczalne poziomy stężenia pyłu PM10, PM2,5, ołowiu oraz docelowe poziomy stężenia metali ciężkich i WWA w pyle PM10, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia Lp. Nazwa substancji Okres uśredniania wyników Poziom dopuszczalny lub docelowy Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu Termin osiągnięcia pomiarów substancji w powietrzu docelowego w roku kalendarzowym poziomu 1 PM10 24 godziny 50 μg/m 3 35 razy 2005 rok kalendarzowy 40 μg/m PM2,5 rok kalendarzowy 25 μg/m 3 b) Ołów a) rok kalendarzowy 0,5 μg/m Arsen a) rok kalendarzowy 6 ng/m Benzo(a)piren a) rok kalendarzowy 1 ng/m Kadm a) rok kalendarzowy 5 ng/m Nikiel a) rok kalendarzowy 20 ng/m a) całkowita zawartość tego pierwiastka w pyle zawieszonym PM10, a dla benzo(a)pirenu całkowita zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 b) wartość dopuszczalna pyłu PM2,5 bez marginesu tolerancji, który w 2015 r. przestał obowiązywać Pomiary imisji zanieczyszczeń pyłowych w województwie Ocena poziomu zapylenia powietrza atmosferycznego w Polsce jest dokonywana na podstawie porównania stężenia pyłu o średnicy ziaren do 10μm z jego dopuszczalnym poziomem w powietrzu, określonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031) [5]. Wartościami normatywnymi dla imisji pyłu zawieszonego są wartości dobowego i rocznego poziomu dopuszczalnego pyłu PM10, poziomu dopuszczalnego ołowiu zawartego w pyle PM10 (opisane we wstępie działu w tabeli 3.25) oraz poziomy docelowe arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu (tabela 3.26). Pomiary manualne stężenia pyłu PM10 w województwie łódzkim są wykonywane na 16 stanowiskach pomiarowych przy użyciu metody wagowej z separacją frakcji pyłu o średnicy ziaren poniżej 10µm, zgodnie z metodyką referencyjną UE oraz normą PN-EN 12341:2014. Pomiary ciągłe stężenia pyłu PM10 wykonywane są na 8 stanowiskach z wykorzystaniem metod mikrowagi oscylacyjnej, nefelometrii oraz pochłaniania promieniowania ß. Wszystkie metody pomiarów ciągłych są oficjalnie uważane za porównywalne z metodyką referencyjną (przy użyciu stosownych współczynników korekcyjnych). Oprócz pomiarów prowadzonych przez WIOŚ, dodatkowo na terenie województwa łódzkiego funkcjonowały dwa stanowiska ciągłych pomiarów stężenia pyłu PM10, obsługiwane przez elektrownię Bełchatów (stanowisko w Bełchatowie na osiedlu Przytorze oraz na terenie wiejskim w Parzniewicach, w gm. Wola Krzysztoporska, 14 km na wschód od elektrowni). Oba stanowiska nie są brane pod uwagę w rocznych ocenach jakości powietrza. Oprócz pomiarów stężenia pyłu PM10 na 5 stanowiskach pomiarowych, prowadzone są także pomiary stężenia pyłu PM2,5, drobnej frakcji pyłu, stanowiącej 50-70% masy pyłu PM10. Od 2012 r. wskaźnik ten uwzględniony jest w znowelizowanym rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. W ramach pomiarów składu chemicznego pyłu PM10 w 2015 r. na 6 stanowiskach pomiarowych były prowadzone pomiary zawartości w pyle ołowiu, arsenu, kadmu, niklu. Na wszystkich 15 stanowiskach manualnych pomiarów stężenia pyłu PM10 w całym województwie były prowadzone pomiary zawartości benzo(a)pirenu (patrz tabela 3.26). Stanowiska pomiarów stężenia pyłu PM10 i PM2,5 w województwie łódzkim w 2015 r. przedstawia tabela

32 Tabela 3.26 Stanowiska pomiarów stężenia pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, funkcjonujące w województwie łódzkim w 2015 r. Lp. Adres Typ stacji Typ pomiaru Mierzony parametr Metoda pomiarowa 1 Brzeziny, Reformacka 1 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 2 Gajew, ujęcie wody stacja ochrony roślin manualny PM10 mikrowaga oscylacyjna 3 Kutno, Kościuszki 26 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 4 Łowicz Sieniewicza 62 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 5 Łódź, Czernika 1/3 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 6 Łódź, Czernika 1/3 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM2,5 LVS 7 Łódź, Czernika 1/3 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM2,5 odbicie promieniowania beta 8 Łódź, Gdańska 16 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 9 Łódź, Kilińskiego 102/102a Stacja komunikacyjna automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 10 Łódź, Legionów 1 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 11 Łódź, Legionów 1 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM2,5 LVS 12 Łódź, Rudzka 60 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 13 Łódź, Zachodnia 40 stacja komunikacyjna automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 14 Opoczno, plac Kościuszki 15 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 15 Pabianice, Kilińskiego 4 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 16 Pabianice, Konstantynowska stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 17 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 18 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 19 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM2,5 LVS 20 Radomsko, Rolna 2 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 21 Radomsko, Rolna 2 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna 22 Rawa Mazowiecka, Niepodległości 8 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 23 Sieradz, Grunwaldzka 28 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 24 Skierniewice, Marii Konopnickiej 5 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 25 Tomaszów Mazowiecki, św. Antoniego 43/45 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 26 Wieluń, POW 12 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 27 Zduńska Wola, Królewska 10 stacja pomiaru tła miejskiego manualny PM10 LVS 28 Zgierz, Mielczarskiego 1 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM2,5 mikrowaga oscylacyjna 29 Zgierz, Mielczarskiego 1 stacja pomiaru tła miejskiego automatyczny PM10 mikrowaga oscylacyjna LVS (z ang. Low Volume Sampler) to pomiar niskiego przepływu, porównywalny z metodą referencyjną Ocena imisji pyłu zawieszonego PM10 Na podstawie wyników kolejnych rocznych ocen jakości powietrza województwie łódzkim w latach co roku stwierdzano potrzebę realizacji programów ochrony powietrza ze względu na ponadnormatywne stężenie pyłu zawieszonego PM10 w obu strefach oceny jakości powietrza. Liczba obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 w 2015 r. była większa niż w roku poprzednim. W porównaniu z latami poprzednimi zasięg obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 był większy. Średnia roczna wartość poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 była przekroczona na 9 stanowiskach spośród 24 stanowisk pomiarowych w województwie (o kompletności serii pomiarowej co najmniej 90%), w tym w na 2 stanowiskach w aglomeracji łódzkiej. Podobnie jak latach poprzednich wartość 24-godzinna poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 w 2015 r. została przekroczona na wszystkich stanowiskach pomiarowych w województwie, z wyjątkiem dwóch (Gajew stanowisko pomiaru tła regionalnego, Łódź-Widzew stanowisko pomiaru tła miejskiego, osiedle bloków). Na kolejnych dwóch stanowiskach o kompletności serii pomiarowej poniżej 90% również zanotowano liczbę przekroczeń dobowej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 poniżej 35 dni. Do określenia obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 wykorzystano metody matematycznego modelowania jakości powietrza przy użyciu modelu Calmet/Calpuff. Na podstawie obliczeń wyznaczono zasięg pól imisji dla średniej rocznej i 24-godzinnej wartości stężenia pyłu zawieszonego PM10 (patrz mapa 3.10 i 3.11). Wyniki obliczeń modelowych zweryfikowano poprzez ich porównanie z wynikami pomiarów. Na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza oszacowano liczbę ludności zamieszkałej na terenach zakwalifikowanych jako obszary przekroczeń. W szacunkach wykorzystano analizy przestrzenne rozkładu pól imisji oraz dane o liczbie mieszkańców, w siatce pól 250m x 250m. Na tej podstawie oszacowana została maksymalna liczba ludności, narażonej na ponadnormatywny poziom stężenia pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P w składzie pyłu PM10 (patrz tabela 3.27). 119

