Wewnątrzszkolny regulamin oceniania z przyrody w Szkole Podstawowej nr 2 w Koluszkach

Transkrypt

1 Wewnątrzszkolny regulamin oceniania z przyrody w Szkole Podstawowej nr 2 w Koluszkach Ocenianie z przedmiotów przyrodniczych w klasach IV-VI obejmuje: 1. formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i rodziców. 2. zasady oceniania z przedmiotów przyrodniczych 3. informacje o sposobach sprawdzania osiągnięć uczniów 4. informacje o systemie wystawienia ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunki ich poprawienia 5. zasady informowania uczniów i rodziców o postępach w nauce. Ocenianiu podlegają: wiedza przedmiotowa, umiejętność stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, opisywanie i wyjaśnianie związków i współzależności zachodzących między poszczególnymi elementami przyrody ożywionej i nieożywionej oraz między tymi elementami a działalnością człowieka, umiejętność korzystania z różnych źródeł wiedzy ( mapy, plansze, globusy, okazy, preparaty, przyrządy optyczne i pomiarowe, filmy, literatura, itd.). I. Wymagania edukacyjne. 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania ich osiągnięć edukacyjnych (pisemna informacja dla uczniów i ich rodziców zostaje wywieszona w pracowni przedmiotowej). 2. Oceny bieżące i oceny klasyfikacyjne śródroczne i roczne, ustala się według obowiązującej skali ( 1-6 ). 3. Nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie pisemnej opinii poradni psychologiczno pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej, obniżyć wymagania edukacyjne w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania.

2 II. Zasady oceniania uczniów z przyrody. Celem oceniania osiągnięć uczniów jest kształtowanie, rozwijanie i wspomaganie rozwoju uczniów. Ocenianie odbywa się w stopniach szkolnych określonych w zarządzeniu w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych oraz przeprowadzania egzaminów sprawdzających i klasyfikacyjnych. Wystawione w semestrze oceny cząstkowe dotyczą: wiadomości, stopnia opanowania umiejętności według Podstaw programu, umiejętności uznanych jako priorytetowe w programie szkoły. Dopuszcza się na prośbę ucznia poprawienie sprawdzianu w terminie wyznaczonym przez nauczyciela (uzgodnionym z uczniem, nie dłuższym niż 2 tygodnie). Jako ostateczna liczy się lepsza ocena. III. Sposoby sprawdzania osiągnięć ucznia, częstotliwość i narzędzia oceniania z przyrody. Oceny cząstkowe w semestrze uczeń otrzymuje na podstawie przeprowadzenia następujących sposobów sprawdzania jego osiągnięć: Sprawdziany pisemne po odpowiedniej partii materiału wynikające z programu nauczania. Sprawdzanie wiedzy z ostatnich lekcji (ustne lub pisemne - kartkówki) Udział w dyskusji, aktywność Różne formy prac domowych Prowadzenie zeszytu ćwiczeń Stosowanie wiedzy w praktyce (zbieranie okazów, prowadzenie hodowli, przygotowanie pomocy, referatów itp.) Stosowanie umiejętności przedmiotowych w działalności szkolnej i pozaszkolnej konkursy Przy sprawdzaniu osiągnięć ucznia stosuje się następujące narzędzia oceniania: Oceny według obowiązującej skali (1-6) Kryterium punktowe: celujący 100% ( + zadania dodatkowe) bardzo dobry 90% dobry 75% dostateczny 50% dopuszczający 30%

3 niedostateczny 0-30% Sprawdziany pisemne muszą być zapowiedziane z tygodniowym wyprzedzeniem i poprzedzone ustnym powtórzeniem materiału. Jeśli uczeń był nieobecny na sprawdzianie, ma obowiązek (po uzgodnieniu z nauczycielem odpowiedniego terminu), odpowiadać (ustnie lub pisemnie) z tej partii materiału. IV. Informacja o systemie wystawiania ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego lub semestru. Ocena końcowo roczna (semestralna) uwzględnia oceny cząstkowe za osiągnięcia ucznia w roku szkolnym (semestrze) p. II. Ocena końcowo roczna (semestralna) może, ale nie musi być średnią arytmetyczną ocen cząstkowych. Propozycję oceny końcowo rocznej (semestralnej) przedstawia nauczyciel uczniowi z 2 3 tygodniowym wyprzedzeniem, zaś ocenę niedostateczną z 4 tygodniowym, informując również jego rodziców. Ustalona przez nauczyciela ocena końcowo roczna (semestralna) niedostateczna, może być zmieniona tylko w wyniku egzaminu poprawkowego wg procedury określonej w statucie szkoły. V. Zasady informowania rodziców i uczniów o czynionych postępach w nauce przedmiotu. Oceniając osiągnięcia ucznia w formie oceny wyrazowej (1-6), nauczyciel wpisuje notę do dziennika lekcyjnego. Raz w miesiącu rodzice otrzymują informację o postępach swoich dzieci karta ocen. Oceny są jawne zarówno dla ucznia, jak i jego rodziców. Sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne (sprawdziany) uczeń i jego rodzice otrzymują do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela, inne prace przechowuje nauczyciel i na prośbę rodzica udostępnia do wglądu. Na prośbę ucznia lub jego rodziców nauczyciel ustalający ocenę powinien ją uzasadnić. O szczególnych trudnościach lub specjalnych uzdolnieniach ucznia, nauczyciel informuje rodziców w toku indywidualnych rozmów.

4 WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGOLNE OCENY Z PRZYRODY w klasie IV DOPUSZCZAJĄCA DOSTATECZNA DOBRA - wyjaśnia pojęcia: krajobraz, krajobraz naturalny, krajobraz przekształcony przez człowieka, - wykorzystuje wszystkie zmysły do obserwacji, - potrafi z pomocą nauczyciela przeprowadzić prostą obserwację i doświadczenie oraz zanotować wynik. - wyjaśnia pojęcia: plan, mapa, skala, - wyznacza kierunki główne na mapie i w terenie, posługując się polskimi nazwami i skrótami oraz kompasem, - rozumie, czym jest zdobywanie umiejętności posługiwania się kompasem i mapą, - prawidłowo wskazuje na mapie Polski własne województwo. - wymienia składniki powietrza, - wyjaśnia pojęcia: klimat, pogoda, - rozpoznaje opady i osady atmosferyczne, - określa właściwości wody, - wykonuje proste pomiary meteorologiczne, - zapisuje warunki obserwacji, - rozpoznaje elementy krajobrazu, - przeprowadza obserwacje według instrukcji, - posługuje się prostymi przyrządami w celu dokonywania obserwacji, - sporządza notatkę z prowadzonych obserwacji np. roślin. - wymienia inne sposoby wyznaczania kierunków na mapie, - wyjaśnia zasadę działania kompasu, - prawidłowo opisuje budowę kompasu, - rozróżnia skale, - rysuje plany prostych elementów, - rozróżnia: plany, mapy, fotografie, - rysuje prosty szkic trasy z domu do szkoły. POZNAJEMY NASZE ŚRODOWISKO - rozpoznaje za pomocą atlasu niektóre pospolite rośliny, - sporządza zielnik. - prawidłowo zbiera i porządkuje informacje, - graficznie przedstawia wyniki informacji, - dostrzega związki między środowiskiem lokalnym a innymi regionami, - wykorzystuje różne źródła wiedzy w zdobywaniu wiadomości przyrodniczych. BARDZO DOBRA - wykorzystuje zasady efektywnego uczenia się, - określa zależności między cechami środowiska przyrodniczego a położeniem miejscowości i zajęciami ludności, - opisuje krajobraz okolicy szkoły, - ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy w poznawaniu przyrody. ORIENTACJA W TERENIE. SZKIC, PLAN, MAPA - wymienia elementy mapy,. - prawidłowo orientuje mapę w terenie, według obiektów i za pomocą kompasu, - korzysta z legendy mapy i rozpoznaje podstawowe znaki umowne, - określa położenie Polski w Europie, - wskazuje na mapie kraje sąsiadujące z Polską. POGODA I KLIMAT - wymienia zjawiska - rozpoznaje chmury, atmosferyczne: - oblicza średnią dobową burza, tęcza, temperaturę, - wyjaśnia zjawisko - opisuje obieg wody rozszerzalności w przyrodzie, cieplnej cieczy, - rozumie konieczność - opisuje przyczyny prowadzenia powstawania wiatru, obserwacji pogody i - dostrzega związki badań między różnicą meteorologicznych, temperatury a - wyjaśnia, jak powstają miejscem pomiaru, chmury, - opisuje - posługuje się - rozpoznaje różne rodzaje map, - posługuje się planem miejscowości, mapą turystyczną, mapą administracyjną i mapą polityczną, - wykonuje pomiar i obliczenia odległości w linii prostej za pomocą mapy w dużej skali. - opisuje zjawiska fizyczne: piorun, grzmot, tęcza, - odróżnia pojęcie pogody od klimatu, - wymienia główne cechy klimatu Polski, - określa temperaturę powietrza i wielkości opadów własnej miejs- CELUJĄCA - potrafi prognozować wyniki obserwacji i doświadczeń. - opisuje położenie własnej miejscowości w stosunku do rzek, dróg i linii kolejowych - wyjaśnia duże zróżnicowanie sezonowych zmian pogody w Polsce.

