Porównanie zgodności oceny klinicznej, histopatologicznej oraz radiologicznej przewlekłych zmian okołowierzchołkowych

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association MARZENA DOMINIAK 1, KATARZYNA ŁYSIAK 1, ANNA ZNAMIROWSKA 2, WOJCIECH SZCZEPAŃSKI 2, AGNIESZKA HAŁOŃ 3 Porównanie zgodności oceny klinicznej, histopatologicznej oraz radiologicznej przewlekłych zmian okołowierzchołkowych Comparison of Compatibility of Clinical, Histopathological and Radiological Estimation of the Chronic Periapical Lesions 1 Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu 2 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu 3 Katedra i Zakład Anatomii Patologicznej AM we Wrocławiu Streszczenie Cel pracy. Porównanie zgodności oceny klinicznej i radiologicznej, z wykorzystaniem konwencjonalnych zdjęć RTG, z oceną histologiczną i radiograficzną przewlekłych zmian okołowierzchołkowych. Materiał i metody. Badaniu poddano 37 pacjentów, u których wykonano resekcję wierzchołka korzeni zębów siecznych, przedtrzonowych i kłów w obrębie szczęki i/lub żuchwy. Wstępną diagnozę postawiono na podstawie badania klinicznego i konwencjonalnych zdjęć RTG. Diagnozę uzupełniono na podstawie badania klinicznego i zdjęć cyfrowych (RVG). Zdjęcia oceniano w systemie radiografii cyfrowej Digora Soredex. Oceniano gęstość zmian okołowierzchołkowych w wybranym obszarze zainteresowania (ROI 1), gęstość prawidłowo utkanej kości (ROI 2) oraz wzdłuż wybranych linii L1, L2. Wykreślano ponadto i oceniano kształt profilu gęstości (M1 profil miseczkowaty, M0 profil nieregularny) za pomocą linii pomiaru profilu gęstości P. Wszystkie zmiany poddawa no ocenie histopatologicznej. Na podstawie wyników badania histopatologicznego zmiany okołowierzchołkowe podzielono na 2 grupy: A zmiany rozpoznane histopatologicznie jako torbiele korzeniowe, B zmiany rozpozna ne histopatologicznie jako ziarniniaki, zmiany ziarninowe z miejscowym włóknieniem oraz zmiany o charakterze włóknistym. Wyniki. Na podstawie diagnozy wstępnej w 20 przypadkach stwierdzono występowanie torbieli, a w 17 przewle kłe zmiany o charakterze ziarninowym i/lub włóknistym. Zgodność diagnozy wstępnej z rozpoznaniem histopato logicznym w grupie A stwierdzono w 18 przypadkach, a w grupie B w 13 przypadkach. Zgodność diagnozy uzu pełnionej badaniem histopatologicznym stwierdzono w 18 przypadkach w grupie A i w 15 w grupie B. Średnia gę stość prawidłowego utkania kostnego badana nad wierzchołkami zębów bez zmian okołowierzchołkowych (ROI 2) wynosiła 141,73. Średnia gęstość tkanek w wybranych obszarach zainteresowania (ROI 1) dla szczęki w grupie A wynosiła 99,65, a w grupie B 105,4. Średnia różnica gęstości prawidłowej kości (ROI 2) i gęstości tkanek w obrębie zmian okołowierzchołkowych (ROI 1) wynosiła w grupie A: R = 42,66, a w grupie B: R = 35,67. Śre dnia gęstość mierzona wzdłuż linii L1 wynosiła w grupie A: 106,7, w grupie B: 105,8. Średnia gęstość mierzona wzdłuż linii L2 wynosiła w grupie A: 116,1 a w grupie B: 113,4. Stwierdzono 17 zmian charakteryzujących się profilem miseczkowatym (M1) i 15 zmian o profilu nieregularnym (M0). Wnioski. Badanie kliniczne wspomagane badaniem radiologicznym wykazuje dużą zgodność rozpoznania prze wlekłych zmian okołowierzchołkowych. Nie stwierdzono istotnej przewagi badania radiograficznego nad konwen cjonalnym obrazem RTG w rozpoznaniu przewlekłych zmian okołowierzchołkowych. Analiza profilu gęstości mo że stać się cennym badaniem pomocniczym, zwiększającym skuteczność rozpoznania klinicznego przewlekłych zmian okołowierzchołkowych (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, ). Słowa kluczowe: zmiany okołowierzchołkowe, radiografia cyfrowa, badanie kliniczne, badanie histopatologiczne. Abstract Objectives. The aim of the study has been a comparison of the compatibility of the clinical and radiological evaluation with usage X ray photographs with histopathological and radiographical estimation of the chronic periapical lesions.

