WPŁYW AUDYTU NA JAKOŚĆ ZYSKU SPÓŁEK IPO NA PRZYKŁADZIE GPW W WARSZAWIE. 1. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Rafał Cieślik Uniwersytet Warszawski WPŁYW AUDYTU NA JAKOŚĆ ZYSKU SPÓŁEK IPO NA PRZYKŁADZIE GPW W WARSZAWIE 1. Wprowadzenie Obecne lata nazywane są przez niektórych teoretyków zarządzania epoką wiedzy i informacji. Trudno jest bowiem wyobrazić sobie proces podejmowania decyzji, który nie jest wspierany szeregiem użytecznych danych. W zakresie różnorakich decyzji gospodarczych podstawowe znaczenie mają informacje dotyczące przedsiębiorstwa i jego otoczenia, w tym informacje o charakterze ex post (sprawozdawczość) i informacje o charakterze ex ante (prognozy). Właściciele kapitału dążą do podstawowego celu, którym jest maksymalizacja korzyści z zainwestowanego kapitału. Jego osiągnięcie jest możliwe wyłącznie przy efektywnym systemie informacyjnym. Celem takiego systemu jest dostarczanie danych o określonych parametrach, tj. rodzaju, ilości, wiarygodności (jakości) i terminowości. Uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno-kontrolnym odzwierciedlającym przebieg i rezultaty prowadzonej działalności jest rachunkowość. Cykl rachunkowości przebiega wieloetapowo i jest zamknięty w ramach czasowych wyznaczonych przez zasadę periodyzacji. Najważniejszymi etapami cyklu rachunkowości finansowej są: pomiar, dokumentacja, ewidencja, rozliczanie, kalkulacja oraz sprawozdawczość, analiza i ocena (Podstawy rachunkowości, 2002, s. 87). Sprawozdanie finansowe stanowi finalny produkt systemu rachunkowości. W literaturze przedmiotu sprawozdanie finansowe jest określane jako usystematyzowany zbiór wybranych z ksiąg rachunkowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i jej wynikach oraz o sytuacji finansowej jednostki gospodarującej (Sprawozdanie fi nansowe, 2006, s. 16). Tak bogaty zakres informacji zawarty w sprawozdaniach finansowych powoduje, że jest to źródło danych dla szerokiego grona odbiorców zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Jednakże, aby sprawozdanie finansowe jako źródło informacji mogło być przydatne dla tych odbiorców, powinno spełniać określone wymogi jakościowe.

2 68 Rafał Cieślik Te wymogi są w literaturze określane jako atrybuty informacji finansowej z rachunkowości, które przyczyniają się do zwiększenia jej użyteczności (Hendriksen, van Breda, 2002, s. 140). Orientacja rachunkowości na dostarczanie informacji wielu różnym użytkownikom wymaga zatem przestrzegania w procesie pomiaru, ewidencji, przetwarzania i prezentowania danych nadrzędnych zasad rachunkowości oraz wypracowania i przyjęcia wspólnych reguł i metod określających funkcjonowanie tego systemu. W. Brzezin (1998, s. 23) podkreśla, iż normowanie metod i zasad rachunkowości jest warunkiem jednolitości, a co za tym idzie, także porównywalności informacji dostarczanych przez rachunkowość. Należy jednak stwierdzić, że pomiar dokonywany w rachunkowości nie jest tak jednoznacznie obiektywny, jak np. w naukach ścisłych (matematyka, fizyka). Zgodnie z obowiązującymi przepisami za przygotowanie sprawozdania finansowego odpowiedzialny jest kierownik jednostki, dokonując przy tym wyboru metod i zasad wyceny aktywów i pasywów. Oznacza to, że menedżer zarządzający jednostką ma wpływ na informacje zawarte w raporcie finansowym. Należy jednocześnie pamiętać, że raport finansowy może również wpływać na zarządzających. Informacje w nim zawarte stanowią bowiem sumaryczną ocenę efektywności zarządzania i często decydują o utrzymaniu stanowisk przez członków zarządu. Także system premiowania menedżerów najwyższego szczebla nierzadko uzależniony jest od poziomu osiągniętego zysku. Wszystko to wywiera nacisk na zarządzających do prezentowania w raporcie pozytywnego obrazu przedsiębiorstwa, czasem za cenę intencjonalnej ingerencji w księgi rachunkowe. Motywacja do tego