5 - rozróżnia przyrządy: termometr, barometr, deszczomierz, wiatromierz, - wymienia pory roku, - określa zasadę właściwego umieszczania termometru zaokiennego. - klasyfikuje pokarmy ze względu na pochodzenie, - wymienia podstawowe składniki pokarmowe, - potrafi odnaleźć na opakowaniu produktów informacje o przydatności do spożycia, - wymienia zasady przechowywania i przygotowywania podstawowych produktów spożywczych, - wymienia skutki nadużywania alkoholu dla zdrowia i życia człowiek, - wyjaśnia wpływ palenia papierosów na palacza i jego otoczenie, - rozróżnia formy wypoczynku biernego i czynnego, - jest przekonany o potrzebie szczepień ochronnych. - wyjaśnia pojęcie rozmnażanie, - rozróżnia organizmy jajorodne i żyworodne, - rozpoznaje na rysunkach komórkę jajową i plemnik, - wskazuje na sche- właściwości tlenu, azotu, dwutlenku węgla, - ocenia rolę zjawisk atmosferycznych w życiu człowieka, - wykorzystuje zasady bezpiecznego zachowania się podczas burzy. - wyjaśnia rolę odżywiania i jego znaczenie dla organizmu, - uzasadnia rolę składników pokarmowych, - wykazuje, od czego zależą potrzeby pokarmowe ludzi, - potrafi zaplanować zestaw produktów do własnego posiłku i uzasadnić ich dobór, - wymienia zasady kupowania produktów spożywczych, - wymienia przyczyny niewłaściwego żywienia, - ocenia swój tryb życia i jego wpływ na zdrowie, - wymienia korzyści, jakie daje kontakt z przyrodą. - podaje sposoby rozprzestrzeniania się i wymienia sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym, - wymienia sposoby zwalczania chorób zakaźnych. telewizyjnymi mapami pogody oraz mapami temperatury i opadów, - porównuje i opisuje treści tabel i wykresów, - interpretuje zależność między klimatem a zachowaniem roślin i zwierząt. cowości na podstawie map Polski. CZŁOWIEK I JEGO POTRZEBY ŻYCIOWE - uzasadnia, że woda, pokarm i powietrze - to czynniki niezbędne do życia, - wymienia skutki niewłaściwego żywienia, - wymienia skutki stosowania diet, - potrafi zastosować reguły prawidłowego planu zajęć, - podaje przykłady chorób wywoływanych przez bakterie i wirusy. - podaje przykłady zwierząt jajorodnych i żyworodnych, - opisuje, jak przebiega rozwój zarodkowy i płodowy, - wymienia etapy ROZMNAŻANIE SIĘ CZŁOWIEKA - uzasadnia, że osiągnięcie dojrzałości psychicznej związane jest z atmosferą domu rodzinnego, z nabyciem odpowiedniej wiedzy, nawyków kulturalnych, - potrafi przewidywać wpływ zmian w środowisku na życie i zdrowie człowieka, - przewiduje skutki spożywania produktów spożywczych w zależności od ich składu, pochodzenia i sposobu produkcji, - wykazuje wartość zdrowotną wypoczynku biernego i czynnego, - podaje, w jakim celu stosujemy szczepionki. - wymienia czynności narządów rozrodczych żeńskich i męskich, - rozróżnia pojęcia: dojrzałość płciowa i dojrzałość fizyczna. - interpretuje zależność między sposobem produkcji żywności a zdrowiem człowieka, - interpretuje zależność między nieregularnym trybem życia a niepowodzeniami w szkole, zmęczeniem i złym samopoczuciem. - wymienia i argumentuje odpowiedzialność mężczyzny i kobiety za poczęcie dziecka,

6 macie narządy rozrodcze żeńskie i męskie, - wymienia zmiany zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania, - wymienia potrzeby organizmu w okresie dojrzewania, - wymienia sposoby zapobiegania zarażeniu się AIDS. - rozróżnia elementy krajobrazu wiejskiego i krajobrazu miejskiego, przemysłowego, - wymienia ważne miasta w Polsce, - klasyfikuje użytki rolne, - odróżnia i opisuje właściwości metali i niemetali, - opisuje warunki życia ludności we własnej miejscowości, - wymienia główne rośliny żywieniowe uprawiane w Polsce. - wyjaśnia pojęcie środowisko i dokonuje podziału środowisk, - graficznie przedstawia wypukłe i wklęsłe formy terenu, -wskazuje na mapie położenie Tatr, - rozpoznaje ważniejsze rośliny i zwierzęta występujące w Tatrach, - wyróżnia 4 warstwy lasu i przyporządkowuje im organizmy, - rozpoznaje 4 gatunki zbóż oraz rośliny towarzyszące, rozwoju dziecka i podaje po dwie cechy, charakterystyczne dla każdego okresu, - wyjaśnia, że istnienie rodziny związane jest z umiejętnością dawania, a nie tylko brania. - wskazuje na mapie, opisuje położenie i funkcje ważnych miast w Polsce, - porównuje krajobraz wiejski, miejski i przemysłowy, - wyjaśnia pojęcia: smog, odpady, ścieki, -określa na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej i Śląskiej, - rozumie konieczność racjonalnego gospodarowania wodą i sortowania odpadów, - wskazuje pochodzenie podstawowych artykułów spożywczych. odpowiedzialności, dojrzałości uczuciowej, - wyjaśnia rolę właściwych relacji w rodzinie dla rozwoju człowieka, - dokonuje podziału na rozmnażanie płciowe i bezpłciowe, - podaje różnice między komórkami rozrodczymi, - określa, czym jest płód. CZŁOWIEK I JEGO DZIAŁALNOŚĆ - wyjaśnia pojęcia: surowce mineralne, rekultywacja, czarnoziemy, - opisuje, jak powstał węgiel kamienny, - określa znaczenie surowców mineralnych i przemysłu dla gospodarki człowieka, - posługuje się planami miast, - wymienia cechy środowiska sprzyjające rozwojowi rolnictwa, - dostrzega konieczność ochrony środowiska przed negatywnym wpływem przemysłu - dostrzega związki między położeniem własnej miejscowości a zajęciami ludności, - rozpoznaje i opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez przemysł i rolnictwo, - rozumie konieczność racjonalnego gospodarowania surowcami mineralnymi. - posługuje się mapą krajobrazową. WARUNKI ŻYCIA I ZALEŻNOŚCI W PRZYRODZIE - rozpoznaje rodzaje - wyjaśnia występowanie - wymienia skał występujących pięter czynniki w okolicy szkoły, roślinnych w wpływające na - odczytuje z map Tatrach, atrakcyjność wysokość -dostrzega związki turystyczną gór, bezwzględną, między wysokością - porównuje - oblicza wysokość nad poziomem morza krajobraz własnego względną, wyjaśnia a piętrami roślinnymi regionu, okolicy z pojęcia: wysokość i gospodarką krajobrazem Tatr, bezwzględna i człowieka, - określa przyczyny wysokość względna, - wymienia cechy założenia parku - opisuje warunki życia krajobrazu narodowego w w górach, wysokogórskiego, Tatrach, - wymienia piętra - posługuje się mapami - wymienia roślinności w turystycznymi, zagrożenia górach, - porównuje czynniki związane z wypoczynkiem - opisuje różnych środowisk w pogo lądowych (np. lasu i górach, dę pola), - uogólnia, że - wyjaśnia konieczność ochrony zabytków kultury - interpretuje zależność między ilością i różnorodnością organizmów a różnymi warunkami środowiska

