PRAKTYCZNE UWAGI NA TEMAT SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI CZYNU W ŚWIETLE PRAWA KARNEGO SKARBOWEGO

Transkrypt

1 64 S t r o n a Przemysław Grześko PRAKTYCZNE UWAGI NA TEMAT SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI CZYNU W ŚWIETLE PRAWA KARNEGO SKARBOWEGO I. Wstęp Społeczna szkodliwość pełni doniosłe znaczenie na gruncie prawa, bez wyjątków względem prawa karnego skarbowego. W tym prawie, tak jak w prawie karnym powszechnym traktuje się ją jako okoliczność wyłączająca przestępność czynu, warto więc bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu, przeanalizować je i wyciągnąć wnioski. Nie jest odkrywczym stwierdzenie, że wokół tego zagadnienia jawi się wiele kontrowersji, wątpliwości, w szczególności na tle doktryny. Wynika to z wielu okoliczności, począwszy od tych historycznych (1989 r.), a na tych, które wynikają z niezrozumienia charakteru jej funkcjonowania- zakończywszy. Z tego względu postanowiłem, że podejmę się problematyki zagadnienia społecznej szkodliwości czynu, aby bliżej przyjrzeć się tejże instytucji, pokazać, czym jest, z czego się składa, jak powinno się ją stosować i dlaczego tak, a nie inaczej. II. Uwagi ogólne na temat społecznej szkodliwości czynu Społeczna szkodliwość czynu jest elementem sprzężonym z szeroko pojętym czynem zabronionym, wprawdzie powoływane pojęcie nie doczekało się definicji legalnej, za to ustawodawca w konkretnych aktach prawnych wskazuje na pewne elementy, za pomocą których można ów stopień społecznej szkodliwości ocenić, powszechnie przyjmuje się, że jeżeli jej stopień jest znikomy, wówczas przestępność czynu jest wyłączona, w takim wymiarze okoliczność ta jest warunkiem determinującym byt przestępstwa 1, a raczej jego niebyt; jak słusznie stwierdza L. Garlicki 2, można ją potraktować jako specyficzną okoliczność wyłączającą odpowiedzialność karną, której nie można zaliczyć ani do okoliczności wyłączających bezprawność czynu, ani do okoliczności wyłączających winę. Jeżeli o chodzi o przymiot znikomy, to pozwolę sobie zwrócić uwagę, że już na gruncie Kodeksu Karnego z 1969r. 3 uzależniano istnienie przestępstwa od społecznego niebezpieczeństwa czynu występującego w stopniu większym niż znikomy 4. Na gruncie obowiązującego obecnie Kodeksu Karnego 5 ustawodawca postanowił, że nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, a w najbardziej nas interesującym Kodeksie Karnym Skarbowym 6, że nie jest przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma., oczywiście należy stwierdzić, że chodzi tutaj o czyn wypełniający znamiona przestępstwa, który to jednak ze względu na swą merytoryczną nietypowość nie zasługuje, by potraktować go jako przestępstwo. Skoro społeczna szkodliwość czynu nie doczekała się kodeksowej definicji, a wiemy, że istnieją elementy, które mają pozwolić na wypracowanie jej oceny, wówczas istotną kwestią pozostaje, jakie będą to kryteria 7, jak je rozumieć, czy jakieś znaczenie ma kolejność ich wymieniania, czy stanowią katalog zamknięty, czy też nie. O tym i o pozostałych kwestiach nieco później. Póki co zwrócić należy zwrócić uwagę, że poruszane zagadnienie jest elementem definicji przestępstwa i wykroczenia skarbowego, inaczej, niż w przypadku powszechnego prawa karnego 8, co prowadzi do wniosku, że definicja przestępstwa i wykroczenia skarbowego realizuje zasadę nullum crimen sine periculo sociali 9. W doktrynie prawa karnego zagadnienie społecznej szkodliwości czynu należy niewątpliwie do jednego z takich, które to wywołuje wiele wątpliwości 10, nie mówiąc już o kwestiach spornych, pośrednio wynika to z 1 Zwrócić trzeba uwagę, że na gruncie KKS odmiennie, niż to się ma w KK znikomość społecznej szkodliwości czynu należy odnosić do przestępstw, jak i wykroczeń skarbowych. 2 L. Garlicki, Prawo Karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s Kodeks Karny z 19 kwietnia 1969r., (Dz.U. nr 13, poz. 94). 4 Element znikomości pojawia się w art. 26 1, zwrócić uwagę należy, że obecnie społeczne niebezpieczeństwo zostało zastąpione społeczną szkodliwością, gdyż pierwsza z tych nazw była zdecydowanie za szeroka i powodowała znaczne trudności interpretacyjne, co wcale nie oznacza, że szkodliwość ich nie przysparza. 5 Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. Nr 88, poz Kodeks Karny Skarbowy z dnia 10 września 1999 r., Dz. U. Nr 83, poz W powszechnym prawie karnym pomocnym w tym zakresie jest art wg którego Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia, ustawodawca w kodeksie karnym skarbowym (art. 53 7) przyjął niemalże identyczne kryteria, różnice obserwujemy przede wszystkim ze względu na różny przedmiot ochrony. 8 Por. A. Marek, Prawo Karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2007, s F. Prusiak, Komentarz do art. 1 kodeksu karnego skarbowego, [w:] F. Prusiak, Kodeks Karny Skarbowy. Koemntarz. Tom I (art. 1-53), Kraków 2006, publikacja elektroniczna lex. 10 A. Wąsek, Kodeks Karny. Komentarz, Tom I, Gdańsk 2000, s. 25 i n.

