MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE

Transkrypt

1 MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE Rocznik Naukowy Muzeum Narodowego w Szczecinie Nowa Seria Tom XII 2016 Szczecin 2016

2 Redaktor Naczelny Anna B. Kowalska Sekretarz Redakcji Bartłomiej Rogalski Członkowie Redakcji Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska, Rafał Makała Rada Naukowa dr hab. prof. UJ Wojciech Blajer, prof. Aleksander Bursche, prof. Wojciech Dzieduszycki, dr hab. prof. UAM Jarosław Jarzewicz, prof. Hauke Jöns, dr hab. prof. UW Joanna Kalaga, dr hab. prof. UG Henryk Machajewski, dr Dmitrij Osipov, dr hab. prof. UWr Tomasz Płonka Redakcja wydawnicza Piotr Wojdak Tłumaczenie Tomasz Borkowski, Agnes Kerrigan (proofreading) Recenzenci dr hab. prof. UWr Artur Błażejewski, dr hab. Mirosław Hoffmann, dr hab. Andrzej Janowski, dr hab. prof. PAN Michał Kara, dr hab. Henryk Kobryń, dr Sebastian Messal, dr hab. prof. PAN Andrzej Mierzwiński, Aleksander Ostasz, prof. Marian Rębkowski, dr hab. prof. UŁ Seweryn Rzepecki, Maciej Słomiński, prof. Andrzej Wyrwa, dr hab. Gerd-Helge Vogel Adres Redakcji Muzeum Narodowe w Szczecinie Szczecin, ul. Staromłyńska 27 tel. (+48) , mzp@muzeum.szczecin.pl Projekt okładki Waldemar Wojciechowski Copyright Muzeum by Muzeum Narodowe Narodowe w Szczecinie w Szczecinie & Authors and Authors ISSN Nakład 250 egz. Skład Soft Vision, Szczecin Druk Soft Vision, Szczecin Szczecin 2016

3 SPIS TREŚCI OD REDAKCJI... 7 Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska, Bartłomiej Rogalski Zaginione Ocalone. Odkrycie zabytków archeologicznych ze szczecińskiej kolekcji starożytności pomorskich w Mołtowie... 9 Lost Saved. The discovery of archaeological artefacts from Szczecin collection of Pomeranian antiques in Mołtowo Agnieszka Matuszewska Społeczności kultury pucharów lejkowatych na wyspie Wolin Funnel Beaker culture communities on Wolin island Agnieszka Matuszewska Materiały późnoneolityczne ze Wzgórza Młynówka w Wolinie Late Neolithic materials from Wzgórze Młynówka in Wolin Justyna Żychlińska Kilka uwag o warsztatach tkackich ludności kultury łużyckiej Some remarks about weaving workshops in the Lusatian culture Jarosław Rola Próba interpretacji wyników badań wykopaliskowych na stanowisku kultury łużyckiej w Sypniewie, gm. Jastrowie An attempt of interpretation of the results of excavations on the Lusatian culture site in Sypniewo, Jastrowie commune Daniel Żychliński Sacrum i profanum przenikanie czy podział? Przyczynek do dyskusji na podstawie badań cmentarzyska ludności grupy gustowskiej w Kunowie, woj. zachodniopomorskie Sacrum and profanum diffusion or division? A contribution to the discussion based on excavations on the Gustow group population burial ground in Kunowo, West Pomeranian Voivodeship Peter Donat Grubenhäuser und der nordwestslawische Siedlungsraum Sunken huts and the area of the north-west Slavic settlement Ziemianki a osadnictwo Słowian północno-zachodnich C. Michael Schirren Orakeltrunk oder Walkürengruß? Eine Hand mit Trinkhorn aus Groß-Strömkendorf, Lkr. Nordwestmecklenburg Oracle toast or Valhalla welcome? Hand holding drinking horn from Groß-Strömkendorf, Lkr. Nordwestmecklenburg Toast wyroczni czy powitanie w Walhali? Ręka trzymająca róg do picia z Groß-Strömkendorf, Lkr. Nordwestmecklenburg

