Andrzej Gaiqzka. Procesy. spoieczno-gospodarcze. na poziomie lokalnym. Zröznicoinania. i dlugookresoine trendy zmian. przestrzennych u; Polsce

Transkrypt

1 Andrzej Gaiqzka Procesy spoieczno-gospodarcze na poziomie lokalnym Zröznicoinania i dlugookresoine trendy zmian przestrzennych u; Polsce OFICYNA WYDAWNICZA SZKOtA GtÖWNA HANDLOWA W WARSZAWIE WARSZAWA 2013

2 Wst p 13 CZI-SC I. ZRÖZNICOWANIA PRZESTRZENNE SYTUACJI SPOLECZNO-GOSPODARCZEJ WTEORIACH I PRAKTYCE PROGRAMOWANIA ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO Wybrane teorie rozwoju regionalnego i lokalnego - ewolucja poglqdöw na wiodqce czynniki rozwoju spoteczno-gospodarczego i ich röznicujqcq rol^ w procesach rozwoju Wprowadzenie Systematyka teorii rozwoju regionalnego i lokalnego - wybrane przyklady Teorie lokalizacji - wyjasnianie podstawowych determinant w relacjach przestrzengospodarka Wybrane teorie rozwoju regionalnego od göry" - zmiennosc wiodqcych czynniköw rozwoju Teorie rozwoju od göry" - uj^cia podstawowe Modele fazowe Teorie polaryzacji Trzeci etap postqpu w zakresie teorii rozwoju regionalnego i lokalnego - upodmiotowiony region i rozwöj endogeniczny - czynniki rozwoju w wybranych teoriach rozwoju regionalnego od dolu" Ortodoksyjne teorie rozwoju regionalnego od dolu" Potencjal endogeniczny, nowa teoria wzrostu Koncepcje nowej teorii wzrostu" 6i Teorie kompleksowego rozwoju upodmiotowionego regionu Teorie upodmiotowionego regionu a rozwöj lokalny Nowe ujqcia teoretyczne procesöw wzrostu i rozwoju regionalnego i lokalnego Nowa geografia ekonomiczna - modele New Economic Geography Ekonomia ewolucyjna Podsumowanie Zröznicowania terytorialne sytuacji spoleczno-gospodarczej a planowanie struktury przestrzennej kraju. Koncepcje, dokumenty i sfera realna Wprowadzenie Pröby planowania struktury przestrzennej kraju w okresie mi^dzywojennym Geneza wspölczesnego stanu zagospodarowania przestrzennego na ziemiach polskich - zarys uwarunkowari historycznych Tworzenie systemu planowania struktury przestrzennej kraju w II RP Trwale elementy dorobku koncepcyjnego Zröznicowania przestrzenne Polski a poczqtki planowania nowej struktury funkcjonalnoprzestrzennej kraju w 2. polowie lat Uwarunkowania systemowe Plan krajowy geneza ukladu zröznicowan sytuacji spoleczno- -gospodarczej Polski po II wojnie swiatowej Sfera realna - przeksztalcenia struktury przestrzennej Polski Monopol planowania gospodarczego - dorazne decyzje lokalizacyjne w zasadniczych przeksztalceniach struktur przestrzennych Polski w okresie Dekada