typu praktyk jest tym większa, iż system raportowania finansowego nie daje odbiorcy uprawnień do bezpośredniej (w oparciu o księgi rachunkowe) weryfikacji wiarygodności informacji prezentowanych w udostępnianych publicznie sprawozdaniach finansowych. Wiarygodność muszą zapewnić przewidziane w systemie procedury kontroli zewnętrznej (procedury obiektywnego badania). Obiektywne badanie sprawozdania finansowego bez wątpienia przyczynia się do podniesienia wiarygodności obrazu jednostki prezentowanego w tym sprawozdaniu, a współczesny biegły rewident pełni ważną rolę w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Jednakże szereg skandali związanych z manipulacjami danymi sprawozdawczymi, jakie miały miejsce na początku XXI wieku i w ostatnich latach, muszą uświadamiać użytkownikom sprawozdań finansowych fakt, iż istniejący system nadzoru i kontroli nad rachunkowością ma pewne słabości. Wśród nich wskazuje się m.in. to, że standardy rewizji finansowej nie zawsze nadążają za rzeczywistością oraz fakt, że w procesie badania uzyskiwana jest przez biegłego rewidenta tzw. wystarczająca, a nie całkowita pewność z powodu

3 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 69 badania metodą wyrywkową, a nie pełną. Dodatkowo wskazuje się na faktyczne ograniczenie niezależności biegłego rewidenta ze względu na silną dodatnią korelację między wydaniem opinii nieprzychylnej jednostce a rezygnacją z usług audytora, co powoduje niechęć do wydawania takich opinii (Gut, 2006) oraz silną konkurencję cenową na rynku usług audytorskich i związany z tym fakt badania sprawozdań przez firmy audytorskie nieposiadające wystarczającego doświadczenia branżowego (brak rozumienia specyfiki sektora, który może wpływać na wnioski z badania), za to oferujące niską cenę usługi. Szczególnie ten ostatni element wzbudza wiele kontrowersji. Zwolennicy tezy o wpływie wielkości firmy audytorskiej na jakość badania wskazują, że tylko duże firmy audytorskie, mające wysoki udział w rynku i wystarczające doświadczenie zarówno międzynarodowe, jak i branżowe mogą zapewnić prawidłowość procesu obiektywnego badania i wydanej na jego podstawie opinii. Mówi się tu często o tzw. paradygmacie Wielkiej Czwórki. Inni zaś uważają, że wielkość udziału w rynku nie musi przekładać się na jakość przeprowadzonego badania. Podobnego zdania jest także Komisja Europejska, co znalazło m.in. swoje odzwierciedlenie w Dyrektywie 2014/56/UE oraz Rozporządzeniu 537/2014 Parlamentu Europejskiego i Rady. Rozporządzenie mówi wprost, że nie można ograniczyć możliwości złożenia ofert przez firmy audytorskie, które mają mały udział w rynku (Polityka rachunkowości a kształtowanie, 2014, s. 32). Dla użytkownika informacji sprawozdawczej podstawowe znaczenie w tym kontekście ma fakt, czy istnieje jakaś rzeczywista i empirycznie potwierdzona zależność pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a wiarygodnością informacji finansowej oraz to, w jaki sposób zależność ta może przełożyć się na proces decyzyjny. Stąd też celem niniejszego opracowania jest dokonanie analizy empirycznej zależności pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a jakością zysku prezentowanego w sprawozdaniach finansowych spółek IPO na przykładzie GPW w Warszawie. 2. Założenia i metodologia przeprowadzonego badania empirycznego Literatura przedmiotu wskazuje na szereg przesłanek, które wywierają silną presję na menedżerów do poprawiania obrazu firmy zawartego w sprawozdaniu finansowym. Część z tych opracowań koncentruje swoją uwagę na sytuacjach, w których skłonność do manipulowania wynikiem finansowym wydaje się silna. Dotyczy to głównie okresów poprzedzających istotne transakcje giełdowe, w których obserwuje się niekorzystne dla danego przypadku różnice pomiędzy rzeczywistymi wynikami prezentowa-