33 Tabela 3.27 Powierzchnia obszarów przekroczeń oraz liczba mieszkańców narażonych na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 i PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 w województwie łódzkim w 2015 r. Aglomeracja łódzka Strefa łódzka Razem w województwie Parametr Powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] Liczba mieszkańców obszarów przekroczeń Powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] Liczba mieszkańców obszarów przekroczeń Powierzchnia obszarów przekroczeń [km 2 ] Liczba mieszkańców obszarów przekroczeń. BaP (rok) 382, , , PM10 (24-godz.) 209, , , PM10 (rok) 21, , , PM2,5 (rok) 44, , , Powierzchnia obszarów przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu PM10 w powietrzu wzrosła względem roku poprzedniego. Wzrost ten zaobserwowano w strefie łódzkiej (PL1002). Wynika on ze zmiany metodyki szacowania emisji powierzchniowej na potrzeby matematycznego modelowania jakości powietrza. Po raz pierwszy matematyczne modelowanie jakości powietrza wykorzystano do wsparcia oceny jakości powietrza w skali całego kraju. W związku ze zmianą skali opracowania (obszar całego kraju), wykonawca prac na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska dokonał inwentaryzacji emisji według ujednoliconej metodyki. Mimo to liczba ludności narażonej na przekroczenie 24-godzinnej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu w województwie wyniosła aż tysięcy i zmalała względem roku poprzedniego o około 2,5%. Należy podkreślić, że połowa mieszkańców województwa łódzkiego żyje na obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10. W miastach aglomeracji łódzkiej obszar przekroczeń 24-godzinnej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 ponownie zmalał względem roku poprzedniego o kolejne 6%, liczba ludności narażonej na przekroczenie stanowiła 85,8% liczby mieszkańców aglomeracji łódzkiej. Obszar przekroczeń rocznej wartości poziomu dopuszczalnego w aglomeracji łódzkiej objął swym zasięgiem centrum Łodzi, Pabianic i Zgierza. Poza aglomeracją łódzką obszary przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 występowały w centrach miast powiatowych (Brzeziny, Opoczno, Piotrków Trybunalski, Radomsko, Sieradz, Łowicz, Tomaszów Mazowiecki, Skierniewice, Zduńska Wola), obejmując łącznie powierzchnię 24,2 km 2. Ponieważ przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 występują wyłącznie na obszarach zurbanizowanych, należy stwierdzić, że ludność narażona na ponadnormatywne stężenie pyłu stanowi co roku ponad 70% mieszkańców wszystkich miast w województwie łódzkim. Powyższe porównania obrazują skalę nasilających się problemów aerosanitarnych, występujących od lat w większości miast województwa. Główną przyczyną przekroczenia wartości dopuszczalnych jest nadmierna emisja niska z dużych obszarów zwartej zabudowy śródmiejskiej, niepodłączonej do sieci cieplnej, spowodowana opalaniem węglem kamiennym. Należy stwierdzić, że emisja niska stanowi główny problem wszystkich miast Polski. Na podstawie danych z Narodowego Spisu Powszechnego GUS, przeprowadzonego w 2005 r. wynika, że w spośród 879 tys. mieszkań w województwie łódzkim 52,5% ogrzewanych jest przez indywidualną instalację centralnego ogrzewania w budynkach jednorodzinnych bądź też piece. Przestrzenne zróżnicowanie rocznej oraz 24-godzinnej wartości stężenia pyłu PM10 w województwie przedstawiają mapy 3.10 i Oprócz wzrostu wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza w okresie grzewczym, dodatkową przyczyną wzrostu stężenia pyłu w powietrzu są często występujące warunki meteorologiczne, sprzyjające koncentracji emitowanych substancji (inwersja termiczna w przygruntowych warstwach atmosfery, mała prędkość wiatru). Inwersja termiczna jest szczególnie uciążliwym zjawiskiem dla jakości powietrza na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, gdzie występuje emisja niska z palenisk domowych. Wartości stężenia średniego rocznego, liczbę przekroczeń dobowej wartości dopuszczalnej oraz pozostałe parametry statystyczne serii pomiarów pyłu PM10 i PM2,5 w 2015 r. przedstawia tabela

34 Mapa 3.10 Rozmieszczenie średniorocznych wartości stężenia pyłu zawieszonego PM10 w województwie łódzkim w 2015 r. Mapa 3.11 Rozmieszczenie 36 maksimów średniodobowego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w województwie łódzkim w 2015 r. 121

35 Tabela Wyniki pomiarów stężenia pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 w województwie łódzkim w 2015 r. Strefa Kod strefy Kod stacji Nazwa stacji Adres Dł. geogr. Szer. geogr. Rodzaj pomiaru Parametr Czas uśredn. Rodzaj Jednostka stężenia Poziom dopuszczalny Dopuszczalna krotność przekroczeń Reprezentatywność wg JPOAT L. pom. Kompl. % Sa S 24 >D 24 Percentyl 90,4% strefa łódzka PL1002 LdBrzeReform Brzeziny-Reformacka 1 Brzeziny, Reformacka , ,13 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,0 41, ,0 strefa łódzka PL1002 LdKutnKosciu Kutno-Kościuszki 26 Kutno, Kościuszki , ,13 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,7 34, ,0 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,7 42, ,0 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,8 39, ,0 strefa łódzka PL1002 LdLowiczSien Łowicz-Sieniewicza 62 Łowicz, Sieniewicza , ,07 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilaset m ,0 40, ,0 strefa łódzka PL1002 LdOpocPlKosc Opoczno-Pl Kościuszki 15 Opoczno, Plac Kościuszki , ,03 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,9 55, ,0 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,9 39, ,0 strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście , ,86 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,4 40, ,0 strefa łódzka PL1002 LdRadomsRoln Radomsko-Rolna 2 Radomsko, Rolna , ,25 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,5 43, ,3 strefa łódzka PL1002 LdRawaNiepod Rawa Mazowiecka-Niepodległości 8 Rawa Mazowiecka, Niepodległości , ,15 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,7 37, ,0 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,0 35, ,0 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,0 39, ,0 strefa łódzka PL1002 LdToMaSwAnto TomaszówMaz.-św. Antoniego 43 Tomaszów Mazowiecki, św. Antoniego 43/ , ,53 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,0 42, ,0 strefa łódzka PL1002 LdWieluPOW12 Wieluń-POW 12 Wieluń, P.O.W , ,18 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,2 35, ,0 strefa łódzka PL1002 LdZduWoKrole ZduńskaWola-Królewska 10 Zduńska Wola, Królewska , ,18 manualny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,7 42, ,0 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzKilins Łódź-Kilińskiego 102/102a Łódź, Kilińskiego 102/102a , ,55 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,8 42, ,3 strefa łódzka PL1002 LdGajewUjWod Gajew Gajew, Ujęcie wody , ,70 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkanaście km ,2 23, ,9 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzGdansk Łódź-Gdańska 16 Łódź, Gdańska , ,48 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,2 32, ,0 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzZachod Łódź-Zachodnia 40 Łódź, Zachodnia , ,37 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,3 31, ,5 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzCzerni Łódź-Widzew Łódź, Czernika 1/ , ,98 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,2 25, ,2 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKonsta Pabianice-Polfa Pabianice, Konstantynowska , ,73 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,0 37, ,0 strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście , ,86 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilkaset m ,2 39, ,3 strefa łódzka PL1002 LdRadomsRoln Radomsko-Rolna 2 Radomsko, Rolna , ,25 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,1 30, ,2 aglomeracja łódzka PL1001 LdZgieMielcz Zgierz-Śródmieście Zgierz, Mielczarskiego , ,09 automatyczny PM10 24-godz. średnia ug/m kilka km ,0 28, ,5 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzCzerni Łódź-Widzew Łódź, Czernika 1/ , ,98 manualny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilka km ,9 22,1 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 manualny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilkaset m ,7 29,7 strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście , ,86 manualny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilkaset m ,7 31,6 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzCzerni Łódź-Widzew Łódź, Czernika 1/ , ,98 automatyczny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilka km ,8 21,1 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzGdansk Łódź-Gdańska 16 Łódź, Gdańska , ,48 automatyczny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilka km ,3 25,6 aglomeracja łódzka PL1001 LdZgieMielcz Zgierz-Śródmieście Zgierz, Mielczarskiego , ,09 automatyczny PM2,5 rok średnia ug/m 3 25 kilka km ,8 20,5 122