2 Porównanie zgodności rozpoznania przewlekłych zmian okołowierzchołkowych 505 Material and Methods. The study group consisted of 37 patients, who underwent the procedure of apicectomy of incisors, canines and premolares in upper and lower jaw. Preliminary diagnosis was made on the basis of clinical estimation and conventional X ray photographs (RTG). Supplement diagnosis was made on the basis of clinical estimation and digital dental radiographs (RVG). The pictures were evaluated using the Digora Soredex. The den sity of periapical lesions in region of interest (ROI 1), density of healthy bone (ROI 2) and density of periapical le sions along the lines L1 and L2 were estimated. Moreover the density profile (M1 semi lunar, M0 irregular) with the aid of line P was drawn and estimated. The histopatological estimation in every case was made. On the basis of histopatological results the periapical changes were divided into two groups: group A with diagnosis of radicular cysts, group B with diagnosis of granulomatous changes, granulomatous changes with local fibrosis and chronic fibrosis periapical lesion. Results. On the basis of preliminary diagnosis, 20 radicular cysts and 17 granulomatous or/and fibrous changes we re diagnosed. The compatibility of preliminary diagnosis with histopatological diagnosis was affirmed in the event of 18 cases (group A) and 13 cases (group B). The compatibility of supplement diagnosis with histopatological dia gnosis was affirmed in the event of 18 cases (group A) and 15 cases (group B). The average bone density over ape xes of teeth without periapical changes (ROI 2) came The average density of periapical changes (ROI 2) in group A came 99.65, in group B: The average difference between (ROI 2) and (ROI 1) came in group A: R = and in group B: R = The average density measured along the line L1 came in group A: and in group B: The average density measured along the line L2 came in group A: and in group B: In study group 17 changes with a semi lunar profile (M1) and 15 changes with irregular profile (M0) were affirmed. Conclusions. The clinical estimation assisted with X ray photographs prove high compatibility of diagnosis of chronic periapical changes. The advantage of digital radiography over conventional X ray photographs in diagno sis of chronic periapical lesions was not proved. Analysis of density profile could be valuable supplement exami nation which will increase effectiveness of clinical estimation of chronic periapical changes (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, ). Key words: periapical changes, digital radiography, clinical examination, histopathological examination. Ubytki śródkostne znajdujące się w kościach szczęk mogą powstawać na skutek rozwoju prze wlekłych zapaleń okołowierzchołkowych, przede wszystkim o charakterze włóknistym (periodontitis apicalis chronica fibrosa), ziarninowym (perio dontitis apicalis chronica granulosa) oraz torbieli korzeniowych (cystis radicularis). Zejściem wy mienionych postaci przewlekłych zapaleń około wierzchołkowych może być przewlekłe ropne za palenie (periodontitis apicalis chronica purulenta), którego objawem klinicznym jest wykształcenie się przetoki oraz zapalenie przewlekłe zaostrzone (periodontitis apicalis exacerbata), któremu towa rzyszy występowanie subiektywnych dolegliwości bólowych. Rozwój zmian o charakterze ziarnino wym i włóknistym, a także torbieli korzeniowych