PRZEGLĄD TECHNICZNY TYGODNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU. Oznaczanie naturalnych stanów wody w sztucznych jej zbiornikach.

Transkrypt

1 PRZEGLĄD TECHNICZNY TYGDNIK PŚWIĘCNY SPRAWM TECHNIKI I PRZEMYSŁU. Tm XLIII. Warszawa, dnia 30 marca 1905 r. J 13. znaczanie naturalnych stanów wdy w sztucznych jej zbirnikach. W Rsyi już d dawna znalazł, a i becnie jeszcze znajduje szerkie zastswanie, dla pdtrzymania zdlnści żeglwnej rzek, ddatkwe zasilanie ich wdą, z umyślnie w tym celu sztucznie urządznych wielkich zbirników. Jeden z pierwszych takich zbirników utwrzn jeszcze w 1722 r. dla pdtrzymania żeglugi w t. zw. Systemie Wyszniewłckim", który łączj^ł drgą wdną Włgę z Newą, przez zatamwanie biegu rz. Cny, wskutek czeg pwstał wielki zbirnik wdy, zwany fabrycznym", zawierający w sbie d 17 milinów saż. sześć. ( = 165 milinów m 3 ) wdy, nie licząc stałeg przepływu wzmiankwanej rzeki. W 1834 r. zamienin na zbirnik sztuczny jezir Kubeńskie, mające d 500 wirst kwadr. ( = 570 km 2 ) pwierzchni, za pmcą tamy Znamienitej", dla wypływającej z nieg rzeki Suchny. Zbirnik ten bejmuje d 125 mil. saż. sześć. (=1214 milinów Hi 3 ) wdy zapaswej. W r. 1841, dla pdtrzymania żeglugi na wyższej części rz. Włgi, utwrzn zbirnik Wyższy Włżski", przez zatamwanie wypływu tej rzeki z jezir: Pen, Włg i wsiług. Płączn te jezira przez pdniesienie pzimu ich wód, tak, że wytwrzyły zbirnik zajmujący kł 150 wirst kwadr. (=170 km 2 ) i zawierający d 40 milinów saż. sześć. ( = 390 milin, m 3 ) wdy. Nareszcie już statnimi czasj^, b w r. 1896, w takiż zbirnik sztuczny wdy zstał zamienine jezir Białe, dla wypływającej z nieg rzeki Szeksny, która wchdzi w skład znaneg systemu Maryj skieg", łącząceg wdną kmunikacyą Rybińsk z Petersburgem, a zatem mrze Kaspijskie z Baltyckiem. P tej drdze chdzić mgą statki z bciążeniem d pudów (=800 t). W zbirniku wzmiankwanym, zajmującym d 1000 wirst kwadr. ( = 1140 km 2 ) pwierzchni, mżna zebrać c najmniej 100 mil. saż. sześć. ( = 970 milin, wi") wdy zapaswej. C d rzek, wypływających z takich wielkich naturalnych zbirników, t. j. jezir, jak t: Szeksna z Białeg, Suchna z Kubeńskieg, Świr z negi, Newa z Ładgi, zauważyć trzeba, że w jezirach tych, a zatem i w miejscach wypływu z nich rzek, głębkści wdy zmieniają się stsunkw nieznacznie, same zaś miejsca wypływu mają charakter stałych, prawie niezmiennych prgów, wskutek czeg wydajnści tych rzek, w miejscach ich wypływów, znajdują się prawie zawsze w bardz prstej zależnści d dpwiednich im głębkści wdy; zależnść ta mż być przedstawina prawie zawsze wzrm Q=ah, w którym znacza: Q wydatek wdy na sk., /( dpwiadającą głębść na prgu i a stały współczynnik. Tak np. dla wyjścia rzeki Szeksny z jezira Białeg, udwdnin bezpśrednimi pmiarami prędkści prądów, jak i pśredni, za pmcą wzrów na zasadzie spadku, że ów stały współczynnik a wyraża się liczbą 27,7, wskutek c z e S : Q=27,7. A. W razie, gdy zachdzi ptrzeba taki wielki zbirnik naturalny wdy zamienić na sztuczny, przez urządzenie zastawy w miejscu wypływu z nieg rzeki, należy zawsze mieć na względzie tę klicznść, aby sam zbirnik nie zstał łatw przepełniny. Najstswnij i najbezpieczniej stałemu twrwi składwej części zastawy dać w tym celu takie wymiary, aby gdy ten będzie zupełnie twarty, nie następwał wcale naruszenie naturalneg biegu rzeczy. Inaczej mówiąc, trzeba aby przez tę część tamy przepływać mgła taż sama ilść wdy, jaka przepływała w tem miejscu w warunkach przyrdznych, t. j. przed zbudwaniem zastawy. W tym celu, przy stswnej szerkści twru części ruchmej zastawy, próg jej pwiniem być załżny niec niżej prgu naturalneg, wskutek czeg trzymuje się tylk bardz nieznaczny, prawie stały, pdpór wszelkich wdstanów w zbirniku, któreg przytem większa część równważy się istniejącym pprzedni w tem miejscu naturalnym spadkiem rzeki. Przy takich warunkach i p zbudwaniu tamy z zastawą ruchmą, gdy ta będzie zupełnie twarta, zbirnik pzstaje prawie w naturalnych warunkach, na jakich się znajdwał przed jej zbudwaniem, a zatem i w tym razi pzstanie w swej mcy pstawiny wyżej wzór na wydajnść: Q = ah. Że tak bywa w rzeczywistści, mże służyć za dwód tama, zbudwana w r. 1896, z uwzględnieniem wyżej wskazanych warunków, przy wypływie rzeki Szeksny z jezira Białeg: bezpśrednimi pmiarami prędkści prądów wykazan, że współczynnik a nie uległ w tym razie prawie żadnej zmianie i pzstał jak przedtem 27,7. Pnieważ taka tama psiada, według ptrzeby, zastawę ruchmą mniej lub więcej twieraną, lub też stanwi zastawę stałą, przet wskutek teg wdstan w zbirniku jest sztuczny i inny, niż ten, jakiby tam miał miejsce, gdyby zastawa była wciąż twarta, t. j. nie dpwiada stanwi przyrdznemu wdy i jest zwykle wyższy. tóż zachdzi częst ptrzeba znaczyć ten naturalny stan wdy w zbirniku, a także wpływ jaki wywiera sztucznie zatrzymana w nim wda na dalsze zmiany głębkści przy zastawie zupełnie twartej. Pdbne zadania mgą być rzstrzygnięte i w tym razie, gdy mamy tylk wzór d bliczenia rzchdów wdy p zbudwaniu tamy przez jej zupełnie twartą zastawę; tylk że w tym razie trzymane wyniki nie stsują się d stanów wdy w zbirniku, jakieby w nim zaszły w warunkach naturalnych, ale d teg stale zmienineg jeg stanu, jaki w nim występuje, p i wskutek zbudwania tamy. Mamy więc d rzwiązania dwa następujące zadania: I. znaczenie grubści warstwy wdy sztucznie zebranej w zbirniku, wskutek czasweg zamknięcia zastawy. Dla zebrania ptrzebnych w zbirniku zapasów wdy, zamyka się na czas pewien zastawę ruchmą, stanwiącą część tamy umieszcznej przy wypływie rzeki ze zbirnika, wskutek czeg pdnsi się wda w zbirniku. Przypuśćmy, że w chwili takieg zamknięcia, stan wdy w zbirniku, licząc d prgu zastawy ruchmej, był h v pczem w ciągu następneg, dwlnie małeg przeciągu czasu t, stan ten pdniósł się wyskść a\, tak, że głębkść wdy nad tymże prgiem w kńcu czasu t była h, = h l -\-d l. Pwiększenie stanu wdy w znacznym czasie t warstwę grubści d, pwstał z dwóch przyczyn: p pierwsze, że d zbirnika był naturalny przypływ wdy i pwtóre, że jej dpływ przez zastawę zstał w części lub zupełnie zatrzymany, przez częściw lub zupełne jej zamknięcie; zatem mżemy napisać: d l = + ^ci 4- z v gdzie J rk l znacza zmianę wielkści h Y wskutek naturalneg przypływu wdy d zbirnika, zaś 0, sztuczne pwiększenie tejże wielkści h x przez pewn zatrzymanie dpływu. Pnieważ przeciąg czasu t przyjęliśmy dwlnie mały, więc mżna uczynić przypuszczenie, że w ciągu teg czasu rzchód wdy Q n któryby się ujawnił przy zupełnie wlnej tamie, pzstawał stałym, dpwiednim stanwi wdy h lt zatem mielibyśmy: Q l t=ah l t i sztucznie zebranej warstwy wdy grubści z x nie byłby wcale. Jeżeli więc znaczymy przez %v x pwierzchnię zwierciadła wdy w zbirniku przy jej stanie h ti t w ciągu czasu t sztucznie zebrana w nim ilść wdy będzi w 1 e 1 ; ilści tej jednak nie byłby w zbirniku, gdyby zastawa była zupełnie twarta, b wtedy uszłaby przez nią ilść wdy Q t t, zatem nie pdlega wątpliwści, że z \ w i a ' ł i

2 152 PRZEGLĄD TECHNICZNY skąd widzimy, że grubść sztucznie zebranej warstwy wdy w czasie t, zaraz p pewnem zatamwaniu wdy, będzie: at, h = «i5 w 1 zatem naturalna wyskść wdy w kńcu czasu t byłaby ni zabserwwana, t. j. nie hy+di =h 2, lecz właściwiej z x (rys. 1). Rys. 1. Przypuśćmy dalej, że w następującym drugim takim samym przeciągu czasu t wdstan będzie h. A=h 2Ą-d 2, t, jak i wyżej, d 2 będzie się składał z dwóch części: Ą-k.,Ą-z 2 i jeżeli przez Q 2 znaczymy rzchód przy wdstanie h 2 s v a przez tv 2 dpwiednią pwierzchnię zbirnika, t zebrana w tym czasie sztucznie ilść wdy będzie: z 2 w 2 = Q.,t= at (h 2 zf), skąd dla z 2 trzymamy: 1F. znaczenie wpływu sztucznie zebranej w zbirniku wdy, na jej następujące stany p zupełnem twarciu zastawy. znaczmy przez hy wyskść wdy nad prgiem zastawy przed jej zamknięciem (mniejszem lub większem) i przypuśćmy, że w r skutek teg p przeciągu pewneg czasu wda pdnisła się d wyskści h x -\-Z, pczem zastawa zstała zirpełnie twarta; wtedy nastąpić mgą dwa przypadki, stswnie d naturalneg przypływu wdy d zbirnika, a mianwicie pzim jej mże się pdnsić lub padać. Te zmiany w pzimie wdy zachdziłyby w tym czasie niezależnie d pprzedzających stanów wdy w zbirniku, t, j. wda przybywałaby lub ubywała, bez względu na t, czy stan jej w zbirniku był h u czy też hyą-z. Weźmy pd uwagę pierwszy przypadek, gdy wda w zbirniku p twarciu zastawy przybywa. Pnieważ mżemy, jak wyżej, pwierzchnię zwierciadła zbirnika, przy różnych w nim stanach wdy, przyjąć za stałą i równą w, więc w bu razach, jak przy pzimic hy tak i przy pzimie hy -f- Z, wda, w przeciągu dwlnie małeg czasu t, pdnisłaby się wyskść d. Lecz pnieważ rzchód wdy przez zastawę według wzru Q=ah, gdy niema wai-stwy Z, byłby mniejszy, niż w razie, gdy ta statnia jest już zebrana, więc w pierwszym przypadku wda przybyłaby nie na wyskść dy, lecz na wyskść większą wartść ky (rys. 2), tak, że w rzeczywistści grubść przybyłej warstwy byłaby nic dy, lecz dyą-l\. d, Z 2 = (h 2 Zy). Rzumując w ten spsób, dla następneg czasu t trzymamy: at z, (h. i t. d., czyli w gól trle: przeciągu x. Zn = (h W. Z -i). Pnieważ w rzeczywistści pwierzchnie w u w.j... w n różnią się pmiędzy sbą nieznacznie, więc nie zrbimy wielkiej pmyłki, jeżeli zamiast tych wartści weźmiemy dpwiadającą im średnią wartść w, a znaczywszy przez a, trzymamy szereg następujących równań: z L = a h x z.j = a (h 2 Zy) z 3 = a.qi. i Zy z.^ z = a (h n Zy z 2... z _,). Ddawszy dpwiednie części tych równań i znaczywszy: i hy -j- h 2 trzymamy: n n Z = 1z = a [S h Zy + Z 2-\-Z \-Z n = Zz = Z {(t 4- h n t'h, l)*i4-(«-2)* *,_,}!,] gflzi Yih jest sumą bserwwanych wyskści wdy p każdym przeciągu czasu t nad prgiem zastawy, wielkści zaś z pwinny być bliczane p klei z równań pwyższych. Wzór ten służyć mże d bliczenia grubści warstwy wdy sztucznie zebranej w zbirniku, za dwlny czas nt =\ T, a zatem i d trzymania teg jej stanu, któryby był p upływie czasu T, gdyby zastawa była w ciągu tegż czasu zupełnie twartą. Rys. 2. Jeżeli znaczymy wydajnści przy twartej zastawie, dpwiadające wyskścim hy i hyą-z, przez q { i Q t, t różnica ky w grubści warstwy dy przy pwyższych wdstanach, pwstała właściwie wskutek różnicy w dpwiadających im wydajnściach, a zatem lcy W = (Qy qy) t =flt (Jly + Z~ li y), skąd trzymujemy: aj ky = Z. w Rzumując jak wyżej, mieć będziemy w ciągu następneg czasu t warstwę k 2, na jaką przybył wdy mniej, wskutek becnści w zbirniku warstwy Z, k 2^^-(Z-ky). W Przypuśćmy dalej, że w przeciągu trzecieg kresu t wda padła wyskść d :i (rys. 3), t w razie gdyby nie był warstwy Z, stan wdy też zniżyłby się, lecz ni wyskść d 8, ale wyskść mniejszą a s k s. znaczając dpwiadając wydajnści wdy przez Q 3 i q it trzymamy: (Q, <!,) t^at [{Hy + <h + K + d 2 + k 2 + Z- fc, k 2 ) - - (Al + Ax + fl 'i + d i t = at(z ky k 2 ) = w k. zatem:, at 'H = W ky k 2 ).