36 Stężenie pyłu zawieszonego PM10 ulega cyklicznym wahaniom. Zmienność koncentracji pyłu zawieszonego w powietrzu w obrębie obszarów zurbanizowanych charakteryzuje się widocznym cyklem rocznym, tygodniowym oraz dobowym. Jest to związane z cyklicznością emisji pyłu oraz częściowo ze zmiennością warunków jego rozprzestrzeniania w różnych porach roku i doby. Na występowanie cyklu tygodniowego ma wpływ zróżnicowanie aktywności przemysłowej i transportowej w dni robocze i weekendy. Istotny wpływ na dobowy przebieg zapylenia powietrza ma dobowy cykl emisji w mieście oraz występowanie szczytów komunikacyjnych na głównych arteriach komunikacyjnych miast (wzniecanie pyłu w kanionach ulicznych). Dobowe wahania koncentracji pyłu zawieszonego są największe w okresie zimowym, przy wzmożonej emisji niskiej. Wartości 1-godzinnego stężenia PM10 mogą sięgać chwilowo nawet kilkuset μg/m 3. Udział drobnej frakcji pyłu w ogólnej masie pyłu PM10 także ulega zmianom w ciągu doby. Depozycja metali ciężkich i WWA w pyle zawieszonym PM10 Zawartość metali ciężkich i benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 w 2015 r. była mierzona w województwie łódzkim na 6 stanowiskach pomiarowych (arsen, kadm, nikiel, ołów) oraz na 15 stanowiskach pomiarowych (benzo(a)piren jako wskaźnik WWA). Do pomiarów wykorzystywane były poborniki pyłu typu LVS (z których filtry zbierano do analiz w ramach prób składanych). Dodatkowo na 1 stanowisku pomiarów tła miejskiego prowadzone były pomiary zawartości dodatkowych 6 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w pyle PM10 (benzo(a)antracen, benzo(b) fluoranten, benzo(j)fluoranten, benzo(k)fluoranten, dibenzo(a,h)antracen, indeno (1,2,3-cd)piren). Na podstawie wyników pomiarów należy stwierdzić, iż poziom stężenia wszystkich mierzonych metali w pyle PM10, podobnie jak w latach ubiegłych, nie przekraczał dopuszczalnego poziomu ołowiu oraz poziomów docelowych niklu, kadmu oraz arsenu. Imisja metali ciężkich w województwie łódzkim nie stanowi większego zagrożenia ze względu na brak w regionie silnie rozwiniętego przemysłu metalurgicznego. Wskazują na to również wyniki obliczeń z wykorzystaniem modelu matematycznego Calmet/Calpuff z lat ubiegłych. Należy zauważyć, że najwyższe średnie roczne stężenie metali w pyle PM10 występuje na obszarach gęstej zabudowy śródmiejskiej. Wyniki pomiarów stężenia metali i benzo(a)pirenu w pyle PM10 w 2015 r. przedstawia tabela Tabela 3.29 Statystyki serii wyników pomiarów stężenia metali i WWA w pyle PM10 w 2015 r. Reprezentatywność L. pom. Kompl. % Sa Poziom dopuszczalny Strefa Kod strefy Kod stacji JPOAT Nazwa stacji Adres Dł. geogr. Szer. geogr. Parametr Czas uśredn. Rodzaj Jednostka stężenia aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilkaset m ,9 1,65 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 BaA(PM10) rok średnia ng/m 3 kilkaset m ,9 2,70 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 4,57 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 BbF(PM10) rok średnia ng/m 3 kilkaset m ,9 4,83 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 BjF(PM10) rok średnia ng/m 3 kilkaset m ,9 2,09 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 BkF(PM10) rok średnia ng/m 3 kilkaset m ,9 1,68 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilkaset m ,9 0,67 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 IP(PM10) rok średnia ng/m 3 kilkaset m ,9 6,36 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilkaset m ,9 2,22 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzLegion Łódź-Legionów 1 Łódź, Legionów , ,10 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilkaset m ,9 0,02 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilka km ,0 1,58 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilka km ,1 5,97 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilka km ,0 0,49 123

37 Strefa Kod strefy Kod stacji JPOAT Nazwa stacji Adres Dł. geogr. Szer. geogr. Parametr Czas uśredn. Rodzaj Jednostka stężenia Poziom dopuszczalny Reprezentatywność L. pom. Kompl. % Sa aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilka km ,0 2,14 aglomeracja łódzka PL1001 LdLodzRudzka Łódź-Rudzka 60 Łódź, Rudzka , ,09 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilka km ,0 0,02 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilkaset m ,9 1,82 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,4 5,35 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilkaset m ,9 0,49 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilkaset m ,9 1,80 aglomeracja łódzka PL1001 LdPabiKilins Pabianice-Kilińskiego 4 Pabianice, Kilińskiego , ,45 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilkaset m ,9 0,02 strefa łódzka PL1002 LdBrzeReform Brzeziny-Reformacka 1 Brzeziny, Reformacka , ,13 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilka km ,9 8,71 strefa łódzka PL1002 LdKutnKosciu Kutno-Kościuszki 26 Kutno, Kościuszki , ,13 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 3,87 strefa łódzka PL1002 LdLowiczSien Łowicz-Sieniewicza 62 Łowicz, Sieniewicza , ,07 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilaset m ,9 6,25 strefa łódzka PL1002 LdOpocPlKosc Opoczno-pl Kościuszki 15 Opoczno, plac Kościuszki , ,03 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 15,63 strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr strefa łódzka PL1002 LdPioTrKraPr Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Tryb.-Krakowskie Przedmieście Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście 13 Piotrków Trybunalski, Krakowskie Przedmieście , ,86 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilkaset m ,9 1, , ,86 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,6 7, , ,86 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilkaset m ,9 0, , ,86 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilkaset m ,9 1, , ,86 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilkaset m ,9 0,03 strefa łódzka PL1002 LdRadomsRoln Radomsko-Rolna 2 Radomsko, Rolna , ,25 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,6 7,43 strefa łódzka PL1002 LdRawaNiepod Rawa Mazowiecka- Niepodległości 8 Rawa Mazowiecka, Niepodległości , ,15 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilka km ,9 6,60 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilka km ,9 1,91 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilka km ,9 3,92 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilka km ,9 0,32 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilka km ,9 1,75 strefa łódzka PL1002 LdSierGrunwa Sieradz-Grunwaldzka 28 Sieradz, Grunwaldzka , ,45 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilka km ,9 0,02 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 As(PM10) rok średnia ng/m 3 6 kilkaset m ,9 1,43 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 6,19 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 Cd(PM10) rok średnia ng/m 3 5 kilkaset m ,9 0,40 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 Ni(PM10) rok średnia ng/m 3 20 kilkaset m ,9 1,61 strefa łódzka PL1002 LdSkierKonop Skierniewice-Konopnickiej 5 Skierniewice, Marii Konopnickiej , ,53 Pb(PM10) rok średnia ng/m 3 0,5 kilkaset m ,9 0,02 strefa łódzka PL1002 LdToMaSwAnto TomaszówMaz.- św. Antoniego 43 Tomaszów Mazowiecki, św. Antoniego 43/ , ,53 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 11,22 strefa łódzka PL1002 LdWieluPOW12 Wieluń-POW 12 Wieluń, P.O.W , ,18 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilka km ,6 5,19 strefa łódzka PL1002 LdZduWoKrole ZduńskaWola-Królewska 10 Zduńska Wola, Królewska , ,18 BaP(PM10) rok średnia ng/m 3 1 kilkaset m ,9 7,92 124

38 Mapa 3.12 Rozmieszczenie średniorocznych wartości stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM10 w województwie łódzkim 2015 r. W przeciwieństwie do stężenia metali, w przypadku benzo(a)pirenu corocznie stwierdza się znaczne przekroczenia poziomu docelowego na wszystkich stanowiskach pomiarowych w województwie. Ponadto obliczenia z wykorzystaniem matematycznego modelowania jakości powietrza wskazują na licznie występujące, duże obszary przekroczeń B(a)P, obejmujące zasięgiem około połowy powierzchni województwa łódzkiego. Jest to znacznie więcej niż w roku poprzednim. Różnica wynika ze zmiany metodyki szacowania emisji powierzchniowej na potrzeby matematycznego modelowania jakości powietrza w skali całego kraju. Należy nadmienić, że w latach poprzednich, w zależności od warunków meteorologicznych oraz metod szacowania wielkości napływu zanieczyszczeń z sąsiednich obszarów, powierzchnia obszaru przekroczenia poziomu docelowego B(a)P stanowiła około 1/3 powierzchni województwa. Na większości stanowisk pomiarowych w województwie, poza nielicznymi wyjątkami, średnie roczne stężenie benzo(a)pirenu w 2015 r. nieznacznie zmalało w porównaniu z rokiem poprzednim. W pozostałych miastach, zwłaszcza większych miastach powiatowych, gdzie nie są prowadzone pomiary składu pyłu PM10, określono przekroczenie poziomu docelowego B(a)P w powietrzu na podstawie obliczeń przy użyciu matematycznego modelu Calmet/Calpuff. Uzyskany w ten sposób rozkład przestrzenny poziomów imisji B(a)P w pyle PM10 w 2015 r. na terenie województwa przedstawia mapa W wyniku analizy przestrzennej oszacowano, że obszar objęty przekroczeniami poziomu docelowego B(a)P w 2015 r. w województwie zajmował powierzchnię aż 8082,4km 2 i był zamieszkany przez ponad 2 mln mieszkańców. Należy zauważyć, że przekroczenia poziomu docelowego B(a)P występowały na całym obszarze aglomeracji łódzkiej i oddziaływały na zdrowie wszystkich jej mieszkańców. Dzięki obliczeniom modelowym poziomu stężenia B(a)P, wykonanym oddzielnie dla poszczególnych grup emitorów, stwierdzono, że przyczyną występowania wysokich wartości stężenia tej substancji jest emisja niska. Stąd wśród obszarów przekroczeń przewaga obszarów nieuciepłownionej zabudowy śródmiejskiej i podmiejskiej. Proceder nielegalnego spalania przez mieszkańców odpadów komunalnych w paleniskach domowych potęguje problem przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w powietrzu. Ponadto wzmożoną emisję WWA, w tym B(a)P, powoduje spalanie drewna do celów grzewczych, co w gminach wiejskich o dużej lesistości stanowi dość częste zjawisko. Oznacza to, że zagrożenie jakości powietrza, związane z nadmierną koncentracją wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, jest poważnym problemem wszystkich miast województwa oraz wielu miejscowości ościennych, znajdujących się pod wpływem napływu zanieczyszczonych mas powietrza znad sąsiadujących obszarów zurbanizowanych. 125