może również przebiegać bezobjawowo lub z cha rakterystycznymi skąpymi objawami klinicznymi. Do ich wykrycia dochodzi wtedy najczęściej przy padkowo, podczas wykonywania konwencjonal nych zdjęć RTG, towarzyszących innym zabiegom stomatologicznym [1, 2]. Stwierdzono, że różnicowanie przewlekłych zmian okołowierzchołkowych na podstawie kon wencjonalnych zdjęć RTG jest zawsze obarczone dużym ryzykiem pomyłki diagnostycznej [2 4]. Według Whaitesa [4] torbielom korzeniowym i ziarniniakom okołowierzchołkowym odpowiada zbliżony obraz rentgenowski. Obie zmiany wystę pują jako ograniczone, dobrze widoczne, przepusz czalne dla promieniowania obszary utraty tkanki kostnej przy wierzchołkach korzeni zębów, otoczo ne tkanką zbitą. Przyjmuje się, że torbiel korzenio wa ma bardziej regularny, wyraźny i gładki zarys. Najczęściej jest opisywana jako okrągłe lub owal ne jednokomorowe, stosunkowo jednolite przejaś nienie. W wyniku przebudowy tkanki kostnej, wy wołanej przez powolny wzrost, torbiel jest często odgraniczona od zdrowej tkanki kostnej strefą po grubiałej brzeżnej kości, tzw. otoczką osteosklero tyczną. Z praktyki wiadomo jednak, że w przypad kach, gdy dojdzie do zakażenia torbieli, co wiąże się z procesami przebudowy otaczającej kości, następuje rozmycie ostrych ograniczeń torbieli wi docznych na RTG [4]. Dlatego wielu autorów jest zdania, iż na podstawie obrazu rentgenowskiego można jedynie podejrzewać obecność torbieli [2, 3]. Ostateczną diagnozę stawia się zawsze podczas operacji i badania histopatologicznego [5, 6]. W przypadku ziarniniaków jest możliwe stwier dzenie charakterystycznego przebiegu beleczko wania kości, które centralnie jest zamazane, poja wiając się dopiero na obwodzie ogniska zapalnego, aby wreszcie bez wyraźnej granicy przejść w pra widłowo zbudowaną kość [1, 4]. W tej sytuacji za obserwowano także pewne odstępstwa wynikające z formowania się na obwodzie zmiany, podobnie jak w przypadku torbieli otoczki osteosklerotycz nej [4]. Ze względu na to, iż szybkość rozwoju zmian zapalnych w tkankach okołowierzchołkowych jest osobniczo zmienna oraz ze względu na odmienne algorytmy postępowania leczniczego w przypadku ziarniniaków okołowierzchołkowych i torbieli ko rzeniowych istotne znaczenie ma ich wczesne wy krycie i prawidłowe rozpoznanie, co umożliwia le

3 506 M. DOMINIAK et al. czenie mające na celu zachowanie naturalnego uzębienia [2, 3, 7, 8]. Celem pracy było porównanie zgodności oce ny klinicznej z oceną radiologiczną, radiograficz ną i histopatologiczną przewlekłych zmian około wierzchołkowych. Materiał i metody Badania przeprowadzono w grupie 37 pacjen tów, 26 kobiet i 11 mężczyzn w wieku 9 60 lat (średnia wieku 30,89) Zakładu Chirurgii Stomato logicznej AM we Wrocławiu leczonych w latach Do badań zakwalifikowano pacjentów, u któ rych było wymagane wykonanie resekcji wierz chołków korzeni zębów siecznych, przedtrzono wych i kłów umiejscowionych w obrębie szczęki lub żuchwy. Wszyscy pacjenci zostali poinformo wani o sposobie leczenia i wyrazili pisemną zgodę na wybraną metodę zabiegową stosowaną w lecze niu ubytków śródkostnych, podpisując protokoły zatwierdzone przez Komisję Bioetyczną Akademii Medycznej we Wrocławiu (nr KB 378/2003). Diagnozę wstępną postawiono na podstawie badania klinicznego i konwencjonalnego obrazu RTG. Ocena kliniczna obejmowała wykonanie tes tu żywotności zęba (chlorek etylu), testów opuko wych (pionowy, poziomy), występowanie