W KRĘGU LEOPOLDA WĘGRZYNOWICZA (na 125 rocznicę urodzin)

Transkrypt

1 W KRĘGU LEOPOLDA WĘGRZYNOWICZA (na 125 rocznicę urodzin) Leopold Węgrzynoicz ( ) od 1919 r. przeodniczący Sekcji Kół Krajoznaczych Młodzieży Szkolnej Oddziału Polskiego Toarzysta Krajoznaczego Krakoie, od 1920 r. redaktor ORLEGO LOTU i kieronik Ośrodka Krajoznaczego. Po II ojnie dopiero 1957 r. poołany został przez Ministersto Ośiaty na przeodniczącego Centralnej Komisji d/s krajoznasta i turystyki, lecz już krótce, obec pogarszającego się stanu zdroia, rócił do rodzinnego domu Dobrej (poiat limanoski), gdzie zmarł 11 sierpnia 1960 r. Zaróno opracoany przez Adama Czarnoskiego 1) życiorys, jak też inne doody pracy śród młodzieży, odnajdyane różnych artykułach i spraozdaniach, śiadczą o dużym oddziałyaniu jego osoboości na młodych ludzi. Koła Krajoznacze Młodzieży Szkolnej skrócie KKMS są przykładem działań, ciekaych form pracy, yzalania inicjaty. Utorzona 1919 r. Sekcja KKMS przy Oddziale Polskiego Toarzysta Krajoznaczego Krakoie, kieroana przez Leopolda Węgrzynoicza, miała za zadanie ich torzenie śród młodzieży szkół średnich, a także rzemieślniczej i robotniczej. Głónym założeniem była praca krajoznacza, uposzechnianie poszanoania przyrody i zabytkó kultury. W 1920 r. poołana została przez Radę Głóną Polskiego Toarzysta Krajoznaczego (PTK) Warszaie Komisja KKMS z siedzibą Krakoie, kieroana rónież przez L. Węgrzynoicza, miała na celu koordynoanie pracy kół nie tylko krakoskich lecz także postających kolejnych latach na terenie całej Polski. Komisja spółpracoała z naukocami, ydaała pismo ORLI LOT Jej działalność zyskała poparcie Ministersta Ośiecenia Publicznego i Wyznań Religijnych oraz Kuratorió Okręgó Szkolnych. Drukoane ORLIM LOCIE kestionariusze, o różnej tematyce, były uzupełnieniem, a niejednokrotnie rónież podstaą opracoań naukoych; m. in. członkoie KKMS opracoyali materiały do Słonika Geograficznego. Natomiast zebrane materiały etnograficzne, archeologiczne i przyrodnicze zapoczątkoały muzea regionalne Bochni i Życu. Na uagę zasługują ieloletni opiekunoie KKMS Piotr Galas z Bochni, Tadeusz Prus Wiśnioski Myślenicach, Maria Zajączkoska Życu, Helena Czapelska pracująca kolejno Życu, Gorlicach, Siemianoicach Śląskich, Noym oraz Jadiga Bartoszeicz Życu, Jan Gruszeczka Chrzanoie. Byli nie tylko opiekunami KKMS ale także członkami działającej Krakoie Komisji KKMS, której przeodniczył L. Węgrzynoicz. Wychoyali młodzież duchu patriotyzmu i poczuciu odpoiedzialności. Spośród członkó kół ielu uzyskało stopień instruktora krajoznasta, yróżniało się umiejętnościami organizacyjnymi. W KKMS przy im. St. Staszica Chrzanoie 1933 r. bibliotekarzem był Antoni Siekierzyński, późniejszy lektor języka łacińskiego UJ, także przeodnik miejski i terenoy Oddziału Krakoskiego PTTK, a kieroał Kołem Tadeusz Staich ( ), znany później publicysta (poeta, autor artykułó o tematy podhalańskiej i tatrzańskiej, spółautor doskonałego opracoania krajoznaczego DROGAMI SKALNEJ ZIEMI, przeodnik tatrzański). Po latach napisał, że jego zainteresoanie regionalistyczne i kształtoanie iedzy zrodziło się okresie gimnazjalnym Chrzanoie, gdzie tamtejsi profesoroie, a śród nich Józef Gruszeczka, poszerzali ucznioską iedzę rónież poprzez liczne, dobrze organizoane sensie merytorycznym ycieczki krajoznacze 2). W bocheńskim Kole yróżniał się Stanisła Koalski, który na podstaie ksiąg parafialnych opracoał najczęściej nadaane na przestrzeni 100 lat imiona, a korzystając z ksiąg cechoych sporządził ykaz garncarzy ziemi bocheńskiej. Wykonana przez ucznió mapa eratykó poiecie bocheńskim i zebrane ich odłamki pozoliły prof. Stanisłaoi Kreutzoi ustalić zasięg lądolodu skandynaskiego tym rejonie. Wychoanek KKMS przy państoym i Liceum Życu (193538) Józef K. Noak soich spomnieniach pisze m.in. o spółpracy KKMS z Komisją KKMS Krakoie i jej przeodni 1). Adam Czarnoski Słynni krajoznacy PTTK Warszaa ). Tadeusz Staich człoiek gór, sługa słoa Materiały z Sympozjum COTG PTTK, Krakó 2003 (str.1819).

2 2 czącym, prof. L. Węgrzynoiczu. II ojna śiatoa rozproszyła ychoankó żyieckiego gimnazjum po cały śiecie; młodzi ludzie, ychoani duchu patriotyzmu...alczyli na szystkich frontach... ratując ludzi, śiadecta polskiej kultury, uczestnicząc tajnym nauczaniu... Autor tych spomnień (instruktor krajoznasta od 1935 r.) uczestniczył organizacji poojennego życia gimnazjum, ukończył studia politechniczne, był ięziony za kontakty z Rządem Londyńskim. Prof. L. Węgrzynoicz był opiekunem KKMS przy VII Krakoie, do którego należał KAZIMIERZ GUZIK ( ), autor m. in. artykułu o zyczajach obchodzonych czasie śiąt Bożego Narodzenia okolicach Biecza. (ORLI LOT 1929 nr 2). Opisuje Kobyłkę, Droby, Turonia, z uagą, że folkloryści mało się nimi interesują i przytacza miejscoą ypoiedź :...tera to juz mało chodzom bo mają dość chleba, a dani to chodzili bo dostaali chojco... Dla uczczenia Xlecia Niepodległości Polski Koła KMS Krakoie zorganizoały ieczornicę, na której m. in. przedstaiono te zyczaje g inscenizacji K. Guzika. W ORLIM LOCIE 1929 nr 2 Kazimierz Guzik zamieścił artykuł o drzeorycie ludoym, opisując trzy odnalezione przydrożnej kapliczce k/kalarii Zebrzydoskiej; uaża, że mają one dużą artość, głónie jako rzadkie drzeoryty koloroe. Ten sposób ykonania znany był jedynie rejonie Krakoa i Płazoie k/narola. Są bezimienne, a sprzedaane były czasie odpustó. Szczegółoy opis drzeorytó skazuje na zainteresoanie autora tego rodzaju tórczością i pogłębianie tematu przez przytoczone opracoanie M. Sokołoskiego Drzeorytnicto u nas 3). Także roczniku ORLEGO LOTU 1928 (nr 7) oraz 1929 (nr 2, 3, 4, 5, 6, 10) zamieszczono kilka drzeorytó jego autorsta, stanoiących ilustracje stron tytułoych z naiązaniem do ydrukoanych enątrz artykułó różnych autoró lub dotyczących obchodó rocznicoych, np. Xlecia Kół, imienin opiekuna Koła L. Węgrzynoicza 1929 r., na które przygotoano idoisko Dożynki Prezesoe z uczestnictem delegató z ielu mało Xlecie KKMS polskich kół. Składano upominki i śpieano oka X lecie KKMS zjonalne ielozrotkoe krakoiaki dożynko Dożynki Prezesoe e ( 12 zrotek ) o zjazdach, ystaach i krajoznaczych osiągnięciach : Wyjdźże nam, yjdźże nam Nasz dziedzicu miły, Przypatrz się ieńcoi Jakiś my uiły. Z plonó aszej pracy, Z aszych trudó panie, Za które składamy Ci podziękoanie Dziękujemy za nie, Dziękujemy szczerze I składamy zamian Życzenia ofierze. itd. Kazimierz Guzik ykonał rónież elibris L. Węgrzynoicza i drzeoryt na Xlecie KKMS ( ) do tekstu L. Węgrzynoicza pt. Nasze Dziesięciolecie. W okresie studió na UJ ( ) był członkiem Koła Krajoznaczego Młodych, a 1934 r. prezesem Zrzeszenia KKMS Krakoie. Studioał geografię i geologię, studia kontynuoał na uczelniach niemieckich (193637). W latach był praconikiem Państoego Instytutu Geologicznego Warszaie, a okresie ięźniem obozó koncentracyjnych Auschitz i Gross Rossen. Po II ojnie, 3) Spraozdanie Komisji d/s badań historii sztuki Polsce T. VII. PAU

