9. Mojżesz i Miriam: jak mądrze matkować. Wprowadzenie biblijne

Transkrypt

1 9. Mojżesz i Miriam: jak mądrze matkować rodzeństwu? (Wj 2,1-10) Cel rozpoznawanie granic w braniu odpowiedzialności za młodsze rodzeństwo umiejętność podejmowania we właściwy sposób roli mamy/taty wobec rodzeństwa Materiały kartki niezbędne dla piramidy priorytetów Dekalog rodziców 16 (zał. 9.1) Metody piramida priorytetów burza mózgów szczepionka Wprowadzenie biblijne Tym razem stajemy wobec tekstu, który tylko pozornie mówi niewiele o relacji rodzeństwa. W komentarzach zwraca się uwagę przede wszystkim na kontekst historyczny, kulturowy i teologiczny opisanego tam zdarzenia. Kontekst historyczny Upłynęło już wiele lat od śmierci Józefa i opisanych w Księdze Rodzaju dziejów patriarchów. Przodkowie Izraela pozostawali w Egipcie długo (według Wj 12,40 było to 430 lat). Nie ma już sprzyjającej potomkom Józefa dynastii Hyksosów rządzącej Egiptem. Około 1550 roku przez Chr. nastała nowa dynastia, która uczyniła Izraelitów swoimi niewolnikami. Początek Księgi Wyjścia (rozdz. 1) przenosi nas w I połowę XIII wieku przed Ch., kiedy to Izraelici są wykorzystywani przy budowie nowych miast-magazynów w urodzajnej delcie Nilu (Wj 1,11). Pomimo ciężkich warunków pracy i życia ludność izraelska wciąż wzrasta, co budzi lęk faraona, który wydaje dekret nakazujący uśmiercanie wszystkich noworodków płci męskiej. Moj- 16 P. Pellegrino, Mali dzisiaj, dorośli jutro. Propozycje wychowawcze dla dorastających, Warszawa 1995, s

2 żesz jednak zostaje cudownie uratowany (Wj 2,1-10). Jego matka włożyła go do koszyka powleczonego smołą, który unosząc się na wodach Nilu, został dostrzeżony przez córkę faraona. Ta powierzyła uratowane niemowlę jego własnej matce, która została wskazana przez jego siostrę, Miriam. Gdy Mojżesz podrósł, wrócił na dwór faraona, gdzie odebrał gruntowne wykształcenie. Dalsza historia Mojżesza związana jest z odkryciem przez niego swojej tożsamości Hebrajczyka, gdy stanął w obronie uciskanych przez Egipcjan współbraci. Na dalszą historię, ujmując ją w dużym skrócie, składa się jego ucieczka na pustynię, powołanie przez Boga u stóp Synaju na wyzwoliciela uciskanych Izraelitów, wyprowadzenie ich na pustynię, gdzie po czterdziestu latach dzięki Bożej Opatrzności docierają do ziemi obiecanej ich przodkom. Kontekst kulturowy O realiach tamtych czasów można dowiedzieć się z wielu opracowań, przynoszących również dokumentacje fotograficzną 17. Gdy chodzi o relację biblijną w Wj 1 2, to znajduje ona w wielu swoich punktach potwierdzenie w archeologii i w tekstach pozabiblijnych (np. budowa Pitom i Ramzes, sposób wyrabiania cegieł, roboty przymusowe obcej ludności). Nie budzi też wątpliwości sposób uratowania Mojżesza, łącznie z jego adopcją przez córkę faraona. Koloryt egipski oddaje również jego imię. Wprawdzie Biblia (Wj 2,10) podaje jego etymologię hebrajską ( wydobyty z wody ), ale w istocie jest to imię pochodzenia egipskiego. Pochodzi od egipskiego słowa ms oznaczającego urodzić się, które było często złączone z imieniem boga (np. Ramzes oznacza syn boga Ra ). Kontekst teologiczny Pierwsze dwa rozdziały Księgi Wyjścia przygotowują opowiadanie o wyjściu (exodusie) Izraelitów z Egiptu. Jest to wydarzenie fundamentalne dla historii zbawienia. Poprzez osobę Mojżesza Bóg potwierdza swoje zaangażowanie na rzecz potomstwa Abrahama, z którym zawiera u stóp góry Synaj przymierze. Ustanowiona tam relacja stanowi o Izraelu jako ludzie Jahwe. W dalszej perspektywie Biblii exodus z Egiptu służy za pierwowzór nowych exodusów: ten drugi będzie z niewoli babilońskiej w VI w. przed Ch. (mówi 17 Sygnalizuję tylko dwie prace: G. Ravasi, Biblia dla każdego: Księga Rodzaju Księga Wyjścia, red. polski H. Witczyk, Kielce 1995, s , oraz Wielkie wydarzenia czasów biblijnych, red. B. Metzger i in., Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1998, s Na stronie internetowej www. prorok.win.pl (podstrona: Wykłady z Biblii dla studentów humanistyki ; następnie Geografia biblijna (zdjęcia), fotografie nr 6 10) można również znaleźć pewien materiał ilustracyjny. 64