4 70 Rafał Cieślik nymi przez daną spółkę a oczekiwaniami rynku. Jednym z takich przypadków jest wejście spółki na giełdę. Z badań prowadzonych przez S. Teoha, I. Welcha i T. Wonga (1998a) wynikało, że około 62% badanych przedsiębiorstw wprowadzających swoje akcje na giełdę wykazywało wyższy poziom intencjonalnych różnic memoriałowych (abnormal accruals), niż przedsiębiorstwa wchodzące w skład próby kontrolnej. Z badań tych wynikało również, że w roku wejścia na giełdę poziom intencjonalnych różnic memoriałowych był ponadprzeciętnie wysoki, stanowił 4 5% aktywów ogółem, tj. około 25% do 50% ogólnej rentowności aktywów. Podobne wyniki zaobserwowano także w okresach poprzedzających nową emisję akcji (Teoh, Welch, Wong, 1998b) oraz w okresach poprzedzających przejęcie spółki (Erickson, Wang, 1999). Wyniki przytoczonego tu badania wskazują ponadto, że przedsiębiorstwa, w których zauważalny jest wysoki poziom intencjonalnych różnic memoriałowych (abnormal accruals) powodujących zwiększenie zysku w roku emisji akcji, prezentują znaczący spadek cen akcji w latach następnych. Konotacja tych wyników dla rynku kapitałowego jest taka, iż w okresie bezpośrednio poprzedzającym publiczną sprzedaż akcji lub w roku debiutu giełdowego menedżerowie zawyżają prezentowany w raportach finansowych zysk. Wykorzystują przy tym alternatywność wyborów i obszary swobody w zakresie księgowej wyceny komponentów kształtujących poziom zysku. Działania te mają na celu wzrost ceny emisyjnej akcji. Jednakże naturalną konsekwencją zawyżania zysku w bieżącym okresie jest jego spadek w kolejnych latach. Fakt ten jest negatywnie odbierany przez rynek, co ma swoje odzwierciedlenie w niższej cenie akcji. Generalnie wyniki tych badań wskazują, iż niska jakość zysku będąca wynikiem jego kreowania wpływa pozytywnie na cenę akcji w krótkim okresie. W dłuższej perspektywie wpływ ten jest negatywny (Polityka rachunkowości a kształtowanie, 2014, s. 61). Przedstawione powyżej zależności wskazują, że jedną z przesłanek wywierającą silną presję na menedżerów do poprawiania prawdziwego obrazu firmy zawartego w sprawozdaniu finansowym jest pierwsza oferta publiczna. Dokonując zatem oceny jakości zysku i odnosząc wyniki tej analizy do wielkości firmy audytorskiej, która dokonywała badania raportu finansowego, można wykazać zależność pomiędzy wielkością audytora a jakością zysku. Zasadniczego znaczenia w tym kontekście nabiera problem interpretacji i estymacji jakości zysku. Termin jakość zysku nie jest jeszcze powszechnie używanym, szczególnie w polskiej literaturze, określeniem wskazującym na pewne ważne i pożądane cechy tej kategorii. Jednakże nie jest pojęciem nowym. Zarówno w opracowaniach naukowych, jak i w literaturze anglosaskiej kontekst jakości zysku z reguły utożsamiany jest z pojęciem earnings quality, chociaż jak

5 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 71 dotąd nie została sformułowana jednoznaczna i ogólnie akceptowalna jego definicja (Finansowe uwarunkowania, 2007). Analiza literaturowa przedmiotu pozwala wyróżnić pewien zestaw kryteriów oceny jakości zysku (Finansowe uwarunkowania, 2007, 2009), który po przeprowadzeniu odpowiednich konsultacji oraz testów statystycznych mógłby stanowić instrumentarium tejże oceny. Z analizy literaturowej wynika, iż zestaw kryteriów wykorzystywanych do oceny jakości zysku pokrywa się z głównymi determinantami użyteczności decyzyjnej danych księgowych określonymi w SFAC nr 2, tj. z wiarygodnością (reliability) oraz odpowiedniością (relevance). W ramach opracowań identyfikujących jakość zysku poprzez ocenę jego wiarygodności, przedmiotem oceny były różnice memoriałowe (total accruals), przy czym w tym przypadku jakość zysku uznawana była jako synonim wysokiej wiarygodności tej części zysku księgowego, która nie ma pokrycia w zrealizowanych przepływach pieniężnych (Dechow, Dichev, 2002; Francis i in., 2005). Z