7 - wyjaśnia na przykładzie sosny wpływ wiatru i nasłonecznienia na rośliny, - wymienia rośliny jednoroczne i wieloletnie, - podaje 2 przykłady przystosowań zwierząt do przetrwania zimy, - wymienia sposoby zabezpieczania się roślin przed utratą wody, - podaje, skąd organizmy pobierają światło, wodę i dwutlenek węgla, - układa prosty łańcuch pokarmowy. - wymienia i wskazuje na mapie największe rzeki i jeziora w Polsce, - określa rodzaje wód występujące w okolicach szkoły, - rozumie znaczenie wody dla życia, - potrafi charakteryzować czynniki środowiska wodnego, - rozpoznaje przykłady roślin 3 stref wodnych, - rozpoznaje wybrane zwierzęta związane ze środowiskiem wodnym, - podaje 3 przykłady łańcuchów pokarmowych występujących w środowisku wodnym. w górach, - wskazuje na mapie jeziora i wodospady w Tatrach, - podaje przykłady organizmów glebowych wpływających na strukturę i żyzność gleby, - podaje przystosowania zwierząt do przetrwania zimy, - podaje przykłady wykorzystania wiatru przez rośliny, - uzasadnia, że roślina jest producentem, a zwierzę konsumentem, - wyjaśnia pojęcie łańcuch pokarmowy, -wymienia czynniki decydujące o różnorodności środowisk lądowych, - rozpoznaje typ lasu, - ocenia wpływ człowieka na lasy. - charakteryzuje warunki panujące w każdej warstwie lasu, - wykazuje wpływ lasu na środowisko, - wyjaśnia na przykładzie roślin jednorocznych i wieloletnich wpływ temperatury na rośliny, - przedstawia w postaci rysunków schematycz-nych zmiany w pokroju sosny w zależności od wiatru i nasłonecz-nienia, - wymienia i uzasadnia przystosowania roślin do pobierania energii słonecznej, - wyjaśnia rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego. ŚRODOWISKO WODNE - wyjaśnia pojęcia: - wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dorzecze, rezerwat, park jezioro, krajobrazowy, - graficznie przedstawia - wskazuje na mapie i poszczególne opisuje położenie odcinki rzeki, Krainy Wielkich - wymienia główne Jezior i źródła pozyskiwania krajobrazów słodkiej wody we nadmorskich, własnej - wymienia walory miejscowości, turystyczne i - wykazuje różnice gospodarcze Krainy między warunkami Wielkich Jezior i życia w środowisku Morza Bałtyckiego, lądowym i wodnym, - podaje przystosowania - uzasadnia, że każde roślin do życia miasto, każdy zakład w danej strefie, przemysłowy - podaje przystosowania powinny mieć zwierząt do oczyszczalnię życia w wodzie, ścieków, - wyjaśnia związek - wymienia sposoby między kształtem, pobierania tlenu ubarwieniem, przez zwierzęta rodzajem pokarmu a wodne, trybem życia ryb, - wykonuje schemat - opisuje krążenie obiegu materii w materii w przyrodzie. przyrodzie, - podaje sposoby każdy organizm może żyć tylko w tym środowisku, do którego jest przystosowany, - wyjaśnia pojęcie biocenoza, - ocenia stan zdrowotny lasów w najbliższej okolicy. - rozpoznaje rodzaje brzegów: niski, wysoki - klif, - graficznie przedstawia i wyjaśnia proces niszczenia brzegu klifowego, - opisuje krajobraz Wielkich Jezior Mazurskich i krajobrazy nadmorskie, - określa zależności między skażonym powietrzem, glebą i wodą a istnieniem życia na Ziemi, - wykazuje wpływ zanieczyszczania ściekami komunalnymi i nawozami na natlenienie i przejrzystość zbiornika wodnego, - proponuje sposoby ochrony wód w najbliższej - samodzielnie planuje i rejestruje obserwacje zbiorowisk wodnych.

8 Dostateczna Dopuszczająca RÓŻRODNOŚĆ ORGANIZMÓW I ŚRODOWISK ICH ZYCIA GRZYBY - ORGANIZMY PRAWIE WSZYSTKICH ŚRODOWISK WODNI PRODUCENCI oszczędnego użytkowania wody. okolicy. - wymienia odnawialne zasoby przyrody, - rozpoznaje pomniki przyrody znajdujące się w najbliższej okolicy, - dostrzega konieczność tworzenia obszarów chronionych, - prawidłowo zachowuje się na obszarach chronionych, - ocenia swój wpływ na środowisko i działania, które podejmie dla dobra środowiska OCHRONA PRZYRODY - prawidłowo - opisuje różne wskazuje na mapie rodzaje turystyki, obszary chronione w - wymienia i Polsce, wskazuje na mapie - wymienia formy krainy geograficzne ochrony przyrody, Polski, -wymienia różnice - wymienia i między parkiem wskazuje na mapie narodowym, parki narodowe w krajobra-zowym i Polsce, rezerwatem, - wymienia zasady - opisuje walory wypoczynkowe bezpiecznego wypo- i czynku nad wodami i krajoznawczoturystyczne w górach, latem i włas- zimą. nego regionu, - wykazuje na przykładach skutki dawnej i obecnej działalności człowieka. - porównuje atrakcyjność krajoznawczo-turystyczną różnych obszarów Polski, - ocenia walory turystyczne Polski, - potrafi zaplanować i przeprowadzić proste prace na rzecz ochrony przyrody, - ocenia wpływ człowieka na środowisko, w którym mieszka. - określa zależności między występowaniem skarbów przyrody i kultury a rozwojem turystyki. Uwagi: na ocenę celującą uczeń posiada wiedzę wychodzącą poza program nauczania w kl. IV, bierze udział w konkursach przyrodniczych oraz zakłada i sprawuje opiekę nad hodowlami szkolnymi WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PRZYRODY KLASA V Celująca - dowodzi nieciągłości materii, - interpretuje schemat organizacji materii. - interpretuje zależność między ilością dwutlenku węgla w atmosferze (efektem cieplarnianym) a niszczeniem szaty roślinnej na Ziemi. - wyróżnia środowisko życia bakterii, - dokonuje podziału bakterii ze względu na sposób odżywiania, - wykonuje prosty schemat krążenia materii w przyrodzie z zaznaczeniem roli bakterii - podaje przykłady chorób zakaźnych - wyróżnia środowiska życia grzybów, - zakłada hodowlę pleśniaka białego - wyróżnia działalność korzystną i niekorzystną grzybów - rozp plecha - rozp - podaje przykłady korzystnego i ujemnego działania bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka, - podaje sposoby przechowywania żywności bez użycia konserwantów, - nastawia doświadczenie według instrukcji, - przeprowadza wywiad. - wykazuje warunki najkorzystniejsze dla życia bakterii, - wykazuje potrzeby pokarmowe saprofitów, pasożytów i symbiontów, - wyjaśnia na przykładzie zjawisko symbiozy - wykazuje rolę glonów i grzybów w życiu porostów, - określa za pomocą skali porostowej stopień zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki powietrza, którym oddycha - wykazuje warunki sprzyjające rozwojowi grzybów - wnio - wyk - wyk opisuj