4 Kamil Kajkowski O wolińskiej kącinie raz jeszcze Again about the Wolin pagan temple Eugeniusz Cnotliwy, Sławomir Słowiński Pozostałości pracowni grzebienniczych nowo odkrytych w Wolinie Remains of newly discovered comb production workshops in Wolin Anna Wrzesińska, Jacek Wrzesiński Zawieszki dzwoneczkowate z cmentarzyska w Dziekanowicach oraz z Ostrowa Lednickiego Bell-shaped pendants from the cemetery in Dziekanowice and from Ostrów Lednicki Antoni Porzeziński Charakterystyka form obrządku pogrzebowego na cmentarzysku w Cedyni (stanowisko 2, drugi etap prac badawczych w latach ) The characterization of burial rites forms in the cemetery in Cedynia (site 2, the second stage of research in the years ) Jens-Peter Schmidt Frühgeschichtliche Wegeführungen im Recknitztal bei Laage, Lkr. Rostock Prehistoric roads in the Recknitz River valley near Laage, Lkr. Rostock Prehistoryczne drogi w dolinie rzeki Recknitz w pobliżu miejscowości Laage, Lkr. Rostock Jerzy Gawlikowski, Jerzy Stępień Zwierzęta dziko żyjące na Pomorzu Zachodnim we wczesnym średniowieczu Wild animals in West Pomerania in the early Middle Ages Zbigniew Radacki Rozważania na temat początków klasztoru cysterskiego w Kołbaczu Considerations on the beginning of the Cistercian monastery in Kołbacz Ewa Górkiewicz-Bucka Biżuteria z wczesnośredniowiecznego grodziska w Kamieniu Pomorskim Jewellery from the early medieval stronghold in Kamień Pomorski Henryk Kustosz, Artur Sobucki Odkrycie reliktów średniowiecznego kościoła klasztornego dominikanów pw. św. Idziego w Kamieniu Pomorskim. Wstępne wyniki badań architektoniczno-archeologicznych The discovery of remains of medieval Dominican monastery church of St Giles in Kamień Pomorski. Preliminary results of architectural and archaeological research Magdalena Szymczyk Badania archeologiczne w Myśliborzu w latach Archaeological research in Myślibórz in the years

5 Marcin Dziewanowski, Paulina Romanowicz Będargowo. Przyczynek do badań nad średniowieczną wsią zachodniopomorską Będargowo. A contribution to the study on Western Pomeranian medieval village Anna B. Kowalska Zapomniana rzeczywistość. Zarys dziejów klasztorów w średniowiecznym Szczecinie Forgotten reality. A brief history of medieval monasteries in Szczecin Piotr Maliński, Wojciech Filipowiak, Przemysław Krajewski Wrak łodzi rybackiej z Kamienisk, gmina Goleniów Fishing boat wreck from Kamieniska, Goleniów commune Piotr Maliński, Przemysław Krajewski, Sławomir Radaszewski Wrak łodzi z lekkiego parku przeprawowego NLP w Rejonie Pamięci Narodowej Wreck of boat from the light pontoon bridge park NLP in the Region of National Remembrance Andrzej W. Święch, Benedykt Hac Monitoring XX-wiecznych wraków wojennych na przykładzie badań środowiskowych jednostki SS Stuttgart studium przydatności pozyskanych danych w kontekście prac archeologicznych i ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego Environmental supervision of the 20 century shipwrecks using the example of the remains of vessel SS Stuttgart case study of the usefulness of obtained data in the context of archaeological work and the protection of underwater cultural heritage Ewa Gwiazdowska Gewerbt, gewalkt, genäht und poliert. Schuh- und Lederwerk im künstlerischen Schaffen von August Ludwig Most Tanning, sewing and polishing. Footwear and leather production in the works by August Ludwig Most Garbowanie, szycie i polerowanie. Obuwnictwo i produkcja skórnicza w pracach Augusta Ludwiga Mosta Maria Danuta Wołągiewicz Wspomnienie o prekursorskich badaniach powierzchniowych na Pomorzu Zachodnim w latach