3 Okres Ogölne zmiany struktury przestrzennej Polski w latach Przeksztalcenia spoleczno-gospodarcze okresu deklaratywny charakter Planu przestrzennego zagospodarowania kraju do 1990 r Prace studialne do Planu krajowego 1990r. - autorskie wizje struktury przestrzennej Polski Plan przestrzennego zagospodarowania kraju do 1990r. - umiarkowana, policentryczna koncentracja Zmiennosc i zröznicowania sytuacji spofeczno-gospodarczej Polski po 1989 r. a koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju w nowych warunkach ustrojowych Dhigookresowa koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju -1990r Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju r Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033 vs. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Podsumowanie 162 CZ^SC II. PRZESTRZENNE ZRÖZNICOWANIA I ZMIENNOSC WYBRANYCH ELEMENTÖW SYTUACJI SPOLECZNO-GOSPODARCZE} W POLSCE W LATACH Wprowadzenie Srodowisko i infrastruktura Wybrane przestrzenno-srodowiskowe wyznaczniki stanu zagospodarowania Siec osadnicza wedlug struktury wielkosci miast oraz wsi w 2002 r Dost^pnosc przestrzenno-czasowa obszaröw gmin w 2007r Struktura uzytkowania gruntöw rolnychw 2002r Glöwne przemyslowe zagrozenia srodowiska naturalnego w 2007r Rozmieszczenie wybranych typöw obszaröw chronionych w 2007r Stan upowszechnienia planowania przestrzennego w 2007 r Rozwöj podstawowych elementöw infrastruktury technicznej Dostfpnosc podstawowej infrastruktury w latach Rozwöj podstawowej infrastruktury technicznej w latach Wybrane elementy infrastruktury spolecznej Handel detaliczny w latach wyznacznik rozwoju sieci osrodköw obslugi ludnosci System oswiaty i wychowania w 2007r Uslugi nierynkowe - biblioteki, czytelnictwo w latach Elementy upowszechnienia podstawowej opieki zdrowotnej w 2007r Spoleczeristwo Wybrane cechy strukturalne Zmiany liczby ludnosci ogölem w latach Ludnosc wg ekonomicznych grup wieku Ruch naturalny ludnosci Ruch migracyjny ludnosci Mobilnosc przestrzenna ludnosci w okresie Stopieri wyksztalcenia ludnosci w okresie izrödla utrzymania ludnosci 1950 (70) Frekwencja w wyborach powszechnych 1998, 2002, aktywnosc, element kapitalu spolecznego Dojazdy do pracy w 2006r Warunki bytu ludnosci Ruch budowlany w latach jako posredni wyznacznik mozliwosci rozwoju Wybrane elementy sytuacji mieszkaniowej w latach Bezrobocie rejestrowane w latach Zasi^g spoleczny uböstwa - swiadczeniobiorcy pomocy spolecznej w 2008r

4 f Spis tresci 2.4. Gospodarka Struktura dzialowa gospodarki wg czynnych zawodowo i pracujqcych Agregacje krajowe, aglomeracje Miasta i obszary wiejskie gmin Struktura bazy ekonomicznej wg podmiotöw gospodarczych w glöwnych dzialach PKD w latach Struktura funkcjonalna gospodarstw rolnych w 2002 r Rozwöj prywatnego sektora pozarolniczego w latach Aktywnosc gospodarcza - dynamika tworzenia podmiotöw gospodarczych w latach Poziom i dynamika nasycenia podmiotami gospodarczymi ogölem Przedsi^biorczosc indywidualna wg nasycenia zakladami osöb fizycznych Atrakcyjnosc lokalizacyjna wg nasycenia podmiotami z udzialem kapitalu zagranicznego Finanse lokalne - dochody budzetöw gmin w latach Agregacje ogölnokrajowe, aglomeracje Poziom lokalny - gminy 297 Podsumowanie i wnioski koricowe 305 Bibliografia 315 ANEKS STATYSTYCZNO-KARTOGRAFICZNY Srodowisko i infrastruktura Wybrane przestrzenno-srodowiskowe wyznaczniki stanu zagospodarowania Siec osadnicza wedlug struktury wielkosci miast oraz wsi w 2002r. 337 Tabela 1.1. Struktura miejscowosci wg liczby mieszkancöw na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2002 r. 337 Kartogramy Dost^pnosc przestrzenno-czasowa obszaröw gmin w 2007r. 339 Tabela 1.2. Dost^pnosc osrodköw subregionalnych z terenöw najblizszych gmin na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007r. 339 Kartogramy Struktura uzytkowania gruntöw rolnych w 2002 r. 341 Tabela 1.3. Struktura uzytkowania gruntöw rolnych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2002 r. 341 Kartogramy Kartogramy Glöwne przemysiowe zagrozenia srodowiska naturalnego w 2007r. 344 Tabela 1.4. Odpady przemysiowe wytworzone przez duze zaklady przemysiowe w ciqgu roku na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1996 i 2007 r. 344 Tabela 1.5. Zanieczyszczenia pylowe wyemitowane przez duze zaklady przemysiowe w ciqgu roku na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1996 i 2005 r Tabela 1.6. Zanieczyszczenia gazowe wyemitowane przez duze zaklady przemysiowe w ciqgu roku na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1996 i 2005 r Kartogramy Rozmieszczenie wybranych typöw obszaröw chronionych w 2007r. 348 Tabela 1.7. Obszary chronione na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007 r. 348 Kartogramy Stan upowszechnienia planowania przestrzennego w 2007r. 350 Tabela 1.8. Stopieri pokrycia gmin miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007 r. 350 Kartogramy Rozwöj podstawowych elementöw infrastruktury technicznej Dost^pnosc podstawowej infrastruktury w latach