2 65 S t r o n a wynaturzeń jakie miały miejsce przed 1989 rokiem, a także związanych z brakiem zrozumienia charakteru i powodów jej funkcjonowania. III. Elementy wpływające na ocenę stopnia społecznej szkodliwości. Zgodnie z literą artykułu 53 7 KKS na społeczną szkodliwość wpływa rodzaj i charakter zagrożonego lub narażonego dobra, wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia. Uznać należy, że wymienione powyżej środki oceny są związane wyłącznie z danym czynem, z jego stroną przedmiotową oraz podmiotową, nie należy ich traktować, jako okoliczności, które dotyczą sprawcy, czy takich, które charakteryzują jego właściwości i warunki osobiste, fakt, jak do tej pory się zachowywał, itd., mimo że wpływają na wymiar kary, to nie mogą rzutować na szkodliwość czynu 11. Wyliczenie z art należy uznać za zamknięte, czemu wyraz dał sam ustawodawca, nie stosując zwrotu typowego dla wyliczeń przykładowych 12 w szczególności, tak samo sprawa została potraktowana na gruncie KK; wniosek płynie stąd taki, że skoro ów wyliczenie ma charakter wyczerpujący, to stopień społecznej szkodliwości można wyłącznie oceniać tylko w oparciu o te wyżej wskazane. Nie przypadkowa wydaje się również kolejność wymienionych kryteriów oceny, na pierwszych miejscach wymienia się te o naturze przedmiotowej 13, dopiero później wskazuje się na te, o charakterze podmiotowym, świadczy to o tym, że ustawodawca przyznał prym tym pierwszym i nakazał je traktować jako swoisty punkt orientacyjny w procesie oceny, elementy podmiotowe również bardzo istotne zostały potraktowane jako drugorzędne, bowiem literalnie potraktowano o nich na końcu, a w dodatku użyto zwrotu jak również 14 Przyjrzyjmy się im nieco bliżej, jako pierwsze w kolejności wymienia się rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra ; jako pewnik należy potraktować fakt, że samo pojęcie dobra jako takiego interpretowane może być różnie, a w szczególności zależy to od tego, jak będziemy je postrzegać w konkretnej sferze(ustawodawstwie), w której system i hierarchia wartości może być odrębna od następnego, stąd rodzaj i charakter naruszonego lub zagrożonego dobra odnosi się proporcjonalnie do stopnia społecznej szkodliwości, działa to na zasadzie, że im dane dobro waży więcej w systemie wartości przyjętej w danym ustawodawstwie, tym surowiej należy oceniać jego naruszenie. Kodeks karny skarbowy udziela ochrony dobrom, którym jest mienie Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i Unii Europejskiej 15. Ochrona mienia tych podmiotów przebiega w różny sposób, od zabezpieczenia przed powstaniem uszczerbku finansowego począwszy, przez zabezpieczenia przed nieprawidłowym prowadzeniem dokumentacji i nieprawidłowym obiegiem informacji, po zabezpieczenia przed nieprawidłowościami przy weryfikacji postępowania podmiotów zobowiązanych. Im dalej od naruszenia mienia, tj. spowodowana uszczerbku finansowego, tym niższy stopień społecznej szkodliwości czynu. Daje temu wyraz zresztą sam ustawodawca, który na gruncie art KKS dokonuje rozróżnienia rodzaju i charakteru dobra, na dobro zagrożone i dobro naruszone. Następnie wymienia się wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, inaczej możemy to nazwać przesłanką kwantyfikacji obowiązku finansowego 16, a to dlatego, że dotyczy obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego, celnego, dewizowego i hazardowego. Sytuacja tutaj jest nader prosta, im dany obowiązek był bardziej istotny, większa była jego waga, tym większa szkodliwość czynu, im mniej, tym mniejsza, stąd naruszenie obowiązku zapłaty podatku będzie posiadało wyższą wagę, niż, np. naruszenie dotyczące składania i prowadzenia dokumentów prawem przewidzianych, jednakże trzeba zwrócić uwagę, że samo słowo waga jest pojęciem dobitnie ocennym 17, stąd praktyka sądowa ma ogromne pole do wartościowania tych obowiązków. 