6 Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. XII: 2016, s ISSN Piotr Maliński, Przemysław Krajewski, Sławomir Radaszewski Wrak łodzi z lekkiego parku przeprawowego NLP w Rejonie Pamięci Narodowej Wreck of boat from the light pontoon bridge park NLP in the Region of National Remembrance Abstract: In the Cedynia-Gozdowice-Siekierki Region of National Remembrance (Gryfino county) a wreck of a military boat was discovered in The boat was identified as an element of light pontoon bridge park NLP, used by Red Army and Polish People s Army during World War II. The boat sank in Odra (Oder) river, probably during the fights with Nazi German troops in Keywords: ethnology, underwater archaeology, wreck, pontoon bridge park, 1945, West Pomerania Słowa kluczowe: etnologia, archeologia podwodna, wrak, park przeprawowy, 1945, Pomorze Zachodnie Rejon Pamięci Narodowej Cedynia Gozdowice Siekierki od wielu lat jest obszarem badań terenowych naukowców z Uniwersytetu Szczecińskiego (Migdalski 2007; 2009; Maliński 2016a). Od niedawna w ramach tych badań podjęto także działania mające na celu dokumentację i opracowanie obiektów rzecznego dziedzictwa kulturowego znajdujących się w dolinie Odry (Maliński 2016b, 47 52). W trakcie powyższych prac zlokalizowano i zidentyfikowano wrak łodzi zatopionej najprawdopodobniej podczas przekraczania rzeki przez wojska radzieckie i polskie wiosną 1945 roku. Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie przychylił się do prośby niżej podpisanych o nieujawnianie w publikacjach informacji na temat dokładnej lokalizacji znaleziska do czasu jego wydobycia lub innego rodzaju zabezpieczenia 1. Pozwala to zachować nadzieję na w pełni kontrolowaną, metodyczną eksplorację znaleziska. Odkrycie, badania i identyfikacja wraku Informację o wraku ujawnił Kamil Iwanowski, pracownik Muzeum Pamiątek 1. Armii Wojska Polskiego oraz Dziejów Ziemi Mieszkowickiej w Mieszkowicach. Dyrektor tegoż muzem Michał Dworczyk powiadomił o tym zarówno 1 Pismo z dnia 21 grudnia 2015 r., sygnowane: Z.Arch RT. 647

7 władze gminy Mieszkowice, jak i badaczy z Uniwersytetu Szczecińskiego. Za zgodą trwałego zarządcy akwenu (Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie) w sierpniu 2015 roku przeprowadzono rekonesans terenowy, podczas którego udało się pozytywnie zweryfikować uzyskane informacje. Wykonane wówczas sonogramy 2 (ryc. 1) ujawniły szczątki łodzi, spoczywające na głębokości 0,8 1,4 m. O znalezisku powiadomiono Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie, który udzielił zezwolenia na wykonanie rozpoznawczych badań archeologicznych. Prace badawcze (których zleceniodawcą była gmina Mieszkowice) autorzy niniejszego tekstu przeprowadzili jesienią 2015 roku. Studia terenowe miały charakter interdyscyplinarny. Ich pierwszym etapem były badania etnologiczne (wywiady z mieszkańcami okolicznych wsi), w których uczestniczyli także studenci z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego członkowie koła naukowego Pływająca Stacja Badawcza US (Maliński, Krajewski, Radaszewski 2015, 8 11; Maliński 2016b, 47 51). Następnie przeprowadzono podwodne rozpoznawcze badania archeologiczne mające na celu wstępne oczyszczenie wraku, ustalenie jego cech konstrukcyjnych, ocenę stanu zachowania oraz sporządzenie podstawowej dokumentacji (Maliński, Krajewski, Radaszewski 2015, 11 12). Ostatni etap stanowiła kwerenda archiwalna w Muzeum Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu (Oddział Muzuem Wojsk Lądowych w Bydgoszczy), której efektem była ostateczna identyfikacja znaleziska (Maliński 2016c). Rezultaty badań wykazały jednoznacznie, że jest to wrak łodzi pochodzącej z lekkiego parku przeprawowego typu NLP (ros. НЛП, Наплавной лёгкий парк), używanego przez siły zbrojne Związku Radzieckiego w latach , który umożliwiał montowanie promów i mostów pontonowych o nośności 5 16 ton (Тамакулова 1945, 4 24; Anonim 1946; Ховратович 1950, ; Malczewski, Polkowski 1970, ) 3. Łodzie wchodzące w jego skład mogły też być stosowane pojedynczo jako jednostki desantowe lub saperskie. Podczas II wojny światowej sprzęt ten znajdował się również na wyposażeniu etatowym brygad saperów i samodzielnych batalionów saperów ludowego Wojska Polskiego (ryc. 2). 2 Do wykonania sonogramów użyto wielofunkcyjnego wskaźnika nawigacyjnego LOWRANCE HDS7 GEN2 Touch (wyposażonego w echosondę szerokopasmową i sonar boczny), zamontowanego na łodzi wędkarskiej napędzanej silnikiem elektrycznym. 3 Gerd-Ulrich Herrmann podaje, że park przeprawowy NLP znalazł się na wyposażeniu Armii Czerwonej już w 1928 r. Składał się z odkrytych łodzi stalowych i można było z niego konstruować promy, a także mosty pontonowe o nośności do 24 ton (Herrmann 2006, 43). Należy to uznać za pomyłkę, tym bardziej, że odnośny fragment tekstu został opatrzony zdjęciem pontonu czołowego z ciężkiego parku przeprawowego TPP (ros. ТПП, Тяжёлый понтонный парк), przeznaczonego do budowy promów i mostów o nośności do 70 ton, wprowadzonego na wyposażenie Armii Radzieckiej dopiero w 1950 r. 648