3 H: 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 153 Słwm, niezależnie d teg, czy stan wdy w zbirniku się pdnsi, czy też pada, mżemy dla «-teg przeciągu nie się tej grubści, p twarciu zastawy, zachdzi w ten bści Z zebranej sztucznie jej warstwy, przyczem zmniejsza czasu napisać: spsób, jak gdyby ta warstwa leżała tuż bezpśredni nad a t prgiem zastawy. Jc (Z w I rzeczywiście, przy takiem przypuszczeniu, w przeciągu pierwszej chwili p twarciu zastawy, ze zbirnika wypły at znaczywszy przez a i wyrażając l:,, h 3,.. le nie ilść wdy. Q } t=,azt, w funkcyi Jc 1, przy pmcy wyżej pdanych równań, trzymamy dla nich następujący szereg: Jc s = *Z(l a.f h A = az{l af "Ddawszy dpwiednie części tych równań i znaczywszy przez 6=1 a i przez trzymamy: K = ZJc = hj + h 2 + k Ą-K, IJc. = K= %Z{\ " '). wskutek czeg stan jej zniży się pewną wielkść d l (rys. 4); zatem mżemy napisać dj % w a t Z, skąd: d, - ii z. w, Pdczas uastępnej chwili t, z tegż zbirnika wypłynie ilść wdy: Q 2 t = at(z-d l ) i stan jej zniży się wyskść d.,, więc: a zatem d 2 w = at (Z - - d y ), 1 t,rr d 2 = (Z d x ) i t. d. Słwem, dla wielkści d v d 2... d trzymujemy w tym wypadku wzry analgiczne zupełnie z trzymanymi pprzedni dla wielkści /. Rys. 3. Pnieważ w nawiasie mamy szereg gemetryczny, któreg pierwszy wyraz jest 1 a statni 6"" 1, wykładnik 1> a liczba wyrazów «, więc suma takieg szeregu będzie: zatem Zk = 8 1_ -6, wiec będzie: 1 K=zZ b 1_- -6, 1-6 W celu znaczenia czasu 7', w któreg kńcu zebrana warstwa wdy Z zniży się znaczną wartść D, uczynimy w pdanych wyżej wzrach d, = d 2 d n... d wtedy z tych wzrów trzymamy dpwiednie wartści czasów. w d 1 a~ 2 w d Z d t 2 = a t x w d ~ a Z 2d ł k = 7v Z(l - 6"). lecz a 1- Pnieważ t mżna przyjąć dwlnie małem, więc as t < 1, zatem 6 będzie też ułamkiem prawidłwym, w wciąż zmniejszającym się z pwiększeniem jeg ptęgi i jakklwiek różnica 1 b n będzie, przy wzrście n, wciąż się pwiększać i zbliżać d jednści, t jednak nigdy granicy tej nie dsięgnie. Należy stąd wywniskwać, że K nigdy nie stanie się równem Z, czyli, że wpływ sztucznie zebranej wdy na późniejsz jej stany w zbirniku, p twarciu zastawy, chciaż z biegiem czasu ciągle się zmniejsza, jednak, teretycznie, nigdy nie ustaje. Nadt, z trzymanych wyżej równań dla K, łatw zauważyć, że ilści te są zupełnie niezależne tak d wielkści k u jak i d następujących, p twarciu zastawy, zmian wyskści wdy w zbirniku, zależą zaś wyłącznie i jedynie d gruw d Z (n 1)4 ' skąd łatw mżna zauważyć, że /, a zatem i ł T bęclziec, kiedy nastanie Z ~-nd, t. j. że sztucznie zebrana w zbirniku wda wysączy się z nieg dpier p upływie czasu nieskńczenie wielkieg. znaczyć czas T, p upływie któreg zebrana wda zniży się pewną wyskść, mżna jeszcze w następujący spsób: Niech wyskść zebranej w zbirniku wdy nad prgiem zastawy będzie Z (rys. 5) i przypuśćmy, że ptem wda d zbirnika więcej nie przybywa. P twarciu zastawy i p przeciągu pewneg czasu ł, wda bniży się d wyskści z. W następującym przeciągu czasu dt wda bniży się jeszcze dz\ dpwiadająca różniczce dz zawartść w zbirniku w- i

4 154 PRZEGLĄD TECHNICZNY dy wdz pwinna być równa ilści wypływu wdy ze zbirnika w tymże czasie dt, zatem będzie: wdz Qdt, lecz, przy warunku, że Q = az, mamy: skąd znów: wdz = azdf, wdz dt =. a z Jeśli z teg wzru weźmiemy całkę w granicach: dla pierwszej jeg części d 0 d T, a dla drugiej d Z d 0, t trzymamy: y = (ig^-ig0), lecz lg0 =, zatem T=:c; dla każdej zaś innej wielkści Z, nie zera, będziemy mieli: wzór łatwy rl bliczenia. Pnieważ wyżej zstała udwdnina ta własnść sztucznie zebranej w zbirniku warstwy wdy, że wypływ jej, przy zupełnie twartej zastawie, nie zależy wcale d następujących ptem zmian w wdstanach zbirnika iprzytem tak, jak gdyby warstwa tu leżała bezpśredni nad prgiem zastawy, przet psiadamy spsób znaczenia teg stanu wdy w zbirniku, jakiby nastąpił w razie, gdyby właśnie tej sztucznie zebranej warstwy nie był. W tym celu dść będzie d stanu wdy dpwiadająceg danemu czaswi, djąć pzstałą jeszcze p ten czas wyskść zebranej sztucznie jej warstwy. Franciszek Lewandwski, inż. pór pciągu, (prfilu) tru. znaczanie czasu biegu pciągów. Mc parwzu. Prędkść jednstajna biegu pciągów w zależnści d pdłużneg zarysu Wirtualna długść linii drgi żelaznej. Przyspieszny i zwlniny bieg pciągów. Strata czasu na rzpęd i zatrzymanie pciągu. Napisał A. Wasiutyński, inżynier, Prfesr Plitechniki Warszawskiej. (Ciąg dalszy d str. 127 w Na 11 r. b.). (i. pór mechanizmu parwzu. bserwacje Gss'a. Spstrzeżenim DEDUITS'A i FRANK'A, pmim całej ich dkładnści, mżna uczynić ten zarzut, że pór parwzów znaczny był przez bu tych badaczów przy zamkniętym regulatrze lub z djętymi suwakami, łącznikami krbwymi i trznami ppędwymi; gdy tymczasem przy rzważaniu pytań, dtyczących pracy parwzu, pżądanem jest znaczanie prów przezwyciężanych przez parę, t. j. występujących przy biegu parwzu pd działaniem pary. Wspmnian już pwyżej przyczynach, wskutek których pór parwzu przy regulatrze twartym i zamkniętym jest nie zupełnie jednakwy. Wbec teg zachdzi ptrzeba wyjaśnienia, w jakim zakresie rzeczne przyczyny mgą wywierać wpływ na wielkść pru parwzu i ile słusznem jest przyjmwanie pru parwzu przy działaniu pary równym prwi przy zamkniętym regulatrze, jak t zaleca DEDUITS, czy też takim, jaki trzymał FKANK dla parwzu z djętymi suwakami. Wewnętrzne pry mechanizmu parwzu pd działaniem pary mgą być znaczne tylk przy pmcy wykresów indykatrwych. Ciekawe są w tym względzie wyniki spstrzeżeń wyknanych w ten spsób statnimi czasy przez GSS'A Ł ) na stacyi dświadczalnej uniwersytetu w Purdue. Według tych spstrzeżeń pór mechanizmu parwzu wraz z prem, występującym przy tczeniu się kół wdzących, przezwyciężany był ciśnieniem na tłki, równem 0,27 atm., przyczem wielkść jeg prawie się nie zmieniała przy różnych prędkściach i różnym stpniu napełnienia cylindrów. pór występujący przy tczeniu się dwóch kół wdzących, przy bciążeniu 25,4 t, pwinien być przyjęty nie mniejszy aniżeli 2,5 kg/t, a więc przy średnicy kół wdzących równej 160 cm, średnicy cylindrów równej 4B,2 cm i skku tłków (il cm, w parwzie Schenectady, nad którym były wyknywane spstrzeżenia; na pór ten zużywał się nie aniżeli 25,4 2,1 D. SB ,0!) kg/cm ,2 2 pżyteczneg ciśnienia na tłki. W ten spsób przezwyciężenie sameg tylk pru mechanizmu parwzu wymagał ciśnienia na tłki nie większeg aniżeli 0,27 0,09 = 0,18 hj/cm, c dpwiada sile na bwdzie kła wdząceg: 0, ,2 2 = 128 kg, ') Bulletin du Cugres intern, des ehemins de fer r., Na 12. alb na 1 f ciężaru parwzu z tendrem kł - 2 kg lub cklwiek mniej. Razem z prem parwzu i tendra, jak pwzów, który mżna przyjąć kł 2,5 kg/t, całkwity ich pór wynsi kł 4*/ 2 kgjt, c jest zgdne z wzrami DEDUITS'A i FKANK'A. NADAL także psiłkwał się wykresami indykatrwymi d sprawdzania prów, trzymanych przez DEDUITS'A. Z jeg spstrzeżeń wynika, że praca prów parwzu wedle wzru (2) DEDUITS'A V+ 40 dbrze zgadza się z pracą tłków, wykazaną przez wykresy indykatrwe. Tylk, gdy wielkść siły pciągwej przekracza 3000 kg, praca prów z-naczna z wzru (2) kazała się mniejszą niż praca tłków, c dwdzi zależnści prów mechanizmu d ciśnienia pary. Wbec braku danych dświadczalnych niemżebnem jest wprwadzenie tej zależnści d bliczenia pru parwzu, c wreszcie nie przedstawia szczególneg znaczenia. Przyrst pru mechanizmu parwzu, pchdzący d ciśnienia pary, jest zapewne wgóle nieznaczny, skr zauważymy, że według spstrzeżeń GSS'A pór mechanizmu parwzu prawie wcale się nie zmienia przy rzmaitym stpniu napełnienia cylindrów 2 ). Nadt pdczas ruchu z zamkniętym regulatrem pjawiają się, jak wiadm, pry wyrównywające, prawdpdbnie nawet z nadmiarem, stratę pru, pchdząceg d ciśnienia pary. W ten spsób ze spstrzeżeń DEDUITS'A, NADAL'A i GSS'A mżna wyprwadzić wnisek, że pry mechanizmu parwzów ustrjów współczesnych, pdczas ruchu z zamkniętym czy też twartym regulatrem, mał różnią się pmiędzy sbą i wynszą nie mniej niż 4 4A- kg/t. Zwracając się d wywdów FKANK'A, należy zauważyć, że wzór jeg (12), wyprwadzny ze spstrzeżeń nad prem parwzów z djętymi suwakami 2,5 4- f 0, ,000142) 7 2 *) Według bliczeń Prank'a i prf. Petrwa, partych na wywdach teretycznych, pry mechanizmu parwzu, zależne d ciśnienia pary, pwinny wynsić d 4 d 6% ciśnienia znaczneg za pmcą indykatra. Sądząc z przytcznych danych, pry te w rzeczywistści są jeszcze znacznie mniejsze.