9 Dobra Dostateczna MIĘDZY WODĄ A LĄDEM ROŚLINY NASIENNE - TYPOWE ROŚLINY LĄDOWE Dopuszczająca Celująca Bardzo dobra Dobra - dokonuje podziału bakterii na tlenowe i beztlenowe, - ocenia przydatność spożywania jogurtów, kefirów, zsiadłego mleka po przyjęciu antybiotyków, - ocenia stan zbiorników wodnych w pobliżu miejsca zamieszkania. - porównuje sposób odżywiania saprofita, pasożyta i symbionta, - nazywa prawidłowo procesy dotyczące wymiany gazowej i oddychania - używa prawid1owo pojęć: komórka, grzybnia, owocnik, kapelusz, trzon, blaszki, rurki, za rodnik, plecha - wnioskuje, że pleśniak, drożdże, pieczarka są saprofitami, a huba pasożytem, - określa mikoryzę jako symbiozę między grzybem, a drzewem. - wykonuje schematyczny rysunek budowy wewnętrznej porostu. - wsk samoż - uzas - odró wielo - wykonuje schemat podziału komórki bakteryjnej i oblicza liczbę potomnych komórek, - ocenia rolę bakterii w przyrodzie i w gospodarce człowieka. - wykazuje różnicę między wymianą gazową a oddychaniem - wykazuje rolę bakterii w procesie samooczyszczania się wód, - dowodzi celowości budowy oczyszczalni ścieków. - wykazuje wpływ warunków środowiskowych na rozwój grzybów, - wykazuje rolę porostów w sieci zależności pokarmowych tundry, - wskazuje na zmniejszenie plonów w wyniku działalności grzybów pasożytów, - wykazuje rolę grzybów w krążeniu materii, - dowodzi, dlaczego ciasto bez dodatku drożdży nie urośnie - prognozuje stan lasu w swojej okolicy w najbliższej przyszłości. - wyk morzu - okre - wyk i ich r - inter wody - porównuje warunki życia w środowisku wodnym i lądowym, - rozróżnia plechowce i organ owce, - wskazuje miejsca występowania mchów, - wyróżnia środowisko życia paproci, widłaków i skrzypów, - wskazuje elementy. budowy paproci, widłaka, skrzypu - wyróżnia elementy budowy zewnętrznej rośliny na - udowadnia, że rośliny nasienne - to organowce, - wyróżnia środowisko życia roślin nagonasiennych, - działa na korzyść lasu. - wykazuje zdolność mchu do chłonięcia wody, - wymienia zastosowanie torfu, - wskazuje na mapie województwa miejsca występowania obszarów bagiennych, - uzasadnia potrzebę racjonalnej gospodarki zasobami nieodnawialnymi. - rozpoznaje pospolite mchy, - wykonuje rysunek schematyczny budowy zewnętrznej mchu i opisuje go, - rozpoznaje pospolite i chronione gatunki paproci, widłaków i skrzypów - rozpoznaje krajowe rośliny iglaste po igłach, szysz - rozpoznaje kwiatostan męski i żeński sosny, - wykazuje zależność między lasami iglastymi a wy wiekiem, - określa za pomocą liczby roczników igieł św zanieczyszczeń na środowisko w swoim najbliższym - wiąże wytworzenie nasion z powstaniem kwiatu, - uzasadnia, że sosna należy do roślin nagozalążkow wiatrosiewnych, - wykazuje rolę kosodrzewiny. - wymienia "zalety" życia w środowisku wodnym, - wskazuje przystosowania w budowie roślin do środowiska lądowego, - wyróżnia tkankę okrywającą, mechaniczną i przewodzącą, - wykazuje cechy umożliwiające mchom życie na lądzie, - porównuje torfowisko niskie i wysokie, - wskazuje przyczyny wysychania torfowisk, - wskazuje na przystosowania paproci do środowiska lądowego, - interpretuje zależność między warunkami życia a bujnym rozwojem paprotników karbońskich. - wymienia i określa funkcję, jaką pełnią przystosow - wymienia zbiorowiska roślinne, w których rosną d - używa pojęć zapłodnienie i zapylenie, opisując pow - wskazuje główne źródła emisji dwutlenków siarki i - wymienia i rozpoznaje chronione drzewa iglaste, - wyjaśnia czym jest nasienie - wykonuje schematyczny rysunek nasienia sosny i o

10 Celująca Bardzo dobra Dobra RÓŻNORODNOŚĆ ROŚLIN KWIA TOWYCH Dostateczna Dopuszcz ająca Celująca Bardzo dobra - wykazuje, że zielenice są przodkami roślin lądowych, - uzasadnia wytworzenie aparatów szparkowych, korzenia, oraz tkanek: mechanicznej, okrywającej, przewodzącej, - wskazuje na mapie parki narodowe, gdzie chronione są najpiękniejsze torfowiska, - stwierdza niewielkie znaczenie współczesnych paprotników. - interpretuje wpływ torfowisk na klimat, - uzasadnia, dlaczego wszystkie gatunki widłaków podlegają ochronie. - uzasadnia, że opanowanie lądu przez rośliny jest możliwe dzięki przystosowaniu do tego środowiska, - wykazuje konsekwencje powstania szaty roślinnej. - ocenia, że nasienne najlepiej przystosowały się do - wykazuje uniezależnienie procesu zapłodnienia od - podaje sposoby, jakie należałoby zastosować, by P - używa właściwych pojęć opisując budowę kwiatos - wskazuje objawy i ocenia skutki oddziaływania zan okolicy. - wykonuje rysunek schematyczny drzewa, krzewu, rośliny zielnej, - wyróżnia część podziemną i nadziemną rośliny, - stwierdza przepływ wody przez łodygę, - wykonuje schematyczny rysunek dolnej skórki liścia, - wykazuje przystosowania kwiatów do zapylania przez wiatr i zwierzęta - wyjaśnia, w jaki sposób formujemy żywopłoty, - określa swój sposób postępowania, przyczyniający się do zmniejszenia ilości pyłów w powietrzu, - uzasadnia znaczenie zapylenia krzyżowego, - podaje przystosowania roślin do rozsiewania nasion i owoców, - stosuje sposoby rozmnażania wegetatywnego, - rozpoznaje system palowy i wiązkowy korzenia - określa funkcje korzenia na przykładach, - określa funkcje łodygi, podaje przykłady, - rozpoznaje typy i rodzaje łodyg oraz podaje przykłady roślin, - określa funkcje poszczególnych elementów kwiatu - wyróżnia i wyjaśnia funkcję poszczególnych stref korzenia, - wykonuje rysunek schematyczny korzenia, zaznaczając elementy budowy zewnętrznej, - wykonuje i opisuje schematyczny rysunek liścia, - wykazuje funkcje liścia, - wykazuje rolę aparatu szparkowego, - wymienia szkodliwe substancje najczęściej emitowane w powietrze, - dowodzi celowości mycia kwiatów doniczkowych, - uzasadnia rolę kwiatu w rozmnażaniu płciowym, - wyjaśnia proces powstawania nasion i owocu, - wymienia czynniki kształtujące zbiorowiska. - podaje przykłady kwiatu pojedynczego i kwiatostanu, - wykonuje schematyczny rysunek kwiatu i opisuje go, - wykonuje schematyczny rysunek kwiatu i opisuje go, - podaje przykłady roślin o kwiatach obupłciowych i rozdzielnopłciowych, - wyróżnia liście ze względu na osadzenie i ułożenie ich na łodydze, - wykazuje wymagania roślin i podaje przykłady gatunków. - uzasadnia, dlaczego ilość nawozu podawana roślinom musi być ściśle określona, - uzasadnia, że po obcięciu wierzchołka pędu łodyga przestaje rosnąć na długość, - uzasadnia wpływ rolnictwa na erozję gleby, - uzasadnia, że wypalanie traw jest niebezpieczne. - uzasadnia znaczenie rozmnażania wegetatywnego, - uzasadnia, dlaczego kreda, która jest nietrującym związkiem, powoduje śmierć rośliny, - dowodzi dominacji roślin kwiatowych na lądzie, - prognozuje wygląd drzew w wyniku posypywania tras komunikacyjnych solą - lokalizuje na mapie swojej miejscowości małe, średnie i duże zapylenie,