8 W kilku publikacjach opisujących operację berlińską znajduje się informacja, iż 1. Warszawska Brygada Saperów podczas przekraczania Odry w kwietniu 1945 roku dysponowała jedną trzecią parku NLP, a więc ośmioma czy dziewięcioma łodziami tego typu (Bordziłowski 1972, 233; 1977, 178; Stąpor 1973, 142; Dideńko 1978, 212). Konstrukcja oraz dane taktyczno-techniczne jednostki Łódź (zwana w niektórych opracowaniach pontonem) miała konstrukcję szkieletową, drewniano-stalową, umożliwiającą składanie jednostki do transportu (ryc. 3). Po rozłożeniu miała wymiary: 7,15 1,95 0,90 m (długość szerokość wysokość) 4 i ładowność 5 ton przy wadze własnej 450 kg. Pozwalało to na zaokrętowanie 25 żołnierzy z wyposażeniem oraz obsady łodzi: sternika i sześciu wioślarzy. Jednostka napędzana była wiosłami lub zaburtowym silnikiem spalinowym SZ-10 o mocy 10 KM. Na wiosłach osiągała prędkość do 4,0 4,5 km/h, a na silniku do 7 8 km/h. Poszycie łodzi wykonano z wielowarstwowej sklejki bakelizowanej, tzn. pokrytej utwardzoną żywicą. Dno usztywniały drewniane denniki (od wewnątrz) i wzdłużniki (od zewnątrz). Burty wzmocnione były od wewnątrz drewnianymi wręgami, a od zewnątrz wzdłużnikami z blachy stalowej i sklejki (wzdłużniki relingowe miały mocowania do wstawiania dulek). Poszycie łodzi przynitowano do jej szkieletu nitami stalowymi, natomiast burty łodzi były przymocowane do dna za pomocą zawiasów, a miejsca łączeń burt i dna uszczelniono pasami płótna gumowanego. Burty w pozycji rozłożonej usztywniano dwiema parami wzmocnień poprzecznych (zastrzałów z rur stalowych) oraz dwiema drewnianymi ławkami wioślarskimi. Po zewnętrznej stronie burt, mniej więcej w połowie ich wysokości, umocowane były liny burtowe, ułatwiające rozkładanie łodzi (ryc. 4). Na dziobie i rufie znajdowały się stalowe okucia oraz mocowania do dulek wioseł sterowych. Przy okuciach zamontowano knagi do cum lub lin kotwicznych. Stan zachowania wraku Na podstawie przeprowadzonych badań podwodnych stwierdzono, że wrak zachował się fragmentarycznie, a jego stan techniczny jest zły. Łódź leży na dnie akwenu z niewielkim przegłębieniem na dziób 5 i przechyłem na lewą burtę; częściowo jest przykryta przez osady denne. Ponad rzędną dna wystaje wzdłużnik relingowy i wręgi lewej burty (na wysokość około 0,3 m w części dziobowej 4 Po złożeniu wymiary jednostki wynosiły: 7,52 1,91 0,25 m. 5 Ze względu na formę łodzi (którą skonstruowano tak, by mogła pływać do przodu i do tyłu) trudno jednoznacznie ustalić, który jej koniec należy uznać za dziób, a który za rufę. Na użytek niniejszych rozważań przyjęto, że kraniec łodzi położony bliżej zachodniego brzegu akwenu jest jej dziobem. 649