5 JYQ 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY a ci a a SH 05 h SB e d " J te Ml -+-> a N ij CM d" fl N hc ó 3 c '. N b c H >> + H cif i -N c3 I* I d C3 h CD*-Ki N a ' 0> 5 Pa CU _s ' 3 i i SD cu CD U N ±1 a *N ca R.i.". 'S f» a eg u c3* ca * N ca te -u 0 ri N.Q > -u Ci c N fcc p ca 5 a" te _s N 0). c t c3 ęże 'i-i H c> t<. N N U rh nr" S' II =? <0 N M r~ (M ^ca fl + >> 2 C C 5 te N < i i H PS G. <3 i-s W 5 [8 + CU CU H 0 fc CU CU c + I N c ca (H» CU pą a ~c ca '3 & ^3 C a) p 90 X <j & te 00 CU g 3 N r C ^ CU t c ^

6 gdyby był zastswany d znaczenia całkwiteg pru parwzu, dawałby przy nieznacznych prędkściach nieprawdpdbnie małe wartści. Ze zdaniem FRANK'A, że pór parwzu przy djętych suwakach jest taki sam jak i parwzu biegnąceg z twartym regulatrem, nie mżna się zgdzić, chciażby dlateg, że jakklwiek przez zdjęcie suwaków usuwa się pry pneumatyczne, których niema pdczas ruchu z regulatrem twartym, t jednak jedncześnie znikają przytem pry, pchdzące d ciśnienia pary, które pdczas ruchu z twartym regulatrem istnieją. Natmiast pór parwzu przy zamkniętym regulatrze wyrażany wzrem (11) FRANK'A w = 4 + [ 0, ± 4-0,000322) V 2 jest bardz zbliżny d pru, trzymywaneg z wzru (2) DEDUITS'A. Z wykresów 1, 2 i 3 (rys. 1, 2 i 3) widać, że pry pciągów rzmaiteg składu, bliczne na zasadzie wzrów DEDUITSA (2) i (3) raz FRANK'A (11), (13), (14) i (15), różnią się między sbą bardz nieznacznie. Przy prędkściach km/g. wzry DEDUITS'A dają w r góle wartści niec mniejsze, przy znacznych zaś prędkściach większe, niż wzry FRANK'A. Nie należy jednak zapminać, że spstrzeżenia, na których zasadzie wyprwadzn te wzry, wyknywane były w różnych krajach, a zatem przy użyciu typów tabru niec rzmaitych. Wbec zawiłści zjawisk bserwwanych, zupełnej zgdnści wyników spstrzeżeń teg rdzaju czekiwać nie mżna. Jednakże zarówn jedne jak i drugie spstrzeżenia zasługują na szczególne zaufanie, jak wyknane z tabrem współczesnym, ze szczególną dkładnścią i przy stswaniu spsbów najzasadniejszych. W badaniach FRANK'A wyjaśnin wpływ rzmaitych typów tabru na wielkść pru. Pierwtne spstrzeżenia pwtórzn pnwnie w statnich czasach i trzyman wyniki prawdę takie same. Spstrzeżenia DEDUITS'A wyknane były w warunkach prawidłwych ruchu i przy takichże warunkach sprawdził je NADAL, prównywując pracę prów z pracą całkwitą pary w cylindrach. Z uwagi na t mżna przypuszczać, że dane, dstarczne przez te badania wyznaczają pór tabru współczesneg tyle dkładnie, iż uchybienia mżliw wzrów wyprwadznych w prównaniu z rzeczywistścią nie mają znaczenia praktyczneg. grzewanie centralne W dalszym ciągu wymiany pglądów 7, pdanej w JSf«11 r. b. (str. 130), trzymaliśmy dezwy następujące: I. siąganie nizkiej temperatury W grzewaczach wdnych, za pmcą dpływu i dpływu z dłu, stsuje się nie tylk d grzewań BRUCKNKR'A, ale d wszelkich wdnych. Takie płączenie grzewacza z rurami nie wywłuje żadnych nwych trudnści, jakich inż. CZPWSKI W dpwiedzi swej zaznacza, gdyż: 1) system naturalneg" grzewania wdneg z dlnym rzdziałem rur, częst stswany, a niekiedy jedyny d wyknania, również wymaga urządzenia dpwietrzania grzewaczy; 2) becnść pwietrza w grzewaczach, mających dpływ i dpływ u dłu nie ma żadneg związku z regulwaniem temperatury, gdyż w razie nawet, gdyby pwietrze pzstał w górnych częściach grzewacza, nie wpływa t na przerwę grzewania; cyrkulacya wdy bwiem nie ulega żadnej zmianie; c najwyżej ile wypuszczenie pwietrza byłby zaniedbane i w górnej części grzewacza pwietrze zstałby, t fakt ten jdynie mógłby wpłynąć na zmniejszenie efektu grzewalneg, a nie na cyrkulacyę wdy i na regulwanie. Praktyka wykazała, iż w tak wyknanych grzewaniach szybkbiegwych wypuszczanie pwietrza Wykresy 1, 2 i 3 (rys. 1, 2 i 3) przedstawiają dla pciągów rzmaiteg składu pór ruchu na prstej pzimej w zależnści d prędkści biegu, według wzrów prf. PETRWA, RUPPKLA, FRANK'A i DEDUITS'A. 7) pór na pchyleniach i na łukach. Pwyżej mwa była tylk prze pciągów na prstej pzimej. Na pchyleniach d pru teg ddać należy (ze znakiem ddatnim na wzniesieniach i z ujemnym na spadkach) składwą ciężaru pciągu, równległą d tru. pór ruchu na łukach był przedmitem licznych badań. Wielkści pru na łukach, trzymane przez rzmaitych badaczów, różnią się dść znacznie między sbą, c łatw zrzumiemy zważywszy, że pór ten jest zależny d czynników jeszcze liczniejszych niż pór na prstej pzimej. Jednakże najczęściej zwiększenie pru wskutek krzywści tru w planie jest dść nikłe W t prównaniu z prem na prstej i na wzniesieniach i dlateg dane przybliżne, wyrażające rzeczne zwiększenie w zależnści d sameg tydk prmienia łuku przy przeciętnych warunkach ustrju tru i tabru, mają dla celów praktycznych ścisłść zupełnie dstateczną. W Niemczech RÓCKL'A najbardziej rzpwszechniny jest wzór G50 ^ = 1 2 ^ 5 5 ^ wyprwadzny na zasadzie spstrzeżeń dknanych na drgach żelaznych bawarskich, a w którym w c znacza pór ddatkwy, spwdwany krzywścią tru w planie w kg/t, E zaś prmień łuku w m. Wzór ten przyjął prf. SZCZUKIN przy' pracwaniu wykresu prędkści pciągów wjskwych. pór bliczny z wzru RÓCKL'A jest niec większy niż według danych DEDUITS'A 1 ). Wbec pwyżej wskazanych klicznści niema ptrzeby ddawania pierwszeństwa innym bardziej zawiłym wzrm. pór t e, spwdwany krzywścią tru w planie, wyrażny w kgft, jest taki sam, jaki naptyka pciąg, biegnący p wzniesieniu iv e / 00. T wzniesienie urjne mże być ddane d rzeczywisteg, w celu wyrażenia pru gólneg, p- Avstajaceg gdy łuk znajduje się na wzniesieniu. (Cd. n.). ') Pr. Deduits, Resume des expćriences executees aux hemins de fer d l'etat. Revue gen. 1890, I, str dmów mieszkalnych. przez krany w czasie działania grzewania nie jest ptrzebne. C się tyczy ugólnienia, uczynineg przez p. Cz- PWSKIEG, iż hygienicznść systemu jest prpreynalna d sumy nakładu, t wnisek ten upada, jeżeli przyjmiemy pd uwagę, że systemy grzewań szybkbiegwych urządzne być mgą jak nie mniej hygieniczne d zwykłych wdnych, w urządzeniach zaś są tańsze. P. Drzewiecki, inż. II. Z tku pwyższych wyjaśnień, przychdzę d wnisku, iż różnimy się z inż. DRZEWIECKIM W zapatrywaniach na wymagania, jakie należy stawiać systemm grzewalnym; ja dmawiam prawa bywatelstwa wszelkim spsbm dpwietrzania (wszelkich systemów grzewalnych) za pmcą jakich - bądź mechanicznych przyrządów, uważam wszystkie te spsby jak półśrdki, które w pewnych wypadkach mżna stswać, lecz należy ich unikać, i stswanie ich w tych wyjątkwych wypadkach uważam tylk jak kmprmis miejscwych warunków z wymaganiami techniki grzewalnej; stswanie zaś spsbów tych jak systemu" nie uznaję. Następnie uważam, iż stsunku nakładu d hygienicznści systemów, w tym świetle, w jakiem ja tę kwestyę mawiałem, inż. DRZE WIECKI wcale nierzbierał. H. Czpwski, inż