39 3.2.4 Ocena imisji pyłu zawieszonego PM2,5 Wśród zanieczyszczeń pyłowych największe zagrożenie dla zdrowia ludności stanowią drobne frakcje pyłu zawieszonego. Wskaźnikiem udziału pyłu drobnego w powietrzu, jest PM2,5. Dyrektywa CAFE (Clean Air for Europe) określa średni roczny poziom dopuszczalny pyłu PM2,5, wynoszący 25 μg/m 3. Od 2015 r. nie obowiązuje margines tolerancji poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5. Biorąc pod uwagę udział pyłu PM2,5 w ogólnej masie pyłu zawieszonego PM10 oraz występowanie obszarów znacznych przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10, należy się spodziewać konieczności wdrożenia planów naprawczych ze względu na przekroczenie normy zawartości pyłu drobnego PM2,5 w powietrzu w wielu polskich miastach. Udział frakcji do 2,5 μm w ogólnej masie pyłu do 10μm nie ulega większym zmianom z roku na rok i wynosi 76-80%. Różnice udziału pyłu drobnego w ogólnej masie pyłu PM10 w poszczególnych miastach wynikają przede wszystkim z różnej struktury emisji poszczególnych frakcji w ogólnej masie pyłu na danym obszarze. Szacuje się, że pojazdy napędzane silnikami Diesla są istotnym źródłem emisji groźnych dla zdrowia, drobnych frakcji pyłu zawieszonego PM2,5. Szczególnie uciążliwe są pojazdy oznaczane skrótem BDV (Big Diesel Vehicles). Emitują one duże ilości spalin, z których, w ramach przemian w powietrzu, powstają ziarna pyłu zawieszonego o dużej toksyczności. Może to stanowić coraz poważniejszy problem ze względu na stale rosnącą liczbę tych pojazdów. Należy się więc spodziewać, że ograniczenia w zakresie komunikacji będą istotnym elementem programów ochrony powietrza, wdrażanych w przyszłości ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu drobnego w powietrzu. Prekursorami pyłu PM2,5 w powietrzu są substancje, emitowane do atmosfery z wielu różnych źródeł: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, amoniak, niemetanowe lotne związki organiczne. Rozkład przestrzenny pól imisji pyłu PM2,5 w województwie łódzkim przedstawia mapa Średnie roczne wartości stężenia pyłu PM2,5, mierzone na stanowiskach pomiarowych w województwie, były nieznacznie niższe niż w roku poprzednim. Przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 zanotowano na stanowiskach pomiarowych w Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim. Wartość średniego rocznego stężenia pyłu PM2,5 w Łodzi wyniosła 29,7 µg/m 3 (tj. 118,8% D a ). Obszar przekroczenia obejmował dzielnicę Łódź-Śródmieście oraz niewielkie obszary w dzielnicy Łódź-Widzew. W Piotrkowie Trybunalskim wartość średniego rocznego stężenia Fot. 3.4 Stacja automatyczna Łódź al. Jana Pawła II 15 pyłu PM2,5 wyniosła w centrum miasta 31,6 µg/m 3 (tj. 126,4% D a ). Obszar przekroczenia rocznej wartości poziomu dopuszczalnego obejmował centrum miasta. Na podstawie obliczeń z wykorzystaniem matematycznego modelowania jakości powietrza określono, że przekroczenia standardu jakości powietrza dla pyłu PM2,5 w miastach aglomeracji łódzkiej wystąpiły na obszarze o powierzchni 44,4 km 2. W całym województwie łódzkim obszary przekroczeń obejmowały powierzchnię 131,5 km 2. Mimo niewielkiego zasięgu, w 2015 r. w obszarach przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5, powiększonego o margines tolerancji, zamieszkiwało w województwie łącznie aż 531 tys. mieszkańców. Bartłomiej Świątczak - WIOŚ Literatura: 1. Grochowicz E., Korytkowski J.: Ochrona powietrza, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa Definicje pojęć z zakresu ochrony środowiska, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Air Quality Guidelines - Second Edition, Chapter 7.3 Particulate Matter, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark, Health risk of particulate matter from long-range transboundary air pollution, Draft 5, WHO, European Centre for Environment and Health, Bonn Office, Rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. nr 0, poz. 1031). 6. Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2014 r., WIOŚ, Łódź

40 Mapa 3.13 Rozkład przestrzenny pól imisji pyłu PM2,5 w województwie łódzkim w 2015 r. 127

41 3.2.5 Ocena jakości powietrza Podstawowym celem monitoringu jakości powietrza jest dostarczanie informacji na potrzeby oceny jakości powietrza na danym obszarze. Według zapisów ustawy Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zmianami) oceny jakości powietrza w województwie dokonuje Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Przepisy ustalają dwa rodzaje ocen jakości powietrza: oceny pięcioletnie oraz oceny roczne. Oceny jakości powietrza dokonuje się w odniesieniu do stref oceny. Są to obszary aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasta o liczbie ludności powyżej 100 tysięcy, bądź obszary powiatów niewchodzące w skład aglomeracji. Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim za rok 2015 wykonana została w podziale obszaru województwa na 2 strefy: aglomeracja łódzka oraz strefa łódzka. Podział obszaru województwa na strefy oceny jakości powietrza przedstawiają mapy 3.14 i Podział ten jest różny w odniesieniu do ochrony zdrowia oraz ze względu na ochronę roślin. W ocenie powietrza według kryteriów dotyczących ochrony roślin nie bierze się pod uwagę poziomu imisji substancji w powietrzu z obszarów aglomeracji oraz miast. Jednakże przy wyznaczaniu stref oceny jakości powietrza ze względu na stężenie ozonu według kryteriów ochrony roślin podano strefę łódzką jako obszar całego województwa, razem z miastami, z wyłączeniem jedynie aglomeracji łódzkiej. Mimo to zgodnie z wytycznymi GIOŚ wyniki pomiarów stężenia ozonu z obszarów miast nie zostały uwzględnione w ocenie tego wskaźnika dla ochrony roślin. W ocenach jakości powietrza klasyfikacji stref dokonuje się w kilku etapach, biorąc pod uwagę jakość powietrza na obszarach najwyższych stężeń w klasyfikowanej strefie. Pierwszym etapem jest cząstkowa ocena poziomu stężenia poszczególnych substancji w konkretnym czasie uśredniania ich stężenia. Drugim etapem jest określenie poszczególnych klas wynikowych poszczególnych substancji, równoznacznych z najgorszą klasą, uzyskaną we wszystkich normowanych okresach uśredniania danej substancji. Pięcioletnie oceny jakości powietrza są dokonywane cyklicznie co pięć lat w celu określenia potrzeb w zakresie modernizacji i przebudowy wojewódzkiego systemu rocznych ocen jakości powietrza. Na podstawie ocen pięcioletnich określane są metody ocen rocznych dla każdej strefy w województwie na najbliższych 5 lat. Na podstawie wykonanej w 2014 r. pięcioletniej oceny jakości powietrza w województwie łódzkim za lata [1], poszczególnym strefom oceny zostały przyporządkowane metody kolejnych pięciu rocznych ocen jakości powietrza. Metody oceny w poszczególnych strefach są uzależnione od stopnia zagrożenia stanu jakości powietrza. Przepisy regulują określone metody oceny, odpowiadające poszczególnym przedziałom stężenia zanieczyszczeń powietrza w danej strefie. Mapa 3.14 Strefy oceny jakości powietrza według kryteriów ochrony zdrowia Mapa 3.15 Strefy oceny jakości powietrza dla SO 2, NO x i O 3 według kryteriów ochrony roślin 128