9 i około 0,2 m w części rufowej), natomiast szkielet prawej burty zachował się jedynie w części dziobowej na odcinku o długości około 3,5 m. Prawoburtowy wzdłużnik relingowy oraz wręgi wystają tam ponad dno akwenu na wysokość około 0,4 0,5 m, widoczna jest też górna część jednego z zastrzałów. Poszycie ze sklejki oraz pasy płótna gumowanego występują jedynie w drobnych fragmentach. Brakuje dulek i ławek wioślarskich. Zachowane części metalowe wykazują zaawansowaną korozję. Drewniane elementy szkieletu łodzi, nasiąknięte wodą i rozmiękłe, mają niewielką wytrzymałość mechaniczną. Wszystkie widoczne partie wraku porośnięte są koloniami małża słodkowodnego racicznicy zmiennej (Dreissena polymorpha). Podsumowanie Typ i przeznaczenie łodzi wskazują jednoznacznie, że jej obecność na dnie akwenu należy wiązać z walkami na Odrze, jakie radzieccy i polscy żołnierze toczyli z wojskami hitlerowskimi wiosną 1945 roku. Poważny charakter uszkodzenia kadłuba (brak ponad 3,5-metrowego fragmentu prawej burty) nasuwa przypuszczenie, że mógł je spowodować ostrzał artyleryjski lub bombardowanie lotnicze, względnie kolizja z inną jednostką. Biorąc pod uwagę stan zachowania wraku (ubytki i braki elementów konstrukcyjnych oraz degradację istniejących części), realizatorzy badań stwierdzili, że próba wydobycia w całości mogłaby zakończyć się jego zniszczeniem. Zdekompletowany i osłabiony szkielet łodzi może bowiem załamać się pod własnym ciężarem po wyciągnięciu z wody. Dlatego zaproponowano eksplorację wraku we fragmentach (z zastosowaniem kontrolowanego podwodnego cięcia kadłuba), które po wydobyciu i konserwacji można będzie złożyć w jedną całość (Maliński, Krajewski, Radaszewski 2015, 17 18). Takie rozwiązanie zostało zaakceptowane zarówno przez zleceniodawcę badań (gminę Mieszkowice), jak i Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie, który wydał pozwolenie na kontynuację prac na wraku w 2016 roku. Badania będą realizowane przez firmę NUREK-TECHNIKA Prace Podwodne i Hydrotechniczne. 650

10 Ryc. 1. Sonogram dna akwenu, na którym widoczny jest wrak łodzi. Wykonał P. Maliński Fig. 1. Sonogram of the watercourse bottom, in which the boat wreck is visible. Prepared by P. Maliński 651

11 Ryc. 2. Żołnierze 1 Armii Wojska Polskiego na łodzi z parku przeprawowego NLP. Zdjęcie archiwalne ze zbiorów Muzeum Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu (Oddział Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy), sygnowane WAF-Ł Reprodukcja i obróbka cyfrowa P. Maliński Fig. 2. Soldiers of the 1st Polish Army on the boat from the light pontoon bridge park NLP. Archive photo from the collection of the Museum of Military Engineering and Chemical Corps in Wrocław (Department of the Land Forces Museum in Bydgoszcz), signed WAF-Ł Reproduction and digital editing by P. Maliński 652

12 Ryc. 3. Rysunek konstrukcyjny łodzi: A przekrój poprzeczny (lewa burta rozłożona, prawa złożona); B rzut z góry (obie burty rozłożone); wg: Ховратович 1950, ryc Przetłumaczył i uzupełnił P. Maliński Fig. 3. Construction drawing of the boat. A cross section (left side unfolded, right side folded); B view from the above (both sides unfolded), after: Ховратович 1950, rys Translated and supplemented by P. Maliński 653