kolei w ramach opracowań, które koncentrowały się na odpowiedniości zysku dla procesu decyzyjnego (relevance), jakość zysku była estymowana na podstawie oceny jego trwałości, czyli wysokiej zdolności do utrzymania swojego poziomu w przyszłości (Beneish, Vargus, 2002; Richardson, 2003). Wskazane powyżej podejścia znajdują także zastosowanie w przypadku badań empirycznych prowadzonych w zakresie oceny zależności pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a jakością zysku. Między innymi J. Connie i in. (1998) oraz K.Y. Chen i in. (2005) jakość audytu odnosili do wiarygodności informacji finansowej, utożsamiając ją z wielkością intencjonalnych różnic memoriałowych. Z kolei B.K. Behn i in. (2008) jakość audytu wiązali z użytecznością prognostyczną zysku. Niezależnie jednak od podejścia i metodologii we wszystkich tych badaniach wykazano, iż występuje pozytywna zależność pomiędzy jakością zysku a wielkością firmy audytorskiej. Uwzględniając powyższe treści, dla potrzeb niniejszego badania przyjęto założenie, że jakość audytu będzie utożsamiana z wysoką jakością zysku, która z kolei będzie traktowana jako synonim wysokiego pokrycia zysku księgowego w zrealizowanych przepływach pieniężnych. Część finansistów wyraża wręcz pogląd, że im większa rozbieżność między zyskiem memoriałowym wygenerowanym w trakcie roku obrotowego a nadwyżką środków pieniężnych z działalności operacyjnej (rozbieżność ta nazywana jest w literaturze przedmiotu określeniem różnice memoriałowe total accruals, TA), tym mniejsza wiarygodność obrazu firmy prezentowanego w sprawozdaniu finansowym (Przedsiębiorczość. Aspekty fi nansowe, 2010). Dekompozycja ta może być opisana za pomocą następujących równań:

6 72 Rafał Cieślik Zn CFO TA t t t Stąd TA Zn CFO t t t gdzie: Zn t zysk netto w roku t, CFO t przepływy z działalności operacyjnej w roku t. Niestety, wielkość różnic memoriałowych prezentowanych przez jeden podmiot gospodarczy nie może być wprost porównywana do wartości tej kategorii z lat poprzednich bądź wartości prezentowanych przez inne jednostki. Wynika to z faktu, że duże przedsiębiorstwa w sposób naturalny będą wykazywały wyższą wartość TA w stosunku do przedsiębiorstw małych. Stąd dla zachowania porównywalności danych w badaniu wykorzystano wskaźnik TATA, prezentujący relację różnic memoriałowych do ogólnej wartości aktywów na początek badanego roku. Poziom aktywów jest tu więc wagą określającą skalę prowadzonej działalności, a wartość z początku okresu wynika z założenia, że jeżeli jednostka manipuluje danymi, to może wpływać także na poziom aktywów bieżącego roku, nie może natomiast manipulować wartością aktywów z roku poprzedniego. Wnioskowanie na temat jakości zysku na podstawie wskaźnika TATA, pomimo że jest stosowane w opracowaniach naukowych, uważane jest za podejście uproszczone i w pewnych przypadkach może być nieuzasadnione. W praktyce badawczej częściej spotyka się rozwiązania dokonujące podziału ogólnej sumy różnic memoriałowych na część nieuznaniową, tzw. operacyjne różnice memoriałowe (normal accruals, NA) i część wynikającą z intencjonalnego działania menedżera, tzw. intencjonalne różnice memoriałowe (abnormal accruals, AA). Tu należy wyraźnie podkreślić, iż operacyjne różnice memoriałowe kształtowane są przez rozmiar prowadzonej działalności. Natomiast intencjonalne różnice memoriałowe są skutkiem subiektywnych księgowych wyborów dokonywanych przez menedżera (Przedsiębiorczość. Aspekty fi nansowe, 2010, s. 130). Dekompozycja ta może być opisana za pomocą następujących równań: Zn CFO TA t t t TA NA AA t t t