11 Zob. K. Buchała, A. Zoll, Kodeks Karny. Część ogólna. Komentarz do art Kodeksu Karnego, Kraków 1998, s Zwrotem w szczególności, jako wskazującym pewne przykładowe wyliczenia ustawodawca w kodeksie karnym skarbowym posługuję się wielokrotnie, spotkać to można w artykułach: 12 1, 13 1, 14, 19 1, itd. 13 Elementami przedmiotowymi są: rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, natomiast podmiotowymi: postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia. 14 Zob. A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Społeczna szkodliwość czynu w prawie karnym skarbowym, (dostęp: 10 I 2015). 15 T. Razowski, G. Łobuda, Kodeks Karny Skarbowy. Komentarz, wyd. II, ?keyword=kodeks%20karny%20skarbowy&tocHit=1, (dostęp: 10 I 2015). 16 T. Razowski, G. Łobuda, Kodeks..., op. cit. 17 T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 53 kodeksu karnego skarbowego, [w:] T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, publikacja elektroniczna: LEX.

3 S t r o n a 66 Koniecznie trzeba zwrócić uwagę na pewną kwestią. Mianowicie chodzi o fakt, iż zakres oceny stopnia społecznej szkodliwości jest wyznaczony przez ustawodawcę jakoby z góry. Zakłada on przecież dolną i górną granice ustawowego zagrożenia, należy je interpretować więc jako najwyższy i najniższy stopień społecznej szkodliwości 18. Następną przesłanką jest wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Wysokość uszczuplonej należności (narażonej na uszczuplenie) wzięto pod uwagę na etapie typizacji zachowań od niej jest uzależniona kwalifikacja prawna czynu oraz stosowanie instytucji wymiaru kary. Wniosek stąd taki, że stopień materialnej oceny cechy deliktu karnoskarbowego uwikłany będzie w ocenę dokonaną wcześniej przez normodawcę. W taki oto sposób kwota uszczuplonej należności niewiele przekraczająca ustawowy próg być może będzie mogła stanowić podstawę do przyjęcia nieznacznego czy nawet znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu. Ponad to trzeba zwrócić uwagę, że odgrywa ona istotne znaczenie wyłącznie w zakresie czynów, co do których zespołu znamion należy, natomiast nie będzie brana pod uwagę w ogóle, jeżeli przestępstwo (wykroczenie) skarbowe nie będzie polegało na uszczupleniu (narażeniu na uszczuplenie) należności publicznoprawnej. Na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu wpływają również sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego. Ów przesłanka winna być nieco inaczej odbierana na gruncie powszechnego prawa karnego, niżli w prawie karnym skarbowym 19, wspólnym elementem jest natomiast fakt, że mogą one wpływać zarówno dodatnio, jak i ujemnie na ocenę stopnia społecznej szkodliwości. W swej materii nawiązuje do kształtu typizacji zachowań 20, bowiem stanowią one swoistą determinantę elementów modalnych czynu. Obok poruszonych kryteriów przedmiotowych na ocenę stopnia społ. Szkodliwości mają wpływ również okoliczności podmiotowe. Na pierwszym miejscu wymienia się postać zamiaru sprawcy 21, jednakże rzadko jest ono ujęte jako znamię czynu zabronionego. Wskazać należy, że w grę wchodzi oczywiście zarówno zamiar bezpośredni, jak i ewentualny, przy czym ten pierwszy, ze względu na czynność czasownikową chcenia popełnienia czynu zabronionego będzie miał w sobie wyższy ładunek stopnia społecznej szkodliwości niżli godzenie się na popełnienie czynu. Następnie KKS odwołuje się do motywacji, rozumianej jako intelektualne przyczyny działania sprawcy 22.Motywacja może wpłynąć pozytywnie albo negatywnie na ocenę stopnia społ. szkodliwości, inaczej należy ocenić sprawcę, który działał w celu zapewnienia utrzymania rodziny, a inaczej takiego, który popełnia czyn zabroniony wyłącznie z chęci zysku. Ostatnim elementem jest rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia. Służy ona do oceny stopnia społecznej szkodliwości w przypadku przestępstw nieumyślnych, których to istota polega na naruszeniu reguł ostrożności. W związku z tym, iż omówione zostały