11 Celująca Bardzo dobra Dobra ORIENTACJA NA ZIEMI WYSOKOŚCI I GŁĘBOKOŚCI W TERENIE I NA MAPACH Dostateczna Dopuszczająca - określa kształt Ziemi, - wie kim byli Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan, Jurij Gagarin, - wskazuje na mapie rozmieszczenie lądów i oceanów, - opisuje wzajemne sąsiedztwo poszczególnych lądów i oceanów - wyznacza kierunki główne na kuli ziemskiej, globusie i mapach - wymienia rodzaje prądów morskich - wskazuje na mapie największą nizinę, najniżej położoną depresję, najwyższą wyżynę i góry; - wyjaśnia co to jest globus, - na niewielkim fragmencie siatki kartograficznej określa wartości długości i szerokości geograficznej, - wie, że Ziemia jest spłaszczona na biegunach - wskazuje na mapie rozmieszczenie lądów i oceanów od największego do najmniejszego, - wyjaśnia pojęcia: siatka geograficzna i kartograficzna, linia brzegowa, miejscowy południk geograficzny, - określa półkule na globusie - poprawnie określa wartość długości i szerokości geograficznej na mapie. - określa rozmiary Ziemi, - opisuje południki i równoleżniki określając ich wartość w stopniach i długość w kilometrach ( równika ), - wyznacza kierunki pośrednie na globusie; - wyjaśnia pojęcia: szerokość geograficzna, długość geograficzna; - wyznacza południk miejscowy za pomocą kompasu; - określa położenie lądów i oceanów z uwzględnieniem półkul; - określa współrzędne geograficzne na globusie i mapie - wymienia formy ukształtowania dna oceanów; - wyjaśnia pojęcie prąd morski. - wyjaśnia pojęcia: szelf, wyspa, archipelag, rów oceaniczny, mapa batymetryczna; - wskazuje na mapie najniżej położoną depresję, odczytując wysokość bezwzględną; - wskazuje na mapie najwyższą wyżynę świata, odczytując wysokość bezwzględną; - wskazuje na mapie najwyższe góry na świecie i w Polsce wraz z ich najwyższym szczytami - poprawnie posługuje się mapą topograficzną; - wskazuje na mapie położenie największych grzbietów i rowów oceanicznych, określając ich głębokość; - wymienia nazwy kilku ciepłych i zimnych prądów morskich. - opisuje rodzaje wysp - wyjaśnia, na czym polegały odkrycia K. Kolumba, F. Magellana; - określa przyczyny urozmaicenia linii brzegowej; - wyjaśnia pojęcia: półwysep, morze, zatoka, cieśnina, morze przybrzeżne, morze śródziemne; - wskazuje ważniejsze półwyspy, zatoki, cieśniny na mapie; - wyznacza południk miejscowy różnymi sposobami - wskazuje na mapie położenie lądów i oceanów, uwzględniając wartość w mln km 2 ; - określa współrzędne geograficzne z dokładnością do 10' kątowych; - wykonuje obliczenia rozciągłości południkowej i równoleżnikowej. - poprawnie odczytuje i interpretuje mapę poziomicową; - korzysta z legendy mapy hipsometrycznej, odczytując różne formy ukształtowania lądów i oceanów; - odczytuje wartości poziomic z mapy poziomicowej; - wykonuje obliczenia wysokości względnych wybranych punktów; - prawidłowo posługuje się mapą hipsometryczną świata - opisuje położenie własnej miejscowości względem wielkich form ukształtowania powierzchni; - wskazuje na mapie występowanie i nazywa prądy morskie, opisuje ich wpływ na temperaturę powietrza i opady.

12 Celująca Bardzo dobra Dobra KRAJOBRAZY W EUROPIE KRAJOBRAZY AZJI Dostateczna Dopuszczająca - wskazuje na mapie fizycznej świata Europę; - wskazuje Polskę na mapie fizycznej Europy; - wymienia wody oblewające Europę i wskazuje je na mapie; - wskazuje na mapie fizycznej Europy główne formy ukształtowania powierzchni Europy i Polski; - wymienia i wskazuje na mapie największe rzeki w Europie i w Polsce; - potrafi pokazać na mapie Europy: Alpy, Karpaty, Sycylię, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Bawarską, Nizinę Mazowiecką, Pojezierze Fińskie, Holandię, Nizinę Nadkaspijską. - wskazuje na mapie świata Azję; - wymienia wody oblewające Azję i ws -wskazuje na mapie najwyższe góry w -wskazuje na mapie największe rzeki A - wskazuje na mapie najgłębsze jezioro - wskazuje na mapie: Nizinę Gangesu, chodniosyberyjską, Wyżynę Tybetańsk - opisuje położenie Europy względem równika, zwrotnika Raka, północnego koła podbiegunowego; - opisuje położenie Polski w Europie; - opisuje umowną granicę między Europą a Azją, - wymienia i opisuje położenie największych jezior Europy; -wskazuje na mapie największe pasma górskie Europy i najwyższe szczyty, podając ich wysokość; - wymienia piętra roślinne w Karpatach i Alpach - wyjaśnia pojęcia: nurt, koryto, mielizna,, zakole, starorzecza poldery, delta, półpustynie - wyjaśnia pojęcia: zlewisko, obszar bezodpływowy, -wskazuje na mapie największe wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Europy - wskazuje na mapie najbardziej wysuniętą część Europy na północ i na południe, wschód i zachód; - określa współrzędne geograficzne (szerokość) najbardziej wysuniętych części Europy na północ i na południe; - wyjaśnia przełom rzeki; - wyjaśnia pojęcie linia wiecznego śniegu; - wymienia i wskazuje na mapie wulkany Europy; - wyjaśnia, co to są zjawiska krasowe, - opisuje formy gospodarki człowieka na wyżynach, sposób zagospodarowania polderów, - opisuje roślinność i zwierzęta omawianych krain - opisuje klimat śródziemnomorski i naturalną roślinność śródziemnomorską; - opisuje budowę stożka wulkanicznego - posługuje się mapą krajobrazową; - opisuje budowę Karpat i Alp; - opisuje poszczególne piętra roślinne w Karpatach i Alpach; - wyjaśnia pojęcia: firn, lód firnowy, jęzor lodowcowy, - opisuje wykorzystanie siarki - opisuje proces przemiany śniegu w lód lodowcowy; - porównuje Alpy i Karpaty pod względem klimatu i roślinności - opisuje położenie Azji względem biegunowego; - wskazuje na mapie najgłębszą depresj - wskazuje na mapie najwyższy szc wysokość; - wskazuje na mapie pasma górskie w niziny Azji; - wyjaśnia pojęcia: tundra, tajga, step, -wskazuje na mapie największą deltę św - wskazuje na mapie Wyżynę Lessową - określa położenie Niziny Zachodniosy - wymienia charakterystyczne rośliny i stepu; - wyjaśnia, co to jest wieczna marzłoć; - wymienia piętra roślinne w Himalajac - wskazuje na mapie największe wyspy Azji - określa współrzędne geograficzne naj - wskazuje na mapie najbardziej wy południe, wschód i zachód; - wymienia rośliny uprawiane na Nizin - wymienia rośliny uprawiane na Nizin - opisuje formy gospodarki człowieka n - wymienia główne rośliny uprawiane n - opisuje piętra roślinne w Himalajach, - wyjaśnia pojęcie monsun; biosfera. - opisuje roślinność i zwierzęta omawia - opisuje, jak Europejczycy poznawali A - wyjaśnia, jak powstaje monsun let przynosi; - opisuje i porównuje warunki klimatyc np. - wyjaśnia warunki klimatyczne Wy - porównuje strefy klimatyczne Niziny - opisuje warunki sprzyjające rozwojow - porównuje deltę Gangesu i Brahmapu - porównuje piętra roślinne w Himalaja - wie, kim byli Edmund Hillary, N.B. T Kukuczka; - oblicza rozciągłość południkową Europy; - porównuje treść map krajobrazowych; - wyjaśnia wpływ ukształtowania powierzchni i klimatu na wody lądowe Europy; - oblicza rozciągłość południkową Azji - wyjaśnia wpływ ukształtowania powi Azji; - porównuje warunki klimatyczne w Ch