3 3 rócił do pracy PIG na stanoisko dyrektora. Był profesorem nadzyczajnym UW ; iele jego publikacji dotyczyło geologii, stratygrafii i tektoniki Tatr. Był inicjatorem proadzenia noej metody badań interpretacji zdjęć lotniczych umożliiających odczytanie penych szczegółó budoy geologicznej. Miał nieprzeciętne zdolności rysunkoe, dzięki którym postały oryginalne arkusze geologii Tatr. Należał do Klubu Wysokogórskiego, był honoroym przodonikiem GOT, działaczem Polskiego Toarzysta Tatrzańskiego, a latach członkiem Zarządu tegoż Toarzysta. Z młodzieńczych zainteresoań pozostało mu amatorskie maloanie pejzaży tatrzańskich. Muzeum Tatrzańskie Zakopanem posiada jego gasz 3) "Kiaty górskie". Prof. dr hab. JAN SAMEK (ur r.) 4) historyk sztuki, autor ok. 800 prac naukoych i 40 książek, praconik naukoy PAN, PAT i Uniersytetu Jagiellońskiego, 2006 r. napisał :...Publikacje tym czasopiśmie (ORLI LOT przypis. JBT) łączyły się z różnymi kontaktami z niezmiernie zasłużonym dla krajoznasta prof. Leopoldem Węgrzynoiczem, któremu zadzięczam piersze publikacje... A szystko zaczęło się 1949 r. gdy był uczniem krakoskiego i Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego i członkiem KKMS, z którym ędroał po okolicach Krakoa. W ORLIM LOCIE 1949 nr 3 znajduje się jego opis ycieczki do Giebułtoa, Zielonek i Garlicy Muroanej z doma rysunkami, a dalszych zeszytach tegoż rocznika ( ) zamieścił relację o obozie ędronym KKMS / i Liceum, organizoanym pod opieką M. Brzozoej, którym uczestniczyło 6. ucznió. W czasie ędróki zebrali obszerny materiał, ykonali 23 rysunki zabytkó, 19 planó zabytkoych budoli, 22 fotografie i sporządzili kronikę. Jan Samek opisał tą ędrókę ORLIM LOCIE 1950 nr 1, 45. Dzięki zachoanym z tamtego czasu fotografiom i rysunkom prof. J. Samek uczestniczył okolicznościoych ystaach (np. Muzeum Ojcoskiego Parku Narodoego 2004 r.) oraz ilustroał artykuły spomnienioe (2004 i 2006r.) ydanictach OPN. Giebułtó kościół parafialny Miał rónież uczestniczyć sesji naukoej pt. Trałe ruiny, organizoanej przez Muzeum Janocu i Politechnikę Lubelską. Garlica Muroana lamus Przytoczono tutaj kilka różnych działań ychoankó KKMS, ich ucznioskich zainteresoań, rzutujących naet na obranie drogi życioej. Załączona tabela prac podejmoanych przez KKMS stanoi uzupełnienie ykazu Kół działających na obszarze Małopolski 5). FUNDACJA STANISŁAWA SOBIŃSKIEGO Na XXlecie Polskiego Toarzysta Krajoznaczego napisano : młodzież pracuje Kołach bardzo poażnie, zbiera materiały krajoznacze i ten sposób poiększa nasz dorobek naukoy... (ORLI LOT 1926 nr 8). Tam rónież spomnienie o tragicznie zmarłym kuratorze loskim Stanisłaie Sobińskim ( ), 6) jednym z pierszych rozumiejących znaczenie tego czasopisma...dla rozbudzenie szczerego zamiłoania Nekrolog ZIENIA 1926 nr 22 3) gasz technika malarska posługująca się farbą odną z domieszką kredy lub bieli. 4) zmarł 6 stycznia 2007 r. Krakoie. 5) Studia i materiały z dziejó krajoznasta polskiego T. 1. PTTK Warszaa 2006 r. 6) 80lecie śmierci.