już wszystkie elementy, trzeba uczynić kilka uwag praktycznych. Po pierwsze wskazać należy, co zostało powiedziane już wcześniej, że oceniając stopień społecznej szkodliwości należy brać wyłącznie przesłanki związane z samym czynem. Społeczna szkodliwość czynu ma przybierać formę stricte zindywidualizowany, nie należy traktować jej w sposób uniwersalny, nie ma jednego jej egzemplarza, który to moglibyśmy przyporządkowywać konkretnym czynom. Po drugie, o społecznej szkodliwości czynu nie decyduje w żadnym wypadku suma elementów ocennych, a ich wypadkowa 23. IV. Stopniowalność społecznej szkodliwości czynu Nie ulega wątpliwości, że społeczna szkodliwość czynu ma charakter stopniowalny. W związku z przestępstwem może występować z różnym nasileniem, co nie pozostaje obojętne w świetle skutków przewidzianych przez ustawodawcę w przypadku jej stwierdzenia. Z faktem tym związany jest obowiązek lub możność zastosowania określonych rozwiązań prawnych. 18 W taki sposób sprawę przedstawia A. Zoll, wg mnie jest to jak najbardziej słuszne przedstawienie, dlatego, że trudno sobie im wyżej granicy tym szkodliwość społeczna będzie większa, im niżej, mniejsza; zob. A. Zoll, Kodeks Karny. Część szczególna. Komentarz, Kraków 1998, s Ciężko jest nawet sobie wyobrazić, jak ktoś popełnia przestępstwo skarbowe w sposób okrutny, nacechowany nienawiścią, co jest naturalnie zrozumiałe na gruncie KK; zob. A Bartosiewicz, R. Kubacki, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe. Warszawa 2003, s P. Kardas, Kodeks Karny Skarbowy. Komentarz, wyd. II, 2nowy.han.uwm.edu.pl/#/komentarz/ /123135?keyword=kodeks%20karny%20skarbowy&tocHit=1 (odczyt: ) 21 Ograniczę się tutaj do ogólnego wskazania, a po więcej szczegółów w tej materii; L. Garlicki, Prawo, op. cit., s. 81 i n. 22 A. Zoll, Kodeks karny, op. cit., s Jednakże zwrócić uwagę należy w tym miejscu na fakt, że w nauce prawa karnego wskazuje się, że aby przyjąć znikomość społecznej szkodliwości- taką właściwość muszą wykazywać zarówno elementy przedmiotowe, jak i podmiotowe, w związku z tym wypadkowość traci na znaczeniu; por. L. Wilk, Szczególne cechy odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, Katowice 2006, s. 107 i n.

4 67 S t r o n a Możliwa jest przeto sytuacja, gdzie czyn zabroniony nie będzie zawierał w sobie społecznej szkodliwości 24, wówczas taki czyn nie będzie stanowił przestępstwa (wykroczenia) skarbowego, co za tym- wyłączona będzie jakakolwiek odpowiedzialność. Czyn zabroniony może zawierać w sobie znikomy stopień społecznej szkodliwości. Znikomość determinować będzie- tak samo, jak w poprzedniej sytuacji- byt przestępstwa, bowiem ustawodawca wymaga stopnia społecznej szkodliwości wyższego niż znikomy, aby mówić w ogóle o przestępstwie (wykroczeniu) skarbowym. W związku z tym nie będzie stanowić przestępstwa (wykroczenia) skarbowego czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma (art. 1 2 kks). W rozumieniu słownikowym 25 znikomy oznacza tyle co bardzo mały pod względem nasilenia, liczby, rozmiarów lub znaczenia. W nauce prawa, m.in. Feliks Prusiak 26 wskazuje, że ze znikomością społecznej szkodliwości czynu mamy do czynienia, gdy ujemny ładunek jest subminimalny, natomiast SN 27 stanowi, że ze znikomością społecznej szkodliwości mamy do czynienia wtedy gdy rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzone jednym czynem, a także sposób działania sprawcy są na tyle nikłe, że w tym przypadku nie można mówić o przestępczości czynu Czyn zabroniony, oprócz tego, że może w ogóle nie zawierać w sobie społecznej szkodliwości czynu i tego, że może być ona znikoma, wyróżniać się może niskim stopniem społecznej szkodliwości. Ów kryterium stanowi swoistą linię rozgraniczającą między przestępstwem, a wykroczeniem skarbowym w przypadku czynów przepołowionych. Niskim stopniem społecznej szkodliwości będzie emanował czyn zabroniony stanowiący wypadek mniejszej wagi 