7 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 73 Znt CFOt NAt AAt gdzie: Zn t zysk netto w roku t, CFO t przepływy z działalności operacyjnej w roku t, TA t wartość różnic memoriałowych w roku t, NA t wartość operacyjnych różnic memoriałowych w roku t, AA t wartość intencjonalnych różnic memoriałowych w roku t. Dokonanie takiego podziału na podstawie czytania sprawozdań finansowych nie jest jednak możliwe. Należy w tym celu wykorzystać jedną z kilku metod ilościowych opisanych i przetestowanych w opracowaniach światowych (Przedsiębiorczość. Aspekty fi nansowe, 2010). W ramach niniejszego badania dla oceny jakości zysku wykorzystano model Lindy De Angelo (1986). W modelu tym operacyjne różnice memoriałowe dla danego roku są równe wartości tych różnic, jakie jednostka gospodarcza wykazała w roku poprzednim. Zatem wzrost poziomu różnic memoriałowych w stosunku do roku poprzedniego, zgodnie z założeniami modelu, jest podstawą do stwierdzenia wykorzystywania przez przedsiębiorstwo niedozwolonych praktyk księgowych, a sama formuła obliczeniowa przedstawia się następująco: TA NAt A t 1 t 2 gdzie: NA t operacyjne różnice memoriałowe w roku t, TA t-1 wartość różnic memoriałowych ogółem w roku t-1, A t-2 ogólna suma aktywów w roku t-2. Wykorzystując założenia modelu L. De Angelo oraz opierając się na wynikach innych badań prowadzonych w tym zakresie na świecie, można postawić tezę, iż w grupie spółek IPO, których raporty były badane przez audytorów nie zaliczanych do Wielkiej Szóstki, liczba przypadków prezentowania dodatniego (zawyżającego wynik finansowy) poziomu różnic memoriałowych, wartość średnia oraz mediana tych różnic będzie wyższa niż w grupie spółek, których raporty finansowe były badane przez audytorów zaliczanych do Wielkiej Szóstki.

8 74 Rafał Cieślik 3. Ocena wpływu wielkości firmy audytorskiej na jakość zysku Dla potwierdzenia postawionej powyżej tezy analizie poddano dane zawarte w sprawozdaniach finansowych spółek debiutujących na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie innych niż banki, zakłady ubezpieczeń, dostawcy usług finansowych oraz spółki zagraniczne. Do próby włączono wszystkie dane dostępne w bazach ekonomicznych, Notoria, interia.pl, wp.pl, bankier.pl w latach Z badania wykluczono spółki, dla których nie znaleziono niezbędnych danych oraz spółki, dla których wskaźnik TATA przyjmował wartości ekstremalne, tj. wartości powyżej (50%) i poniżej (-50%). Łącznie próba objęła 114 przypadków, w tym 75 przypadków raportów spółek, których sprawozdania finansowe w okresie debiutu i okresie poprzedzającym debiut były zbadane przez firmy spoza Wielkiej Szóstki, oraz 39 przypadków raportów spółek, których sprawozdania finansowe były zbadane przez firmy audytorskie zaliczone do Wielkiej Szóstki. Za firmy audytorskie o dużym udziale w rynku, a zatem także o dużym doświadczeniu międzynarodowym i branżowym, uznano firmy zaliczane do tzw. Wielkiej Czwórki, tj. firmy: Deloitte, PWC, EY, KPMG oraz spółki zajmujące odpowiednio piąte i szóste miejsce, tj. BDO oraz Grant Thornton. Wyniki testu na poziom intencjonalnych różnic memoriałowych prezentują tabele 1 i 2. Dane te jednoznacznie wskazują, że w okresie poprzedzającym IPO, a więc w okresie, za który raporty finansowe są szczególnie istotne dla procesu podejmowania decyzji o zakupie akcji, poziom intencjonalnych różnic memoriałowych w spółkach badanych przez audytorów nie zaliczanych do Wielkiej Szóstki jest wyższy niż w latach kolejnych i zdecydowanie wyższy niż poziom intencjonalnych różnic memoriałowych w spółkach badanych przez audytorów zaliczonych do Wielkiej Szóstki. Dotyczy to zarówno wartości średniej, jak i mediany. Wyniki te są zatem zgodne z rezultatami innych badań i potwierdzają tezę o zawyżaniu przez spółki IPO wyniku finansowego w okresie poprzedzającym debiut giełdowy. Przy czym problem ten w znacznie większym stopniu dotyczy spółek, których raporty finansowe były badane przez firmy audytorskie nie zaliczane do Wielkiej Szóstki. Wyniki te wskazują zatem na występowanie silnej zależności między wielkością firmy audytorskiej a jakością zysku.

