18 stycznia Polacy w MKNiK w Wietnamie

Transkrypt

1 18 stycznia 2018 Polacy w MKNiK w Wietnamie Składająca się z przedstawicieli Indii, Kanady i Polski MKNiK rozpoczęła swą działalność na początku sierpnia 1954 roku. Od 11 sierpnia jej siedziba mieściła się w Hanoi, później w połowie 1959 roku - przeniesiona została do Sajgonu. Komisja składała się z trzech członków głównych w randze ambasadora, ich zastępców oraz doradców wojskowych i politycznych. Dla wypełniania wielu różnorodnych funkcji w MKNiK uczestniczące w jej pracach państwa delegowały personel wojskowy i cywilny, który wykonywał swe zadania w różnych komitetach i zespołach roboczych, a także w grupach inspekcyjnych działających w wielu miejscach Wietnamu. W pierwszych latach działalności MKNiK delegacja polska składała się z około 160 osób, z czego dwie trzecie stanowił personel wojskowy. Do najważniejszych zadań Komisji, określonych przede wszystkim artykułami 36 i 37 układu o przerwaniu działań wojennych w Wietnamie, należy zaliczyć: - kontrolowanie realizacji planu przegrupowania oddziałów wojskowych; - czuwanie nad bezpieczeństwem wojsk w czasie ich ewakuacji i przegrupowania; - nadzorowanie zwalniania jeńców wojennych oraz internowanych osób cywilnych; - nadzorowanie tymczasowej wojskowej linii demarkacyjnej; - nadzorowanie strefy zdemilitaryzowanej; - nadzorowanie portów, lotnisk oraz wszystkich granic Wietnamu w związku z wykonywaniem postanowień dotyczących wprowadzenia wojsk, personelu wojskowego, materiału wojennego i broni; - przeprowadzanie dochodzeń na podstawie materiałów dowodowych w terenie (z własnej inicjatywy lub na żądanie Wojskowej Komisji Mieszanej). Ważnym, zadaniem dodatkowym Komisji miało być czuwanie nad wyborami powszechnymi w Wietnamie, których przeprowadzenie planowane było na lipiec 1956 roku. Jak już wyżej zasygnalizowano, zadania swoje Komisja miała wykonywać w ścisłym współdziałaniu z Mieszaną Komisją Wojskową, składającą się z przedstawicieli stron walczących czyli Wietnamskiej Armii Ludowej i francuskiego korpusu ekspedycyjnego. Strona 1

2 Dla sprawnego wykonywania swych zadań mandatowych Komisja powołała do życia następujące komórki: Komitet Polityczny, Komitet Wojskowy, Komitet Administracyjny i Sekretariat Generalny. Najważniejszą rolę pełnił Sekretariat Generalny, składający się z działu administracyjnego, działu operacyjnego i działu petycji. Dział administracyjny odpowiadał za sprawy personalne i logistyczne oraz za utrzymanie łączności z władzami wojskowymi DRW i francuskimi. Dział operacyjny zajmował się przede wszystkim planowaniem, kontrolą oraz kumulowaniem i oceną wyników pracy grup inspekcyjnych Komisji. Zadaniem działu petycji natomiast było zbieranie petycji kierowanych do Komisji przez osoby prywatne i organizacje. Obowiązki sekretarza generalnego z urzędu pełnił przedstawiciel Indii, toteż personel Sekretariatu składał się z większości z Hindusów. Układy genewskie przewidywały, iż w trakcie pracy Komisji między jej członkami nie zawsze panowała będzie pełna zgoda i jednolitość w raportach składanych współprzewodniczącym konferencji genewskiej, czyli przedstawicielowi ZSRR i Wielkiej Brytanii. Biorąc taką możliwość pod uwagę sygnatariusze konferencji dopuszczali przedstawianie raportów większościowych i mniejszościowych. Były jednakże przypadki, kiedy jednomyślność wszystkich