objawu Smrekera, chełbotania, wierzchołkowo uciskowe go według Owińskiego (OWU), a także obecności lub braku subiektywnych dolegliwości związa nych z występowaniem przewlekłych zmian oko łowierzchołkowych [1]. Dodatkowo u każdego z pacjentów przed zabiegiem wykonywano ocenę radiologiczną metodą radiografii cyfrowej. Na podstawie badania klinicznego i zdjęcia RVG sta wiano diagnozę uzupełnioną. Zdjęcia rentgenow skie wykonano aparatem rentgenowskim do zdjęć wewnątrzustnych (Satelec Image X 70kVp, 8mA 0,415Kva, fokus 0,7, długość tubusa 37 cm) tech niką kąta prostego. Ocenę radiologiczną za pomo cą radiografii cyfrowej wykonano aparatem Digo ra (Soredex Orion Helsinki, Finland) z wykorzy staniem programu DIGORA for WINDOWS (wersja 2.0) [9 12]. Pierwszym elementem analizy radiologicznej metodą radiografii cyfrowej była ocena gęstości zmian okołowierzchołkowych i niezmienionej za palnie kości w wybranych obszarach zainteresowa nia (ROI Region of Interest) [3, 13]. Pomiary ob szarów ROI wokół korzeni zębów ze zmianami okołowierzchołkowymi (ROI 1) oraz dla zębów jednoimiennych bez towarzyszących zmian (ROI 2) powtarzano pięciokrotnie i obliczano średnią. Na tej podstawie uzyskiwano różnicę (wartość R) mię dzy gęstością otrzymaną z pomiarów prawidłowej kości (ROI 2) a gęstością tkanek w obrębie zmian okołowierzchołkowych (ROI 1). Kolejnym ele mentem analizy było wykonanie pomiarów gęsto ści wzdłuż dwóch wybranych przecinających się, przechodzących przez zmianę linii: L1 i L2 oraz wykreślono profil gęstości za pomocą linii pomia ru profilu gęstości P [3]. Linia pomiaru profilu gę stości P przebiegała w odległości 2 mm od wierz chołka korzenia zęba, prostopadle do kanału korze niowego i obejmowała swoim zasięgiem po 2 mm tkanki kostnej poza obwodem zmiany. Po otrzyma niu profilu gęstości dokonano oceny jego kształtu i przyporządkowano go do grupy M1 (profil mi seczkowaty) łagodnie wznoszący się od centrum ku części obwodowej zmiany, z wyraźnymi unie sieniami w miejscu otoczki osteosklerotycznej lub M0 (nieregularny) bez charakterystycznych unie sień na obwodzie [3]. Wszystkie analizowane i oceniane radiolo gicznie zmiany poddano weryfikacji histopatolo gicznej. Materiał do badania histopatologicznego pobierano podczas zabiegów apektomii i przesyła no w 5% roztworze formaliny z dołączonym opi sem zawierającym rozpoznanie wstępne. Barwie nie wycinków wykonano hematoksyliną i eozyną. Weryfikację histopatologiczną polegającą na oce nie rodzaju tkanki wypełniającej ubytek śródkost ny, przeprowadzono w Katedrze i Zakładzie Ana tomii Patologicznej AM we Wrocławiu. Ze względu na to, że w badaniem rozstrzygają cym w diagnostyce przewlekłych zmian około wierzchołkowych jest badanie histopatologiczne [5, 6], pacjentów podzielono na dwie grupy w za leżności od wyniku badania histopatologicznego: grupa A 20 pacjentów, u których rozpoznano wy stępowanie torbieli korzeniowej (ryc. 1) oraz grupa B 17 pacjentów, na którą składały się trzy pod grupy: a) z rozpoznaniem przewlekłego zapalenia okołowierzchołkowego o charakterze ziarnino wym 5 przypadków (ryc. 2), b) z rozpoznaniem przewlekłego zapalenia okołowierzchołkowego o charakterze ziarninowym z miejscowym włóknie niem 7 przypadków (ryc. 3), c) z rozpoznaniem przewlekłego zapalenia okołowierzchołkowego o charakterze włóknistym 5 przypadków (ryc. 4) Połączenie podgrup a, b, c w grupę B było podyktowane tym, iż w przypadku przewlekłych zapaleń o charakterze ziarninowym, włóknistym i mieszanym postępowaniem z wyboru jest le czenie endodontyczne. Rozpoznanie torbieli ko rzeniowych wymagających leczenia chirurgicz nego powodowało zaliczenie ich do odrębnej grupy [6, 7]. Analizę statystyczną przeprowadzono w Pra cowni Ekspertyz Statystycznych,,Prest Instytutu Matematycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