9 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 75 Tabela 1 Dane opisowe dla intencjonalnych różnic memoriałowych AA wyliczone dla spółek IPO, których sprawozdania finansowe zostały zbadane przez firmy audytorskie nie zaliczone do Wielkiej Szóstki Rok IPO +1 Rok IPO Rok IPO-1 AA dodatnie AA ujemne Udział % AA dodatnie 40,0% 64,0% 60,0% AA dodatnie wyższe lub równe 5% Udział % AA dodatnie wyższe lub równe 5% 28% 32% 44% Wartość średnia AA -0,002 0,0052 0,0304 Mediana -0,03 0,0300 0,0200 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych spółek IPO. Tabela 2 Dane opisowe dla intencjonalnych różnic memoriałowych AA wyliczone dla spółek IPO, których sprawozdania finansowe zostały zbadane przez firmy audytorskie zaliczone do Wielkiej Szóstki Rok IPO +1 Rok IPO Rok IPO-1 AA dodatnie AA ujemne Udział % AA dodatnie 30,8% 38,5% 7,7% AA dodatnie wyższe lub równe 5% Udział % AA dodatnie wyższe lub równe 5% 7,7% 30,8% 0,0% Wartość średnia AA -0,05 0,028-0,049 Mediana -0,07-0,02-0,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych spółek IPO. Zgodnie z wynikami wielu opracowań empirycznych, agresywne kreowanie obrazu przedsiębiorstwa odbija się w sposób negatywny na wynikach przyszłych. Najczęściej taką barierą jest okres dwóch lat. Można zatem postawić tezę, że różnice pomiędzy wartościami średnimi w roku IPO-1 i roku IPO+1 powinny być największe. Potwierdza to przeprowadzona analiza empiryczna. W spółkach, których raporty były badane przez mniejszych audytorów, w okresie IPO-1 obserwujemy znacząco większy udział dodatnich (zwiększających wynik finansowy) różnic memoriałowych niż w okresie dwóch lat po debiucie oraz zdecydowanie wyższy udział dodatnich różnic memoriałowych niż w spółkach badanych przez audytorów z Wielkiej

10 76 Rafał Cieślik Szóstki. Udział ten to odpowiednio 57,7% względem 14,3%. W okresie IPO-1 w stosunku do okresu IPO+1 obserwujemy także znaczący, bo blisko 60%, wzrost liczby przypadków, w których dodatni poziom intencjonalnych różnic memoriałowych przekracza wartość 5% ogólnej sumy aktywów. Udział tych przypadków wyniósł odpowiednio 42% w okresie IPO-1 i 27% w okresie IPO+1. Dla porównania w spółkach badanych przez audytorów z Wielkiej Szóstki poziom ten wyniósł odpowiednio 0% i 7,1%. Można zatem stwierdzić, że w okresie IPO-1 i spółkach badanych przez mniejszych audytorów widoczny jest bardzo wyraźny wzrost liczby spółek, które w sposób agresywny poprawiają wartość prezentowanego wyniku finansowego. Warto również podkreślić, iż różnice obserwowane w okresie IPO-1 w grupie spółek, których raporty finansowe zostały zbadane przez audytorów z Wielkiej Szóstki, w porównaniu do grupy obejmującej spółki, których raporty zostały zbadane przez audytorów mniejszych, są statystycznie istotne i zgodnie z założeniami testu nie mogą być uznane za przypadkowe (tab. 3). Tabela 3 Dane analizy statystycznej istotności różnic średnich prób niezależnych dla spółek debiutujących na GPW w Warszawie w latach N N Odch. Odch. Iloraz Średnia Średnia t df p p ważnych ważnych std. std. F -0,049 0,030-2, , ,0343 0, ,27 0,00006 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdań finansowych