7 A r» 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 157 KRYTYKA I BIBLIGRAFIA. Krzepwski Wacław, inż. Kanał spławny na przestrzeni Zatr-Sambrek (część kanału dra-wisła), pracwane na pdstawie studyów i prjektu c. k. dyrekcyi dla budwy dróg- wdnych (z 3-a tablicami). dbitka z Czaspisma Techniczneg". Lwów Nakładem Twarzystwa Plitechniczneg. Prjektwany szlak kanału dra-wisła rzpczyna się kł strawy Mrawskiej, w miejscu skrzyżwania z kleją drgi żel. Półncnej, następnie ciągnie się wzdłuż strny półncnej tejże kli d wsi Ditmarwice, dalej p strnie płudniwej kli przecina rzeki: lszę, Petrówkę, Białe (granica galicyjska), Słę i pd Przeciszwm wchdzi w linię stanwiącą przedmit rzprawy, której tu mwa. Szlak tej linii d Żatra d Sambrka, długści 30,6 hm, rzpczyna się przy stacyi drgi żelaznej Zatr, przecina rzekę Skawę na wyskści 232 m pnad pzimem m. Adryatyckieg, następnie klej drgi żel. państwwej święcim-pdgórze, gdzie w celu unikięcia zbyt streg kąta skrzyżwania niezbędną będzie przebudwa klei na długści 1,2 km; wreszcie kanał w dlinie Wisły przecina klej drgi żel. miejscwej Trzebinia-Skawce i p półncnej strnie klei drgi żel. państwwej dchdzi d stareg kryta Wisły, a stąd wzdłuż klei dchdzi d Skaminy i Sambrka. Dalszy kierunek kanału nie jest jeszcze ustalny: zależy n d płżenia prtu dla Krakwa, a względnie d prjektwaneg przez prf. SIKKSKIEG przekpu Wisły pd Krakwem. Różnica pzimów pmiędzy Zatrem a Sambrkiem wynsi 16,62 m. Śluzy mają być kmrwe. Kszt budwy kanału splawneg Zatr-Sambrek wraz z kanałem zasilającym bliczn na 19 milinów krn. Prjekty pracwane zstały przez inżynierów plskich pd kierunkiem starszeg kmisarza inż. CZEKWIŃSKIEG, naczelnika ddziału galicyjskieg w dyrekcyi dla budwy dróg wdnych. Rzprawkę inż. W. KRZEPWSKIEG, napisaną zajmując na pdstawie bgateg materyału rzeczweg, plecamy wszystkim, dla których żywtna becnie sprawa budwy dróg wdnych nie jest bjętną. v KSIĄŻKI NADESŁANE D REDAKCYI. Huber M. T. dr., inż. W sprawie racynalneg znaczenia wymiarów belek żelaznbetnwych. Lwów Nakładem Twarzystwa Plitechniczneg. Materyały.d słwnictwa elektrtechniczneg; zebrał i ułżył Tadeusz Żerański; przejrzał i uzupełnił Maryan Lutsławski. Warszawa Skład główny w księgarni E. Wende i S-ka. Technik. Pdręcznik pracwany według niemieckieg pierwwzru, wydawaneg przez Stwarzyszenie Hiitte". Tm I. Wydanie staraniem Kmitetu Redakcyjneg. Skład główny w księgarniach: Gebethnera i Wlffa w Warszawie i G. Gebethnera i S-ki w Krakwie Cena: bez prawy 4 rub., z prawą 5 rub. Psiadacze tmu I-g będą mgli nabywać tm Il-gi p cenie: bez prawy 1 rub. 50 kp., z prawą 2 rub. Rsenberg E. Elektrtechnika prądu silneg. Wykład ppularny dla techników, mnterów, maszynistów, ślusarzów i t. d., przełżył Zygmunt Straszewicz. Warszawa Wydawnictw Stwarzyszenia Techników w Warszawie. Skład główny w księgarni E. Wende i S-ka. 37f strnic, 278 rys.; cena 2 rub. 40 kp. Blauth Jan dr. Regulacyą rzek i kanały. (dbitka z Rlnika"). Lwów Nakładem autra. Huber M. T. Zur Therie der Bertthrung tester elastlscher Kbrper. Separat-Abdruck aus der Annalen der Physik. Leipzig J. A. Bąrth. Masni U. L'Energie hydraiili< ue et les rcccpteurs Jiydrauliuues. Paris Gauthier- Yillars. Z TWARZYSTW TECHNICZNYCH. Warszawska Sekcya Techniczna. Psiedzenie «d. :il marca r. I>. dane przesyłać pd adresem inż. K. Jenikeg, Żórawia Ni 12. Należy P dczytaniu prtkułu, przewdniczący p. Geisler, kmunikuje list się spdziewać, że wszyscy przemysłwcy w interesie własnym zechcą nadesłany przez p. K. A. Jenikeg, który, pragnąc przetłumaczną w jak najszerszym zakresie nadesłać dnśne dane, b jeżeliby przez siebie książkę ff. IlagiPa Zabezpieczenie knstrukcyi żelaznych tylk niektóre firmy nadesłały, t pmieszczenie w dziele danych przez d gnia" ') uzupełnić szczegółami wyrbach krajwych, prsi te te firmy nadesłanych mgłby mieć pzór reklamy i dać pwód d lirmy, które w kraju wyrabiają materyały zabezpieczające knstrukcye spóźninych pretensyi. żelazne d gnia, a także firmy, wyknywujące strpy gnitrwałe, Następnie przewdniczący p. Edward Geisler zaprsił p. inż. łaskawe pdanie mu dpwiednich danych. Nadmienia jedncześnie, Zygmunta Straszewicza d wypwiedzenia dczytu: mtrach że tłumaczenie t wraz z uzupełnieniami dtyczącemi firm krajwych i dynammaszynach jednbiegunwych", któreg treść jest już znana będzie wydrukwane. Przewdniczący zwraca uwagę, aby wszelkie czytelnikm naszym z Ni: 12 r. b. W dyskusyi brali udział pp. Słwikwski, Kuauf, przewdniczący i prelegent. ') Pr. Przegl. Techn. N 12 r. b., str Kdir. Waw. K Ę N I K A B I E Ż Ą C A Szklił techniczna Wł. Pitrwskieg psiada, jak wiadm, bszerne warsztaty, wybrnie urządzne. Tak np. warsztaty stlarskie i mdelarskie, prwadzne przez dsknałych majstrów, mgą pdjąć się wszelkich zamówień. Wbec ciężkicli warunków becnych dla szkły technicznej, która jest barczna drgim lkalem i licznym persnelem, bstalunki warsztatwe przynisłyby wielką krzyść szkle i pdtrzymały jej byt. T też dla pdtrzymania pżytecznej instytucyi spłecznej, jaką jest dana szkła, dwłujemy się d naszych techników i przemysłwców przekazywanie warsztatm tej szkły zamówień i szczególniejszą zwracana uwagę na mdele szczegółów maszyn, które warsztaty rzecznej szkły wykny wuj ą z nie pzstawiającą nic d życzenia ścisłścią i czystścią i na którj-ch zamówienia głównie liczą. Specyalnścią warsztatów stlarskich d tej pry były ławki raz inne meble szklne. becnie szkła przy gt wy wa wzry klekcyi matematycznych i najprstszych fizycznych dla szkół pczątkwych; główną zaletą przedmitów tych będą ceny nizkic. na wzór warszatów, utrzymywanych dla tegż celu przez ziemstwa: Wiackie i Kurskie. Kuch naukwy plski w zakresie techniki chemicznej. Ilść prac naukwych z zakresu chemii przedstawia się według zestawienia d-ra Jana Zawidzkieg (Chemik Plski Nb 1) niezwykle pkaźnie. W kresie r. 205 badaczów głsił 457 t zw. przyczynków eksperymentalnych. gół wych 205 zawdwych i klicznściwych chemików daje się pdzielić na trzy drębne kategrye: 1) pracwników w zakresie chemii czystej (100 pracwników z 287 przyczynkami); 2) chemików przygdnych, t. j. specyalistów w innych dziedzinach nauk (fizylgia, bakterylgia i t. d., 60 pracwników z 90 kmunikatami); 3) chemików techników, zajętych w przemyśle (45 z 80 publikacyami). Stałych pracwników (za takicli autr przyjmuje tych, którzy głsili przynajmniej 3 przyczynki), jest: w I-ej kategryi kł 25-u, w II-ej 7-u, w III-ej 10-ciu. C najważniejsze, iż chemicy technicy głsili aż 80 ryginalnych przyczynków dświadczalnych. Autr pdkreśla w tem zjawisku zasługę czaspism: Gaz. Cukrwniczej, Chemika Pl., Zdrwia, Przegl. Techniczneg i Przegl. Górnicz - Hutn., które nie tylk twierają gścinnie swe łamy, ale wprst werbują współpracwników z szeregów chemików, ddających się zawdm praktycznym technicznym. Wł. 1'. dczyty w Muzeum. Sekcya dczytwa Muzeum Przemysłu i Rlnictwa, urządzając w tym rku zwykłą wielkpstną sryę dczytów przyrdniczych, z czternastu lekcyi złżną, pwzięła myśl, zdaniem naszem szczęśliwą, pdzielenia jej na cztery pddziały.

8 158 PRZEGLĄD TECHNICZNY W ten spsób słuchacze nie nużą się jednym przedmitem a zresztą mgą sbie wybrać ten lub ów pddział, który ich więcej interesuje. Pierwszy pddział pświęcn światłu, drugi bilgii, trzeci ceanwi. Pddziały te składają się każdy z czterech dczytów, które dbywają się: pierwsze we wtrki, drugie w czwartki, trzecie w sbty. Pddział czwarty bejmuje dwie lekcye cieple skrupy ziemskiej". Będą t lekcye statnie w d. 11 i 13 kwietnia. Każdy więc tydzień bejmuje p jednej lekcyi z każdeg pddziału. Pierwszy wstąpił na katedrę p. Stanisław Kalinwski, z dziedziny światła mówiąc widmie. Prelegentwi udał się wyjść bardz zwycięzk z trudnści, jakie przedstawiał zadanie pzrnie prste a przecież w wiełu punktach zawiłe. bjaśniwszy więc przyczyny załamywania się prmienia świetlneg przy przechdzeniu z śrdka ptycznie rzadszeg d gęstszeg i wskazawszy, że prmienie każdej z barw załamują się pd innym kątem, wytłumaczył w ten spsób rzszczepianie się prmienia białeg na prmienie barwne i pwstawanie widma świetlneg. Przy spsbnści, pkazawszy analizę prmienia białeg, pkazał nadwrót syntezę. Prmienie wszystkich barw widma przy szybkim brcie i pdstawianiu klejn jednej barwy w miejsce innej, zlewają się w jeden prmień biały. Drugi szkpuł przedstawiał bjaśnienie istnienia prmieni pzawidmwych, I tu sprawa pszła bardz zręcznie. Prelegent bjaśnił, że światł jest jednym z bjawów prmieniwania. Zanim jednak prędkść i długść fal djdzie d teg punktu, w którym nasz rgan wzrku dstrzega bjawy świetlne, ciał dane prmienieje. I prmienieje n dalej jeszcze wtedy, gdy bjawy świetlne już się stają dla naszeg ka niepchwytnę. Stąd już łatw zrzumieć istnienie prmieni pdczerwnych i nadfiletwych. Wreszcie wprwadzając d źródła światła rzmaite sle, pkazał prelegent zmiany barwy płmienia i zmiany, jakie pwstają w widmie wskutek teg. Wytłumaczył, że zmiany te są zawsze przy jednej i tej samej sli ściśle jednakwe a dla każdej różne i zaznaczył, że tym spsbem wykryć mżna w danem ciele świecącem becnść tej lub wej sli, nawet w tak drbnych ilściach, których żaden dczynnik chemiczny i żadne inne badania nie wykazują. Z tych danych wychdząc, przedstawił zasady analizy spektralnej, przez badania lat statnich i skatalgwanie dkładne zmian w widmie dla każdej sli właściwych, dprwadznej d znakmitej dsknałści. Zdarzał się już kilkakrtnie, że niektóre pierwiastki zstały za pmcą analizy spektralnej wykryte wprzód w masie słńca niż je znalezin na ziemi. Dział bilgiczny rzpczął p. Jan Tur świetnym dczytem, któreg już sam tytuł rzwój a pstęp bilgiczny" był wielce zaciekawiający. Szł mianwicie rzwiązanie pytania, czy rzwój z punktu widzenia bilgii jest równznaczny z pstępem w zwykłem rzumieniu pstępu jak dsknaleniu się. Inaczej mówiąc, t, czy każdy rzwój jest już przez t sam dsknaleniem się rganizmu. Bardz wielma bserwacyami dsknale zgrupwanemi prelegent przeknał, że mniemanie takie byłby błędne. Istnieją takie rganizmy, które w całym szeregu wieków prawie żadnym nie uległy zmianm; istnieją i takie, które jjrzechdząe różne ewlucy rzwjwe, nie pstąpiły ku dsknałści, lecz wszem, wstecz się cfnęły. Zmiana warunków bytwania, przystswywania się d nieb, zbytecznść wśród nich tych lub wych narządów, które wskutek teg zanikają, uprszczenie rganizmu zamiast dalszeg jeg przy rzwju różniczkwania są t wypadki nie wyjątkwe, lecz częst w przyrdzie się przytrafiające. Cała dziedzina pasżytnicza jest tej prawdy tak silnym dwdem, że przy klasyfikacyi rganizmów ksztem swych gspdarzy żyjących, uczeni naptykają rganizmy bardz nizkich pzrnie stpni hierarchicznych, które przecież kazują się ptmkami dalek wyżej wyróżniczkwanych prtplastów. Pmim więc nieprzerwaneg rzwju, pstęp nie dąży naprzód p linii prstej... A pstęp ludzkści?.. W wymwnem i efektwnem zakńczeniu prelegent zapewnił słuchaczy, że ludzkści nie grzi cfanie się dpóty przynajmniej, dpóki umysły ludzkie będą żywine dążeniem d pstępu, żądzą pznania... W dziale trzecim prf. Witld Wróblewski mówił w sbtę ceanie w spczynku. dczyt ten był prawdziwą lekcyą, w której prelegent zgrmadził nieprzebrane mnóstw danych dtyczących rzkładu wód na ziemi, ich czystści, składu chemiczneg, własnści fizycznych, temperatury, gęstści i t. d., i t. d. Tydzień drugi seznu dczytweg daje nam znwu w każdym dział p jednym dczycie, zgdnie z zapwiedzią. P. Stanisław Kalinwski mówił barwach", na pdstawie pprzednieg dczytu widmie". Prelegent ze szczególną starannścią pragnąc wyjaśnić słuchaczm istnienie fal, ich pwstawanie, ruchy i zależnści, pświęcił tej sprawie większą część sweg dczytu. Dla ułatwienia uciekł się d fal głswych, aby następnie analgicznie wytłumaczyć fale świetlne. Jedną z trudnści pważniejszych był wyjaśnienie prawa Dppler'a zależnści wrażenia słuchweg nie tylk d źródła głsu, szybkści fali i jej amplitudy, ale także d spkju lub ruchu źródła, względnie d rganu wrażenia przyjmująceg, alb nadwrót d spkju lub ruchu rganu zależnie d źródła głsu. Tż sam praw analgicznie sprawdza się przy falach świetlnych, a na pdstawie różnic wrażenia przeć nawet mżna dwód ruchu daneg źródła światła, np. gwiazdy i bliczenie szybkści teg ruchu. Przechdząc następnie d barw, prelegent wyjaśnił przepuszczanie przez ciała prmieni jednych barw i pchłanianie innych, pierając na tem wrażenie barwy daneg przedmitu. Bardz efektwne był dświadczenie, w którem braz w świetle żółtem, trzymywanem przez palenie sli sdu, wydająey się złżnym z barw szarych i żółtej, kazał się następnie w barwach jaskrawych przy świetleniu g zwykłem światłem białem. Wytłumaczywszy mieszanie się barw i zlewanie się ich w inne, barwy dpełniające i t. p., p. Kalinwski mówił jeszcze 0 prmieniwaniu świetlnem bez pdwyższenia się temperatury, a więc fsfrescencyi i fłurescencyi, ptrącając przytem statni dkrycia w dziedzinie prmienitwórczści... dczyt bardz bgaty w treść musiał być w drugiej części mniej szczegółwym, z pwdu wspmnianej już dkładnści części pierwszej. Nauczył jednak wiele i był przyjęty grącym klaskiem. W pddziale bilgicznym p. Kazimierz Kulwieć mówił mieszkaniach zwierząt. W rzeczywistści jednak dczyt z bilgią prawie nic nie miał wspólneg Przedstawiwszy w brazach niknących przeróżne rdzaje schrnień stałych i czaswych, jakie sbie budują, wyszukują, lub przywłaszczają rzmaite zwierzęta, prelegent płżył pewien nacisk na zaprzeczenie celwści całej tej pracy u zwierząt. Wywłuje ją i skłania niejak d niej wprst przystswanie się d warunków bytu i dążenie d zachwania gatunku bądź u zwierząt pjedynczych, budujących schrnienia dla złżenia jaj i zabezpieczenia bytu ptmstwu w pierwszych chwilach jeg słabeg żywta, jak również przy zbirwych knstrukcyach, chraniających całe mnóstwa zwierząt jedngatunkwych. W pddziale trzecim p. prf. Witld Wróblewski przedstawił ruchy ceanu i ich przyczyny. Pale, przypływy i dpływy, prądy 1 wiry. Była t znów bardz piękna i dsknale w systemat ujęta, świetnie ilustrwana lekcya piswa, za którą liczni zebrani słuchacze kazali grącą wdzięcznść prelegentwi. W gólnści serya tegrczna dczytów muzealnych nie zupełnie jest jednlita, nie tylk pd względem dbru przedmitów, lecz i pd względem stpnia ppularnści. dczyty tegrczne są w gólnści przystępniejsze i wymagają mniej przygtwania niż dczyty w seryach lat pprzednich. Pmiędzy nimi jednak niektóre sięgają dalej niec, d statnich wyników badań, hyptez z nich się rdzących. Jak jedne tak drugie są dsknale pracwane i równie pżądane; byłby mże jednak praktyczniej uczynić pmiędzy nimi pewien pdział, wytwrzyłyby się wtedy różne grupy słuchaczy, z których każda byłaby z całści zupełnie zadwlna. Niemniej dczyty te cieszą się wybrnem pwdzeniem. Pu" blicznść chętnie na nie śpieszy, sala jest przepełnina. j. wł. Wspmnienie pzgnne. S p. Ignacy Jórski. Wspmnienie pzgnne budwniczym ś. p. fgnacym Jórskim, które pdaliśmy w JNa 5 r. b. (str. 64), mżemy becnie uzupełnić następującymi szczegółami: Urdzny w Tarnwie 11 stycznia 1854 r., ukńczył szklę realną we Lwwie, raz wydział architektniczny lwwskiej Szkły Plitechnicznej, pczem w r przybył d Warszawy i tu dbył praktykę u budwniczeg Wlińskieg. Stąd udał się na studya d Włch, następnie d Petersburga, gdzie uczęszczał d Akademii sztuk pięknych, a trzymawszy praw prwadzenia rbót budwlanych, pwrócił d Warszawy i rzpczął samdzielną pracę zawdwą d wybudwania dmu własneg (przy ul. Wspólnej Na 12) i willi p. Wierzbickieg w Mktwie. Uczestniczył w knkursie na prjekt kściła Ś-g Plryana na Pradze ') i zdbył nagrdę trzecią 2 ), za prjekt, który z pśród nadesłanych wyróżniał się krzystnie świeżścią i śmiałścią pmysłów. Prjekt ten był w Przeglądzie Technicznym pdany 3 ). Przerzucił się następnie d rlnictwa i rzwinął pełną zasług na tem plu działalnść głsił drukiem: kulturze murszu trfweg". Umarł d. 31 stycznia r. b. na stanwisku dyrektra warszawskieg Twarzystwa Rlniczeg. Dzięki wybitnym zdlnścim i niepsplitym zaletm charakteru zdbył sbie gólny szacunek; t też śmierć jg przedwczesna wywłała głębki żal w szerkich klach techników, przemysłwców i rlników. Edward Wdwrykiewicz, inż. ') Pr. Przegl. Techn. 1880, z. listpadwy, str. 2U3. 2 ) Pr. Przegl. Tech. 1887, z. kwietniwy, str ) Pr. Przegl. Techn. 1887, z. majwy, str. 125 i tabl. Xli, XIII i XIV.