5 Tabela 1.9. Wyposazenie mieszkan w wodoci^g ogölem (lokalny i sieciowy) na röznych obszarach funkejonalnych Polski w latach Tabela Dost^pnosc sieci wodociqgowej - wyposazenie mieszkan w wodocisjg sieciowy na röznych obszarach funke jonalnych Polski w latach Tabela Dostfpnosc kanalizacji (ogölem oraz sieci kanalizacyjnej) - wyposazenie mieszkan w w.c. na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Wybrane elementy warunköw bytowych ludnosci - dost^pnosc podstawowych instalacji w mieszkaniach na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w Kartogramy Kartogramy Kartogramy Rozwöj podstawowej infrastruktury technicznej w latach Tabela Siec wodociqgowa i ludnosc obstugiwana przez tq siec na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Stopien wykorzystania sieci wodociqgowej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogram Tabela Siec kanalizacyjna i ludnosc obslugiwana przez tq siec na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Stopien wykorzystania sieci kanalizacyjnej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Tabela Dostgpnosc oczyszczalni scieköw ogölem oraz z podwyzszonym usuwaniem biogenöw na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Wybrane elementy infrastruktury spolecznej Handel detaliczny w latach wyznacznik sieci osrodköw obslugi ludnosci 368 Tabela Sklepy i pracujgcy w sklepach na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy System oswiaty i wychowania w 2007r. 371 Tabela Udzial grup wiekowych dzieci i rrilodziezy w ogölnej liezbie ludnosci na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007 r. 371 Tabela Relacja liczby dzieci w przedszkolach oraz uczniöw w szkolach podstawowych, gimnazjach, zasadniczych szkolach zawodowych, srednich szkolach zawodowych oraz liceach ogölnoksztalcqcych do liezebnosei odnosnych grup wiekowych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007r. 372 Kartogramy Kartogramy Uslugi nierynkowe - biblioteki, czytelnictwo w latach Tabela Uslugi nierynkowe w wielkosciach bezwzgl^dnych - biblioteki: placöwki, czytelnicy, ksi^gozbiör, punkty biblioteczne na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Uslugi nierynkowe w wielkosciach wzgl^dnych biblioteki: placöwki, czytelnictwo, ksi^gozbiör, punkty biblioteczne na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Elementy upowszechnienia podstawowej opieki zdrowotnej w 2007r

6 f Spis tresci Tabela Stopieri upowszechnienia i koncentracji uslug w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2007 r. 379 Kartogramy Spoleczeristwo Wybrane cechy strukturalne Zmiany liczby ludnosci ogölem w latach Tabela 2.1. Zmiany liczby ludnosci na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Ludnosc wg ekonomicznych grup wieku Tabela 2.2. Udzial dzieci i mlodziezy w ludnosci ogölem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela 2.3. Udzial ludnosci w wieku okoloprodukcyjnym i produkcyjnym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela 2.4. Udzial ludnosci w wieku poprodukcyjnym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Kartogram Ludnosc wg ekonomicznych grup wieku w okresie Tabela 2.5. Struktura ludnosci wg ekonomicznych grup wieku na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Ruch naturalny ludnosci Tabela 2.6. Nasilenie urodzeri zywych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela 2.7. Nasilenie zgonöw niemowlqt na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela 2.8. Nasilenie zgonöw ogölem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela 2.9. Przeciqtne dalsze trwanie zycia osöb urodzonych w wybranych latach okresu Tabela Nasilenie przyrostu/ubytku naturalnego ludnosci na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Ruch migracyjny ludnosci Tabela Ruch w^dröwkowy ludnosci - zameldowania i wymeldowania ogölem oraz saldo migracji na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Ruch w^dröwkowy ludnosci - zameldowania i wymeldowania wg kierunköw miasto-wies na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Kartogramy Mobilnosc przestrzenna ludnosci w okresie Tabela Atrakcyjnosc osiedlericza jednostek lokalnych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2002 r. 402 Kartogramy Poziom wyksztalcenia ludnosci w okresie Tabela Ludnosc z wyksztalceniem podstawowym, niepehiym podstawowym i nieustalonym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Ludnosc z wyksztalceniem zasadniczym zawodowym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach

7 Tabela Ludnosc z wyksztalceniem srednim na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Ludnosc z wyksztalceniem wyzszym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogram Kartogramy Kartogramy Kartogramy Zrödla utrzymania ludnosci 1950 (70) Tabela Ludnosc utrzymuj^ca sig i utrzymywani z pracy w rolnictwie na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Ludnosc utrzymujqca siq i utrzymywani z pracy poza rolnictwem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Ludnosc utrzymujqca siq i utrzymywani z niezarobkowych zrödel utrzymania na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Frekwencja w wyborach powszechnych 1998, 2002, aktywnosc, element kapitalu spolecznego 417 Tabela Frekwencja w wyborach samorzqdowych w latach 1998 i 2002 oraz parlamentarnych 2007r. na röznych obszarach funkcjonalnych Polski 417 Kartogramy Dojazdydo pracy w 2006r. 419 Tabela Intensywnosc dojazdöw do pracy na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2006 r. 419 Kartogramy Warunki bytu ludnosci Ruch budowlany w latach jako posredni wyznacznik mozliwosci rozwoju 421 Tabela Nasilenie ruchu budowlanego na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w okresach mi^dzyspisowych lat Kartogramy Kartogramy Tabela Nasilenie budownictwa mieszkaniowego na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Wybrane elementy sytuacji mieszkaniowej w latach Tabela Niesamodzielnosc zamieszkiwania gospodarstw domowych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2002 r. 426 Tabela Deficyt statystyczny mieszkan na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Standard powierzchniowy mieszkan na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Kartogramy Kartogramy Bezrobocie rejestrowane w latach Tabela Udzial bezrobotnych wsröd ludnosci w wieku produkcyjnym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Zasiqg spoleczny uböstwa - swiadczeniobiorcy pomocy spolecznej w 2008 r. 434 Tabela Gospodarstwa domowe oraz ludnosc korzystajqca ze swiadczeri pomocy spolecznej ogölem, dystrybuowanej przez samorzqdy lokalne na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2008 r. 434 Kartogramy

8 3. Gospodarka Struktura dzialowa gospodarki w latach wg czynnych zawodowo i pracujqcych. 436 Tabela 3.1. Struktura dzialowa gospodarki - czynni zawodowo w przemysle, budownictwie i lesnictwie w % ogöhi czynnych zawodowo poza rolnictwem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach 1970,1978 i Tabela 3.2. Struktura dzialowa gospodarki - czynni zawodowo w transporcie i Iqcznosci, handlu oraz nauce i oswiacie w % ogöhi czynnych zawodowo poza rolnictwem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach 1970,1978 i Tabela 3.3. Struktura dzialowa gospodarki - czynni zawodowo w ochronie zdrowia, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej oraz administracji w % ogölu czynnych zawodowo poza rolnictwem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach 1970,1978 i Tabela 3.4. Pracujgcy poza rolnictwem indywidualnym wedlug zagregowanych dzialöw gospodarki narodowej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1995 r.i 2003 r. 439 Kartogramy Kartogramy Kartogramy Kartogramy Kartogramy Kartogramy Kartogramy Struktura bazy ekonomicznej wg podmiotöw gospodarczych w glöwnych dzialach PKD w latach Tabela 3.5. Liczba podmiotöw gospodarczych zarejestrowanych w REGON wedlug zagregowanych dzialöw gospodarki narodowej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1995 r. i 2007r. 447 Tabela 3.6. Nasycenie podmiotami gospodarczymi zarejestrowanymi w REGON wedlug zagregowanych dzialöw gospodarki narodowej na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 1995 r. i 2007 r. 448 Kartogramy Kartogramy Struktura funkcjonalna gospodarstw rolnych w 2002 r. 451 Tabela 3.7. Struktura gospodarstw rolnych wg dominujqcego rodzaju dzialalnosci na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w 2002 r. 451 Kartogramy Rozwöj prywatnego sektora pozarolniczego w latach Tabela 3.8. Czynni zawodowo w sektorze prywatnym pozarolniczym na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach 1970,1978 i Kartogramy Aktywnosc gospodarcza - dynamika tworzenia podmiotöw gospodarczych w latach Tabela 3.9. Nasycenie podmiotami gospodarczymi ogölem na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Nasycenie zakladami osöb fizycznych na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Tabela Nasycenie spölkami z udzialem kapitatu zagranicznego na röznych obszarach funkcjonalnych Polski w latach Kartogramy Finanse lokalne - dochody budzetöw gmin w latach Tabela Zmiany wielkosci dochodöw budzetöw w röznych typach gmin w Polsce w latach w uj^ciu nominalnym i realnym 459 Tabela Zmiany wielkosci dochodöw na mieszkanca w röznych typach gmin w Polsce w latach w uj^ciu nominalnym i realnym