badanych spółek IPO. 4. Podsumowanie W niniejszym opracowaniu metodologia oceny jakości audytu została oparta na założeniu, że jednostka gospodarcza wykorzystując prawa wyboru i obszary swobody zawarte zarówno w krajowych, jak i międzynarodowych regulacjach dotyczących prawa bilansowego, jest w stanie kształtować poziom przychodów i kosztów, nie jest natomiast w stanie kreować przepływów pieniężnych. Wyniki badania oparte na powyższym założeniu w sposób jednoznaczny pozwoliły wykazać, że średnia wartość intencjonalnych różnic memoriałowych w okresie wejścia spółki na giełdę i w okresie poprzedzającym jest wyraźnie wyższa w spółkach, których raporty finansowe były zbadane przez audytorów nie zaliczonych

11 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 77 do Wielkiej Szóstki niż w przypadku spółek, których raporty zostały przebadane przez firmy audytorskie o największym udziale w rynku. Wyniki te są zgodne z rezultatami innych badań prowadzonych w tym zakresie na świecie i stanowią empiryczny dowód na występowanie istotnej zależności pomiędzy wielkością firmy audytorskiej (rozumianej poprzez wysoki udział w rynku, doświadczenie międzynarodowe i branżowe) a jakością audytu wyrażaną wysoką jakością zysku. Pomimo znalezienia empirycznych dowodów potwierdzających powyższą zależność, warto wskazać na ograniczenia przyjętej metodologii badania. Otóż, przyjęta metoda szacowania intencjonalnych różnic memoriałowych nie uwzględnia wpływu na ich poziom zmian rozmiarów prowadzonej działalności. Dodatkowo w przypadku firm szybko się rozwijających wysoki poziom dodatnich różnic memoriałowych jest raczej naturalny, a przecież znaczną część spółek IPO możemy do tej kategorii zaliczyć. Niemniej jednak obserwacje dokonane w ramach niniejszego badania stanowią pewien wkład w dyskusję na temat jakości audytu na polskim rynku kapitałowym i mogą stanowić przesłankę do dalszych badań w tym zakresie. Literatura Andrzejewski M. (2014), Zmiany regulacyjne w systemie rewizji fi nansowej i ich wpływ na politykę jakości w fi rmach audytorskich, [w:] A. Kostur, J. Pfaff (red.), Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku fi nansowego, Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe, nr 201, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. Balsam S., Krishnan J., Yang J.S. (2003), Auditor Industry Specialization and Earnings Quality, Auditing, No. 22(2), s Behn B.K., Choi J.H., Kang T. (2008). Audit Quality and Properties of Analyst Earnings Forecasts, The Accounting Review, 83(2). Brzezin W. (1998), Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa. Cieślik R. (2010), Metody oceny wiarygodności sprawozdań fi nansowych w praktyce światowej, [w:] W. Szczęsny, J. Turyna, S. Wymysłowski (red.), Przedsiębiorczość. Aspekty fi nansowe i społeczne, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Cieślik R. (2014), Jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW w Warszawie, [w:] A. Kostur, J. Pfaff (red.), Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku fi - nansowego, Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe nr 201, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.