9 J* L8. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 15U Z WYDZIAŁU KTŁÓW I MTRÓW przy Stwarzyszeniu Techników w Warszawie. Próba dbircza ktła parweg z Grazy dymwe wychdzą z ktła (pr. wyniki prób na dparwanie) z temperaturą kł 250. Pnieważ, przy dstatecznie wyskim kminie, bez szkdliweg wpływu na ciąg kminwy mżna ziębiać gazy d c 150 C., przet pzstaje jeszcze kł 100-stpniwy spadek temperatury, który z krzyścią wyzyskać mżna d zagrzewania wdy zasilającej. W danym wypadku zastswan eknmizer przeprzegrzewaczem i eknmizerem. "W listpadzie r. z., z plecenia zarządu jedneg z młynów parwych w Warszawie, W. K. i M. przeprwadził próbę dbirczą instalacyi parwej, składającej się z ktła parweg krnwalijskieg z przegrzewaczemi eknmizerem raz maszyny parwej tandem cmpund wentylwej d pary wysk przegrzanej, mcy c 120 k. p;. P uprzednim usunięciu pewnych niedkładnści i wyregulwaniu przez Wydział rzdziału pary, maszyna wytrzymała gwarancyę daną przez fabrykę, przeprwadzna zaś jedncześnie próba na dparwanie wykazała wyski skutek użyteczny urządzenia ktłweg, tak, że uważamy za właściwe mówić ją na tem miejscu tem bardziej, że wynik ddatni siągnięt przy zwykłej, średni dbrej bsłudze, głównie dzięki właściwemu przystswaniu rzmiarów instalacyi d dbiru pary i klejnemu wyzyskaniu ciepła gazów dymwych w ktle, przegrzewaczu i eknmizerze. Kcił badany jest systemu krnwalijskieg, z jedną rurą płmienną, pwierzchni grzewalnej 50 m 2 przy pwierzchni rusztów 1,35 m 2 ; ciśnienie rbcze wynsi 10 atm. Na przedłużeniu pierwszeg ciągu umieszczn przegrzewacz pwierzchni grzewalnej 30 m, przedstawiny szczegółw na załącznym rysunku. Przegrzewacz składa się z 10 kndygnacyi wężwnic z żelaza zlewneg, zapatrznych w żebra wewnętrzne, spiralnie skręcne. Średnica zewnętrzna wężwnic 40 mm. Para przegrzana psiada, jak wiadm, słabą zdlnść przewdnictwa ciepła; dlateg też strumień pary, przepływający przez zwykłą gładką wewnątrz rurę pdanej średnicy, przegrzewać się będzie głównie w swych warstwach zewnętrznych, przylegających d ścianek. Żebr spiralne rzdziela natmiast strumień pary na wiązki mniejszej średnicy i wprawia cząstki pary w ruch dśrdkwy, skierwujący je ku ściankm, przez c pjemnść cieplikwa pdnsi się. Kńce wężwnic wprwadzne są d dwóch klektrów, średnicy wewnętrznej 100 mm, leżących zewnątrz ktła. W ten spsób wszystkie płączenia i uszczelnienia znajdują się pza brębem prądu grących gazów dymwych. Para nasycna z ktła wchdzi d jedneg z klektrów, przepływa przez wężwnic i jak para przegrzana wchdzi d drugieg klektra, stąd zaś przewdem specyalnym wraca d przewdu główneg. Układ przewdów i rzmieszczenie wentyli pkazane są szczegółw na rysunku. Dzięki zastswaniu trzech wentyli zaprwych w razie silneg frswania ktła, a stąd i nadmierneg przegrzania, mżna dpuszczać parę nasycną wprst d przewdu główneg. Jest t urządzenie bardz dgdne, gdy z tych lub innych względów wzniesienie się temperatury pza pewną nrmę znaczną jest niepżądane. Klektry zapatrzne są w kurek dwadniający w najniższym punkcie, w wentyl bezpieczeństwa, wentyl d zdmuchiwania parą sadzy i ppiłu z wężwnic i termmetr. P wyłączeniu przgrzwacza wskutek nieunikninych nieszczelnści wentyli zaprwych, d klektra przedstaje się para, która skrapla się następnie. Wrazie przypadkweg włączenia przegrzewacza w prąd gazów dymwych przy zamkniętym wentylu zaprwym, a nawet i wskutek prmieniwania, w przegrzewaczu mgłby pwstać ciśnienie wyższe d dpuszczalneg. Zapbiega temu wentyl bezpieczeństwa przelcie 25 mm. D włączania i wyłączania przegrzewacza służą zasuwy z materyału gnitrwałeg, dwie bczne, zamykające dpływ d ciągu drugieg i trzecia regulująca dpływ gazów d przegrzewacza; zasuwy płączne są z sbą w ten spsób, że przy pdnszeniu zasuwy śrdkwej, zasuwy bczne puszczają się, i dwrtnie. ciwprądwy najprstszeg typu, składający się z 70 rur żelaznych średnicy zewnętrznej 38 mm, przy grubści ścianek = 4 mm, długści = 3000 mm. gólna pwierzchnia grzewalna eknmizera wynsi 25 m 2. Rury rzmieszczn są w dwóch szeregach i schdzą się w dwóch dlnych i dwóch górnych kmrach z żelaza laneg. Wda zimna z przewdu tłcząceg pmpjr wchdzi naprzód d kmór górnych w pbliżu wyltu gazów dymwych, puszcza się na dół jedncześnie wszystkiemi rurami pinwemi i z kmór dlnych przechdzi d przewdu zasilająceg. Armaturę eknmizera stanwi wentyl bezpieczeństwa, kran spustwy i termmetr. Eknmizer nie psiada skrbaczek. Czyszczenie rur z sadzy i ppiłu dknywa się przez przedmuchiwanie parą przez twry specyalne w bmurwaniu. Nie ulega kwestyi, że czyszczanie takie, wystarczające dla przegrzewaczy, nie mże tu być gruntwne. Przy zetknięciu się z pierwszymi szeregami rur napełninych wdą zimną, para wdna, zawarta w gazach dymwych, skrapla się i łączy z sadzami w zbitą i twardą masę, trudną d usunięcia. Krzystnie na przewdnictw ciepła wpływa tu jednak nieznaczna grubść ścianek i pdział masy wdnej na wielką ilść cienkich strug. Przeprwadzn dwie próby na dparwanie: Avstępną w d. 17 października 1904 r. i stateczną w d. 29 października 1904 r. Próba stateczna dała wyniki następujące: 1) Czas trwania próby gdz. 6 2) Ilść ktłów czynnych 1 3) Pwierzchnia grzewalna m ) Pwierzchnia rusztów 1,35 5) Stsunek pw. rusztów d pw. grzewalnej 1,37 6) Średnie ciśnienie pary atm. 10 7) Średnia temp. wdy zasilającej (zimnej) " C. 14,4 8) Charakterystyka węgla Saturn kstka 9) Wartść pałwa węgla, znaczna kalrymetrycznie jedn. cipł. 5652,07 10) Ilść wyparwanej wdy leg ) na gdz ) i 1 m 2 pwierzchni grzewalnej leg 14,32 13) Ilść spalneg węgla, 088,5 14) na gdz 114,75 16) n n i 1 wi 2 pwierzchni rusztów leg 85,0 16) Wda, dparwana wprst przez-1 leg węgla 0,257 17) Średnia temperatura pary w przegrzewaczu C ) Całkwita ilść ciepła, zawarta w 1 leg pary 662,33-4-0,48( ,05) = jedm ciepł. 727,10 19) Ciepł zużyte d wytwrzenia 1 leg pary j. c. 712,7 20) pary na każdy kilgram węgla jedn. ciepł ) Ciepł zużyte w % wartści pałwej węgla (skutek użyteczny instalacyi) 78,88'i' 22) dparw. dniesine d 0 0 wdy i pary 7,01 23) Średnia temperatura wdy w eknmizerze 0 C ) Średnia temperatura pwietrza w ktłwni 23,5 25) Skład gazów kminwych przed eknmizerem: C0 2 % 8,26 11,00 N.» ' Temperatura gazów przed eknmiz. C ) Skład gazów kminwych za eknmizerem: 00 2 % 7,2 11,8 N. 81 Temp. gazów kminwych za eknmiz. "C ) Ciąg słupa wdy w mm: przed eknmizerem.... mm 9,4 za różnica 5,6 mm