członków Komisji była bezwarunkowo wymagana. Taka sytuacja dotyczyła przede wszystkim raportów na temat faktów stanowiących pogwałcenie lub groźbę pogwałcenia układów genewskich i mogących doprowadzić do wznowienia działań wojennych. Do najważniejszych organów, na co dzień realizujących zadania nadzoru i kontroli w obu częściach Wietnamu, należały stałe i ruchome Grupy Inspekcyjne MKNiK. Stałe Grupy Inspekcyjne rozmieszczone były w strategicznych punktach na północy i na południu Wietnamu. Składały się zwykle z 1-2 oficerów z każdej delegacji. Strony konfliktu, w porozumieniu z Komisją, wyznaczyły obszary działania stałych Grup Inspekcyjnych. W terenie Komisja dysponowała 14 stałymi i 18 ruchomymi Grupami Inspekcyjnymi. Niekiedy też Kwatera Główna wyznaczała i wysyłała zespoły lotne, które miały za zadanie pilne skontrolowanie sygnałów o nieprzestrzeganiu postanowień genewskich. Grupy Inspekcyjne miały prawo swobodnego poruszania się po swoich strefach działania, a władze lokalne, zarówno wojskowe, jak i cywilne zobowiązane były do zapewnienia im wszelkich ułatwień koniecznych dla możliwie najsprawniejszego wykonywania ich funkcji, m.in. dostarczania niezbędnego personelu, środków transportu, dokumentów, wzywania świadków, zapewnienia bezpieczeństwa. Na terenie DRW stałe Grupy Inspekcyjne rozmieszczone były w miejscowościach: Lao Kay, Lang Son, Tien Yen, Hajfong, Vinh, Dong Hoi, Muong Sen. Na terenie Wietnamu Południowego natomiast były to: Qui Nhon, Nha Trang, Na Ngoi, Sajgon, Cap Saint Jacques, Ta Chan i Gio Linh. Do zadań stałych Grup Inspekcyjnych należało przede wszystkim dokonywanie inspekcji wszelkiego transportu lądowego, powietrznego i morskiego przybywającego na ich teren, ustalanie pochodzenia przewożonego personelu i ładunków wojskowych, a przede wszystkim kontrolowanie wszelkich transportów docierających spoza Wietnamu. Do najbardziej newralgicznych punktów kontrolnych należały lotniska. Tutaj Grupy Inspekcyjne miały przede wszystkim za zadanie ustalić czy ruchy obcych samolotów wojskowych nie naruszają postanowień układów genewskich, czy samoloty te nie pozostają w Wietnamie lub nie rozładowują materiału wojennego czy obcego personelu wojskowego. Grupy Inspekcyjne miały też uprawnienia do sprawdzania rejestrów wież kontrolnych na lotniskach i dokumentów ruchu na stacjach kolejowych. Mogły one również kontrolować wszelkie pojazdy wjeżdżające i wyjeżdżające z Wietnamu, niezależnie od tego czy przewoziły one materiał wojenny czy też nie. Strona 2

3 Przedstawiciele Polski uczestniczyli w pracach MKNiK od początku do końca jej istnienia, czyli od 1954 do 1973 roku. Podstawą prawną umożliwiającą przygotowanie i wysłanie żołnierzy i osób cywilnych do pracy w komisjach międzynarodowych w Indochinach były postanowienia konferencji genewskiej, uchwała Prezydium Rządu PRL nr 722/54 z 26 października 1954 roku w sprawie utworzenia, wyposażenia i utrzymania przedstawicielstwa PRL w tych komisjach, wreszcie odpowiednie rozkazy ministra obrony narodowej i wytyczne ministra spraw zagranicznych. Za całokształt przedsięwzięć związanych ze szkoleniem, wyposażeniem, zabezpieczeniem finansowym rodzin żołnierzy skierowanych do pełnienia służby w MKNiK odpowiadało ministerstwo obrony narodowej, natomiast przygotowanie i szkolenie pracowników cywilnych powierzono ministerstwu spraw