12 78 Rafał Cieślik Cieślik R., Szczęsny W. (2007), Teoretyczne i praktyczne aspekty jakości zysku, [w:] W. Szczęsny, J. Turyna (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych: Informacja fi nansowa i jej wykorzystanie w warunkach stosowania MSR/MSSF, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Cieślik R., Szczęsny W. (2009), Zysk księgowy jako czynnik asymetrii informacji na rynku kapitałowym, [w:] W. Szczęsny, J. Turyna (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczej: Teoria i praktyka budżetowania, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. De Angelo L. (1996), Accounting Numbers as Market Valuations Substitutes: A Study of Management Buyouts of Public Stockholders, The accounting Review, No. 61. Dechow P., Dichev I. (2002), The Quality of Accruals and Earnings: The Role of Accrual Estimation Errors, The Accounting Review, No. 77(S). Erickson M., Wang S. (1998), Earnings Management by Acquiring Firms in Stock- -For-Stock Mergers, Journal of Accounting and Economics, No. 27. Francis J., LaFond R., Olsson P., Schipper K. (2005), The Market Pricing of Accruals Quality, Journal of Accounting and Economics, No. 39(1). Gut P. (2006), Kreatywna księgowość a fałszowanie sprawozdań fi nansowych, C.H. Beck, Warszawa. Hendriksen A.E., van Breda M.F. (2002), Teoria rachunkowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Jones C., Becker R., Defond M.L., Jiambalov J., Subramanyam K.R. (1998), The Effect of Audit Quality on Earnings Management, Contemporary Accounting Research, vol. 15, Iss. 1, Spring. Ken Y.C., Kuen-Lin L., Zhou J. (2005), Audit Quality and Earnings Management for Taiwan Ipo Firms, Managerial Auditing Journal, vol. 20, Iss. 1. Lang M., Raedy J.S., Yetman M.H. (2003), How Representative Are Firms That Are Cross-Listed in the United States? An Analysis of Accounting Quality, Journal of Accounting Research, No. 41(2). Podstawy rachunkowości (2002), B. Micherda (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Polityka rachunkowości a kształtowanie wyniku fi nansowego (2014), A. Kostur, J. Pfaff (red.), Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe, nr 201, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. Przedsiębiorczość. Aspekty fi nansowe i społeczne (2010), Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Richardson S. (2003), Earnings Quality and Short Sellers, Accounting Horizons American Accounting Association, 17.

13 Wpływ audytu na jakość zysku spółek IPO na przykładzie GPW 79 Sprawozdanie fi nansowe bez tajemnic (2006), G.K. Świderska (red.), Difin, Warszawa. Teoh S., Welch I., Wong T.J. (1998), Earnings Management and the Underperformance of Seasoned Equity Offering, Journal of Financial Economics, No. 50. Teoh S., Welch I., Wong T.J. (1998b), Earnings Management and the Long-Run Market Performance of Initial Public Offerings, Journal of Finance, No. 53. Streszczenie W artykule podjęto próbę oceny zależności pomiędzy jakością audytu a jakością zysku spółek IPO na przykładzie polskiego rynku kapitałowego. Zgodnie z wynikami badań prowadzonych w tym zakresie na świecie, w opracowaniu przyjęto założenie, że jakość zysku będąca miarą jakości audytu jest wyższa w przypadku raportów badanych przez firmy zaliczane do Wielkiej Szóstki w porównaniu do raportów badanych przez pozostałe firmy audytorskie. Dla oszacowania jakości zysku wykorzystano podejście oparte na pomiarze intencjonalnych różnic memoriałowych, których wartość została określona na podstawie modelu De Angelo (1986). Badanie oparto na próbie 75 przypadków, w których raporty zostały zbadane przez firmy audytorskie spoza Wielkiej Szóstki oraz 39 przypadków, w których raporty zostały zbadane przez firmy audytorskie należące do Wielkiej Szóstki. Analiza empiryczna wykazała, że średnia wartość intencjonalnych różnic memoriałowych w grupie spółek badanych przez audytorów spoza Wielkiej Szóstki jest wyższa o 7,5%, a różnica średnich pomiędzy grupami jest istotna statystycznie. Wyniki te potwierdzają zatem fakt istnienia zależności pomiędzy wielkością firmy audytorskiej a jakością danych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych. Słowa kluczowe: jakość audytu, jakość zysku, IPO, różnice memoriałowe. Audit quality and earnings quality for IPO firms on the example of WSE Abstract This study examines the relation between audit quality and earnings quality. Consistent with prior research, I assume that Big Six auditors are of higher quality than non-big Six auditors. Earnings quality is captured by discretionary accruals that are estimated using a the De Angelo (1986)

14 80 Rafał Cieślik model. This research is supported by evidence from a sample of 39 Big Six and 75 non-big Six firm years. The results of the research suggest that clients of non-big Six auditors report discretionary accruals that are, on average, 7.5 percent of total assets higher than the discretionary accruals reported by clients of Big Six auditors. Also, I find that the differences between mean value of discretionary accruals is statistically significant. Keywords: audit quality, earnings quality, IPO, accruals.