4 4 rzeczy ojczystych. Czynnie spółdziałał pogłębianiu iedzy o Polsce śród polskiego społeczeństa. Z ykształcenia był geografem i historykiem (ukończył Uniersytet Jana Kazimierza e Loie), uzdolnionym pedagogiem znanym Krakoie i Loie. Po odzyskaniu niepodległości został kuratorem okręgu loskiego obejmującym trzy ojeództa o skomplikoanych stosunkach narodoopolitycznych. Popierał ruch krajoznaczy śród nauczycieli i młodzieży. W urzędoych okólnikach podkreślał artość czasopism krajoznaczych, pomagał organizacji ycieczek młodzieżoych, złaszcza akacyjnych. W czasie izytacji szkół przekonał się, że geografia traktoana jest marto, bez poiązań z życiem, a kolejną jego zasługą było napisanie podręcznika Geografia Polski dla szkół średnich. Podręcznik ukazał się dóch ydaniach 1924 i 1926 z uzględnieniem najnoszego dorobku iedzy geograficznej oraz metod nauczania. Dla uczczenia jego pamięci KKMS Jaśle, postałe 1928 r., przyjęło Stanisłaa Sobińskiego za sojego patrona (1929 r.), podobnie KKMS przy II i Liceum Rzeszoie, działające latach Natomiast Kuratorium Loskie 1927 r. zainicjoało utorzenie FUNDUSZU jego imienia dla spierania młodzieżoych prac krajoznaczych. W ORLIM LOCIE 1927 I 1928 zachoały się ykazy płat na konto Funduszu oraz ypłacanych nagród. Niestety, nie odnaleziono żadnych śladó z późniejszych lat działalności Fundacji, która, zgodnie z założeniem, miała upamiętniać człoieka, tak dobrze rozumiejącego znaczenie łaściego ychoania młodzieży odrodzonej Ojczyźnie. L I T E R A T U R A im. Króla Kazimierza Wielkiego Bochni Spraozdania z lat KARTA GRONI Wydanicto SpołecznoKulturalne Żyiec 1993 NAD POZIOMY Pismo Młodzieżoe miesięcznik : Chrzanó ORLI LOT miesięczniki z lat Zofia i Witold H. Paryscy Wielka Encyklopedia Tatrzańska Wydanicto Górskie Poronin 1995 Edard Passendorfer Taternik 1971 nr 2 Polski Słonik Biograficzny T. XXXIX Polskie Toarzysto Krajoznacze Zarząd Głóny Spraozdania z działalności za lata 1918, 1920, 1921, 1935, 1936, 1937, 1949 WIERCHY Kronika zmarłych 1971

5 ZIEMIA roczniki rozdziały : Z życia Oddziałó i Okręgó PTK oraz Kronika Krajoznacza 5 Lp KOŁA KRAJOZNAWCZE MŁODZIEŻY SZKOLNEJ (ojeództo Małopolskie i poiat żyiecki z oje. Śląskiego g podziału administracyjnego z 2003 r.) KOŁO KMS FORMA DZIAŁALNOŚCI Ogólnokstałcące im. W. Pola Bochni Państ. Chrzanoie Seminarium Koedukacyjne Dąbroie Tarno. Państ. Seminar. im. M. Konopnickiej Życu III Gimn. im. A. Mickieicza Tarnoie I Kurs Pryat. Seminar. Żeńsk. Bochni Państ. Gimn. i Liceum im. M. Kopernika Życu II Pry. Seminar. im. Król. Jadigi Tarnoie Gimn. im. L. Saickiego Myślenicach Patron S.Staszic L.Saicki 2 Działaln. latach Opiekunoie kolejni P. Galas S.Warcholik P. Galas St. Staarz J. Gruszeczka H.Czapelska M.Zajączkoska Z.Simche W. Dobroolska Br. Noak J.Batoszeicz (192854) 4 Ilość członkó 72, 100, , 63, , Złożone spraozd. 6 Działalność : referaty odczyty ycieczki T. Prus Wisnoski 7 Kursy przeodn. 8 Inentaryzacja krajoznacza 23 sie 9 Kestionariusze tematyczne a) 10 Opraco. krajozn. 11 Różne opracoania hasła do Mono Słonika Geograf. graficzne 12 Bibliot.czasopisma 13 Wystay Lyonie 14 Własne gazetki tym ydan. 15 Działaln. artystycz. chór (także dochodoa) 16 Współpraca z Muzeum z harcer Semin.TSL Etnograf. stem Krakó 17 Zloty,zjazdy,obozy łasne uczestnicto (ędr.) 18 Kontakty zagranicz. Francja Francja USA 19 Sekcje fotograf. muzycz. 20 Różne składki bud.statku Ziemi Krako. 84 z ł 21 Inna działalność Zbiory dla Muz.Etnograficz. Krakoie Muz. Kraj. początek Muz.Ziemi Żyieckiej dyżury Muzeum 22 Nagrody itp. podzięko. 50 zł 23 Jest ykazie po 1945 r. 24 Informacje uzupełniające 50 i 100 zł dyplom marszałka senatu 25 zł 3 książki udział obchodach jubileusz r. prezes Tad.Staich udział zjazdach KKMS a) kestionariusze tematyczne = często ykorzystyane celach naukoych b) znak "" oznacza przede szystkim brak informacji