10

11 JMa 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY. IGI 28) Wielkrtnść teretycznej ilści ptrzebnej d spalenia przed eknmizerem.. n = 29) Ilść gazów kminwych z 1 kg węgla przed eknmizerem (bliczna ze składu węgla) kg 30) Ciepł uchdzące z gazami kminwymi przed eknmizerem = 0,24 (249 23,5). 17,35 = = jedn. ciepł. 31) Ciepł uchdzące w % wartści pałwej węgla % 32) \Vielkrtnsc teretycznej ilści pwietrza ptrzebnej d spalenia (za eknmiz.) n = 33) Ilść gazów kminwych z 1 kg węgla (za 34) 35) 36) eknmizerem) kg Ciepł uchdzące z gazami kminwymi {strata stateczna za eknmizerem).. jedn. ciepł. Ciepł uchdzące iv % wartści pałwej węgla % Teretyczny zysk na cieple, siągnięty przez włączenie eknmizera 10,61 12,19 =. 37) Zysk rzeczywisty (bliczny z temperatury wdy zasilającej przed i za eknmizerem) = (44 14,4) 6, ,07 ' 38) Różnica pmiędzy zyskiem teretycznym a praktycznym % 39) Różnica w % zysku teretyczneg... = 2,05 17, ,61 2,22 18, ,19.4,423 = 3,2S 1,14 25,88 40) Spólczynnik przewdnicttva w jedn. ciepła na 1 m 2 pw. grz. i 1 0 różnicy temperatur na j 7 2 (i, 1 0 ). Tlłj/gd,.. gdzinę * = H %. { T i + T 2 J - r - ^ ) = 2 (44 14,4) , = 25.( ,4) ,6 4,63 41) Bilans ciepła ze stwierdzneg gólneg skut ku użyteczneg przypada:... (662,33 44) 6, a) n a kcił =. j 68,4 b) na przegrzewacz 0,48 ( ,05). 6, _ 5652,07 (44 14,4) 6, c) na eknmizer 5652,07 7,20 3,28 Straty: Razem ciepł wyzyskane: 77,88 d) przez gazy kminwe 12,19 e) przez prmieniwanie i niezupełne spalenie % 8,93. Znaleziny spółczynnik przewdnictwa k = 4,63 ptwierdza cyfrę, _ pdaną w Hiitte" dla przewdników bez skrbaczek. Źródł t pdaje bwiem k b. Wydział Ktłów i Mtrów. bieg kłwy w instalacyach parwych.) bieg kłwy pary jest wynalazkiem amerykańskim i już d dawna znalazł zastswanie w różnych gałęziach przemysłu, zwłaszcza z dużym skutkiem w technice grzewań, fabrykacyi lin i przemyśle włóknistym. Ze względu na swje wielkie zalety i praktycznść, bieg kłwy pary zasługuje na większą niż dtychczas uwagę zawdwców i właścicieli zakładów przemysłwych. Właściwie mówiąc, nie para, jak teg należałby się spdziewać, lecz wda, główny składnik pary, ten bieg wyknywa. Przeważną część swej energii w pstaci zawarteg ciepła para bynajmniej nie zwraca z pwrtem d pierwtneg sweg źródła, d ktła, lecz zwykle ddaje je p drdze na użytek urządzenia. zasilającej i przytem bez żadnych przyrządów pmcniczych, jak t: dwadniaczy, pmp i smczków. T krążenie mżemy trzymać tylk przz taki układ rur całeg systemu biegweg, w którym wytwrzy się stały, nieprzerwany prąd ku kńcwi biegu, pwdując wyskie ssanie mieszaniny pary i wdy i wytwarzając pnad pzimem wdy w ktle pewien słup wdy skrplnej. Ciśnienie teg słupa z pczątku wyrównywa spadek prężnści pary, a później w miarę zwiększania się wyskści wypiera wdę skrplną z pwrtem d ktła. Rys. 1. Rys. 2 Idea i użytecznść biegu kłweg pary dają się dwjak uzasadnić w ten spsób: 1) że przez zamknięcie całeg bwdu cieplikweg, w którym para dwdnina krąży szybk i niemal z tą samą temperaturą i ciśnieniem c i w ktle, siąga się natężne działanie cieplne i 2) że wda kndensacyjna ze swym prawie całkwitym cieplikiem cieczy bez przerwy wraca z pwrtem d ktła w pstaci wdy grącej ') Pdając dkładne streszczenie artykułu p. Bruna Muller'a, umieszczneg w Na 15 Zeit. f. Dampf. u. Maschiu. za r. 1904, zachwaliśmy w nim dcień pewnści i stanwczści z jakicmi autr brni biegu kłweg. W zupełnści pdzielając samą ideę, nie mżemy na razie wydać sweg sądu praktycznej jej wartści, ze względu na jej nwść w technice instalacyi parwych. II'//'/.:. Klt. i Ml. Urządzenie teg 1. rdzaju przed stawia schematycznie Para wychdzi wprst z ktła rurą d d węża b, gdzie p większej części się skrapla. W miejscu najniższem c pwstaje więc mieszanina pary i wdy, która następnie jest wsysana przez rurę pdnśną d d rury pzimej c. Ssanie rury d pwstaje wskutek teg, że z jednej strny z pwdu skraplania para zmniejsza swją bjętść i ciśnienie, a z drugiej strny ciśnienie pary z dłu, jak silniejsze, pwduje parcie mieszaniny d góry. Pnieważ rura pzima ułżna jest z pewnym spadkiem, przet wda w niej dłącza się d pary i napełnia rurę padwą /'d pewnej wyskści. Jeżeli, naprzykład, rura padwa napełni się wdą aż d wyskści 6 w? pnad najwyższy stan wdy w ktle, t z pwdu ciężaru wła-

12 sneg wdy pwstaje ciśnienie 0,6 atm. Przyjmijmy, że ciśnienie w ktle jest 12 atm. i w przewdach parwych, wskutek ddania ciepła, strata na ciśnieniu wynsi 0,5 atm., wówczas słup wdy y znajduje się pd ciśnieniem 11,5 atm. Przy wentylu zwrtnym g panuje zatem ciśnienie 12,1 atm., w ktle zaś 12 atm. Ciśnienie przet 0,1 atm. lub 1 m słupa wdy wystarcza zupełnie, aby pdnieść wentyl zwrtny i wepchnąć tę wdę d ktła. bsługa pdbneg urządzenia jest nadzwyczaj łatwa i prsta. Przed puszczeniem w ruch należy pierwszą wdę i pwietrze wypuścić przez kurek spustwy Ic i wówczas cały bieg kłwy będzie pracwać zupełnie samczynnie. Rys. 3. Przy zaprzestaniu pracy zamyka się wentyl parwy na ktle i twiera kurek spustwy w celu dwdnienia rur. Widzimy więc, że bieg kłwy przedstawia nader prst urządzenie i wyłącza niemal zupełnie jakąklwiek przerwę w ruchu, składa się bwiem tylk z pewneg układu zwyczajnych rur i jedynej części ruchmej: grzybka wentyla zwrtneg. W praktyce właściwie niema lepszeg systemu pnad pwyżej pisany bieg kłwy pary. Należy tylk przy zastswaniu jeg bacznie przestrzegać dwóch ważnych zasad: żeby wymiary rur parwych nie pwdwały zbyt dużeg spadku prężnści i żeby wyskść najwyższej rury pzimej pnad wdstanem w ktle dpwiadała temu spadkwi, t. j. żeby zawierała c najmniej tyle metrów, ile spadek prężnści zawiera dziesiętnych atmsfery. Najlepiej jednak pracwanie prjektu całeg urządzenia pwierzyć zawdwcm. Jeżeli urządzenie teg rdzaju będzie drazu umiejętnie wyknane, t już mżna być następnie zupełnie pewnym, że zawsze bez najmniejszych trudnści i kłptu będzie prawidłw działał. Pniżej pdajemy kilka różnych zastswań. 1) grzewanie. Tu zwykle ma się d czynienia z grzewaniem parą wyskiej prężnści i stsuje się przeważnie d grzewania dużych warsztatów. Spccyalnie d grzewań fabrycznych żaden inny system nie mże iść w prównanie z systemem biegu kłweg, gdyż zalety jeg występują tu szczególnie jaskraw. Pnieważ para wyskiej prężnści i względnie sucha sprawia nader energiczne grzewanie, przet pwierzchnie grzewalne ptrzebne są małe. Rury grzewające mżna zakładać wysk lub nizk bez bawy, aby nastąpiły uderzenia wdy. Przy biegu kłwym natychmiast p puszczeniu g w ruch pwstaje znaczna ilść destylwanej i wyskiej temperaturze wdy skrplnej, która wchdzi napwrót d ktła; tymczasem przy zastswaniu systemu ze skraplaczami właśnie pdczas kresu nagrzewania zjawia się kniecznść zasilania ktła. Zwykle pdczas rzpalania silnica parwa nie jest jeszcze w ruchu, a kcił pnwnie już trzeba zasilić zimną wdą. D zalet głównych biegu kłweg w ten spsób należy zaliczyć także i uprszczenie bsługi ktła. Na rys. 2 przedstawin schematycznie grzewanie warsztatów. Tu znacza: et rurę dprwadzającą z ktła parę; b i b l rzgałęzienia grzewające na przyzimie i pierwszem piętrze; d i d 1 rury pinwe kmunikacyjne; e i e { rzgałęzienia grzewające na 2-m i 3-m piętrze; /'i /, rury padwe, skąd przewód rurwy / prwadzi d wdnej przestrzeni ktła. Bezpśredni przy ktle znajduje się wentyd zamykający T, wentyl zwrtny g i kurek spustwy p. Wentyle te mgą być także umieszczne i na każdej rurze padwej, jeżeli chcemy mieć wyłączanie każdeg rzgałęzienia z sbna. 2) Suszarnie. Rys. 3 przedstawia urządzenie suszarni. Dwie rury pinwe b i b t z przysadami (króćcami), pmiędzy którymi umieszczne są wężwnice b^ stanwiące grzewacz przestrzeni, wraz z przewdem dprwadzającym parę i bwdem rurwym d wdnej przestrzeni ktła twrzą cieplikwy bieg kłwy. Wentylatr V przeciąga zimne pwietrze przez grzewacz, gdzie n się rzgrzewa i skąd później wychdzi względnie suche d właściweg pmieszczenia suszarni S. 3) Urządzenie d gtwania zastswuje się z wielką krzyścią szczególniej w brwarach, gdyż z grmnej ilści pary, ptrzebnej d gtwania, trzymuje się wdę skrplną, spływającą z pwrtem d ktła, a przez t zaszczędza się duż materyału pałweg. Dajmy na t, że z jedneg zacieru, grzaneg d 5G n C. i ważąceg kł kg, chcemy trzymać przez dparwanie kł kg gtweg piwa. Wówczas d zagtwania zacieru trzeba będzie użyć C\= (100 56) = = jednstek ciepła. Z gólnej ilści mamy dparwać 3700 kg, na c musimy zużyć C 2 = = = jednstek ciepła. Licząc na rzmaite straty przeciętnie C 3 = 1G 000 jedn. ciepła, trzymamy gólną ilść ciepła pbraneg z ktła: C, 4- C 2 + C\ = jedn. ciepła, czyli w pstaci pary 6 atm.: Z44 = 9.' Przez urządzenie biegu kłweg wda skrplna z tej pary, a mianwicie 6180 kg temperaturze kł 150 C. wchdzi napwrót d ktła. Jeżeli przyjmiemy, że wda, zasilająca kcił ma temperaturę 50 C, t przez wprwadzenie napwrót d ktła wdy gtującej się zaszczędzimy (150-50) = jedn. ciepła. Czyli, rachując wartść pałwa 1 kg węgla na 5000 jedn. ciepła, przez urządz-» nie biegu kłweg, zaszczędzamy RAAA - 5 = 8 kg najlepszeg węgla. 4) dwdnienie przewdów parwych i płaszczy cylindrów. Wiadm, że para prywa ze sbą d przewdów częst dść znaczną ilść wdy ktłwej, a nadt wskutek ziębiania się twrzy pewną ilść wdy skrplnej, która staje się nieraz pwdem silnych uderzeń w przewdach, alb w maszynie parwej, c jest bardz niebezpieczn. Dlateg t szczególniejszą uwagę zwrócić należy, aby przewdy parwe utrzymywać w stanie mżliwie bezwdnym. W tym celu, jak wiadm, zwykle umieszcza się w przewdach dwadniacze i włącza skraplacze, które jednak nie są pewne w działaniu, pnieważ częst się psują i nie usuwają niebezpieczeństwa uderzeń wdnych. I tu również bieg kłwy mże być z pżytkiem zastswany, b ni tylk duże szczędnści na węglu, lecz, c ważniejsza, siąga się grmną pewnść i bezpieczeństw ruchu, gdyż prócz grzybka wentyla zwr-