4 Porównanie zgodności rozpoznania przewlekłych zmian okołowierzchołkowych 507 Ryc. 1. Torbiel korzeniowa obraz histopatologiczny (powiększenie 120 ) Fig. 1. Radicular cyst histologic pictures (magnifica tion 120) Ryc. 3. Przewlekłe okołowierzchołkowe zapalenie o charakterze ziarninowym z miejscowym włóknie niem obraz histopatologiczny (powiększenie 120 ) Fig. 3. Periapical granulomatous with local fibrosis histologic pictures (magnification 120) Ryc. 2. Przewlekłe ziarninowe zapalenie okołowierz chołkowe obraz histopatologiczny (powiększenie 120 ) Fig. 2. Periapical granulomatous histologic pictures (magnification 120) Ryc. 4. Przewlekłe okołowierzchołkowe zapalenie o charakterze włóknistym obraz histopatologiczny (powiększenie 120 ) Fig. 4. Chronic fibrosis periapical lesion histologic pictures (magnification 120) Analizę międzygrupową przeprowadzono za po mocą testu t Studenta oraz testu odds ratio. Przy jęto poziom istotności α = 0,05. Wyniki W 37 przypadkach przewlekłych zmian około wierzchołkowych stwierdzono 29 zmian umiejsco wionych w szczęce (16 zmian z grupy A i 13 typu B) oraz 6 zmian w żuchwie (2 przypadki typu A i 3 zmiany typu B). Zgodność rozpoznań klinicznych popartych konwencjonalnym zdjęciem RTG z roz poznaniami histopatologicznymi stwierdzono w gru pie A w 18 na 20 przypadków, a w grupie B w 13 na 17 przypadków (tab. 1). Zgodność rozpoznań radio graficznych RVG z rozpoznaniem histopatologicz nym w grupie A wynosiła 18 na 20 przypadków, a w grupie B 15 na 17 przypadków (tab. 2). Średnia gęstość prawidłowego utkania kostne go badana nad wierzchołkami zębów bez zmian okołowierzchołkowych (jednoimiennych do zę bów z towarzyszącymi zmianami) (ROI 2) wyno siła 141,73 (minimalna 123,99, a maksymalna 163,41). Średnia gęstość tkanek w wybranych ob szarach zainteresowania (ROI 1) dla szczęki w grupie A wynosiła 99,65; a w grupie B 105,4. Średnia różnica gęstości prawidłowej kości (ROI 2) i gęstości tkanek w obrębie zmian okołowierzchoł kowych (ROI 1) wynosiła w grupie A: R = 42,66, a w grupie B: R = 35,67. Średnia gęstość mierzo na wzdłuż linii L1 wynosiła w grupie A: 106,7; a w grupie B: 105,8. Średnia gęstość mierzona wzdłuż linii L2 wynosiła w grupie A: 116,1; a w grupie B: 113,4 (tab. 3). W żuchwie ze wzglę du na małą liczbę badanych zmian okołowierz chołkowych (6 przypadków) odstąpiono od prze prowadzenia analizy oceny gęstości tkanek w wy

5 508 M. DOMINIAK et al. Tabela 1. Zgodność rozpoznań klinicznych i histopatolo gicznych przewlekłych zapaleń okołowierzchołkowych na podstawie diagnozy wstępnej Table 1. The compatibility of clinical and histopathologi cal diagnosis of the chronic periapical changes on the ba sis of preliminary diagnosis Rozpoznanie Rozpoznanie Rozpoznanie histopatologiczne kliniczne kliniczne + (Histopathological + RTG RTG diagnosis) zgodne błędne (Clinical (Clinical diagnosis diagnosis + X ray + X ray Grupa Lp. Compatible Misdiagnosis) (Group) diagnosis) A B Razem (83,78%) 6 (16,21%) (Total) Tabela 2. Zgodność rozpoznań klinicznych i histopatolo