42 Roczne oceny jakości powietrza dokonywane są co roku za rok poprzedni. Ich celem jest stwierdzenie przekroczeń dopuszczalnych i docelowych poziomów substancji w powietrzu oraz poziomów celu długoterminowego. Na podstawie wskazań z rocznych ocen jakości powietrza zarząd województwa ogłasza program ochrony powietrza dla stref oceny, zaklasyfikowanych do działań naprawczych. Działania te mają na celu osiągnięcie standardów jakości powietrza. Kryteria rocznej oceny jakości powietrza Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, stanowią: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, z ang. limit value (w niektórych przypadkach RMŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu określa dozwoloną liczbę przekroczeń określonego poziomu), zdefiniowany jako poziom substancji ustalony na podstawie wiedzy naukowej w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na ludzkie zdrowie i/lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w podanym terminie oraz nieprzekraczalny w czasie późniejszym [2]; dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, powiększony o margines tolerancji (w rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2015 nie obowiązywały już marginesy tolerancji dla żadnego ze wskaźników jakości powietrza); poziom docelowy (z ang. target value) dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowany ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin, zdefiniowany jako poziom substancji ustalony w celu unikania dalszego długoterminowego szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i/lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to jest możliwe i technicznie oraz ekonomicznie uzasadnione w określonym czasie [2]; poziom celu długookresowego (z ang. long-term objective), zdefiniowany jako poziom substancji w powietrzu, poniżej którego, zgodnie z obecnym stanem wiedzy naukowej, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi i/lub środowisko naturalne jako całość jest mało prawdopodobny; cel ten ma być osiągnięty w długim terminie, z wyjątkiem sytuacji, kiedy nie może być osiągnięty za pomocą proporcjonalnych działań, aby zapewnić skuteczną ochronę zdrowia ludzi i środowiska naturalnego. Pojęcie to odnosi się do ozonu, w podziale na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin [2]. Jeżeli ocenianej substancji nie przyznano marginesu tolerancji (MT), możliwymi klasami jakości powietrza są: A (najłagodniejsza klasa, poziom stężenia < D), C (najgorsza, poziom stężenia > D). Powyższym klasom przyporządkowano różne działania wymagane (tabela 3.30). Tabela 3.30 Klasy stref i wymagane działania, w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom dopuszczalny i nie jest określony margines tolerancji Klasa strefy A C Poziom stężeń zanieczyszczenia nieprzekraczający poziomu dopuszczalnego * powyżej poziomu dopuszczalnego* Wymagane działania utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakość powietrza, zgodnej ze zrównoważonym rozwojem określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych opracowanie programu ochrony powietrza POP w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (jeśli POP nie był uprzednio opracowany) kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań, mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń, określonych w RMŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Działania wynikające z przekroczenia poziomu docelowego lub poziomu celu długoterminowego przedstawiono w tabelach 3.31 i Tabela Klasy stref i oczekiwane działania, w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, w przypadku istnienia określonego poziomu docelowego zanieczyszczenia Klasa Poziom stężeń strefy zanieczyszczenia Oczekiwane działania A nieprzekraczający poziomu docelowego* brak C powyżej poziomu docelowego* dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych opracowanie programu ochrony powietrza w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, jeśli POP nie był opracowany pod kątem określonej substancji * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu 129

43 Tabela 3.32 Klasy stref i wymagane działania, w zależności od poziomów stężeń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego Klasa Poziom stężeń ozonu Wymagane działania strefy D1 D2 nieprzekraczający poziomu celu długoterminowego powyżej poziomu celu długoterminowego brak dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020 Wyniki rocznej oceny jakości powietrza W rocznej ocenie jakości powietrza w 2015 r. wykorzystano wyniki następujących pomiarów zanieczyszczenia powietrza: pomiary ciągłe na 93 stanowiskach pomiarowych automatycznych, pomiary dobowe na 63 stanowiskach pomiarowych manualnych. W rocznej ocenie jakości powietrza w województwie łódzkim w 2015 r. wykorzystano także wyniki matematycznego modelowania jakości powietrza dla pyłu PM10, pyłu PM2,5, zawartości w pyle PM10 benzo(a)pirenu. W poprzednich latach obliczenia przy użyciu modeli matematycznych wykonywane były w kilku zaledwie województwach w kraju, w tym w województwie łódzkim od 15 lat. Na potrzeby rocznej ceny jakości powietrza w 2015 r. matematyczne modelowanie jakości powietrza po raz pierwszy wykonane zostało na zlecenie GIOŚ dla obszaru całego kraju jako wsparcie rocznej oceny jakości powietrza, sporządzonej przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. W związku ze zmianą skali przestrzennej modelowania, zmieniły się metody szacowania emisji substancji do powietrza oraz sieć receptorów, dla których wykonywano obliczenia. Na podstawie wieloetapowej klasyfikacji jakości powietrza w strefach została określona konieczność realizacji programu ochrony powietrza ze względu na ochronę zdrowia w zakresie 3 parametrów: pył zawieszony PM10 (rok), pył zawieszony PM10 (24-godzinny), benzo(a)piren w pyle PM10 (rok), pył zawieszony PM2,5 (rok). Ze względu na przekroczenie rocznej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w 2015 r. wyznaczono do działań naprawczych obszary przekroczeń w 10 miastach na terenie obu stref oceny (patrz mapa 3.16). Ze względu na przekroczenie 24-godzinnej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM10 konieczne są działania naprawcze na obszarach przekroczeń w 36 miastach w obu strefach oceny w województwie oraz obszarach w 50 ościennych gminach wiejskich i 17 wiejskich częściach gmin miejsko-wiejskich (patrz mapa 3.17). Ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 konieczne są działania naprawcze na bardzo dużym obszarze, w granicach którego leżą wszystkie miasta w województwie oraz znaczne obszary wiejskie (patrz mapa 3.18). Najbardziej zwarte obszary przekroczenia obejmują duże połacie terenu w centralnej, wschodniej i południowej części województwa. W pozostałych częściach województwa obszary przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w pyle PM10 mają charakter wyspowy. Łącznie spośród 177 gmin w województwie łódzkim jedynie w 6 ościennych gminach wiejskich nie występują obszary przekroczenia poziomu dopuszczalnego B(a)P w pyle PM10. Są to gminy: Łanięta, Brąszewice, Brzeźno, Goszczanów, Klonowa, Bolesławiec. Ze względu na przekroczenie rocznej wartości poziomu dopuszczalnego stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w 2015 r. wyznaczono do działań naprawczych obszary przekroczeń w 22 miastach w województwie (Łódź, Pabianice, Bełchatów, Brzeziny, Działoszyn, Koluszki, Kutno, Łask, Łęczyca, Łowicz, Pajęczno, Piotrków Trybunalski, Opoczno, Ozorków, Radomsko, Rawa Mazowiecka, Sieradz, Tomaszów Mazowiecki, Wieluń, Zduńska Wola, Skierniewice, Zelów - patrz mapa 3.19). Zestawienie klas wynikowych z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia oraz ochrony roślin przedstawia tabela Obszary przekroczeń dopuszczalnych i docelowych poziomów substancji w powietrzu oraz poziomu celu długoterminowego przedstawiają mapy Podobnie jak w roku poprzednim stwierdzono przekroczenie poziomu celu długoterminowego stężenia ozonu, w wyniku czego nadano obu strefom oceny klasę D2. Przekroczenia występowały na obszarze prawie całego województwa. Tabela 3.33 Symbole klas wynikowych poszczególnych zanieczyszczeń w strefach oceny jakości powietrza według kryteriów oceny dla ochrony zdrowia oraz ochrony roślin Ocena wg kryteriów Ocena wg kryteriów Lp. Wskaźnik dla ochrony zdrowia dla ochrony roślin aglomeracja łódzka strefa łódzka strefa łódzka PL1001 PL1002 PL SO 2 A A A 2 NO 2 A A - 3 NO x - A 4 CO A A - 5 C 6 H 6 A A - 6 PM10 C C - 7 Pb A A - 8 As A A - 9 Ni A A - 10 Cd A A - 11 B(a)P C C - 12 PM2,5 C C - 13 O 3 A/D2 A/D2 A/D2 130