13 Na 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 163 tneg niema w tym układzie żadnej innej części ruchmej, a rura padwa ma ujście w przestrzeń parwą ktła. Rys. 4 przedstawia schematycznie teg rdzaju urządzeme. dwadniacz b, znajdujący się w przewdzie a dprwa- dzającym parę, płączny jest zarówn z płaszczem cylindra maszyny parwej C za pmcą rury B, jak i z rurą pinwą kmunikacyjną d. W ten spsób bie rury B i d pzstają stale pd jednakwem ciśnieniem. Przewdy będą tak dług dwadniane za pmcą biegu kłweg, jak dług wentyl parwy na ktle będzie twarty, a nawet i wtenczas, gdy maszyna parwa stanie, p zamknięciu wentyla A. Przy puszczeniu maszyny parwej w ruch nie spstrzega się nawet najmniejszeg uderzenia wd} 7, gdyż para jest sucha, a cylinder grzany. szczędnść na cieple, względnie na pale, jaką trzymuje się z pwdu spływania z pwrtem d ktła gtującej si i destylwanej wdy skrplnej, daje się łatw bliczyć. M. Hmulk. Kcił rurkwy pinwy z płaszczem zewnętrznym rzbieranym syst. inż. P. Drzewieckieg. Rysunki pniżej zamieszczne wybrażają kcił rurkwy pinwy, któreg charakterystyczną cechą jest t, iż część płaszcza zewnętrzneg jest ruchma i mże być puszczana na dół, dla dania przystępu d rurek wdnych w celu ich czyszczenia. " * A Rys. 1. Rys. 2. Rys. 3. Rys. 4. Rys. 1 wybraża przekrój pinwy i widk bczny ktła z płaszczem AB pdniesinym, t. j wybraża kcił w chwili pracy. Przytem z lewej strny znaczn tenże ruchmy płaszcz w płżeniu puszcznem A' B'. Rys. 2 widk bczny z płaszczem rzebranym i częścią ruchmą tegż A' B' puszczną ku dłwi. Rys. 3 przekrój ktła w płaszczyźnie pzimej a b. Rys. 4 szczegóły płączeń kryzwych A i B. Ruchma część płaszcza.4 B (rys. 1) jest zapatrzna w dwie kryzy: górną i dlną, które służą d płączenia g z resztą płaszcza za pmcą śrub i pakunków. Średnica ktła w dlnej jeg części pniżej linii BB jest tyle mniejsza, aby część ruchma płaszcza swbdnie mgła być puszczna. Wskazane na rys. 4 górne płączenie A składa się z dwóch jednakwych kryz ff \ z płaszczyznami gg, stżkwat btcznemi. dpwiedni ustawienie tych płaszczyzn względm siebie umżliwia wtłaczanie pakunku p t w przedział między niemi, przez ciśnienie wewnętrzne w ktle, wskutek czeg siąga się dsknałe uszczelnienie d ciśnienia pary, niezależnie d przyciągania pakunku śrubami. Śruby ptrzebne d pwyższeg płączenia muszą być bliczne na naprężenia wywłane przez ciśnienie wewnętrzne w ktle, raz przez sprężynwanie ściśnięteg pakunku. Płączenie dlne B (rys. 4) składa się z dwóch różnych kryz, z których dlna n wyknana jest pdbnie d płączenia górneg, górna zaś kryza W dlneg płączenia psiada zagłębienie u, służące d ukrycia łbów śrub 8, któr w razie ptrzeby mgą być wyjmwane i zmieniane. Stykające się płaszczyzny kryz dlneg płączenia btczne są również stżkwat, w celu siągnięcia pwyżej pisaneg samuszczelnienia pd ciśnieniem z wewnątrz ktła. Śruby służące d płączenia dlneg winny być bliczn tylk na naprężenia wy włane przez sprężynwanie ściśnięteg pakunku, gdyż ciśnienie pary działa na t płączenie krzystnie, zaciskając je craz silniej w miarę wzrstu tg ciśnienia. Jednczesne uszczelnienie bydwóch płączeń umżliwine jest w znacznej mierze przez pewna giętkść den D, d (rys. 1). Kcił pwyżej pisany psiada dgdny przystęp d rurek wdnych, siągany za pmcą prsteg puszczenia śrdkwej części płaszcza ABńA'B', skutkiem czeg bez trudnści dbywać się mże nie tylk czyszczenie wewnętrznej pwierzchni rurek wdnych, lecz i zewnętrznej pwierzchni paleniska. Zarówn w razie uszkdzenia rurek wdnych, zamiana tychże uskutecznia się p puszczeniu śrdkwej części płaszcza bardz wygdnie, a t wskutek bezpśrednieg przystępu d nich. Tej knstrukcyi kcił z dbrym skutkiem pracuje d lat kilku w szkle technicznej H. Wawelberga i Rtwanda, wytwarzając parę dla maszyny pruszającej warsztaty szklne. X. Wybuchy gazów w przewdach dymwych ktłów parwych. Wybuchy tg rdzaju zdarzają się wiele częściej, niż t zazwyczaj przypuszczamy i z teg pwdu zasługują na baczniejszą niż dtychczas uwagę ze strny sób intereswanych. Właściwie mówiąc, są ne w ktłach zjawiskiem dsyć pwszedniem, lecz zwykle nie wyrządzają pważniejszych uszkdzeń. Dpier p pewnym czasie, p kilku wstrząśniniach twrzą się szpary, słabiają sklepienia i w kńcu rzsadzają ściany. Niekiedy jednak wybuchy bywają tak silne, że burzą drazu całe bmurwanie, niszczą rury i wyprawę paleniskwą, a w następstwie stają się pwdem licznych kaleczeń i śmierci bsługujących lub przypadkw znajdujących się

14 164 PRZEGLĄD w ktłwni ludzi. Zdarzały się nawet wypadki, że gwałtwny wybuch gazów nadwerężał szwy i ściany i wywływał wybuch sameg ktła. Przyczyna tych szkdliwych a nieraz wprst niebezpiecznych zjawisk jest zawsze jedna i ta sama i daje się bardz łatw wytłumaczyć. D całkwiteg spalania się paliwa na rusztach i w przewdach dymwych, jak wiadm, niezbędna jest pewna znaczna ilść pwietrza, która dprwadza się pd ruszty przez dpwiedni ciąg kmina. Wytwarzające się z paliwa gazy natychmiast ulegają utlenieniu i w pstaci grących lecz już nieszkdliwych dymów unszą się d kmina. Inaczej rzecz się ma, gdy dpływ pwietrza w jakiklwiekbądź spsób zstanie na dłuższy czas wstrzymany lub tylk chwilw uszczuplny. Wówczas, pd wpływem wyskiej temperatury paleniska wydbywające się z paliwa węglwdany i tlenek węgla już nie będą spalne na rusztach, lecz wypełnią stpniw: przestrzeń nadrusztwą, przejścia, kmry i zagłębienia wewnętrzne bmurwania aż d sameg kmina. Jeżeli becnie przez nagłe twrzenie drzwiczek paleniskwych lub wycierwych alb w inny spsób ułatwimy znaczny i raptwny dpływ pwietrza, t nagrmadzn gazy drazu 'z wielkim prywem zapłną i mniej lub więcej gwałtwnie wybuchną. Skutki takieg wybuchu uwidcznine są na rys. 1. Nieraz dla zaszczędzenia sbie trudu palacz drazu zarzuca na ruszty duże ładunki paliwa i c grsza, bez pprzednieg w\^żużlwania tych rusztów. Przez zupełne zatkanie twrów międzyrusztwych pwstaje nadmiar niespalnych gazów, dla których wybuchu wystarczy później mały gdzieś płmyk lub dpływ ze szczelin pwietrza. Zadługie trzymanie zamkniętej zasuwy p zarzuceniu na ruszty paliwa również mże sprwadzić katastrfę. Rys. 2. Rys. 1. Czasami pwdu złeg dstępu pwietrza mżna dszukać się w wadliwej knstrukcyi paleniska, w niewłaściwym układzie i przekrju ltów dymwych, wreszcie w niedstatecznych wymiarach kmina. Mżliwe naprzykład, że palenisk nie psiadał dprwadzających pwietrze kanalików nad ruszty, że system i rdzaj rusztów nie dpwiadały gatunkwi paliwa, że przewdy dymwe były zadługie lub zaciasne i wilgtne z strymi skrętami, że wreszcie kmin był ustawiny zbyt dalek d ktła i źle ciągnął, chciaż wyskść i przekrje jeg były wystarczające. W jednej z fabryk w Rewlu J ) d grzewania ktła lankaschirskieg z wewnętrznem paleniskiem, przeznacznem pprzedni na węgiel kamienny, używan paliwa mieszaneg, składająceg się z wiórów drzewnych i węgla. czywiście, dla trzymania teg sameg c przedtem skutku musian zwiększyć warstwę paliwa, przez c grmnie utrudnin dpływ d nieg pwietrza. Wynik tej zmiany był taki, że niespalny tlenek węgla grmadził się w tylnych przewdach dymwych i tam przez zmieszanie się z pwietrzem, wydbywającem się ze szczelin kanałów, częst wybuchał, pwdując nieraz ksztwne naprawy i przerwy w ruchu. C się zaś tyczy różnych systemów ktłów, t wybuchy gazów przeważnie zdarzają się w ktłach bateryjnych i bulierwych, w których przewdy dymwe najbardziej są wydłużne i psiadają nieraz str skręty i duże wgłębienia. Częściej jeszcze, niż wadliwe knstrukcye i wyknanie, pśrednim pwdem wybuchów bywa niesumiennść i nieświadmść, alb tylk niestrżnść bsługi ktłwej. Znamy wypadek 2 ), kiedy p przerwie biadwej trzeba był znwu puścić w ruch instalacyę parwą, palacz, bsługujący kilka ktłów, dla wygrania na czasie naładwał drazu wszystkie p klei ruszty przy zamkniętych zasuwach, a dpier później pszedł je twierać. Przez ten czas w pierwszym ktle, wskutek braku ciągu, nagrmadziły się niebezpieczne gazy, które p nagłem twarciu zasuwy naraz gwałtwnie wybuchły i przyczyniły niepwetwane uszkdzenia w ktle. Z pwyższeg wynika, że nawet w najlepiej urządznych ktłwniach i w najstaranniej szych bmurwaniach prawie nigdy nie mżna być pewnym, że się nie wydarzą w nich wybuchy gazów. Nawet ktły z autmatycznemi paleniskami nie dają zupełnej rękjmi. Rys. 3. T też najwłaściwiej byłby, przewidując z góry mżliwść wybuchu, zarządzić w bmurwaniu dpwiednie zabezpieczenia przeciw szkdliwym jeg następstwm. W tym celu należy zawsze trzymać twarte rzety w drzwiczkach paleniskwych lub w kanalikach przedniej ściany, dprwadzające pwietrze pnad rusztami. 2 ) Pr. Przegl. Techn. J4 50 z r. z., str. G86.