zagranicznych. Proces przygotowywania i szkolenia polskich przedstawicieli do pracy w komisjach międzynarodowych nie należał do łatwych, miał różne etapy i w kolejnych latach ulegał zmianom i doskonaleniu, w miarę nabywania nowych doświadczeń. W początkowym okresie nie dysponowano doświadczeniem w zakresie szkolenia na potrzeby tego rodzaju misji, nie posiadano żadnych przydatnych do tego materiałów, które mogliby wykorzystać prowadzący szkolenie. Najważniejszym zatem zadaniem w okresie początkowym było stworzenie odpowiedniej bazy szkoleniowej i wypracowanie odpowiednich metod i sposobów przygotowania żołnierzy do wykonywania zadań, zarówno natury prawnej, jaki dyplomatycznej, politycznej czy wojskowej. Znaczącej pomocy w tym obszarze udzieliło wojsku ministerstwo spraw zagranicznych, którego pracownicy zostali zaangażowani w proces przygotowania i szkolenia, a wielu najbardziej doświadczonych polskich dyplomatów pełniło funkcje przewodniczących delegacji polskich. Ich starszymi doradcami do spraw wojskowych byli doświadczeni generałowie i starsi oficerowie. Obszar tematyczny szkolenia obejmował różnorodne zagadnienia, m.in. historię państwa, na którego terytorium przyjdzie przedstawicielom polskim pełnić swe obowiązki, wybrane problemy prawa międzynarodowego, podstawowe zasady pracy dyplomatycznej, historię konfliktu indochińskiego, charakterystykę sił zbrojnych stron konfliktu, warunki pracy i bytowania w trudnych warunkach klimatycznych i terenowych, podstawy języka angielskiego i francuskiego. Do najważniejszych elementów szkolenia przygotowawczego należy niewątpliwie zaliczyć zadania mandatowe wynikające z postanowień konferencji genewskiej. Okres szkolenia żołnierzy, w zależności od sytuacji, trwał od kilku tygodni do kilku miesięcy. Najintensywniejszym okresem działalności MKNiK w Wietnamie był pierwszy rok jej istnienia. Wynikało to z faktu, że do 18 maja 1955 roku miało zakończyć się przegrupowanie wojsk Wietnamskiej Armii Ludowej na północ, a wojsk francuskich na południe. Przegrupowanie to miało być wykonane w dwóch etapach. Pierwszy zakończyć się miał do 19 października 1954 roku. Do tego czasu strona francuska miała przekazać władzom DRW Hanoi i tereny przyległe, a Wietnamska Armia Ludowa tereny zajęte na południu, w rejonie Sajgonu. W drugim etapie, który zakończyć się miał do 18 maja 1955 roku, Francuzi mieli przekazać strefę Hajfongu i tym samym wycofać wszystkie swoje siły na południe, poza linię 17 równoleżnika. Z kolei strona północnowietnamska miała opuścić strefę Qui Nhon i południową część kraju, przemieszczając wszystkie swoje oddziały wojskowe na północ od linii demarkacyjnej. Po zakończeniu przegrupowania wojsk miały się rozpocząć przygotowania do planowanych na lipiec 1956 roku wyborów powszechnych. Zadanie przegrupowania wojsk, dzięki dobrej współpracy stron konfliktu wietnamskiego i wytężonej pracy MKNiK, udało się zrealizować w zaplanowanym 300 dniowym terminie. Jednym z ważniejszych zadań stojących przed MKNiK było rozwiązanie problemu wymiany jeńców, oraz Strona 3