6 6 Lp KOŁA KRAJOZNAWCZE MŁODZIEŻY SZKOLNEJ (ojeództo Małopolskie i poiat żyiecki z oj. Śląskiego g podziału administracyjnego z 2003 r. KOŁO KMS FORMA DZIAŁALNOŚCI Seminarium Starym Seminarium Noym Państ. Szkoła Handloa Tarnoie Państ. Gimnaz. Męskie Zakopanem Seminarium Wadoicach Gimn. SS Ursulanek im. W.Nałkoskiego Tarnoie Szkoła Podsta. Żeńska nr 314 Wieliczce Noym Patron W. Pol 2 Działaln. latach Opiekunoie koljni Nieger Gargula Uruski M. Waligórska Przełożona M.Szczęsna S. Czermińska Br. Graboska S.Juszczyński 4 Ilość członkó Złożone spraozd. 6 Działalność : referaty odczyty ycieczki 7 Kursy (język franc. niem.) 8 Inentaryzacja krajoznacza 9 Kestionariusze tematyczne a) H.CzapelskaAntonieicz 10 Opracoania krajoznacze 11 Różne opracoania Monogr.Kotliny Monografia Sądec. Tarnoa 12 Bibliot. czasopisma 13 Wystay 14 Własne gazetki i yda nicta 15 Działaln. artystycz. ieczornica ieczory (także dochodoa) krajozna. rocznicoe 16 Współpraca Koło Ochr. Przyr. 17 Zloty, zjazdy, obozy łasne uczestnicto 18 Kontakty zagran. z VII Austria Gimn. Żeńskim Krakoie Brazylia Argentyna 19 Sekcje 4 sekcje 20 Różne składki 10 gr mc. 21 Inna działalność ochr. przyr. Poradnia krajozn. oprac. strojó ludoych opracoanie zyczajó ludoych 22 Nagrody itp. 25 zł list poch. 50 zł uznania podzięk. 23 Jest ykazie po r. 24 Informacja uzupełniające propago.. sadzenia mory (łasn. szkółka i hodola jedabnikó a) kestionariusze tematyczne = często ykorzystyane calach naukoych b) znak "" oznacza przede szystkim brak informacji

7 7 KOŁA KRAJOZNAWCZE MŁODZIEŻY SZKOLNAJ (ojeództo Małopolskie i poiat żyiecki z oje. Śląskiego g podziału administracyjnego z 2003 r) Lp KOŁO KMS FORMA DZIAŁALNOŚCI Szkoła Podstaoa im. E. Romera Goszczy i Liceum Wadoicach Państoe i Liceum Noym Żeńska Szkoła im. M. Konopnickiej Noym Samorząd. Szkoła Ogól. st. licealnego Mszanie Dolnej Państoa Szkoła Ogólna Wadoicach Patron 2 Działalność latach Opiekunoie Zajączkoska M. Sarnicka M.Garońska W.Skułóna 4 Ilość członkó brak danyc brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych 5 Złożyli spraozdanie 6 Wycieczki (garncarz St. ) 7 Opracoanie kestionariuszy a) 8 Zbiory krajoznacze 9 Opracoania krajoznacze opis arsztatu garncarskiego opis zyczajó ielka oprac. środo. robotn. szczególnie dzieci opis 20 si i inne nocnych 10 Biblioteka (mapki gęstości zaludnienia 11 Gazetki itp. (popular. miejscoych tórcó) 12 Działalność artystyczna 13 Różna działalność propagoanie torzenia KKMS 14 Nagrody itp. ZG PTK (uznanie od Zrzeszenia KKMS) a) kestionariusze tematyczne = często ykorzystyane pracach naukoych b) znak "" oznacza przede szystkim brak informacji przekazanie 2 biblioteczek dla szkoły Gaboniu Atlas Ziem Odzyskanych Krakó styczeń 2007 r. Opracoanie : J. Barbara Taróg

8 Rysunki JAN SAMKA Giebułtó kościół Garlica Muroana lamus Ojcó brama jazdoa Pieskoa Skała bastion zamku Pieskoa Skała ieża zamku do zamku ( przed przebudoą) Olkusz Pilica Wolbrom Złoty Potok kościół parafialny kościół parafialny kościół parafialny kościół parafialny Niegoa kościół parafialny Miró ruiny zamku Piaski (przy drodze do Przymiłoicz) kapliczka

9 przydrożna Drzeoryty KAZIMIERZA GUZIKA ORLI LOT 1927 nr 7 ORLI LOT 1929 nr 2 ORLI LOT 1929 nr 6 ORLI LOT 1929 nr 5 ORLI LOT 1929 nr 3 ORLI LOT 1919 nr 10 ORLI LOT 1929 nr 4