13 Uwagi: na ocenę celującą uczeń posiada wiedzę wychodzącą poza program nauczania w kl. V oraz bierze udział w konkursach przyrodniczych. WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY w klasie VI DOPUSZCZAJĄCA DOSTATECZNA DOBRA BARDZO DOBRA CELUJĄCA - wymienia środowiska życia zwierząt, - wymienia cechy organizmu zwierzęcego, -- podaje nazwy substancji pobieranych przez zwierzęta ze środowiska i zużywanych w procesie odżywiania, - - rozpoznaje na rysunku narządy wymiany gazowej zwierząt, - wymienia sposoby rozmnażania się zwierząt. - wymienia środowiska życia pierwotniaków, - - podaje sposoby poruszania się pierwotniaków, - podaje przykłady chorób wywołanych przez pierwotniaki. - - podaje środowiska życia parzydełkowców, - - określa środowisko życia wybranych zwierząt, - - wykonuje rysunek schematyczny komórki zwierzęcej, - - analizuje schemat podziału zwierząt ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu, - - wymienia narządy wymiany gazowej u raka, ryby, pająka, owada, gada i ssaka. ZWIERZĘTA NA ZIEMI - - określa funkcje ele-mentów budujących między budową ko- - wyjaśnia zależność komórkę zwierzęcą, mórki zwierzęcej a - - porównuje budowę cechami organizmu komórki roślinnej z zwierzęcego, komórką zwierzęcą, - uzasadnia - - wyjaśnia pojęcia: potrzeby "biofagi", pokarmowe "saprofagi", zwierząt, "pasożyty", - porównuje rozwój - - wyjaśnia zależność prosty i złożony między zwierząt. środowiskiem życia a narządem wymiany gazowej zwierząt, - wyjaśnia na przykładach pojęcia: "jajorodność", "żyworodność", "jajożyworodność", "zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne". - uzasadnia występowanie wybranych organizmów w danym środowisku, biorąc pod uwagę: potrzeby RÓŻNORODNOŚĆ ZWIERZĄT BEZKRĘGOWYCH I ŚRODOWISK ICH ZYCIA Pierwotniaki - - wykonuje i opisuje ry-sunek schematyczny - określa warunki pierwotniaka, - - określa potrzeby pokarmowe pierwotniaków, - porównuje sposoby odżywiania się pierwotniaków, - określa rolę pierwotniaków planktonowych w łańcuchu pokarmowym. - rozpoznaje postać ciała stułbi i chełbi, życia pierwotniaków w założonej hodowli, - uzasadnia, że klejnotka w zależności od warunków środowiska odżywia się samolub cudzożywnie, - wyjaśnia, że dzięki współpracy z pierwotniakami niektóre zwierzęta mogą odżywiać się pokarmem roślinnym. Parzydełkowce - - uzasadnia, że parzydełkowce są drapieżnikami - - ocenia znaczenie pierwotniaków w przyrodzie i życiu człowieka - przewiduje skutki zamierania raf pokarmowe, sposób wymiany gazowej i rozmnażania. - uzasadnia, że klejnotka może być dowodem na pochodzenie roślin i zwierząt od wspólnego przodka. - uzasadnia, dlaczego rafy

14 - wskazuje na rysunku części ciała parzydełkowców. - określa miejsca występowania robaków, - - wymienia sposoby zarażenia się pasożytami. - wymienia środowiska życia pierścienic, - opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy. miejsca występowania raf koralowych. - - wykonuje i opisuje rysunek schematyczny budowy tasiemca, - wymienia cechy przystosowawcze robaków do pasożytniczego trybu życia. - wyjaśnia rolę dżdżownic w rolnictwie, - wskazuje przystosowania dżdżownicy do życia w glebie. - określa przyczyny zamierania raf koralowych. Robaki - ocenia wpływ pasożytów na zdrowie człowieka i zwierząt Pierścienice - wyjaśnia rolę dżdżownic i wazonkowców koralowych dla życia w morzach. - ocenia rolę obleńców wolno żyjących i płazińców. - ocenia rolę pierścienic jako saprofagów. koralowe nie występują na dużych głębokościach. - wymienia środowiska życia mięczaków. - - wymienia środowiska życia skorupiaków, owadów i pajęczaków, - wskazuje elementy budowy zewnętrznej raka, chrabąszcza i pająka na okazie lub rysunku, -- rozpoznaje najpospolitsze owady na okazach i rysunkach, - - określa znaczenie owadów w przyrodzie - klasyfikuje przedstawicieli mięczaków do ślimaków, małży i głowonogów. - - wymienia cechy przystosowawcze raka do środowiska życia i określa ich znaczenie, - ocenia wartość skorupiaków jako pokarmu dla ludzi i zwierząt, - - rozpoznaje pospolite gatunki skorupiaków na rysunkach lub okazach, - wymienia przystosowanie owadów do środowiska, - - wymienia sposoby walki z owadami niepożądanymi, i gospodarce człowieka, -- wymienia pajęczaki - rozpoznaje pospolite posiadające jad, pasożyty roślin, ludzi i pajęczaki, - określa objawy zwierząt, chorobowe - uzasadnia przynależność pajęczaków do spowodowane przez świerzbowce stawonogów. i kleszcze, - wymienia sposoby zapobiegania Mięczaki - ocenia rolę mięczaków w przyrodzie Stawonogi - - uzasadnia, że rak należy do skorupiaków i stawonogów, - - określa sposoby odżywiania się skorupiaków, - - określa ośliczkę i kiełża jako wskaźniki jakości wód, - klasyfikuje owady w zależności od rodzaju spożywanego pokarmu, - - ocenia stosowane metody walki z niepożądanymi owadami pod kątem skuteczności i ich wpływu na środowisko. określa przystosowania mięczaków do życia na lądzie i w wodzie. - - uzasadnia, że stawonogi to przede wszystkim zwierzęta lądowe, - przewiduje zmniejszanie się liczebności skorupiaków na skutek zanieczyszczenia wód. - uzasadnia, dlaczego owady są tak liczne i zdołały opanować wszystkie środowiska. - wymienia zastosowanie przędzy wytwarzanej przez pająki.