44 Mapa 3.16 Obszary przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 w 2015 r. Mapa 3.17 Obszary przekroczeń średniej 24-godzinnej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 w 2015 r. Mapa Obszary przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 w 2015 r. Mapa 3.19 Obszary przekroczeń średniej rocznej wartości poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 w 2015 r. Opracował: Bartłomiej Świątczak Literatura: 1. Pięcioletnia ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w latach , WIOŚ, Łódź Wytyczne do wykonania rocznej oceny jakości powietrza w strefach za 2015 rok zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska na podstawie obowiązującego prawa krajowego i UE, GIOŚ, Warszawa Roczna ocena jakości powietrza w województwie łódzkim w 2015 r., WIOŚ, Łódź

45 3.2.6 Chemizm opadów atmosferycznych i depozycja zanieczyszczeń do podłoża Badania chemizmu opadów atmosferycznych wraz z oceną depozycji zanieczyszczeń do podłoża stanowią jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska. Badania realizowane są od roku 1999, a ich celem jest dostarczenie informacji o wielkości i rozkładzie w skali kraju ładunków substancji zakwaszających, biogenów oraz metali ciężkich deponowanych do podłoża wraz z opadem atmosferycznym. Uzyskane dane, informując pośrednio o stopniu zanieczyszczenia powietrza, pozwalają m.in. ocenić skuteczność programów redukcji emisji zanieczyszczeń. Nadzór nad monitoringiem sprawuje GIOŚ we współpracy z IMGW-PIB Oddział Wrocław. Sieć pomiarowa składa się z 23 stacji badań chemizmu opadów atmosferycznych (stacje synoptyczne IMGW-PIB) gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń oraz 162 posterunków opadowych, charakteryzujących pole średnich sum opadów w całym kraju. Próby opadu mokrego pobierane są za pomocą automatycznych kolektorów na stacjach IMGW; tam na bieżąco oznaczana jest ilość opadu i jego ph. Analizy fizykochemiczne miesięcznych prób opadów wykonują akredytowane laboratoria WIOŚ. Zakres badań, określony przez GIOŚ, obejmuje: oznaczenie odczynu (wartość ph) i przewodności elektrolitycznej; oznaczenie stężeń anionów: SO 4 2-, NO 3-, NO 2-, Cl - ; oznaczenie stężeń kationów: NH 4+, Na +, K +, Ca 2+, Mg 2+ ; oznaczenie stężeń metali ciężkich: Zn, Cu, Cd, Ni, Pb i Cr; oznaczenie stężeń azotu ogólnego i fosforu ogólnego. Wyniki pomiarów ze stacji synoptycznych oraz wyniki badań laboratoryjnych przekazywane są do IMGW-PIB o. Wrocław, gdzie po ich analizie i weryfikacji merytorycznej dokonywane jest szacowanie wielkości depozycji na obszar całej Polski i jej poszczególnych jednostek administracyjnych. Wyniki obliczeń prezentowane są w postaci map i sprawozdań przekazywanych wojewódzkim inspektoratom ochrony środowiska. W województwie łódzkim stacja chemizmu opadów atmosferycznych znajduje się w Sulejowie (powiat piotrkowski). Dane ze stacji IMGW-PIB Sulejów Rok 2015 charakteryzował się wyjątkowo niską sumą opadów; na przeważającym obszarze kraju stanowiła ona 60-80% normy wieloletniej (mapy 3.20 i 3.21). Najmniej opadów notowano na Kujawach, we wschodniej Wielkopolsce, na Ziemi Sieradzkiej i na Śląsku. Na stacji IMGW w Sulejowie roczny opad atmosferyczny wynosił 443 mm i był o 387 mm niższy niż w roku 2014 oraz o 147 mm niższy od średniej z lat (1). Najwyższą miesięczną sumę opadów zanotowano w lipcu - 61 mm, przy średniej lipcowej z 16 ostatnich lat wynoszącej 91 mm. Najmniej opadów występowało w lutym 13,4 mm, przy średniej z lat w wys. 27,9 mm. Wyjątkowo suchym miesiącem w Polsce był sierpień; w Sulejowie spadło tylko 19 mm deszczu (średnia z 16 lat wynosiła 60,5 mm). Rozkład ubiegłorocznych opadów na stacji IMGW-PIB Sulejów na tle średniej z poprzednich lat badań przedstawiony został na rysunku 3.8. Mapa 3.20 Roczna suma opadu atmosferycznego w 2015 r. Źródło: IMGW-PIB ( Mapa 3.21 Anomalie rocznej sumy opadu atmosferycznego w porównaniu z okresem Źródło: IMGW-PIB ( 132

46 wysokość opadu w mm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia z lat Rys. 3.8 Miesięczny rozkład opadów atmosferycznych w roku 2015 na tle średniej z lat na stacji IMGW-PIB w Sulejowie W roku 2015 na stacji Sulejów pobrano 80 dobowych próbek opadów, w których oznaczono ph. Wartości ph mieściły się w zakresie 4,27-7,03, co odpowiadało odczynowi od bardzo kwaśnego do zasadowego. Średnia roczna wartość ważona ph wynosiła 5,04. Ponad połowa próbek (54%) posiadała odczyn kwaśny (ph<5,6), w tym dwie próbki, pochodzące z lutego i grudnia, miały odczyn bardzo kwaśny. Odczyn naturalny dla opadów atmosferycznych (lekko kwaśny, ph 5,6-6,0) stwierdzono w 24% prób. Pozostałe opady charakteryzowały się odczynem obojętnym; tylko jedna próba, pobrana w lipcu, posiadała odczyn zasadowy. W porównaniu z rokiem 2014 udział kwaśnych deszczy w próbkach dobowych spadł o 11% (1). Stężenia oznaczanych zanieczyszczeń w miesięcznych próbach opadów różniły się w skali poszczególnych miesięcy i sezonów, co związane jest ze zróżnicowanym poziomem emisji zanieczyszczeń do atmosfery, z procesami chemicznymi zachodzącymi w atmosferze, a także ze zmiennością warunków meteorologicznych, m.in. z kierunkiem napływu mas powietrza (transport zanieczyszczeń), ilością opadu, czasem jego trwania. Wielkość ładunku docierającego z opadem do podłoża kształtowana jest zarówno przez poziom stężenia zanieczyszczenia, jak i ilość opadu. W Sulejowie najwyższy łączny ładunek zanieczyszczeń dotarł do podłoża z opadami majowymi (najwyższe ładunki siarczanów, azotanów, potasu, wapnia, magnezu i cynku). Przykładowe rozkłady ładunków wybranych zanieczyszczeń na tle miesięcznych sum opadów przedstawiono na rysunku 3.9. Fot. 3.5 Stacja synoptyczna IMGW-PIB w Sulejowie fot. arch. WIOŚ 133

47 10 70 d epozycja mokra w mg/m 2 1 0,1 0, wysokość opadu w mm 0, I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wysokość opadu cynk miedź jon wodorowy ołów nikiel kadm d epozycja mokra w mg/m wysokość opadu w mm 10 1 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII wysokość opadu azot ogólny siarczany chlorki wapń sód potas 0 Rys. 3.9 Miesięczna depozycja wybranych zanieczyszczeń do podłoża w roku 2015 na stacji IMGW-PIB Sulejów Oszacowane wielkości ładunków zanieczyszczeń deponowanych na teren województwa łódzkiego (1) Wielkości ładunków jednostkowych i całkowitych obciążających całe województwo łódzkie oraz jego poszczególne powiaty oszacowane zostały przez wrocławski Oddział IMGW-PIB przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS). Obliczona średnioroczna suma opadów dla całego województwa łódzkiego w roku 2015, uwzględniająca dane ze stacji IMGW i wszystkich posterunków opadowych, była nieco niższa niż zmierzona w Sulejowie i wynosiła 423,4 mm. Zaznaczyć tutaj należy, że była to najniższa roczna wartość w ciągu 17 lat prowadzenia monitoringu chemizmu opadów. Roczne ładunki jednostkowe wahały się od ok. 0,6 g/ha w przypadku kadmu i chromu do ok. 11 kg/ha w przypadku siarczanów. Średni roczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany w 2015 roku na obszar województwa łódzkiego wyniósł 33,9 kg/ha i był mniejszy niż średni dla całego obszaru Polski o 10,2%. W porównaniu z rokiem 2014 nastąpił spadek rocznego obciążenia o 25,2%, przy niższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 239,9 mm (36,2%). Udział badanych zanieczyszczeń w ładunku sumarycznym przedstawiony został w tabeli