4 zorganizowanie i nadzór nad wymianą przemieszczającej się ludności cywilnej z północy na południe i odwrotnie. W ramach przemieszczania osób i ich rodzin, z południa na północ przesiedliło się około 150 tysięcy ludzi, natomiast z północy na południe około 900 tysięcy. Żołnierze polscy w tym ciężkim dla przemieszczającej się ludności wietnamskiej okresie nieśli wszelką możliwą pomoc, jak organizowanie środków transportu, pomoc żywnościowa czy też opieka medyczna. Zwolnienie jeńców miało nastąpić w ciągu 30 dni po wprowadzeniu zawieszenia broni. Zdecydowana większość jeńców została w tym terminie wymieniona. Do 9 czerwca 1954 roku DRW zwolniła jeńców, natomiast strona francusko-południowowietnamska zwolniła jeńców. Po stronie południowej jednakże nadal przetrzymywano pewną liczbę jeńców, w szczególności więźniów politycznych, z uwolnieniem których rząd Diema ani Francuzi nie spieszyli się. MKNiK miała w tej materii bardzo dużo pracy, wysyłając swych przedstawicieli do wielu miejsc przetrzymywania jeńców. Jednym z najważniejszych zadań MKNiK w Wietnamie miała być kontrola planowanych na lipiec 1956 roku wyborów powszechnych. Nacjonaliści, którzy przejęli władzę na południu w roku 1954, nie mieli jednak zamiaru wypełniać postanowień konferencji genewskiej. Z uwagi na sukcesy, jakie odniosła DRW w toku wojny było jasne, iż wolne wybory zakończą się zjednoczeniem kraju pod egidą komunistów. Diem po objęciu funkcji szefa rządu natychmiast przystąpił do tworzenia podstaw odrębnego państwa. Po 20 marca 1955 roku, kiedy to minął termin przegrupowania wojsk, Francuzi zaczęli się powoli wycofywać z dalszego wykonywania postanowień układów genewskich. W tej sytuacji przeprowadzenie wyborów stawało się odtąd wyłącznie zadaniem rządu Diema, ten jednakże konsekwentnie odrzucał wszelkie propozycje i ponaglenia płynące ze strony DRW. 23 października Diem zorganizował, budzące poważne zastrzeżenia i kontrowersje, referendum, w wyniku którego przestało istnieć dotychczasowe tzw. Państwo Wietnamu z marionetkowym cesarzem Bao Daiem, a w to miejsce powołana została do życia Republika Wietnamu, z Diemem, jako prezydentem. Jego rządy, oparte o średnią i wielką własność, na południu Wietnamu, gdzie zdecydowanie przeważała ludność wiejska, kojarzone były korupcją, wyzyskiem i terrorem. 28 kwietnia 1956 roku z Wietnamu zostały wycofane ostatnie oddziały francuskie i zlikwidowane dowództwo Korpusu Ekspedycyjnego Unii Francuskiej w Indochinach. Oznaczało to jednocześnie koniec francuskiej dominacji w Wietnamie, ale też rząd francuski przestał się uważać za jednego z gwarantów postanowień genewskich. Rząd Diema, nie skrępowany teraz żadnymi zobowiązaniami, wzmógł represje na społeczeństwie, w szczególności na byłych uczestnikach wojny, łamiąc oczywiście postanowienia genewskie. W styczniu 1956 roku władze Republiki Wietnamu utworzyły obozy koncentracyjne dla osób, które uważano za zagrażające bezpieczeństwu publicznemu, czyli po prostu dla przeciwników politycznych. MKNiK otrzymywała bardzo dużo informacji na temat funkcjonowania tych obozów i złego traktowania osób tam przetrzymywanych, wobec sprzeciwu władz Diema nie miała jednakże żadnych możliwości przeciwdziałania temu, poza opisaniem stanu rzeczy w raportach wysyłanych do współprzewodniczących konferencji genewskiej. 10 maja 1956 roku współprzewodniczący konferencji genewskiej wydali specjalny komunikat, apelując do stron konfliktu wietnamskiego o przystąpienie do konsultacji w sprawie wyborów, natomiast MKNiK proszono o kontynuowanie wysiłków na rzecz utrzymania pokoju w Wietnamie. Komisja, w miarę coraz bardziej ograniczanych możliwości, kontynuowała swą działalność, natomiast strony co do wyborów w żaden sposób nie doszły do porozumienia. Lipiec 1956 roku minął a wybory się nie odbyły. Rok 1956 dla członków Komisji, dla ich pracy, był niezwykle trudny. Komisja wielokrotnie zwracała w swych Strona 4