gicznych przewlekłych zapaleń okołowierzchołkowych na podstawie diagnozy uzupełnionej Table 2. The compatibility of clinical and histopathologi cal diagnosis of the chronic periapical changes on the ba sis of supplemented diagnosis Rozpoznanie Rozpoznanie Rozpoznanie histopatologiczne kliniczne kliniczne + (Histopathological radiograficzne radiograficzne diagnosis) (RVG) (RVG) zgodne błędne (Clinical (Clinical diagnosis diagnosis + X ray + X ray Grupa Lp. Compatible Misdiagnosis) (Group) diagnosis) A B Razem (Total) (89,18%) 4 (10,8%) Tabela 3. Pomiary gęstości tkanek w wybranych polach zainteresowania (ROI 1) oraz wzdłuż linii L1 i L2 Table 3. Density measurements in regions of interest (ROI 1) and along lines L1 and L2 Grupa ROI 1 L1 L2 (Group) min. maks. x m min. maks. x m min. maks. x m A ,75 99,65 102, , ,1 118,2 B 19,5 173,25 105, , ,4 110,9 x średnia, m mediana. x average, m median. branych obszarach zainteresowania ROI i wzdłuż linii L1 i L2, a analiza radiograficzna polegała je dynie na ocenie kształtu profilu gęstości (P). Na podstawie oceny kształtu linii profili gęstoś ci (P) stwierdzono 17 zmian charakteryzujących się profilem miseczkowatym (M1), charaktery stycznym dla torbieli (ryc. 5), oraz 15 zmian o pro filu nieregularnym (MO), wskazującym na prze wlekłe zapalenie okołowierzchołkowe o charakte rze ziarninowym i/lub włóknistym (ryc. 6). W pięciu przypadkach rozpoznania określane na podstawie oceny kształtu linii P nie znalazły po twierdzenia w badaniu histopatologicznym. W 5 przypadkach rozpoznanie określone na podstawie linii (P) okazało się błędne, w 3 przypadkach, w których kształt profilu uznano za nieregularny, histopatologicznie stwierdzono obecność torbieli, w 2 przypadkach kształt profilu uznano za misecz kowaty, a histopatologicznie stwierdzono obe cność ziarniniaka (ryc. 7). Najmniejsza gęstość tkanek w obrębie profilu dla grupy A wynosiła 40, a w grupie B 93. Analiza międzygrupowa po miarów gęstości dla ROI, L1, L2, P oraz wartości R wykazała, iż otrzymane różnice nie są istotne statystycznie. Zgodność wyników klinicznego i badania histopatologicznego wynosiła w przy padku rozpoznania wstępnego (RTG) 89,18%; a w przypadku rozpoznania uzupełnionego (RVG) wynosiła 83,78%. Niezgodność wynosiła odpo wiednio: 16,21% dla rozpoznania wstępnego oraz 10,8% dla uzupełnionego. Omówienie Średnia gęstość tkanek w wybranych polach zainteresowania (ROI 1) dla zmian umiejscowio nych w obrębie szczęki była mniejsza w przypad ku torbieli niż w przypadku zmian o charakterze ziarninowym i/lub włóknistym. Średnie wartości gęstości tkanek wzdłuż linii L1 i L2 przyjmowały nieznacznie większe wartości w grupie A niż w grupie B. Większe wartości dla torbieli mogły być wynikiem częstej obecności otoczki osteo sklerotycznej na obwodzie zmiany, będącej obsza rem o charakterze hiperdensymetrycznym. Począt kowo do wykreślania obszarów (ROI) próbowano zastosować metodę zaproponowaną przez Shrouta