15 chorobom wywoływanym przez pajęczaki. - wymienia środowiska życia kręgowców. -- wyjaśnia, że różnorodność ryb jest zależna od miejsca występowania i trybu życia, - - wykonuje rysunek schematyczny ryby, oznaczając elementy budowy zewnętrznej, - - określa cechy przystosowawcze ryb do życia w wodzie, - - opisuje na podstawie rysunku rozmnażanie się ryb, - - rozpoznaje gatunki ryb słodkowodnych i morskich. RÓŻNORODNOŚĆ KRĘGOWCÓW I ŚRODOWISK ICH ŻYCIA - klasyfikuje zwierzęta do odpowiedniej grupy kręgowców. - - charakteryzuje przystosowania ryb do pobierania pokarmu na przykładach, - - wyjaśnia związek między kształtem i trybem życia ryb, - - wyjaśnia pojęcia związane z rozmnażaniem i rozwojem ryb, - ocenia wartości odżywcze ryb w diecie człowieka. - rozpoznaje przedsta-wicieli płazów, - wymienia przyczyny - wskazuje wodę jako miejsce rozwoju płazów. wymierania płazów. - określa warunki środowisk, w których żyją płazy, - - wymienia cechy przystosowawcze płazów do życia w dwóch środowiskach oraz określa ich rolę, - - rozpoznaje gatunki płazów chronionych w Polsce. - wymienia miejsca - wyjaśnia rolę skórzastej występowania gadów, lub wapiennej otoczki - - wymienia cechy jaja gada, przystosowawcze - wyjaśnia, że gady są gadów do życia na zmiennocieplne, lądzie i określa ich - wymienia sposoby łowienia zdobyczy przez rolę, - określa potrzeby pokarmowe gadów, węże. - odróżnia zaskrońca od żmii zygzakowatej, - - wyjaśnia sposób zacho-wania się w - wymienia cechy kręgowców Ryby - ocenia rolę wargatka czyściciela, - analizuje drzewo rodowe np. płazów. - wyjaśnia wymianę - - opisuje trasę gazową u ryb, wędrówek łososia i - ocenia sposoby opieki węgorza, nad potomstwem u ryb, - podaje przykłady działań podejmowanych w celu ochrony ryb. Płazy - - wyjaśnia rolę skóry płazów w wymianie gazowej, - rysuje schemat rozwoju żaby, - porównuje rozwój i rozmnażanie się żaby i salamandry. Gady - wyjaśnia pojęcie,,owodniowce", - określa przyczyny wymierania gadów, - analizuje drzewo rodowe gadów. - - ocenia rolę skrzeli i skóry w wymianie gazowej u ryb, - uzasadnia przyczyny zmniejszania się liczebności dorsza. - charakteryzuje etapy rozwoju kijanki. - - wykazuje związek rozmnażania się gadów z klimatem, - - uzasadnia, że gady są przodkami ptaków i ssaków, - dowodzi, że kręgowce to grupa zwierząt, która opanowała ląd -podaje przyczyny zagłady rekinów. - charakteryzuje praptaka jako ogniwo łączące ptaki z gadami.

16 przypadku ukąszenia przez żmiję. - - podaje miejsca występowania ptaków na kuli ziemskiej, - - wymienia miejsca gniazdowania pospolitych ptaków, - objaśnia przyczyny wędrówek ptaków, - rozpoznaje ptaki w swoim regionie, - - wie, że śmietniki stanowią bardzo często śmiertelną pułapkę dla ptaków, - wyjaśnia, dlaczego dokarmianie ptaków musi być systematyczne. - określa miejsca bytowania ssaków, - interpretuje nazwę grupy "ssaki", - określa związek budowy kończyny ssaka z funkcją, - określa znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka. - - wyznacza kierunki w terenie za pomocą Słońca, - wie, kim byli Mikołaj Kopernik i Galileusz, - wyjaśnia pojęcia: "sfera niebieska", "horyzont", "planeta", "księżyc", "gwiazda", "meteor', "kometa". - wyjaśnia pojęcia: "ruch obrotowy", "czas słoneczny miejscowy", "czas strefowy", "czas urzędowy", - - wyróżnia rodzaje piór i podaje ich rolę w przystosowaniu do lotu, - - wymienia cechy budowy zewnętrznej ptaka będące przystosowaniem do lotu, - - opisuje budowę jaja ptaka, - wymienia powody budowy gniazd przez ptaki, - wyróżnia grupy ekologiczne ptaków, - uzasadnia ogromne znaczenie ptaków, - wymienia różne formy prawne ochrony ptaków. - - określa związek trybu życia ssaków z miejscem występowania, - wyjaśnia sposoby rozmnażania się ssaków, -- wymienia grupy ssaków ze względu na sposób odżywiania się, - - wyjaśnia przyczyny tępienia nornic, szczurów i myszy. - - wyznacza kierunki w terenie za pomocą Gwiazdy Polarnej, - - prawidłowo wskazuje na sferze niebieskiej położenie zenitu, południka miejscowego, - - wymienia planety Układu Słonecznego. - - wie, ile trwa jeden obrót Ziemi wokół własnej osi, - - wie, ile trwa pełny obieg Ziemi wokół Ptaki - - wskazuje cechy budowy szkieletu związane z lotem, - - wyjaśnia różnice w budowie dziobów związane z przystosowaniami do różnego trybu życia, - - charakteryzuje ptaki gniazdowniki i zagniazdowniki, - - klasyfikuje gatunki ptaków do grup ekologicznych. - uzasadnia cel obrączkowania ptaków, Ssaki - - identyfikuje wytwory naskórka oraz określa ich funkcję, - - wymienia przykłady ratowania zwierząt i ich środowiska w Polsce i na świecie. ZIEMIA W UKŁADZIE SŁONECZNYM - wyjaśnia pojęcia " układ geocentryczny", "teoria heliocentryczna", - wyjaśnia znaczenie odkryć Kopernika i Galileusza. - opisuje budowę Układu Słonecznego, - opisuje wybrane cechy Ziemi, Słońca i Księżyca. - - ocenia znaczenie stałocieplności dla lotu ptaka, - - określa możliwości widzenia związane z trybem życia ptaka. - ocenia rolę małżowiny usznej ssaków, - - uzasadnia, że zarodki ssaków mają najlepsze warunki rozwoju. - wyjaśnia znaczenie Słońca dla życia na Ziemi, - - opisuje wydarzenia, miejsca związane z działalnością Mikołaja Kopernika, - wskazuje te miejsca na mapie. RUCHY ZIEMI l ICH NASTĘPSTWA - - wyjaśnia zależność - - wykonuje między czasem strefowym a długością geograficzną, - - z pomocą oblicza obliczenia różnic czasu słonecznego na podstawie długości - ocenia rolę zachowań godowych rozmnażaniu. w - analizuje drzewo rodowe człowieka, - opisuje budowę szkieletu człowieka. - opisuje wybrane cechy planet Układu Słonecznego. - podaje przykłady kalendarzy, - wykonuje obliczenia wysokości Słońca