15 Na 13. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 165 Jeszcze lepiej, jeżeli, prócz teg, na kńcach przewdów dymwych, a także przy ujściu d kmina, w tych miejscach, gdzie zwykle są umieszczane wyciry, będą załżne specyalne klapy bezpieczeństwa, jak t się dawn stsuje d przewdów gazwych przy wielkich piecach. Urządzenie i działanie pdbnych klap bjaśniają rys. 2 i 3, z których jeden przedstawia klapę zamkniętą, a drugi twartą w chwili wybuchu. Pdczas spkjneg biegu ktła klapy są zamknięte nie tylk wskutek własneg ciężaru, lecz także i zewnętrznem ciśnieniem pwietrza, wywłanem ssaniem kmina. Pdczas zaś wybuchu zwiększne ciśnienie wewnątrz przewdów dymwych drzuca klapę i daje łatwe ujście gazm, czyniąc je w ten spsób dla instalacyi nieszkdliwymi. W przytcznym pwyżej przykładzie jednej z fabryk w Rewlu takie właśnie klapy, załżne p wielu innych próbach, dały wyśmienite rezultaty chrnne. Zdarzające się i później częste wybuchy gazów w ltach dymwych już nie pciągały za sbą więcej złych następstw ani dla ludzi, ani dla instalacyi. czywiście klapy mgą bracać się równie dbrze i na dół, byle przyleganie ich d ram był szczelne. Mżna je zapatrzyć w tarcze lub małe przegródki, przeszkadzające prmieniwaniu ciepła. C. Ł., inż. Z REWIZYI KTŁÓW I MTRÓW. Uszkdzenie ktła wdneg, służąceg d grzewania centralneg. Gdnem zantwania jest uszkdzenie ktła wdneg, służąceg d grzewania centralneg w warunkach następujących. Jak wiadm, ktły d grzewania wdneg całe są napełnine wdą, której pzim sięga zbirnika rzszerzalneg, umieszczneg w najwyższym punkcie sieci rur; ktły te nie są więc ktłami parwymi, tem bardziej, iż wda w nich grzewa się d temperatury pniżej temperatury parwania. Pracują jednak ktły takie pd ciśnieniem niekiedy dść znacznem, b równem wyskści słupa wdy d śrdka ktła d pzimu wdy w zbirniku, c dsięgnąć mże d 3 atm. Dtychczas częst w urządznych instalacyach grzewania centralneg, gdy jedna sieć rur psiada parę lub kilka ktłów, staran się dać mżnść wyłączenia każdeg ktła z sieci, bądź na czas niepalania g, bądź dla reparacyi. W tym celu ktły psiadają zwykle wentyle lub śluzy na rurach dprwadzających wdę d ktłów i na rurach dprwadzających. Aby zaś uniknąć wypadku, mgąceg wyniknąć z pwdu napalenia w ktle przy zamkniętych wentylach pwyższych, każdy kcił psiada zwykle dpwiednią klapę bezpieczeństwa. Takie urządzenie, zapatrzne-w należyt zabezpieczenie przeciw zwiększaniu się ciśnienia w ktle pnad nrmę, nie jest jednak wlne d mżliweg uszkdzenia ktła bez zwiększenia ciśnienia przy napaleniu w ktle z zamkniętym jedynie górnym wentylem. Gdy bwiem ba wentyle są zamknięte i w ktle napaln, wytwrzna stąd para wydbywać się będzie przez klapę bezpieczeństwa, sygnalizując niebezpieczeństw. Gdy jednak tylk górny wentyl jst zamknięty, dlny zaś pzstanie twarty, a w ktle napaln, wtedy nie następuje żadne pdniesienie się ciśnienia pnad nrmę, gdyż kcił nie przestaje być płączny z twartą siecią rur. Natmiast wskutek braku biegu wdy przz kcił, wda w nim szybk się zagrzewa pwyżej temperatury wrzenia i następuje wytwarzanie się pary, która nie wydbywa się na zewnątrz, lecz zbiera w górnej części ktła i twrząc się w dalszym ciągu, wytłacza wdę przez dlną rurę d sieci, bniżając jedncześnie pzim wdy w ktle. Gdy pzim ten padnie pniżej gniwej pwierzchni ktła ścianki ktła d przepalenia i ciśnienia ulegają uszkdzeniu. Taki właśnie wypadek uszkdzenia ktła przez napalenie w nim przy zamkniętym wentylu górnym mamy d zantwania, przyczem rezultatem był zgniecenie się rury płmiennej d ciśnienia zewnątrz niej. Pwyższe zjawisk w tych wypadkach trudne jest d zauważenia, gdyż pwiększenia się ciśnienia niema, a wytłaczanie wdy z ktła dbywa się bez wydbywania się pary na zewnątrz, a więc bez widcznych znak. Fakt pisany udwadnia, że instalacye grzewań wdnych paru lub kilku ktłach dla jednej sieci rur nie pwinny psiadać wentyli, wyłączających ktły, a szczególnie nie pwinny psiadać wentyli na rurze dprwadzającej wdę grącą z ktła. Dla wyłączenia ktła z bwdu cyrkulacyjneg wystarcza ustawienie wentyla na dpływie d ktła. Jeżeli zaś idzie mżnść zupełneg wyłączenia ktła na wypadek reparacyi, t lepiej zupełnie spuścić wdę z sieci rur, c nie jest kłptliwe, szczególnie gdy przylegające ddzielne linie pinwe psiadają krany wyłączające, i zamknąć ślepemi flanszami bie rury daneg ktła, dprwadzającą i dprwadzającą wdę. X. TJwaya. Ze swej strny uważamy za właściwe ddać, że dla zabezpieczenia blach d przepalenia wskutek przypadkweg bniżenia się pzimu wdy pniżej pwierzchni gniwej, pleca się w dpwiedniem miejscu ktła umieszczać łatw tpliwe krki, mające za zadanie w chwili puszczania się wdstanu d pwierzchni gniwej, przez nagłe stpienie się twierać dstęp parze i wdzie d paleniska i je zaraz gasić. Takie krki najlepiej umieszczać w najwyższych punktach zetknięcia rury lub skrzyni gniwej z przestrzenią wdną ktła. Dpóki krek jst pkryty wdą, dpóty ni mże się stpić; z chwilą jednak kiedy się zetknie z parą, następuje natychmiastwe stpienie się jg i zagaszenie paleniska. (Pr. katalg Schaffer & Buddenberg", tabl. 9, str. 4). Wydz. Kił. i Mt. D R B N E W I A D M Ś C I. Spawanie elektryczne '). Przy spawaniu clektrycznem rzróżniamy dwa zasadnicz dmienne spsby pstępwania: t. zw. spawanie prne i za pmcą luku światła elektryczneg. Ten statni spsób w gruncie rzeczy niewiele się różni d spawania za pmcą gniska kuzienneg lub dmuchawki gazwej. Ptrzebnej d rzgrzania spawanych części ilści ciepła dstarcza w tym wypadku łuk światła elektryczneg, wytwrzny w samem miejscu, przeznacznem d spjenia. W tym celu dane przedmity, zależnie d kształtu, alb się kładą na stół żelazny, płączny z jednym biegunem prądnicy, alb łączą się z tym biegunem bezpśredni w jakiklwiek inny spsób. Przewdnik zaś d drugieg bieguna zakńczny jest kawałkiem węgla, który, skierwując d wyznaczneg miejsca, trzymamy w takiej d nieg dległści, aż się wytwrzy zwykły łuk światła. Teu łuk psiada temperaturę znacznie przewyższającą 2000 C. i ddaje w przestrzeń grmną ilść ciepła, które w danym wypadku zużytkwuje się d rzżarzenia wskazanych miejsc. >) Z. d. B. R. V. Ni 9, r Łatw zrzumieć, że ten spsób zawiera w sbie wiel braków. Wskutek lbrzymiej temperatury łuku matryał mże łatw uledz spaleniu. T też żeby spawanie wyknać dbrze, musimy d rbtnika wymagać dużej wprawy i dświadczeuia. Naturalnie przez zastswanie chrnnych, łatw tpliwych krzeminkwych prszków, którymi się pkrywa pwierzchnie metalów, mżna częściw zabezpieczyć się przeciw takiemu uszkdzeniu. Drugim pważnym brakiem jest ten, że wskutek niezwykłej siły światła łukweg rbtnik mże stracić wzrk, c zniewala g d nszenia klrwych kularów chrnnych, które jednakże zła zupełnie nie usuwają. T wszystk sprawia, że jest niemal niemżliwe z dstateczną uwagą śledzić cały przebieg spawania i siągnąć wynik rbty bez zarzutu. Pwyższe trudnści zmusiły w statnich czasach fabryki i techników d zaniechania teg spsbu. Pwyżej wzmiankwane elektryczne spawanie prne jest becnie najdgdniejszem łączeniem, jakklwiek i n bez wątpienia nie mże być uważane za pwszechnie stswalne. Całe pstępwanie dbywa się jak następuje. Dwa przeznaczne d spjenia z sbą kawałki metalwe ustawia się w zaciski lub uchwyty, płączne z bie-

16 166 PRZEGLĄD TECHNICZNY gunami źródła prądu elektryczneg, i mcn ku sbie się ściska, przyczem dla krzystniejszeg i szybszeg działania kńce tych kawałków zlekka się zastrza. Skr tylk bwód prądu becnie zamkniemy, t miejsca zetknięcia, wskutek nadzwyczaj malej pwierzchni dtyku, a więc dużeg pru przewdnictwa, drazu się zagrzeją i następnie stpniw przejdą w stan żaru spawalnści. Stwierdzenie teg stanu jest nadzwyczaj łatwe, b, miarkując siłę prądu, mżemy bserwwać i dwlnie regulwać cały przebieg rzgrzewania. Skr jednak siągniemy- dpwiednie rzżarzenie, t natychmiast bwód prądu przerywamy, a dane przedmity przez silne wciskanie dprwadzamy d należyteg z sbą zesplenia. Wyższść teg spsbu spawania plega na tm, że ptrzebne d wywłania żaru spawalnści ciepł wytwarza się i dprwadza nie wewnątrz spawanych przedmitów, jak t się dbywa przy stswaniu łuku świetlneg, c pwduje grmne straty na energii cieplnej, lecz przeciwnie, całkwite ciepł wytwarza się wewnątrz przedmitów i zużywa bezpśredni na dbr sameg prcesu spawania. Z drugiej zaś strny ma się zupełną pewnść, że i wewnętrzne części będą dstatecznie rzżarzne, przez c ułatwią trwałe i głębkie spjenie. Kntrla całeg przebiegu rzżarzania i spawania d pczątku d kńca jest łatwa i dgdna, pnieważ pzwala g dwlnie przedłużyć, prąd we właściwej chwili przerwać i d spalenia przedmity chrnić, a światł żarzenia nie jest tak ślepiające i szkdliwe, jak światł łuku elektryczneg. Prądu używa się tu przeważnie zmienneg nizkiem napięciu ( v.) i wyskiej zmiennści ( zmian na sekundę). Najlepiej d prneg spawania nadają się kawałki prętów lub rur stsunkw małym przekrju i pręcznych kształtów. Jeżeli przekrój wynsi mniej więcej 280 mm'-, t już ptrzebny ddzielny d zasilania przyrządu generatr. Ilść zużytkwywanej przy tym spsbie energii elektrycznej zależy tak d przekrju spawanych kawałków, jak i d szybkści, z jaką rbta ma być wyknana, i wynsi dla niezbyt dużych przedmitów 1 40 kw. Im więcej energii mamy d rzprządzenia, tem szybciej mżemy pracwać. Przy bardz pręcznych małych kawałkach mżna siągnąć d 800, gdy tymczasem przy dużycłi i bardziej skmplikwanych trzeba się graniczyć na mniej więcej 30 spawaniach na gdzinę. Pdajemy pniżej kilka dkładnych liczb. Grube żelazne rury 13 mm średnicy wewnętrznej dają się spić w przeciągu 33 sk. przy zużyciu 8,9 k. m. na prądnicy; zaś dla średnicy 76 mm w przeciągu 106 sek. trzeba zużyć 96,2 k. m. Żelaz krągłe przekrju 30 mm 2 mżna spić w 10 sek. przy zużyciu 2 k. m, 285 mmw 30 sek. i 13 k. m. Inne żelazne kawałki 250 mm* wymagają d spjenia 33 sek. i 14,4 k. m., a 2000 mm* 90 sek. i 83,3 k. m Pręty miedziane 62 iiim* w- przekrju mżna złączyć spsbem prneg spawania w przeciągu 8 sek przy zużyciu 10 k. m., a przekrju 500 miii- w przeciągu 23 sek. i przy zużyciu 82,1 k. m. Miejsca płączeń przy tym spsbie spawania są czyste i trwałe; pzstają jedynie pewne wzniesienia, pwstałe wskutek ściskania rzżarzneg metalu. Mżna je zresztą bez znaczniejszych trudnści rzkuć lub zeszlifwać i wygładzić, stswnie d wymiarów spawanych przedmitów. Jak już wspmnieliśmy, ten spsób spawania prneg dsknale nadaje się d spjeń mniejszych pręcznych kształtów, a przy maswej prdukcyi mże być stswany nawet z wielką krzyścią i pżytkiem, z tem jednak zastrzeżeniem, że wszystkie pwyższe zalety będą rzeczywiście siągnięte, a zwłaszcza, jeżeli kszta tej prdukcyi będą zadawalniając nizkie. C. Ł., inż. Przyrządy d czyszczania rurek: Turbinka. Jest t przyrząd d usuwania kamienia ktłweg (przywara) z rurek ktłów wdnrurwych, zagrzewaczy wdy, warników i t. p. Składa się n z czterech frezów walcwych, które za pmcą specyalnej turbinki wdnej, umieszcznej w łżysku kulkwem, mgą być wprwadzne w nader szybki brót. D bracania turbinki wystarcza już ciśnienie wdy d 6 d 8 atm., jakiem zwykle każda instalacya rzprządza. czywiście, przy wyższem ciśnieniu przyrząd pracuje wiele skuteczniej. Wdę d pmpy zasilającej lub inżektra dprwadza się za pmcą dstatecznie mcneg giętkieg węża gumweg. Dla usztywnienia i wygdneg kierwania wstawia się pmiędzy turbinką i wężem kawałek rurki gazwej, niec dłuższej d czyszczanej rury ktłwej. W braku miejsca przed ktłem, mżna uzyskać żądaną długść rurki gazwej przez klejne włączanie kilku mniejszych kawałków. Załączne rysunki 1 i 2 bez dalszych bjaśnień uwidczniają wygląd i działanie teg pmysłweg przjtządu. Trpeda. Pd taką nazwą przyrząd, jak i pprzedni pisana turbinka, również służy d usuwania kamienia ktłweg, z tą jednak różnicą, że pdczas gdy turbinka czyszcza rurki wewnątrz, trpeda" czyszcza je z nawarstwień zewnętrznych. Trpeda więc mże być stswana d rurek płmiennych, np. ktłów lkmbilwych, parwzwych, krętwych, Tischbein'a, Fairbairn'a i t. p. D pruszania jej mże być użyta para lub ściśnine pwietrze. Pdczas psuwania się przez rurkę płmienną, trpeda wyknywa kł 3000 na minutę lekkich uderzeń młteczków, pwdując w ten spsób krótkie wstrząśnienia całej rurki i dpadanie przyle- Rys. 1. Rys. 3. gającej zewnątrz warstwy kamienia ktłweg, jak t bjaśnia rys. 3. Trpeda mże być stswana d rurek średnicy zewnętrznej d 2" d 6". Sądzimy, że ba pwyższ przyrządy mgą rzeczywiście ddać należyte przysługi, zastępując dtychczasw ksztwne i uciążliwe szcztkwanie i skrbanie rurek. C. Ł., inż. ^anaeu K,eii3ypK>. BapmaBa 15 Map'ra 1905 r. Wydawca Maurycy Wrlman. Redaktr dp. Jakób Ileilpern. Druk Rubieszewskieg i Wrtnwskieg, Nwy-Świat Na 34.