13 Ryc. 4. Transport i rozkładanie łodzi z parku przeprawowego NLP (Ховратович 1950, ryc. 144) Fig. 4. Transport and assembling the boat from the light pontoon bridge park NLP (after Ховратович 1950, rys. 144) 654

14 Literatura Anonim Instrukcja budowy przepraw ze sprzętu parku pontonowego NLP. Warszawa. Bordziłowski J Żołnierska droga II. Warszawa. Bordziłowski J Wojska inżynieryjne na polu walki. Z doświadczeń II wojny światowej. Warszawa. Dideńko K Wojska Inżynieryjno-Saperskie LWP (organizacja i działania bojowe). Warszawa. Herrmann G.-U Über den Einsatz der Pioniertruppen der 1. Polnischen Armee in der 1. Etappe der Berliner Operation. Seelow. Ховратович А.А Переправа войск. Moskwa. Malczewski J.J., Polkowski R.L Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T.4: Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, wyposażenie, metryki jednostek inżynieryjno-saperskich, drogowych i chemicznych. Warszawa. Maliński P. 2016a. Obchody 71. rocznicy forsowania Odry. Badacze z US w Rejonie Pamięci Narodowej. Przegląd Uniwersytecki, pismo Uniwersytetu Szczecińskiego 4 6, b. Działalność Pływającej Stacji Badawczej Uniwersytetu Szczecińskiego w latach W: J. Litwin (red.), XII Konferencja Polskiego Muzealnictwa Morskiego i Rzecznego. Gdańsk Gdynia Gdańsk, Studia i Materiały Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, seria B: materiały źródłowe, c. Aneks do raportu z badań wraku w [...]* (załącznika nr 01/11/2015 do atestu nurkowego nr 24/11/2015). Niepublikowany dokument tekstowy w formie pliku elektronicznego. Szczecin. Maliński P., Krajewski P., Radaszewski S Raport z badań wraku w [...]*. Załącznik nr 01/11/2015 do atestu nurkowego nr 24/11/2015. Niepublikowany dokument tekstowy w formie pliku elektronicznego. Szczecin. Migdalski P w tej strażnicy Rzeczypospolitej. Rejon Pamięci Narodowej Cedynia-Gozdowice-Siekierki. Szczecin Poznań Der nationale Gedenkort Zehden-Güstebiese-Zäckerick. W: D. Bingen, P.O. Loew, D. Popp (red.), Visuelle Erinnerungskulturen und Geschichtskonstruktionen in Deutschland und Polen seit Warszawa, Stąpor Z Bitwa o Berlin. Działania 1 Armii WP, kwiecień-maj Warszawa. Тамакулова С.В. (red.) Дополнительные указания по работе с понтонномостовыми парками НЛП, ДМП-42, Н2П и ТМП. Moskwa. * W oryginalnym tytule tekstu podana jest lokalizacja wraku, tutaj pominięta w myśl decyzji Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (zob. przypis 1). 655

15 Wreck of boat from the light pontoon bridge park NLP in the Region of National Remembrance Summary The paper presents results of interdisciplinary research on wreck of military boat discovered in the Cedynia-Gozdowice-Siekierki Region of National Remembrance (Gryfino county), on the bottom of one of the side branches of the Odra (Oder) River. Based on ethnological research, underwater archaeological prospection and archive research, it was established that the boat is a part of the light pontoon bridge park NLP, used by the Red Army and the Polish People s Army during World War II. The boat of foldable wood and steel construction had dimensions of m and cargo capacity of 5 tons while unladen weight of 450 kg. The crew consisted of 7 people (steersman and 6 rowers), and the boat could have carried up to 25 soldiers with equipment. The boat survived in poor condition, and the nature of damage indicates that it most likely sank during the war in Further investigation of the wreck, including, amongst others, extraction of its fragment will be carried out in 2016 commissioned by the Mieszkowice commune. dr Piotr Maliński Instytut Politologii i Europeistyki Uniwersytet Szczeciński transsahara@wp.pl dr Przemysław Krajewski Katedra Archeologii Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Szczeciński p.kraj@univ.szczecin.pl Sławomir Radaszewski NUREK-TECHNIKA Prace Podwodne i Hydrotechniczne nurek-technika@szczecin.home.pl 656