6 Porównanie zgodności rozpoznania przewlekłych zmian okołowierzchołkowych 509 Ryc. 5. Torbiel korzeniowa obraz radiograficzny z linią profilu gęstości. Charakterystyczny miseczko waty profil (M1) Fig. 5. Radicular cyst radiograph with the line of density profile. Characteristic semi lunar profile (M1) Ryc. 6. Ziarniniak okołowierzchołkowy obraz radio graficzny z linią profilu gęstości. Charakterystyczny nieregularny profil (M0) Fig. 6. Periapical granulomatous radiograph with the li ne of density profile. Characteristic irregular profile (M0) et al. [14], polegającą na oznaczaniu obszarów obejmujących całe przejaśnienie wraz z 1 2 mm rąbkiem tkanki kostnej wokół zmiany. W bada niach własnych jednakże technika ta nie znalazła zastosowania ze względu na ograniczenia wynika jące z oprogramowania (brak możliwości wykreś lania obszarów wielokątnych) oraz to, iż w wielu przypadkach na 1 2 mm rąbek tkanki kostnej wo kół zmian rzutowały inne struktury anatomiczne, mające wpływ na zafałszowanie otrzymywanych wyników. W związku z tym gęstość zmian typu (ROI) mierzono centralnie i na obwodach, ale bez obejmowania ograniczeń zmian. Na gęstość ob szarów (ROI) nie miała zatem wpływu gęstość otoczek osteosklerotycznych, co może tłumaczyć nieznaczne różnice w wynikach między metodami pomiaru gęstości (ROI) a wzdłuż linii L1 i L2. Obecność otoczek osteosklerotycznych wokół zmian miała istotne znaczenie w ocenie linii profi lu gęstości (P). W miejscach występowania oto czek osteosklerotycznych na linii (P) występują wyraźne uniesienia [3]. Mają one m.in. wpływ na zakwalifikowanie zmiany do grupy (M1) i zaob serwowano je w przypadku 19 zmian, w związku z czym radiologicznie uznano je za torbiele. Roz Ryc. 7. Ziarniniak okołowierzchołkowy obraz radio graficzny z linią profilu gęstości. Profil miseczkowaty (M1) charakterystyczny dla torbieli korzeniowych Fig. 7. Periapical granulomatous radiographycal pic ture with the line of density profile. Semi lunar profile (M1) characteristic for radicular cysts poznanie histopatologiczne potwierdziło diagnozę w 17 przypadkach, w 2 przypadkach histopatolo gicznie stwierdzono obecność zmian o charakterze ziarninowym. Potwierdza to opinię o możliwości formowania otoczki osteosklerotycznej nie tylko wokół zmian o charakterze torbieli [4, 5]. Trzy zmiany na podstawie profilu gęstości zakwalifiko wano do grupy (M0), czyli nie uznano ich za tor biele, co okazało się pomyłką diagnostyczną. Przypuszcza się, iż w tych przypadkach mogło dojść do zakażenia torbieli, procesów przebudowy kości otaczającej oraz rozmycia ostrych ograni czeń torbieli, w związku z czym również zmiany charakterystycznego obrazu linii (P). Potwierdzo no natomiast wyniki badań Różyłło Kalinowskiej [3], iż najmniejsze odcinki gęstości w obrębie pro filu przybierały mniejsze wartości w obrębie tor bieli niż zmian o charakterze ziarninowym i/lub włóknistym. Jest to spowodowane mniejszym współczynnikiem osłabiania promieniowania rent genowskiego w obrębie torbieli, co wynika ze znaczniejszego zniszczenia tkanki kostnej w po równaniu z ziarniniakami. Potwierdza to także otrzymana różnica między gęstościami prawidło wo utkanej kości (ROI 1) a gęstościami zmian o charakterze przewlekłego zapalenia okołowierz chołkowego (ROI 2). Wykazano bowiem większe różnice dla torbieli niż dla zmian o charakterze ziarninowym i/lub włóknistym. Mimo że zbadano jedynie 37 przypadków przewlekłych zmian okołowierzchołkowych, wzo rem innych autorów, porównano procentową oce nę skuteczności ich diagnostyki z zastosowaniem konwencjonalnego RTG oraz RVG [15, 16]. Oce na ta wykazała, iż w przypadku RVG procentowa skuteczność przyjmowała nieznacznie większe wartości (89,18%) w porównaniu z klasycznym RTG (83,78%). Otrzymane wartości obrazują du żą skuteczność obu metod w przeprowadzonym badaniu, z nieznaczną przewagą na korzyść diag nostyki z zastosowaniem metod radiograficznych.