5 raportach uwagę na mnożące się w strefie zdemilitaryzowanej incydenty, stanowiące naruszenie ustaleń genewskich i zagrażające utrzymaniu pokoju. Przestała w praktyce funkcjonować Mieszana Komisja Wojskowa. Wystąpienia i protesty ludności południowowietnamskiej przeciwko postępowaniu tamtejszych władz były, często na oczach członków MKNiK, brutalnie tłumione. Odpowiedzią władz Diema na ujawniane przez Komisje przypadki łamania postanowień układów genewskich było wprowadzenie zakazu wyjazdu Grup Inspekcyjnych w teren dla sprawdzenia i zweryfikowania różnych sygnałów i doniesień. Przełom lat 1959/1960 to dalsze pogorszenie sytuacji politycznej w Wietnamie. W maju 1959 roku Partia Pracujących Wietnamu przyjęła uchwały w sprawie zaktywizowania walki na południu, co stanowiło bardzo jednoznaczny sygnał i wezwanie dla partyzantki komunistycznej na południe od 17 równoleżnika. 20 grudnia 1960 ukonstytuował się Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego (NFWWP), skupiający blisko 20 organizacji i ugrupowań politycznych, przy czym dominującą rolę w nim odgrywali komuniści z Partii Ludowo-Rewolucyjnej. 15 maja 1961 roku utworzona została Armia Wyzwoleńcza, która w szybkim czasie opanowała niemal połowę Wietnamu Południowego. Na początku lat sześćdziesiątych coraz aktywniej do Wietnamu Południowego zaczęli wkraczać Amerykanie wysyłając różne misje wojskowe. Zwracała na to uwagę delegacja polska w swym raporcie z 6 kwietnia 1960 roku, pisząc o przybyciu do Wietnamu Południowego amerykańskiej misji wojskowej TERM (Temporary Equipment Recovery Mission Czasowa Misja Uzupełniania Sprzętu). Inspektorzy polscy uważali, że obecność takiej misji łamie postanowienia konferencji genewskiej. W raporcie za okres od lutego 1960 roku do lutego 1961 roku MKNiK donosiła o przybierającym na sile napływie amerykańskiego personelu wojskowego, stałej rozbudowie infrastruktury wojskowej, przede wszystkim lotnisk, o dostawach broni i sprzętu. Tego typu działań nie prowadziła jednak tylko strona południowa. Raporty delegacji Kanady i Indii podnosiły wielokrotnie fakt łamania postanowień genewskich przez DRW oraz fakt wzrostu aktywności partyzantki komunistycznej na terytorium Wietnamu Południowego, dostaw broni, sprzętu i amunicji z północy. W latach w Wietnamie Południowym doszło do znacznego nasilenia się walk wewnętrznych, praktycznie przekształcających się już w wojnę domową. W tej sytuacji wykonywanie zadań mandatowych przez inspektorów MKNiK stało się zupełnie niemożliwe. W zaistniałej sytuacji zlikwidowane zostały ruchome Grupy Inspekcyjne, natomiast personel stałych Grup Inspekcyjnych i sztabu MKNiK zredukowany został do minimum. Jesienią 1963 roku przeciwko reżimowi Diema występowała już nie tylko zdecydowana większość społeczeństwa południowowietnamskiego, ale także część armii. Dokonany 1 listopada 1963 roku zamach stanu doprowadził do obalenia Diema i przejęcia władzy przez grupę generałów. Sam Diem tego samego dnia, wraz z bratem, został zamordowany. Każda ze stron wietnamskiego konfliktu organizowała coraz więcej militarnych akcji prowokacyjnych, które stale groziły wybuchem regularnej wojny. Kryzys nadszedł w sierpniu 1964 roku, kiedy to na międzynarodowych wodach Zatoki Tonkińskiej północnowietnamskie łodzie patrolowe ostrzelały okręt amerykańskiej marynarki wojennej. Amerykanie niezwłocznie podjęli akcję odwetową w postaci ataku lotniczego. 