3 o tym szeroko druga część Księgi Izajasza, rozdz ), zaś ostateczny exodus będzie miał wymiar duchowy, w którym każdy człowiek pod wodzą nowego Mojżesza Chrystusa zostanie wyzwolony z niewoli grzechu i przeprowadzony przez doświadczenie śmierci duchowej ku nowemu życiu w Chrystusie (ten paralelizm zauważa się przede wszystkim w Ewangelii wg św. Mateusza). Samo uratowanie Mojżesza z wód Nilu u ojców Kościoła jest postrzegane jako zapowiedź chrztu świętego. Miriam Powyższy komentarz nic jeszcze nie powiedział o Miriam. Oddaje to pewne milczenie o siostrze Mojżesza w samej Biblii. Wspomniana jest jako ta, która przyczynia się do uratowania Mojżesza (Wj 2,4-8). W czasie wędrówki przez pustynię zajmuje szczególne miejsce wśród kobiet izraelskich, którym przewodzi jako prorokini, czego dowodem jest jej pieśń uwielbienia Boga po tym, jak przeprowadził ich przez Morze Czerwone (Wj 15,20-21). W Lb 12 staje wraz z Aaronem, swoim bratem, w opozycji do Mojżesza, domagając się uznania przez niego swojej pozycji prorokini. Za karę zostaje dotknięta trądem, z którego zostaje po tygodniu uzdrowiona dzięki wstawiennictwu Mojżesza. W tradycji prorockiej jest ona postrzegana za postać równoważną w historii zbawienia osobom Aarona i Mojżesza (Mi 6,4). Umarła jeszcze na pustyni w Kadesz przed wejściem do ziemi obiecanej (Lb 20,1). Proponowane spotkanie ukazuje z jednej strony rolę, jaką odegrała Miriam w uratowaniu Mojżesza. Z drugiej zaś strony służy refleksji nad sytuacją starszego rodzeństwa, które nierzadko musi się wyzwolić z roli mamy/taty pełnionej wobec swego (młodszego) rodzeństwa. Konspekt spotkania I. Słowo Miriam ratuje życie Mojżesza Proklamacja tekstu Wj 2,1-10 Praca w grupach Metoda piramidy priorytetów Rekonstrukcja charakteru Miriam II. Miriam w roli mamy Problem matkowania Miriam w świetle Wj 2 i Lb 12 Burza mózgów skojarzenia uczestników z pojęciem matkowania 65

4 III. Jak mądrze matkować rodzeństwu? Metoda szczepionki Konfrontacja z doświadczeniem matkowania pewnych osób Ułożenie dekalogu dla matkujących rodzeństwu Scenariusz spotkania I. Słowo Miriam ratuje życie Mojżesza 1. Proklamacja tekstu Wj 2,1-10 Przed odczytaniem tekstu uczestnicy otrzymują polecenie zwrócenia uwagi na miejsca, gdzie pojawia się postać Miriam (ww ). 2. Rekonstrukcja charakteru Miriam Praca w grupach Metoda piramidy priorytetów Grupy otrzymują po sześć karteczek, na których mają wypisać cechy charakteru Miriam, o których można wnioskować na podstawie informacji zawartych w Wj 2,1-10. Sugestia dla prowadzącego Uczestnikom należy wyjaśnić, że w tekście nie znajdzie się żadna cecha nazwana wprost. Jest to charakterystyczne dla narracji biblijnych, że mówią niewiele o uczuciach czy myślach bohaterów. Osobę Miriam można poznać przez jej działanie. Dlatego należy zwrócić uwagę na to, co mówią o niej czynności, które podejmuje. W dalszym etapie działania polecenie zbudowania piramidy: u podstawy trzy kartki, w środku dwie, zaś na szczycie jedna. Zasady ułożenia: u podstawy cechy uznane za mniej ważne, na szczycie najważniejsza. Efekt pracy naklejamy na arkusz papieru. Podsumowanie: przedstawiciele grup omawiają swoje propozycje wraz z ich uzasadnieniem. II. Miriam w roli mamy 1. Problem matkowania Miriam w Wj 2,1-10 Rozmowa o roli Miriam w uratowaniu Mojżesza Kim była Miriam? Kto uratował Mojżesza? Jaką rolę odegrała w tej historii Miriam? 66

5 Sugestie dla prowadzącego Pytania pozornie tylko są proste. Relacja Miriam wobec Mojżesza była bowiem czymś więcej niż tylko siostrzaną. Wprawdzie swój udział w uratowaniu Mojżesza mają trzy kobiety: jego mama, siostra, księżniczka egipska, ale decydujące znaczenie ma działanie Miriam. Ona wchodzi niejako w funkcję mamy dla Mojżesza w momencie, w którym rzeczywista mama nie jest w stanie zatroszczyć się o synka: czuwa nad nim z daleka (w. 4), broni jego życia (w. 7), przyprowadza go na powrót do domu rodzinnego (w. 8). Można zatem powiedzieć, że Miriam w jakimś sensie musiała matkować Mojżeszowi. 2. Matkowanie, które nie pozwala Miriam być siostrą prezentacja Lb 12 Pogadanka Miriam jawi się jako dziewczyna odważna, przebiegła, mądra, kochająca i zatroskana o brata. W tym jednak zawiera się już pewne niebezpieczeństwo, jakie niosło z sobą matkowanie. Widać to szczególnie w Lb 12. W wydarzeniu tam opisanym dochodzi do swoistej rywalizacji między Miriam i Mojżeszem, jej młodszym bratem, o pierwszeństwo we wspólnocie Izraela. Miriam zdaje się domagać od Mojżesza, by ten uznał jej pozycję, rolę i zasługi, by widział ją wciąż jako starszą siostrę, której winien się podporządkować. W tle konfliktu jest inna kobieta Kusztyka, która była żoną Mojżesza i zajęła w sposób naturalny miejsce przynależne dotąd Miriam jako tej, która miała wpływ ma decyzje brata. Zatem mówienie o matkowaniu Miriam Mojżeszowi nie jest tyko psychologizowaniem. 3. Matkowanie dzisiaj Metoda burzy mózgów Skojarzenia z matkowaniem rodzeństwu Sugestie dla prowadzącego Powyższa propozycja działania stanowi swoiste forum dla wyrażenia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skojarzeń z doświadczeniem matkowania, które nierzadko jest udziałem uczestników. Nie chodzi o cenzurowanie ich wypowiedzi czy też sugerowanie ich kształtu. Raczej jest to okazja, by uświadomili sobie własną sytuację bycia siostrą/bratem. Będą mogli również dostrzec, że pewne odczucia (postawy) odpowiedzialności za rodzeństwo nie są w żaden sposób ich zadaniem, gdyż ich rolą jest być siostrą/bratem, a nie rodzicem. Najczęściej są to sytuacje powodowane nieodpowiedzialnością rodziców, którzy zarzucili swoje obowiązki rodzicielskie, a które zostały przejęte przez któreś z dzieci w poczuciu winy za negatywne zachowanie rodziców. 67

6 Potrzeba uświadomienia sobie podstawowego prawa do bycia rodzeństwem, a nie rodzicami. Efektem tego spotkania nie będzie wprawdzie pomysł na rozwiązanie tych sytuacji, gdyż te są na ogół bardziej złożone. Ale być może refleksja o matkowaniu pomoże któremuś z uczestników zwrócić się o konkretną pomoc. Oprócz takich sytuacji (niedalekich od patologicznych) jest szereg innych zachowań, w których objawia się pozornie niewinne matkowanie, np. poczucie wyższości, wszystko-wiedzenia, narzucania swoich pomysłów itd. Omawiając te wypowiedzi, warto zwrócić uwagę na podmiotowość każdego z rodzeństwa, niezależnie od jego wieku. Równocześnie matkowaniu nie sprzeciwia się prośba rodziców o przypilnowanie w pewnych sytuacjach młodszego rodzeństwa czy o pomoc w lekcjach. Chodzi o wykluczenie tych zdarzeń, gdzie ten drugi staje się nagle wyłącznie przedmiotem działania. III. Jak mądrze matkować rodzeństwu? 1. Prezentacja trzech różnych doświadczeń matkowania 18 Mojego młodszego brata traktowałam zawsze jak małe dziecko, za które trzeba myśleć, wszystko zrobić, przypilnować, decydować. Całe moje życie matkowałam młodszej siostrze. Nigdy nie miałam czasu dla siebie, zawsze żyłam troską o nią. Nie myślałam o sobie, swojej przyszłości. Nawet teraz, gdy ma już swoją rodzinę, żyję jej życiem. Musiałem być oparciem dla całego rodzeństwa, co wymagało ode mnie twardości, wytrzymałości i pracowitości. Było mi ciężko, ale nigdy się nie skarżyłem, chociaż tak naprawdę byłem zbuntowany w sercu. Teraz też, że wszystko spadło na mnie. Dyskusja mająca na celu określenie źródeł problemu przeżywania przez te osoby swojej relacji z rodzeństwem. Sugestie do opisanych przypadków a) nieuznanie autonomii, zdolności do działania i myślenia tego młodszego, przekonanie o jego nieodpowiedzialności; 18 Powyższe historie wykorzystują pewne doświadczenia, które zostały przedstawione w różnych miejscach książki Adele Faber i Elaine Mazlish, Rodzeństwo bez rywalizacji. Jak pomóc własnym dzieciom żyć w zgodzie, by samemu żyć z godnością, Poznań

7 b) zrezygnowanie z myślenia o sobie, o swoim dobru, życiu, szczęściu, nieobecność rodziców; c) uczucia, które nigdy nie zostały nazwane i wypowiedziane wobec rodzeństwa, stanowią wciąż obciążenie w stosunku do młodszego rodzeństwa; niezgoda na troskę o rodzeństwo. 2. Dekalog dla matkującej/go rodzeństwu Metoda szczepionki 19 Praca w grupach W oparciu o propozycję Dekalogu rodzica (zał. 9.1) grupy mają ułożyć podobny dekalog dla matkującej/go rodzeństwu, mając na uwadze zasygnalizowane wcześniej problemy związane z matkowaniem (zatem z punktu widzenia metody jest to wariant szczepionki ). DEKALOG RODZICA 1. Nie krzycz (ewentualnie raz w miesiącu) 2. Nie rób więcej niż trzeba (gdzie za dobra matka, tam nic nie warta córka) 3. Pamiętaj o miłości (jedynie miłość przekonuje) 4. Świeć przykładem (w wychowaniu słowa są mało ważne) 5. Naucz się mówić (broń może zwyciężyć, ale jedynie słowo może przekonać) 6. Pamiętaj, abyś był zawsze przykładem dla swojego dziecka (słowo to dźwięk, przykład to dowód) 7. Nie musisz być nieomylny (nazbyt błyszczące lustra oślepiają oczy) 8. Nie zapominajcie o modlitwie (modlitwa to nie wypowiadanie słów, ale otrzymywanie siły) 9. Pamiętajcie, abyście byli uśmiechnięci (rodzice, którzy nie lubią wychowywać, minęli się ze swoim powołaniem) 10. Nie chciej tego, aby twoje dziecko było inne niż jest (każdy człowiek jest cenny, każdy człowiek jest niezwykły) Propozycja pracy w domu Opisać całe wydarzenie z Wj 2,1-10 z perspektywy Miriam, identyfikując się z jej uczuciami i myślami, opowiadając w jej imieniu. 19 Istota tej metody została opisana na s