28. W świetle art wypadek mniejszej wagi jest to czyn zabroniony jako wykroczenie skarbowe, które w konkretnej sprawie, ze względu na jej szczególne okoliczności - zarówno przedmiotowe, jak i podmiotowe - zawiera niski stopień społecznej szkodliwości czynu. Następnie ustawodawca przykładowo wskazuje, że wypadkiem mniejszej wagi będzie czyn, gdzie uszczuplona lub narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna nie przekracza ustawowego progu pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, a sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku finansowo-prawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, albo sprawca dopuszczający się czynu zabronionego, którego przedmiot nie przekracza kwoty małej wartości, czyni to z pobudek zasługujących na uwzględnienie.. W prawie karnym skarbowym możemy spotkać stopień społecznej szkodliwości czynu, który nie jest znaczny. Stwierdzenie takiego stopnia pozwala w świetle art KKS w zw. z art KKS na warunkowe umorzenie postępowania sprawcy przestępstwa skarbowego. W literaturze przyjmuje się, że zwrot "nie jest znaczny nie jest równoważny z terminem nieznaczny, bowiem obejmuje swoim zakresem również wypadki o średniej społecznej szkodliwości czynu 29, przy czym nieznaczność określić można mniej więcej terminem niski 30. V. Podsumowanie Społeczna szkodliwość czynu jest pojęciem niezwykle ważnym na gruncie prawa, bowiem poprzez swoją nierozerwalność z czynem zabronionym wskazuje, jak należy klasyfikować konkretne zachowania, w jaki sposób je oceniać, jak stopniować, a w rezultacie takowa ocena wpływać będzie na ciężar zastosowanych sankcji. Pamiętać jednak należy, że każda decyzja w tej materii zapadać powinna w oparciu o konkretny przypadek, konkretnej sprawy. Termin ten ma już swoje lata, a na ich przestrzeni, w związku z ewolucją myśli prawnokarnej zmieniła się jej litera, jej postrzeganie i znaczenie w społeczeństwie. Niemniej jednak, z uwagi na fakt, iż jest to zwrot niezwykle oceny, budził wątpliwości nie tylko za czasów dawnego ustawodawstwa, budzi je po dziś dzień. Kwestią od zawsze poruszanąbudzącą najwięcej wątpliwości jest przede wszystkim ta, która odnosi się do możliwości zobiektywizowania orzekania o stopniu społecznej szkodliwości czynu. Mimo że wyznaczone są pewne kryteria oceny, to wciąż wydaje się, że jest ona jakby niekompletna, w szczególności ustawodawca nie precyzuje, jak wartościować zachowanie sprawcy i jego skutki z punktu widzenia społecznego. Takie rozwiązanie wiąże się z wielkim ryzykiem, wymagało by wielkich nakładów, a praktycznie rzecz biorąc- jest niewykonalne. W związku z tym, że problem (nie)obiektywizmu realnie istnieje mogą pojawić się rozbieżne decyzje w świetle oceny stopnia społecznej szkodliwości. 24 Z. Radzikowska, A. Światłowski, Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000, s (odczyt: ) 26 F. Prusiak, Komentarz, op. cit. 27 Wyrok SN z dnia 2 czerwca 1997 r., II KKN 135/ W doktrynie wskazuje się, że wypadek mniejszej wagi ma spowodować wkomponowanie w przepisy karno-skarbowe pewną elastyczność w zakresie ich stosowania; por. F. Prusiak, Komentarz do art kodeksu karnego skarbowego, [w:] F. Prusiak, Kodeks Karny Skarbowy. Komentarz. Tom I (art. 1-53), Kraków 2006, publikacja elektroniczna LEX. 29 A. Zoll, Kodeks karny op. cit. S B. Koch, Ustawa karna skarbowa na tle kodyfikacji prawa karnego, PIP 1969, z. 4 5, s. 785 i n.

5 S t r o n a 68 Społeczna szkodliwość czynu jest mimo pewnych niedoskonałości potrzebna dla społeczeństwa, w którym ceni się zarówno bezpieczeństwo obywateli, jak i podejrzanych, et cetera. *** SOCIAL HARMFULNESS OF CRIMINAL FINANCIAL LAW In this article we discussed was the issue of social harmfulness of the act is. It was pointed out what in general is the social harm of the act in the light of criminal law tax. It was indicated all elements of this definition, attention was drawn to the gradation.