48 Tabela 3.34 Roczne obciążenie powierzchniowe województwa łódzkiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w roku 2015 (oszacowane przez IMGW-PIB Oddział we Wrocławiu) Lp. Wskaźnik Ładunek jednostkowy Ładunek całkowity (kg/ha rok) (tony) 1. Siarczany 10, Azot ogólny 8, Chlorki 5, Wapń 3, Azot amonowy 3, Sód 2, Azotyny + azotany 2, Potas 1, Magnez 0, Cynk 0, ,9 11. Fosfor ogólny 0, ,1 12. Miedź 0, , Jon wodorowy 0, ,2 14. Ołów 0,0054 9, Nikiel 0,0021 3, Chrom 0,0006 1, Kadm 0, ,038 W tabeli 3.35 uszeregowano powiaty według malejącej sumarycznej depozycji jednostkowej. Wynika z niej, że w roku 2015 najwyższym łącznym ładunkiem obciążona była północno-wschodnia część województwa: miasto Skierniewice z najwyższymi ładunkami chlorków, sodu, wapnia, magnezu i cynku, powiat rawski z najwyższymi ładunkami miedzi i niklu oraz powiat skierniewicki. Najniższym ładunkiem, według obliczeń, obciążone było miasto Piotrków Tryb. wraz z powiatem piotrkowskim. Na mapach przedstawiono rozkłady rocznych ładunków wybranych zanieczyszczeń wprowadzanych przez opady atmosferyczne na tereny powiatów województwa łódzkiego. Tabela 3.35 Sumaryczne obciążenie powierzchniowe powiatów województwa łódzkiego w roku 2015 (oszacowane przez IMGW-PIB Oddział we Wrocławiu) Lp. Powiat Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy (kg/ha rok) 1. Skierniewice 38,38 2. rawski 38,06 3. skierniewicki 37,41 4. sieradzki 36,01 5. poddębicki 35,88 6. radomszczański 35,41 7. łowicki 35,34 8. Łódź 35,28 9. zgierski 34, łęczycki 34, pabianicki 34, brzeziński 34, łódzki wschodni 34, zduńskowolski 34, wieluński 33, wieruszowski 33, kutnowski 33, opoczyński 33, łaski 32, pajęczański 31, tomaszowski 31, bełchatowski 30, piotrkowski 29, Piotrków Tryb. 28,25 Ocena wyników siedemnastoletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża wykazała, że całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa łódzkiego ładunkiem badanych substancji w roku 2015 było najniższe od początku prowadzenia badań (rysunek 3.10). W porównaniu z poziomem średnim z lat było niższe o 34,7%, przy niższej średniorocznej sumie opadów o 31,1%. Największe spadki w stosunku do średniej z ubiegłych lat dotyczyły: chromu o 79,3%, kadmu o 75,7%, ołowiu o 71,1%, niklu o 70,8% i wolnych jonów wodorowych o 66,2%. Najmniejszy spadek stwierdzono w przypadku sodu o 19,9%. Sytuacja taka związana była przede wszystkim z wyjątkowo niską sumą opadów w roku 2015, a w przypadku niektórych zanieczyszczeń (np. chromu, kadmu, niklu, jonów wodorowych, siarczanów) obserwuje się od kilku lat spadek stężeń w miesięcznych próbach opadów. Materiały źródłowe: 1. Wyniki badań monitoringowych w woj. łódzkim w 2015 roku - IMGW-PIB Oddział we Wrocławiu (autorzy: Ewa Liana, Michał Pobudejski, Ewa Terlecka, Wiesława Rawa) Fot. 3.6 autor: Marcin Wężyk Opracowała Marzanna Krzemińska 135

49 kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.22 Roczne ładunki jednostkowe siarczanów (w kg SO 4 2- /ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego wieruszowski wieluński 8,87-10,40 10,41-12,34 m. Piotrków Tryb. bełchatowski piotrkowski pajęczański radomszczański opoczyński kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.23 Roczne ładunki jednostkowe azotu amonowego (w kg N/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego wieruszowski wieluński 2,83-3,15 m. Piotrków Tryb. bełchatowski piotrkowski pajęczański radomszczański opoczyński 3,16-3,40 3,41-4,01 136

50 kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.24 Roczne ładunki jednostkowe wapnia (w kg Ca/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego wieruszowski wieluński m. Piotrków Tryb. bełchatowski piotrkowski pajęczański radomszczański opoczyński 2,98-4,00 4,01-4,99 kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.25 Roczne ładunki jednostkowe jonu wodorowego (w kg H + /ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego m. Piotrków Tryb. bełchatowski wieruszowski piotrkowski wieluński pajęczański radomszczański 0,0118-0,0170 0,0171-0,0244 opoczyński 137

51 kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.26 Roczne ładunki jednostkowe kadmu (w kg Cd/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego wieruszowski wieluński 0, , , , , ,00083 pajęczański m. Piotrków Tryb. bełchatowski piotrkowski radomszczański opoczyński kutnowski łęczycki łowicki poddębicki zgierski m. Łódź m. Skierniewice skierniewicki brzeziński rawski pabianickiłódzki wschodni zduńskowolski tomaszowski sieradzki łaski Mapa 3.27 Roczne ładunki jednostkowe ołowiu (w kg Pb/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2015 r. na obszary poszczególnych województw Polski oraz na tereny powiatów województwa łódzkiego wieruszowski wieluński 0,0042-0,0047 0,0048-0,0059 0,0060-0,0086 m. Piotrków Tryb. bełchatowski piotrkowski pajęczański radomszczański opoczyński 138

52 Rys Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym na obszar woj. łódzkiego w poszczególnych latach oraz średnioroczne sumy opadów 139

53 3.3 REAKCJE Programy ochrony powietrza i plany działań krótkoterminowych w woj. łódzkim Obowiązki organów ochrony środowiska, biorących udział w ocenie i zarządzaniu jakością powietrza, określa ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, implementująca dyrektywy unijne, tj. dyrektywę Rady 96/62/WE z 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza i w jej następstwie dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywę CAFE). W związku z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska są zobowiązane do dokonania tzw. rocznych ocen jakości powietrza i klasyfikacji stref za rok poprzedni oraz niezwłocznego ich przekazania zarządowi województwa, który na podstawie art. 91 wspomnianej ustawy ma obowiązek opracować naprawczy program ochrony powietrza dla stref, przy współudziale społeczeństwa. Następnie sejmik województwa uchwala program w drodze aktów prawa miejscowego, po zaopiniowaniu przez właściwe, ze względu na obszar występowania przekroczeń, samorządy lokalne. Integralną częścią programów ochrony powietrza, uchwalanych w celu osiągnięcia standardów jakości powietrza, są plany działań krótkoterminowych. Programy określają kierunki i zakres działań naprawczych, służących redukcji emisji substancji powodującej przekroczenie, natomiast plany działań krótkoterminowych zakres doraźnych działań krótkoterminowych, jakie należy podjąć, aby zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza w przypadku przekroczenia wartości progowych, tj. ryzyka przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych, przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych, przekroczenia poziomów informowania społeczeństwa, przekroczenia poziomów alarmowych, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z 18 września 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. poz. 1031). Niespełniająca standardów unijnych i krajowych jakość powietrza w zakresie pyłu zawieszonego PM10 dotyczy większości miast województwa łódzkiego i obszarów niektórych gmin wiejskich (szczególnie gmin w sąsiedztwie dużych miast). Przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 stwierdzono, poza nielicznymi wyjątkami, na obszarze całego województwa. Ponadnormatywne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 zidentyfikowano w miastach aglomeracji łódzkiej oraz w 19 miastach i kilku gminach wiejskich strefy łódzkiej. Znaczna część obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 w strefie łódzkiej została wskazana dopiero w Rocznej ocenie jakości powietrza w województwie łódzkim w 2015 r., czyli w roku, w którym nastąpiło kolejne zaostrzenie normy tego zanieczyszczenia. Programy ochrony powietrza w województwie łódzkim mają dziesięcioletnią historię. Pierwszy program ochrony powietrza określił wojewoda łódzki dla aglomeracji łódzkiej rozporządzeniem nr 3/2005 z 1 kwietnia 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego nr 101, poz. 1004), z uwagi na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i dwutlenku azotu w Łodzi, Pabianicach i Zgierzu. Podstawę do wykonania programu stanowiła ocena jakości powietrza i klasyfikacja stref za 2002 r., która była pierwszym tego typu dokumentem, opracowanym przez WIOŚ w Łodzi po wejściu w życie ustawy Prawo ochrony środowiska, aproksymującej przepisy unijne, realizowanym w ramach pomocy przedakcesyjnej Programu PHARE Następnym programem ochrony powietrza, określonym rozporządzeniem wojewody łódzkiego nr 7/2007 z 5 kwietnia 2007 r. (Dz. Urz. Woj. Łódz. nr 103, poz. 923 z r.) zostało objęte miasto Piotrków Trybunalski, po stwierdzeniu przez WIOŚ w Łodzi ponadnormatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 w wyniku oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref za 2005 r. Od 2008 roku organem właściwym do określania programów ochrony powietrza jest Sejmik Województwa Łódzkiego, który, realizując swój obowiązek ustawowy, uchwala naprawcze programy ochrony powietrza w celu poprawy jakości powietrza w strefach i obszarach wskazanych przez WIOŚ w Łodzi. Obowiązujące w 2015 r. programy ochrony powietrza i plany działań krótkoterminowych określone zostały następującymi uchwałami Sejmiku Województwa Łódzkiego: - dla strefy aglomeracja łódzka: Uchwała nr XXXV/689/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: aglomeracja łódzka. Kod strefy: PL1001. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2013 r. poz. 3434). link: lodzkie.eu/wdu_e/2013/3434/akt.pdf ZMIANY Uchwała nr XLI/764/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 29 października 2013 r. w sprawie zmia- 140

54 ny uchwały nr XXXV/689/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: aglomeracja łódzka. Kod strefy: PL1001. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2013 r. poz. 5517) link: lodzkie.eu/wdu_e/2013/5517/akt.pdf Uchwała nr VII/90/15 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 31 marca 2015 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXXV/689/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: aglomeracja łódzka. Kod strefy: PL1001. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2015 r. poz. 2102) link: lodzkie.eu/wdu_e/2015/2102/akt.pdf - dla strefy łódzkiej: Uchwała nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2013 r. poz. 3471) link: lodzkie.eu/wdu_e/2013/3471/akt.pdf ZMIANY Uchwała nr XLII/778/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 25 listopada 2013 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu, zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 106) link: lodzkie.eu/wdu_e/2014/106/akt.pdf Uchwała nr LIII/945/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 28 października 2014 r. w sprawie zmiany uchwały nr XXXV/690/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 26 kwietnia 2013 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu, zawartego w pyle zawieszonym PM10 oraz planu działań krótkoterminowych. Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 4557) link: lodzkie.eu/wdu_e/2014/4557/akt.pdf Do końca 2015 roku obowiązywały programy ochrony powietrza w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu przyziemnego: - dla strefy aglomeracja łódzka: Uchwała nr XLIII/796/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 17 grudnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu przyziemnego. Nazwa strefy: aglomeracja łódzka. Kod strefy: PL1001. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 366) link: WDU_E/2014/366/akt.pdf - dla strefy łódzkiej: Uchwała nr XLIII/797/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 17 grudnia 2013 r. w sprawie programu ochrony powietrza dla strefy w województwie łódzkim w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu przyziemnego. Nazwa strefy: strefa łódzka. Kod strefy: PL1002. (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 369) link: akt.pdf Realizacja programów ochrony powietrza w celu osiągnięcia poziomu docelowego ozonu zakończyła się, ponieważ od 2008 r. na obszarze województwa łódzkiego nie odnotowano kolejnego przekroczenia poziomu docelowego ozonu. Sejmik Województwa Łódzkiego określił również plan działań krótkoterminowych dla strefy łódzkiej z uwagi na przekroczenie wartości progowej informowania społeczeństwa o ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego ozonu: uchwała nr LIII/964/14 Sejmiku Województwa Łódzkiego z 28 października 2014 r. w sprawie planu działań krótkoterminowych dla strefy łódzkiej w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia przekroczeń poziomu alarmowego i poziomu docelowego ozonu przyziemnego oraz ograniczenia skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń (Dz. Urz. Woj. Łódz. z 2014 r. poz. 4487), link: dziennik.lodzkie.eu/wdu_e/2014/4487/akt.pdf. W związku z odnotowaniem w aglomeracji łódzkiej w 2015 r. przekroczenia wartości progowej informowania społeczeństwa o ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego ozonu, taki plan zostanie opracowany również dla aglomeracji łódzkiej. Z 14 wykonanych przez WIOŚ w Łodzi w latach rocznych ocen jakości powietrza wynika, że mimo obowiązywania od 10 lat programów ochrony powietrza, poprawa jakości powietrza 141

55 w strefach województwa łódzkiego następuje bardzo powoli i nadal odnotowuje się przekroczenia poziomu dopuszczalnych pyłu zawieszonego i poziomu docelowego benzo(a)pirenu w obu strefach. Przyczyn zbyt wolnego tempa poprawy jakości powietrza można upatrywać w małej intensywności realizacji działań naprawczych oraz niskiej świadomości społeczeństwa. Analizy wykonane w ramach ocen jakości powietrza i programów ochrony powietrza jednoznacznie wskazują, że przyczyną złej jakości powietrza jest emisja powierzchniowa, tzw. emisja niska, pochodząca ze spalania węgla w przestarzałych konstrukcyjnie paleniskach i kotłach sektora komunalno-bytowego oraz kotłowniach małej mocy, eksploatowanych przez drobne zakłady przemysłowe i usługowe, niewymagających pozwoleń emisyjnych lub zgłoszeń i w związku z tym działających poza kontrolą organów ochrony środowiska. Dużym problemem jest spalanie w lokalnych kotłowniach i paleniskach domowych odpadów, co stwarza ogromne zagrożenie dla zdrowia ludzi. W województwie łódzkim programy ochrony powietrza realizowane są sukcesywnie w miarę możliwości finansowych gmin. Rok 2015 kończy trzyletni okres sprawozdawczy, który jest okazją do podsumowania realizacji programów ochrony powietrza w województwie łódzkim. Szacowana pula środków finansowych, przeznaczonych w latach , głównie przez samorządy lokalne, na działania związane z poprawą jakości powietrza przekracza 12 mld zł. Najczęściej podejmowanymi działaniami naprawczymi są termomodernizacje budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych budynków mieszkaniowych komunalnych i spółdzielczych, realizowane przez samorządy gminne i spółdzielnie mieszkaniowe. Zmiana sposobu ogrzewania poprzez likwidację źródeł węglowych i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej dotyczy większych miast woj. łódzkiego, realizowana jest najczęściej przez lokalne przedsiębiorstwa ciepłownicze. Coraz częściej kompleksowej termomodernizacji towarzyszy instalowanie źródeł energii odnawialnej, zwłaszcza solarnych. Do popularnych działań można również zaliczyć działania związane z poprawą infrastruktury transportowej oraz poprawą dostępności transportu publicznego. Spośród wymienionych najbardziej kosztowne są działania związane z poprawą infrastruktury transportowej, i to na nie przeznaczono najwięcej środków finansowych w ostatnich latach. Realizacja programów w dużej mierze zależy od pomocy finansowej, udzielanej przez fundusze krajowe i unijne. Dostrzegając konieczność wspierania władz lokalnych na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu i poprawy jakości powietrza, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z wojewódzkim funduszem ochrony środowiska uruchomił programy priorytetowe, mające na celu zmniejszenie zużycia energii i rozwój niskoemisyjnego transportu, kładąc nacisk na rozwój odnawialnych źródeł energii. Możliwości dofinansowania działań, zmierzających do poprawy jakości powietrza w ramach planów gospodarki niskoemisyjnej, przewiduje Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego. W celu przyśpieszenia realizacji programów ochrony powietrza wraz z nowelą ustawy Prawo ochrony środowiska, dokonaną ustawą z 13 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U r. poz. 460) wprowadzono kary za brak realizacji działań naprawczych programów ochrony powietrza, określonych w uchwałach sejmików województw. W związku z nowymi możliwościami finansowymi jest nadzieja, że realizacja planów gospodarki niskoemisyjnej przyniesie wymierne efekty ekologiczne w postaci obniżenia poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 i benzo(a)pirenu. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym efektywność programów ochrony powietrza, zwłaszcza w zakresie ograniczania emisji niskiej, będącej główną przyczyną złej jakości powietrza, może okazać się zmiana ustawy Prawo budowlane, wprowadzona 11 września 2015 roku ustawą z 24 kwietnia 2015 roku o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz.U. z 2015 r. poz. 774). Poniższa mapa przedstawia gminy województwa łódzkiego, objęte programami ochrony powietrza w 2015 roku. 142

56 gminy objęte POP ze względu na przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 gminy objęte POP ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 gminy objęte POP ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)piirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10 gminy objęte POP ze względu na przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10, które będą objęte POP po jego aktualizacji opracowanej na przełomie również ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 gminy objęte POP ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10, które będą objęte POP po jego aktualizacji opracowanej na przełomie również ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 miasta gminy powiaty Mapa 3.28 Gminy objęte programami ochrony powietrza Opracował: Tomasz Pilaszek 143