7 sierpnia 1964 roku Kongres USA, na wniosek prezydenta Lyndona Johnsona, przyjął Rezolucję w Sprawie Azji Południowo-Wschodniej, zwaną Rezolucją w Sprawie Zatoki Tonkińskiej, która zezwalała na podjęcie przez USA wszelkich działań dla obrony swych sił wojskowych na terenie Azji Południowo-Wschodniej. Strona 5

6 7 lutego 1965 roku wietnamskie oddziały komunistyczne zaatakowały Amerykanów w Pleiku w górach Masywu Centralnego, a kilka dni później w miejscowości Qui Nhon. W odwecie lotnictwo amerykańskie zbombardowało strategiczne cele na terytorium DRW. Rozpoczęła się amerykańska wojna powietrzna przeciwko DRW polegająca na stałych, nękających bombardowaniach kluczowych pozycji i obiektów. W komunikacie przekazanym MKNiK rząd Republiki Wietnamu i ambasador USA w Sajgonie poinformowali, że jest to akcja odwetowa za to, że obiekty te zostały użyte do kierowania i wspierania partyzantki walczącej na terenie południa. Strona DRW z kolei zwróciła się do MKNiK z żądaniem niezwłocznego rozpatrzenia i potępienia tych aktów pogwałcenia postanowień konferencji genewskiej. W tym samym czasie władze wojskowe DRW zwróciły się do Komisji z żądaniem natychmiastowego wycofania wszystkich stacjonarnych Grup Inspektorów ze swego terytorium. Strona północnowietnamska żądanie to uzasadniała brakiem możliwości zapewnienia bezpieczeństwa inspektorom MKNiK. W zaistniałej sytuacji w nocy z 20 na 21 lutego 1965 roku stałe Grupy Inspekcyjne zostały z terenu DRW wycofane, a wkrótce po tym stany liczebne poszczególnych delegacji zostały znacznie zredukowane. Działalność wszystkich Grup Inspekcyjnych na północ od 17 równoleżnika została wstrzymana. Eskalacja wojny sprawiła, że praktycznie MKNiK w Wietnamie przestała funkcjonować. Przeprowadzona została dalsza redukcja personelu poszczególnych delegacji. Inspektorzy MKNiK w Wietnamie w trakcie rozmów. W grudniu 1965 roku, w związku z uznaniem przez Indie DRW, rząd w Sajgonie zwrócił się do delegacji tego państwa o opuszczenie Sajgonu. Hindusi zmuszeni byli do przeniesienia swej siedziby do Hanoi. Wraz z nimi przeniesiony został cały sztab Komisji. W stolicy Wietnamu Południowego pozostała 36 osobowa delegacja kanadyjska i delegacja polska, składająca się w tym okresie z 16 cywilów i 5 oficerów. Mała garstka Polaków, która pozostała w Sajgonie, żyła i pracowała w obcym i wrogim otoczeniu. Strona 6

7 W nieco przyjaźniejszych, ale również frontowych warunkach przebywał kilkunastoosobowy zespół polski w Hanoi, mieście, które stało się celem ciężkich bombardowań amerykańskich. 17 listopada 1967 roku Hanoi przeżyło 4 ciężkie bombardowania. Bomby trafiły m.in. w siedzibę radcy handlowego polskiej ambasady. W okresie intensywnych działań wojennych misja polska w latach zmniejszona została najpierw do kilkunastu, następnie do 5 inspektorów. Dnia 27 stycznia 1970 r. w Paryżu podpisano porozumienie w sprawie zakończenia działań wojennych w Wietnamie Południowym, przewidując powołanie nowej Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru. MKNiK przestała funkcjonować. Strona 7