17 "czas letni i zimowy", "strefy oświetlenia Ziemi", "strefy klimatyczne", "astronomiczne pory roku", równik, zwrotniki, koła podbiegunowe, - - wyjaśnia znaczenie pojęć: "dzień polarny", "noc polarna", - wymienia daty zmian pór roku, - wskazuje na sklepieniu niebieskim położenie Słońca w południe, w różnych porach roku. -- wskazuje na mapie fizycznej świata Afrykę, - - wymienia wody oblewające Afrykę i wskazuje je na mapie, fizycznej Afryki główne formy ukształtowania powierzchni Afryki, i opisuje przebieg linii brzegowej Afryki, - - wymienia i wskazuje na mapie największe rzeki i jeziora w Afryce, - wymienia i wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne i roślinne w Afryce. Słońca, - - wyjaśnia zależność między ruchem obrotowym a rachubą czasu, - - wymienia i wskazuje na mapie strefy oświetlenia Ziemi, - wymienia i wskazuje na mapie strefy klimatyczne na Ziemi, - wykonuje rysunek klimatogramu na podstawie danych z tabeli. - - opisuje położenie Afryki względem równika, Zwrotnika Raka, Zwrotnika Koziorożca, - wymienia rośliny i zwierzęta charakterystyczne dla strefy lasu równikowego, sawanny i pustyni, - - podaje przykłady roślin żywieniowych uprawianych w lesie równikowym, na sawannie i na pustyni, - - opisuje warunki życia ludzi w strefie lasu równikowego, w strefie sawann i w strefie pustyń, - wskazuje na mapie największe wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Afryki, - wyjaśnia pojęcia: wietrzenie skał, proces pustynnienia, erozja, transport, akumulacja, wydma. różnice w czasie słonecznym w zależności od długości geograficznej, - - wyjaśnia praktyczne znaczenie wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego oraz czasu letniego i zimowego, - - wyjaśnia pojęcia: "orbita ziemska, rok przestępny", - - odczytuje z rysunków różnice w wysokości Słońca w południe w różnych porach roku i w różnych szerokościach geograficznych. KRAJOBRAZY AFRYKI - - opisuje, jak Europejczycy poznawali Afrykę, najbardziej wysunięte części Afryki na północ i na południe, wschód i zachód, - wyjaśnia przyczyny występowania w strefie sawann, rzek geograficznej, - - opisuje wybrane cechy stref klimatycznych na Ziemi, - odczytuje i interpre-tuje treść tabel i wykresów klimatycznych, - odczytuje i analizuje treść map klimatycznych. i jezior okresowych, - - porównuje wskazuje je na mapie, - opisuje formy gospodarki człowieka w lesie równikowym, na sawannie i pustyni, - opisuje cechy klimatu na podstawie tabel, wykresów i map. - - wyjaśnia przyczyny symetrycznego w stosunku do równika układu stref klimatycznych w Afryce, - - wyjaśnia zależność między strefami oświetlenia a rozmieszczeniem stref roślinnych w Afryce, przystosowania roślin i zwierząt do warunków życia w lesie równikowym, na sawannie i na pustyni, - - wyjaśnia zależność między szerokością geograficzną i wysokością nad poziomem morza a zróżnicowaniem klimatycznym i krajobrazowym Afryki, - wyjaśnia pojęcia: "pustynia skalista, żwirowa, piaszczysta". KRAJOBRAZY AUSTRALII I OCEANII ORAZ ANTARKTYDY.- wskazuje na mapie fi- - - opisuje położenie - - wyjaśnia w południe w różnych porach roku. w- wyjaśnia pojęcia: "hamada", "serir", "erg", - opisuje zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Afryce w zależności od warunków życia w poszczególnych strefach - opisuje

18 zycznej Australię i Oceanię, -- wie, kim był: Ferdynand Magellan, - wymienia i wskazuje na mapie wody oblewające Australię i Oceanię, - wymienia i wskazuje na mapie 3 główne regiony geograficzne Oceanii: Melanezję, Mikronezję i Polinezję, - pokazuje na mapie Wielkie Góry Wododziałowe, Wielki Basen Artezyjski i Wielką Rafę Koralową oraz Górę Kościuszki. - wskazuje na mapie fizycznej świata Antarktydę, - - wie, kim był: Henryk Arctowski, -- wyjaśnia pojęcia: "lądolód", "lodowiec szelfowy", "pak lodowy". fizy- icznej świata Amerykę, - wymienia wody oblewające Amerykę i wskazuje je na mapie, najwyższe góry Ameryki: Kordyliery i Andy. największe rzeki i jeziora w Ameryce, - - wie, kim był: Krzysztof Kolumb, główne formy ukształtowania powierzchni Ameryki, - wskazuje na mapie fizycznej świata Grenlandię. Australii względem równika, Zwrotnika Raka, Zwrotnika Koziorożca, --- podaje nazwy głównych rzek i jezior w Australii i wskazuje je na mapie, - - wyjaśnia pojęcia: "archipelag", "atol", - wymienia charakterystyczne rośliny i zwierzęta Australii, duże wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Australii, - wyjaśnia pojęcie Aborygeni. - opisuje położenie Antarktydy względem bieguna południowego i koła podbiegunowego południowego, - - wymienia charakterystyczne rośliny i zwierzęta Antarktydy. - - opisuje położenie Ameryki względem równika, zwrotników i kół podbiegunowych, Nizinę Amazonki, Wyżynę Brazylijską. Wielkie Równiny, - wymienia i wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne i roślinne w Ameryce, - wymienia rośliny i zwierzęta charakterystyczne dla poszczególnych stref klimatycznych i roślinnych, - wyjaśnia pojęcia: "plantacja", "tajga", "tundra", "gejzer", "campos". najbardziej wysunięte części Australii na północ i na południe, wschód i zachód, i omawia rozmieszczenie oraz cechy głównych krajobrazów Australii, - wymienia dwa główne typy wysp występujących w Oceanii i wyjaśnia ich pochodzenie, - wyjaśnia pojęcie "wody artezyjskie", -- wie, kim byli: James Cook, Paweł Edmund Strzelecki. - - opisuje na podstawie wykresów warunki klimatyczne Antarktydy, - - wyjaśnia przyczyny surowości klimatu stref podbiegunowych. zależności między klimatem a a roślinnością oraz gospodarką człowieka w Australii, - omawia wpływ wód artezyjskich na rozwój gospodarki Australii, - wskazuje na mapie obszary występowania koralowców i wyjaśnia warunki powstawania raf koralowych, - opisuje i wyjaśnia rozmieszczenie ludności Australii. - wyjaśnia przyczyny braku zasiedlenia Antarktydy przez ludzi. - - opisuje linię brzego-wą i ukształtowanie powierzchni Antarktydy, - omawia udział Polaków w badaniach Antarktydy. KRAJOBRAZY AMERYKI - - wyjaśnia zależność duże wyspy, półwyspy, morza, zatoki i cieśniny Ameryki, - - porównuje cechy linii brzegowej Ameryki Północnej i Południowej, - - opisuje formacje roślinne występujące w wilgotnym lesie Niziny Amazonki, na Wyżynie Brazylijskiej, na obszarze Wielkich Równin, - - wymienia główne rośliny żywieniowe uprawiane na Nizinie Amazonki, Wyżynie Brazylijskiej, na obszarze Wielkich między strefami oświetlenia a rozmieszczeniem stref krajobrazowych w Ameryce, - - wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej, prądów morskich, wysokości nad poziom morza i układu łańcuchów górskich na zróżnicowanie krajobrazowe Ameryki, - - porównuje krajobrazy Kordylierów z wcześniej poznanymi krajobrazami górskimi: Karpat, Alp, zróżnicowanie krajobrazowe Australii w zależności od szerokości geograficznej i prądów morskich. - wie, kim byli: Roald Amundsen, Robert Scott. - wyjaśnia zależności między szerokością geograficzną a warunkami klimatycznymi oraz roślinnością i zwierzętami Antarktydy. - - wyjaśnia zależności między klimatem a wodami powierzchniowymi i roślinnością oraz gospodarką człowieka w Ameryce