7 510 M. DOMINIAK et al. Nie stwierdzono jednak istotnych statystycznie różnic w skuteczności diagnostyki przewlekłych zmian okołowierzchołkowych z wykorzystaniem konwencjonalnego zdjęcia RTG w porównaniu z metodą radiografii cyfrowej RVG. Z przeprowadzonych prac wynika, że badanie kliniczne wspomagane konwencjonalnym zdję ciem RTG wykazuje dużą zgodność rozpoznań o charakterze przewlekłych zmian okołowierz chołkowych. Nie stwierdzono istotnej przewagi zdjęcia radiograficznego nad konwencjonalnym obrazem RTG. Analiza profilu gęstości może stać się cennym badaniem pomocniczym, zwiększają cym skuteczność rozpoznania klinicznego prze wlekłych zmian okołowierzchołkowych. Piśmiennictwo [1] JAŃCZUK Z.: Stomatologia zachowawcza. PZWL, Warszawa 2004, [2] CZELEJ GÓRSKI J., RÓŻYŁŁO KALINOWSKA I., RÓŻYŁŁO T. K.: Ocena przydatności radiografii cyfrowej we wcze snym wykrywaniu i różnicowaniu zmian przewlekłych ropnych okołowierzchołkowych. Magazyn Stomat. 2001, 11, 4, [3] RÓŻYŁŁO KALINOWSKA I.: Zastosowanie radiografii cyfrowej z opcją wykreślania profilu gęstości do różnicowa nia zmian o charakterze ziarniniaków i torbieli korzeniowych. Magazyn Stomat. 2002, 12, [4] WHITE E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej. Wydawnictwo Medyczne Sanmedica, Warszawa 1994, [5] WHITE S.C, PHEROAH M.J.: Radiologia stomatologiczna. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002, [6] KRYST L.: Postępowanie z torbielami w gabinetach stomatologicznych. Magazyn Stomat. 2001, 11, 5, [7] KAMPOROWSKA B., NOWAK PRZYBYLSKA I.: Torbiele zębopochodne w materiałach Zakładu Chirurgii Stomatolo gicznej w Poznaniu w latach Czas. Stomat. 1993, 46, [8] RÓŻYŁŁO KALINOWSKA I.: Cyfrowa analiza obrazu rentgenowskiego ubytków istoty gąbczastej żuchwy w mode lu in vitro. Czas. Stomat. 2005, 58, [9] SZYMAŃSKA J., MARKIEWICZ H.: Nowoczesna diagnostyka rentgenowska w stomatologii. Magazyn Stomat. 2001, 11, 4, [10] THUN SZRETER K., MARKIEWICZ H., CZERWIŃSKI D., LEITNER D.: Systemy cyfrowego obrazowania rentgenowskiego w radiologii stomatologicznej alternatywa zdjęć wewnątrzustnych zębowych. Czas. Stomat. 1996, 49, [11] KOZAKIEWICZ M., DANILEWICZ M., WILAMSKI M.: Zastosowanie metody komputerowej analizy obrazu radiologicz nego w chirurgii stomatologicznej. Streszczenie IX Kongresu Stomatologów Polskich, Warszawa 1999, Nr 122. [12] WILAMSKI M., KOZAKIEWICZ M.: Zastosowanie cyfrowej radiografii Digora w chirurgii stomatologicznej. Stresz czenie IX Kongresu Stomatologów Polskich, Warszawa 1999, No 127. [13] KOZAKIEWICZ M., ARKUSZEWSKI P., DUDEK D., ANTOSZCZYK Ł.: Cyfrowa analiza obrazu radiologicznego ubytków gałęzi żuchwy zaopatrzonych błonami TefGen. Magazyn Stomat. 2003, 13, 4, [14] SHROUT M.K., HALL J.M., HILDEBOLT C.E.: Differentiation of periapical granulomas and radicular cyst by digital radiometric analysis. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1994, 76, [15] KONOPKA T., RZESZUTKO W.: Porównanie oceny histopatologicznej i klinicznej intensywności stanu zapalnego tka nek przyzębia. Magazyn Stomat. 1999, 9, 1, [16] SENDUR A., GAWRZEWSKA B., KNYCHALSKA KARWAN Z., CIESIELSKA M., CHOMYSZYN GAJEWSKA M.: Porównanie wyników badań klinicznych i histologicznych w diagnostyce chorób błony śluzowej jamy ustnej. Magazyn Sto mat. 2002, 12, 10, Adres do korespondencji: Katarzyna Łysiak Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM ul. Krakowska Wrocław tel.: e mail: katarzyna_lysiak@op.pl Praca wpłynęła do Redakcji: Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: