Opracowanie analityczne o charakterze naukowo-badawczym wykonane pod kierunkiem prof. dr hab. W. Poczty

Transkrypt

1

2 Opracowanie analityczne o charakterze naukowo-badawczym wykonane pod kierunkiem prof. dr hab. W. Poczty Zespół autorski: Dr Arkadiusz Sadowski Dr Agnieszka Baer-Nawrocka Prof. dr hab. Walenty Poczta Recenzenci: Prof. dr hab. Wiesław Musiał Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Prof. dr hab. Henryk Runowski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Projekt ok adki Lidia Motrenko-Makuch ISBN: Publikacja dost pna na Druk i oprawa: Zak³ad Wydawnictw Statystycznych al. Niepodleg³oœci 208, Warszawa 2

3 PRZEDMOWA Niniejsza publikacja zatytułowana Gospodarstwa rolne w Polsce na tle gospodarstw Unii Europejskiej wpływ WPR zawiera wyniki prac analitycznych o charakterze naukowo- -badawczym, wykonanych przez zespół naukowców Wydziału Ekonomiczno-Społecznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, pod kierunkiem prof. dr hab. Walentego Poczty. Opracowanie poświęcone jest ocenie przemian strukturalnych w rolnictwie polskim na tle krajów Unii Europejskiej w latach (dla Polski lata ). Przedstawiono w nim przesłanki przemian strukturalnych w rolnictwie z próbą określenia rzeczywistego zakresu oraz kierunków ewolucji struktur rolnych. Podstawowymi źródłami danych w prezentowanej publikacji są wyniki Powszechnych Spisów Rolnych 2002 i 2010 (PSR 2002, PSR 2010). Dodatkowo, do analiz wykorzystano zasoby internetowe Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej Eurostat oraz dane pochodzące z Rachunków Ekonomicznych dla Rolnictwa (Economic Accounts for Agriculture - EAA) dostępne dla wszystkich analizowanych państw w latach Prezentowana publikacja została wysoko oceniona przez recenzentów prof. dr hab. Wiesława Musiała z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie oraz prof. dr hab. Henryka Runowskiego ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Obaj recenzenci podkreślili, że podjęty w pracy problem ma istotne znaczenie dla pogłębienia i lepszego zrozumienia procesów jakie zachodziły w polskich i unijnych gospodarstwach rolnych w analizowanym okresie oraz dla sformułowania rekomendacji na przyszłość w tym zakresie. Pośrednio umożliwia też ocenę skuteczności podstawowych instrumentów WPR w kreowaniu pożądanych kierunków rozwoju sektora rolnego i wzmacnianiu jego konkurencyjności. Wyrażam przekonanie, że prezentowane opracowanie ma ogromną wartość merytoryczną i informacyjną oraz wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym odnośnie opisu statystycznego wsi i rolnictwa i mam nadzieję, że zostanie dobrze przyjęte przez różne środowiska zajmujące się rolnictwem, wsią i gospodarką żywnościową w tym administrację państwową, samorządy, rolnicze organizacje syndykalne, środowisko naukowe, studentów i samych rolników. Janusz Witkowski Warszawa, wrzesień, 2013 r. Prezes GUS

4 4

5 SPIS TREŚCI Przedmowa... 3 Wprowadzenie... 7 Uwagi metodyczne Struktura gospodarstw rolnych w Polsce i w pozostałych państwach Unii Europejskiej w latach Czynniki produkcji i ich produktywność w gospodarstwach według struktury obszarowej Liczba gospodarstw i powierzchnia użytków rolnych Nakłady pracy Wyposażenie techniczne Pogłowie zwierząt Produktywność pracy i ziemi Czynniki produkcji i ich produktywność w gospodarstwach według form własności Liczba gospodarstw i powierzchnia użytków rolnych Nakłady pracy Produktywność pracy i ziemi Skala produkcji zwierzęcej i roślinnej (koncentracja i specjalizacja) Skala chowu wybranych zwierząt gospodarskich Bydło Krowy mleczne Trzoda chlewna Skala produkcji głównych upraw polowych Zboża Ziemniaki Buraki cukrowe Rzepak Warzywa Typy produkcyjne gospodarstw rolnych Charakterystyka gospodarstw według wielkości ekonomicznej Liczba gospodarstw i powierzchnia użytków rolnych Standardowa produkcja Struktura ekonomiczna gospodarstw a formy ich własności Struktura ekonomiczna gospodarstw a specjalizacja produkcji Struktura ekonomiczna gospodarstw a działalność gospodarcza inna niż rolnicza

6 1.5. Charakterystyka gospodarstw według wybranych cech społeczno-ekonomicznych Liczba gospodarstw według wieku użytkowników gospodarstw Gospodarstwa i powierzchnia użytków rolnych według działalności gospodarczej innej niż rolnicza Znaczenie i struktura obszarowa gospodarstw ekologicznych Liczba gospodarstw i obszar użytków rolnych w gospodarstwach ekologicznych Struktura gospodarstw ekologicznych według grup obszarowych gospodarstw Wykorzystanie środków pomocowych Unii Europejskiej w Polsce oraz w innych krajach członkowskich koperty krajowe Płatności bezpośrednie II filar Wspólnej Polityki Rolnej Znaczenie polityki rozwoju obszarów wiejskich Oś I: poprawa konkurencyjności sektora rolniczego i leśnego Oś II: poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich Oś III: jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Relacje między osiami programów rozwoju obszarów wiejskich Relacje między krajowymi płatnościami w ramach filaru I i II Próba identyfikacji zależności pomiędzy wykorzystaniem środków pomocowych Unii Europejskiej a skalą przemian strukturalnych w rolnictwie Relacja pomiędzy wykorzystaniem dopłat bezpośrednich a zmianami struktury obszarowej Relacja pomiędzy wykorzystaniem działań inwestycyjnych osi I PROW a zmianami struktury obszarowej Relacja pomiędzy wykorzystaniem działań osi II PROW a zmianami struktury obszarowej Relacja pomiędzy wykorzystaniem działań osi II PROW a zmianami znaczenia gospodarstw ekologicznych Relacja pomiędzy wykorzystaniem działań osi III i IV PROW a zmianami struktury społecznej Podsumowanie i wnioski Literatura Strony internetowe Aneks

7 Wprowadzenie Ostatnia dekada w Polsce oraz w pozostałych nowych państwach członkowskich Unii Europejskiej, to końcowy okres przygotowania do członkostwa oraz pierwsze lata uczestnictwa w strukturach UE (Józwiak i in. 2011, Kowalski 2009, Poczta, Siemiński 2010, Poczta 2011). Dla państw oraz ich gospodarek wiązało się to z następującymi zjawiskami: przystąpieniem do Jednolitego Rynku Europejskiego (JRE), dostosowaniem prawodawstwa do dorobku wspólnotowego (acquis communautaire), w tym w zakresie unijnych norm jakościowych, środowiskowych i zdrowotnych, możliwością skorzystania z unijnych funduszy pomocowych. Wszystkie te czynniki stanowiły potencjalne przyczyny przekształceń strukturalnych poszczególnych sektorów gospodarki, w tym także rolnictwa, które ze względu na swoją specyfikę w sposób szczególny reaguje nie tylko na koniunkturę rynkową, lecz także na instrumenty polityki gospodarczej (Sadowski, Poczta 2007, Sadowski, Czubak 2011, Sadowski 2012). Wpływ członkostwa na ewolucję struktur rolnych jest tym znaczniejszy, że Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej jest jedyną spośród polityk gospodarczych, mającą w pełni wspólnotowy charakter, opartą na jednolitych unijnych uregulowaniach i finansowaną z budżetu UE. W przypadku uwarunkowań związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej, szczególnie należy zwrócić uwagę na otwarcie rynków, co z jednej strony oznacza poszerzenie grona potencjalnych odbiorców, a z drugiej wzrost presji konkurencyjnej ze strony podmiotów z pozostałych krajów Wspólnoty. Równie ważna w przypadku rolnictwa jest konieczność dostosowania się do unijnych norm środowiskowych i zdrowotnych, gdyż wymaga to niejednokrotnie podjęcia szeregu działań inwestycyjnych lub też zmieniających sposób organizacji gospodarstwa. Zagadnienie to szczególnego znaczenia nabiera w przypadku polskich gospodarstw, gdzie w okresie przed przystąpieniem do UE problematyka stosowania norm nie była podnoszona, stąd też zarówno dla samych gospodarstw, jak i instytucji doradczych oraz administrujących poszczególnymi instrumentami polityki, koniecznym było dokonanie daleko idących dostosowań. Najważniejszym jednak czynnikiem mogącym decydować o zakresie i kierunku przekształceń struktur rolnych jest objęcie sektora działaniami pomocowymi, realizowanymi za pośrednictwem poszczególnych instrumentów finansowych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Jest to szczególnie ważne w przypadku 7

8 Polski, gdzie gros gospodarstw rolnych charakteryzuje się nie tylko niewielką powierzchnią i skalą produkcji, lecz także znacznym niedoinwestowaniem (Grosse, Hardt 2010, Poczta 2006). Zauważyć przy tym trzeba, że nie wszystkie aspekty związane z przystąpieniem do UE sprzyjają przemianom, bądź też działają w różnych często sprzecznych kierunkach. Zwiększenie presji konkurencyjnej, konieczność dostosowania do norm oraz możliwość skorzystania z pomocy na działania modernizacyjne w ramach II filaru WPR, generalnie przyczyniają się do wzrostu koncentracji w zakresie struktury agrarnej oraz koncentracji produkcji, czemu dodatkowo może sprzyjać otwarcie rynków pracy w większości krajów UE oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, dzięki czemu łatwiejszym jest znalezienie zatrudnienia wśród tej części społeczności rolniczej, która zamierza zaprzestać produkcji. Z drugiej jednak strony dopłaty bezpośrednie, stanowiąc stosunkowo łatwo dostępne źródło środków finansowych (Czubak, Sadowski 2011), przyczyniają się raczej do petryfikacji obecnej struktury agrarnej, gdyż szczególnie dla gospodarstw małych i nierynkowych stanowią swoistą formę pomocy socjalnej (Sadowski i in. 2006). W określonych sytuacjach także działania modernizacyjne mogą prowadzić nie tyle do utrzymywania obecnego status quo, co wręcz sprzyjać dalszemu rozdrobnieniu agrarnemu. Przyczyną takiego stanu rzeczy są limity wsparcia przyznawane konkretnemu podmiotowi, co sprawia, że w pewnych przypadkach może dochodzić do formalnego podziału gospodarstw, celem uzyskania wyższej kwoty wsparcia. Przedstawione przesłanki przemian strukturalnych w rolnictwie, związane z członkostwem w UE, mają charakter pewnego potencjału zmian, dlatego też celem niniejszego opracowania jest określenie rzeczywistego zakresu oraz kierunku ewolucji struktur rolnych, które dokonały się w latach Pierwsza część opracowania, obejmująca rozdział 1, dotyczy analizy gospodarstw w zakresie struktur: obszarowej, własnościowej, skali wytwarzania, ekonomicznej, społeczno-ekonomicznej oraz struktury gospodarstw ekologicznych 2. Skupiono się przede wszystkim na strukturze agrarnej w Polsce, określonej jednakże na tle całej Unii Europejskiej (UE-27) oraz nowych krajów członkowskich (UE-12). Założono bowiem, że tempo zmian większe jest w państwach, gdzie podobnie jak w Polsce, szereg uwarunkowań związanych z członkostwem w UE stanowi polityczno-ekonomiczne novum. Przyjęciu takiego założenia sprzyja także to, że kraje przystępujące do Unii Europejskiej w latach 2004 i 2007 charakteryzują się ogólnie niższym 1 Dla Polski w latach Kompleksową analizę struktury rolnictwa polskiego w tych obszarach dokonał Zegar (2009). 8 8

9 poziomem rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju rolnictwa (Poczta, Kołodziejczak 2004), stąd też koniecznym jest w ich przypadku zmniejszenie dysproporcji w stosunku do starych krajów unijnych (UE-15). Dlatego też, poza samym określeniem skali przemian, podjęto też próbę zbadania, jaki wpływ na to zjawisko wywiera korzystanie przez kraje członkowskie z poszczególnych instrumentów wsparcia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, co było przedmiotem rozważań w rozdziale 2 i 3. Uwzględniono przede wszystkim wielkość oraz relacje pomiędzy środkami alokowanymi w I 3 i II filarze WPR. Uwagi metodyczne W pracy wykorzystano dane pochodzące z zasobów internetowej bazy danych Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostat, odnoszących się do lat (lub 2002 w przypadku Polski) oraz Dane Europejskiego Urzędu Statystycznego dotyczące struktury agrarnej w Polsce oparte są na wynikach Powszechnego Spisu Rolnego 2002 i 2010 dostosowanych do metodologii wykorzystywanej w statystykach europejskich (Farm Structure Survey 2012, 4. Kraje członkowskie Wspólnoty, w tym Polska, zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1166/2008 z dnia 19 listopada 2008 r., zobowiązane są do dostarczania według ujednoliconej metodyki danych na temat szeroko pojętych struktur rolnych oraz metod produkcji rolniczej. Uwzględnienie jako głównego źródła danych Eurostat w tym przypadku podyktowane było zatem potrzebą wykorzystania porównywalnych danych, co jest koniecznym warunkiem przy określeniu specyfiki przemian strukturalnych w Polsce na tle innych krajów UE. W trakcie przygotowywania opracowania nie wszystkie wyniki dla 2010 roku z zakresie sytuacji strukturalnej rolnictwa w poszczególnych krajach były dostępne, co utrudniało niektóre porównania. W celu zapewnienia ciągłości analiz, przy braku danych z 2010 roku, posłużono się w wybranych przekrojach najnowszymi dla danego państwa danymi (zwykle z 2007 roku). W zestawieniach tabelarycznych we wszystkich grupowaniach zastosowano przedziały lewostronnie zamknięte i prawostronnie otwarte. Określając skalę oraz kierunki przemian zachodzących w rolnictwie posłużono się metodami analizy statystycznej z wykorzystaniem statystyk podstawowych takich jak miary 3 Uwzględniono tylko dopłaty bezpośrednie, z pominięciem wsparcia rynkowego. 4 Szczegółowe uwagi metodyczne zawarte są w publikacjach pospisowych dostępnych na stronie (dostęp na dzień r.). 9

10 położenia, wskaźniki struktury, dynamiki 5 i koncentracji. Porównania struktur produkcyjnych rolnictwa polskiego na tle rolnictwa pozostałych krajów Unii Europejskiej mają charakter analogii przestrzenno-czasowej. W badaniach związanych z próbą określenia relacji wykorzystania środków pomocowych UE, ich znaczenia w poszczególnych państwach oraz związku z dokonanymi przekształceniami strukturalnymi, wykorzystano informacje na temat alokacji narodowych dopłat bezpośrednich oraz środków w ramach II filaru WPR, z uwzględnieniem podziału na poszczególne osie. Na podstawie zebranych danych statystycznych przeprowadzono analizę wielowymiarową, w wyniku której wyodrębniono grupy krajów o podobnych cechach opisujących wspomniane relacje. W niniejszym opracowaniu zastosowano definicje zgodne z przyjętymi przez Główny Urząd Statystyczny RP i Eurostat, w tym przede wszystkim: 1) gospodarstwo rolne lub gospodarstwo oznacza wyodrębnioną jednostkę, zarówno pod względem technicznym, jak i ekonomicznym, która posiada oddzielne kierownictwo i prowadzi działalność rolniczą wymienioną w załączniku I Rozporządzenia na terytorium gospodarczym Unii Europejskiej jako działalność podstawową lub drugorzędną; 2) użytki rolne lub UR oznaczają użytki rolne w dobrej kulturze rolnej na które składają się: łąki trwałe, pastwiska trwałe, sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki), ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), zasiewy (łączna powierzchnia wszystkich upraw zasianych i zasadzonych z wyłączeniem sadów i ogrodów przydomowych) oraz grunty ugorowane. 3) AWU oznacza umowne roczne jednostki pracy (z ang. Annual Work Unit) wyrażające ekwiwalent pełnego etatu wynoszącego w sektorze rolnym 1800 godzin rocznie 225 pracujących dni po 8 godzin dziennie (według metodyki Eurostatu). W wybranych krajach, w tym w Polsce, roczny czas pracy 1 AWU określony jest przez przepisy krajowe i wynosi: Austria 2000 h (250 dni), Cypr 2080 h (260 dni), Dania 1760 h (220 dni), Francja 1824 h (228 dni), Grecja 2200 h (275 dni), Hiszpania 1824 h (228 dni), Litwa 2032 h (254 dni), Luksemburg 2200 h (275 5 Zmiana metodyki określania wielkości ekonomicznej (Standardowa Nadwyżka Bezpośrednia zastąpiona została przez Standardową Produkcję) uniemożliwiła dokonanie analizy w ujęciu dynamicznym struktury ekonomicznej gospodarstw, stąd analizę w tym przypadku przeprowadzono tylko dla 2010 roku

11 dni), Łotwa 1840 h (230 dni), Norwegia 1845 h (230,6 dni), Polska 2120 h (265 dni), Portugalia 1920 h (240 dni), Rumunia 1960 h (245 dni). 4) SGM Standardowa nadwyżka bezpośrednia (z ang. Standard Gros Margin) jest nadwyżką wartości produkcji danej działalności rolniczej nad wartością kosztów bezpośrednich w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcji. Wyraża średnią z trzech lat odpowiedniego okresu, na podstawie uśrednionych danych rocznych z danego regionu dla każdej prowadzonej działalności w odniesieniu do 1 hektara uprawy lub 1 sztuki zwierzęcia (dla grzybów odnosi się do 100 m a dla drobiu do 100 szt. zwierząt). Na podstawie sumy wartości standardowych nadwyżek bezpośrednich (SGM) wszystkich działalności występujących w gospodarstw określana była wielkość gospodarstwa rolnego wyrażona w ESU (z ang. European Size Unit), gdzie 1 ESU=1200 euro. 5) SO Standardowa Produkcja (z ang. Standard Output) jest to średnia z 5 lat wartość produkcji określonej działalności produkcji roślinnej lub zwierzęcej uzyskiwana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych. Dla potrzeb klasyfikacji gospodarstw według standardowej wielkości ekonomicznej, używaną dotychczas europejską jednostkę wielkości (ESU), zastąpiono wartością standardowej produkcji wyrażonej w europejskiej jednostce monetarnej euro (EUR). W przypadku SO nie uwzględnia się dopłat do produkcji, a także kosztów bezpośrednich (oprócz kosztu wymiany stada w przypadku działalności produkcji zwierzęcej) 6. 6) Typ rolniczy (typ produkcyjny) określany jest na podstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej gospodarstwa (dotyczy roku) lub standardowej produkcji (od 2010 roku). 7) Za działalność gospodarczą inną niż rolnicza bezpośrednio związaną z gospodarstwem rolnym przyjęto działalność produkcyjną lub usługową prowadzoną na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku, która wykorzystuje zasoby gospodarstwa rolnego (siłę roboczą, teren, budynki, park maszynowy itp.) lub 6 Aktualnym aktem prawnym regulującym Wspólnotową Typologię Gospodarstw Rolnych jest Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 1242/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. Informacje dotyczące metodologii zawarte są również w opracowaniu Typology Handbook RI/CC 1500 rev. 3 (05/10/2009). 11

12 produkty rolne w nim powstałe. Nie wlicza się tu działalności innej niż rolnicza, jeżeli z zasobów gospodarstwa wykorzystywana jest tylko i wyłącznie siła robocza. 8) LSU jednostka przeliczeniowa pogłowia zwierząt (z ang. Livestock Unit), umożliwia agregację zwierząt różnych gatunków i w różnym wieku poprzez zastosowanie odpowiednich współczynników ustalonych w oparciu o zapotrzebowanie paszowe

13 1. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce i w pozostałych Europejskiej w latach Czynniki produkcji i ich produktywnośćć w gospodarstwach obszarowej Liczba gospodarstw i powierzchnia użytków rolnych państwach Unii według struktury W ocenie stanu i przemian strukturyy obszarowej w rolnictwie polskimm istotne znaczenie ma jej porównanie ze strukturami rolnictwa w pozostałych krajach członkowskich Unii Europejskiej. W 2010 roku we Wspólnocie funkcjonowało tys. gospodarstw prowadzących działalność rolniczą, z czego niemal połowa w krajach UE-12. Blisko 1/3 wszystkich gospodarstw UE-27 stanowią gospodarstwa rumuńskie (tab. 1, rys.1). O ponad połowę mniejszy, ale wciążż znaczący odsetek stanowią również gospodarstwa włoskie i polskie. Liczba gospodarstw prowadzących działalność rolniczą w 2010 roku wyniosła w Polsce 1 506,5 tys. co stanowiło 12,5% wszystkich gospodarstw w Unii Europejskiej. Analizaa sytuacji w zakresie struktury obszarowej gospodarstw rolnych r w Polsce przed akcesją i obecnie wskazuje na dość duże zmiany w tym zakresie. W porównaniu z 2002 rokiem liczba gospodarstw uległa zmniejszeniu o 665,66 tys., czyli o 30,6% (tab. 3). Najwięcej gospodarstw, zarówno w ujęciuu bezwzględnym jak i względnym, ubyło w grupie obszarowej 0-2 ha użytków rolnych (UR). Ubytek liczby gospodarstw odnotowano również we wszystkich pozostałych grupach obszarowych do 30 ha UR ich liczba zmalała łącznie o83,6 tys., czyli o 26%. Rys. 1.Udział gospodarstw rolnych poszczególnych krajów w ogólnej liczbie gospodarstw w UE-277 w 2010 roku Niemcy 2,5% Portugalia 2,5% Bułgaria 3,1% pozostałe kraje 10,8% Francja 4,3% Rumunia 31,9 % Węgry 4,8% Grecja 5,9% Włochy 13,5% Hiszpania 8,2% Polska 12,5 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabelii 1. 13

14 14 Tabela 1. Liczba gospodarstw rolnych według grup obszarowych użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 Wyszczególni enie Gospodarstw a ogółem Grupy obszarowe użytków rolnych 0 ha 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha tys. gospodarstw Austria 173,8 150,2 0,6 1,1 19,6 16,2 35,9 30,2 33,0 26,6 40,4 32,6 19,4 17,1 14,7 15,2 7,2 8,4 3,0 2,9 Belgia * 54,9 48,0 1,1 0,9 7,4 5,7 6,9 5,6 7,3 6,0 8,9 7,7 6,7 5,7 8,6 7,7 6,5 6,8 1,7 2,0 Bułgaria * 665,6 493,1 10,7 11,2 591,7 417,4 41,9 39,2 9,7 10,1 4,0 5,5 1,3 1,9 1,2 1,6 1,2 2,0 3,9 4,2 Cypr 45,2 38,9 0,6 0,5 31,7 28,7 7,2 5,6 2,9 2,0 1,5 1,0 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 Czechy 45,8 22,9 1,9 0,3 17,1 2,0 7,7 1,3 4,8 4,2 4,3 4,0 2,0 2,1 1,9 2,3 2,0 2,4 4,2 4,4 Dania * 48,6 44,6 0,4 0,4 0,6 0,5 0,8 0,8 8,0 8,8 8,8 8,4 5,6 4,8 7,2 5,6 9,5 7,1 7,7 8,2 Estonia 36,9 19,6 0,1 0,2 7,5 2,2 11,2 4,3 7,3 4,1 5,4 3,5 1,9 1,5 1,5 1,2 1,1 1,1 1,1 1,7 Finlandia 75,0 63,9 0,4 0,4 1,9 1,4 5,2 4,3 9,7 8,0 17,6 13,3 13,0 9,7 14,9 12,0 10,1 10,8 2,3 3,8 Francja 614,0 516,1 7,6 9,5 87,4 66,6 74,6 62,7 57,1 46,6 63,7 50,2 45,5 33,3 75,8 55,2 118,5 97,8 83,9 94,3 Grecja * 824,5 860,2 6,0 6,0 391,5 420,5 229,9 228,6 109,7 112,3 53,5 55,4 16,0 17,8 11,5 12,5 5,0 5,9 1,5 1,3 Hiszpania 1 140,7 989,8 19,9 22,5 330,5 270,3 276,6 232,8 169,1 141,9 131,4 111,0 60,6 53,0 53,1 54,7 49,4 52,5 50,1 51,2 Holandia 85,5 72,3 1,3 1,7 11,4 8,0 12,7 11,0 12,2 10,3 13,6 10,8 10,0 7,5 14,1 11,7 8,6 9,1 1,8 2,2 Irlandia 135,6 139,9 0,1 0,1 1,6 2,2 6,9 7,4 19,9 15,8 32,1 33,6 23,9 24,7 28,1 30,7 18,5 20,8 4,5 4,7 Litwa 272,1 199,9 0,0 0,3 34,3 32,3 134,6 84,8 57,2 39,9 28,5 21,5 7,5 6,6 5,0 5,9 3,0 4,8 2,1 3,8 Luksemburg * 2,5 2,3 0,0 0,0 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,3 0,3 0,8 0,7 0,3 0,4 Łotwa 126,6 83,4 0,2 0,3 30,9 9,6 33,1 18,4 29,4 22,7 20,0 17,5 5,6 5,7 3,7 4,0 2,2 2,7 1,5 2,6 Malta 11,0 12,5 0,2 0,3 9,4 10,8 1,2 1,1 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy 412,3 299,1 1,7 1,4 29,1 14,3 66,7 11,7 60,0 47,3 77,3 63,2 40,1 31,0 53,9 45,1 55,3 51,6 28,3 33,6 Polska ** 2 172, ,6 27,5 8,0 931,7 355,2 485,6 468,2 372,5 335,0 246,7 218,5 60,5 60,0 29,8 35,3 11,3 16,8 6,6 9,7 Portugalia 359,3 305,3 2,2 1,4 173,7 152,5 99,5 77,1 38,8 33,2 22,4 19,0 7,4 6,4 5,7 5,3 4,1 4,4 5,7 6,1 Rumunia * 4 484, ,4 185,5 79, , ,6 952,4 965,6 218,9 300,0 37,4 70,1 5,5 9,6 4,0 6,6 3,8 4,7 10,3 9,7 Słowacja 71,7 24,5 2,0 0,7 56,2 8,7 7,8 6,3 1,5 2,7 1,0 1,6 0,4 0,7 0,5 0,7 0,6 0,8 1,9 2,2 Słowenia 77,2 74,7 0,0 0,2 17,3 20,3 27,1 24,9 20,6 17,4 9,7 8,4 1,7 2,0 0,6 1,0 0,2 0,4 0,1 0,1 Szwecja 67,9 71,1 1,1 0,7 0,5 0,6 5,5 7,6 10,3 15,8 13,7 14,2 8,0 7,1 9,7 8,0 11,4 9,1 7,9 7,9 Węgry 773,4 576,8 61,2 42,8 566,7 412,7 65,5 46,1 33,5 26,5 21,6 19,4 7,5 8,0 6,8 7,4 5,2 6,4 5,5 7,5 Wielka Brytania * 280,6 226,7 36,1 17,6 34,2 12,9 33,2 16,1 27,1 29,0 29,6 30,6 18,8 19,8 26,3 26,7 35,7 34,9 39,8 39,1 Włochy 1 963, ,9 1,3 5, ,3 819,4 423,3 357,7 205,4 186,2 121,9 120,1 48,6 46,7 38,6 40,9 26,2 29,2 14,2 15,5 UE , ,4 369,5 213, , , , , , , ,1 941,1 417,9 383,1 417,5 397,8 397,6 391,5 289,6 319,0 UE , ,3 79,6 69, , , , ,7 767,6 687,8 635,0 570,1 323,7 284,7 362,4 331,6 366,7 349,0 252,5 273,1 UE , ,2 289,9 144, , , , ,8 758,5 764,7 380,1 371,0 94,3 98,4 55,2 66,2 30,9 42,4 37,1 45,9 * W kolumnie 2010 dane dla 2007 r. ** W kolumnie dane dla 2002 r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie 14

15 Tabela 2. Struktura gospodarstw według grup obszarowych użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 [gospodarstwa ogółem = 100] Grupy obszarowe użytków rolnych Państwo 0 ha 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha członkowskie Austria 0,3 0,7 11,3 10,8 20,7 20,1 19,0 17,7 23,1 21,7 11,2 11,4 8,5 10,1 4,2 5,6 1,7 1,9 Belgia * 1,9 1,9 13,5 12,0 12,6 11,6 13,2 12,5 16,1 16,0 12,2 11,8 15,6 16,0 11,8 14,1 3,1 4,1 Bułgaria * 1,6 2,3 88,8 84,6 6,3 8,0 1,5 2,0 0,6 1,1 0,2 0,4 0,2 0,3 0,2 0,4 0,6 0,9 Cypr 1,3 1,3 70,2 73,8 16,0 14,5 6,3 5,2 3,4 2,6 1,0 1,0 0,8 0,7 0,6 0,6 0,4 0,3 Czechy 4,0 1,3 37,3 8,7 16,8 5,5 10,5 18,2 9,3 17,3 4,4 9,0 4,1 10,1 4,5 10,6 9,1 19,3 Dania * 0,8 0,9 1,3 1,1 1,6 1,7 16,5 19,8 18,3 18,9 11,5 10,8 14,7 12,6 19,5 15,9 15,8 18,3 Estonia 0,2 0,8 20,4 11,3 30,3 21,7 19,7 20,6 14,5 17,7 5,1 7,5 4,0 6,0 2,8 5,6 3,0 8,8 Finlandia 0,6 0,6 2,5 2,3 6,9 6,8 12,9 12,5 23,5 20,9 17,4 15,2 19,7 18,7 13,5 17,0 3,0 6,0 Francja 1,2 1,8 14,2 12,9 12,1 12,1 9,3 9,0 10,4 9,7 7,4 6,4 12,4 10,7 19,3 18,9 13,7 18,5 Grecja * 0,7 0,7 47,5 48,9 27,9 26,5 13,3 13,1 6,5 6,4 1,9 2,1 1,4 1,5 0,6 0,7 0,2 0,1 Hiszpania 1,7 2,3 29,0 27,3 24,3 23,5 14,8 14,3 11,5 11,2 5,3 5,4 4,7 5,5 4,3 5,3 4,4 5,2 Holandia 1,5 2,4 13,3 11,1 14,8 15,2 14,2 14,2 15,9 15,0 11,7 10,4 16,4 16,0 10,1 12,6 2,1 3,1 Irlandia 0,0 0,1 1,2 1,6 5,1 5,3 14,7 11,3 23,7 24,0 17,6 17,6 20,8 21,9 13,6 14,8 3,3 3,4 Litwa 0,0 0,1 12,6 16,2 49,5 42,4 21,0 20,0 10,5 10,8 2,7 3,3 1,8 2,9 1,1 2,4 0,8 1,9 Luksemburg * 0,4 0,4 10,6 10,0 9,0 7,4 9,0 9,1 7,8 8,3 5,7 5,7 12,2 11,3 31,4 29,5 13,9 18,3 Łotwa 0,1 0,4 24,4 11,5 26,1 22,1 23,3 27,1 15,8 21,0 4,4 6,8 2,9 4,7 1,8 3,3 1,2 3,1 Malta 1,9 2,7 85,2 86,2 10,6 8,9 2,0 1,8 0,3 0,3 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy 0,4 0,5 7,1 4,8 16,2 3,9 14,6 15,8 18,7 21,1 9,7 10,4 13,1 15,1 13,3 17,2 6,9 11,2 Polska ** 1,3 0,5 42,8 23,7 22,4 31,1 17,1 22,2 11,4 14,5 2,8 4,0 1,4 2,3 0,5 1,1 0,3 0,6 Portugalia 0,6 0,5 48,3 49,9 27,7 25,3 10,8 10,9 6,2 6,2 2,1 2,1 1,6 1,7 1,1 1,4 1,6 2,0 Rumunia * 4,1 2,0 68,5 63,3 21,2 24,6 4,9 7,6 0,8 1,8 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 Słowacja 2,7 3,0 78,3 35,7 10,8 25,6 2,1 10,9 1,4 6,7 0,6 3,0 0,7 2,9 0,8 3,2 2,6 9,0 Słowenia 0,0 0,3 22,4 27,2 35,2 33,3 26,7 23,4 12,6 11,2 2,1 2,7 0,7 1,3 0,2 0,5 0,1 0,1 Szwecja 1,6 1,0 0,7 0,8 8,1 10,7 15,1 22,3 20,1 19,9 11,8 10,0 14,2 11,3 16,8 12,8 11,6 11,2 Węgry 7,9 7,4 73,2 71,5 8,5 8,0 4,3 4,6 2,8 3,4 1,0 1,4 0,9 1,3 0,7 1,1 0,7 1,3 Wielka Brytania* 12,9 7,8 12,2 5,7 11,7 7,1 9,6 12,8 10,6 13,5 6,7 8,7 9,4 11,8 12,7 15,4 14,2 17,2 Włochy 0,1 0,3 55,2 50,6 21,5 22,0 10,5 11,5 6,2 7,4 2,5 2,9 2,0 2,5 1,3 1,8 0,7 1,0 UE ,5 1,7 50,1 45,0 20,3 21,9 10,2 11,7 6,8 7,6 2,8 3,1 2,8 3,2 2,6 3,2 1,9 2,6 UE ,3 1,3 34,8 33,1 20,5 19,5 12,3 12,7 10,2 10,5 5,2 5,3 5,8 6,1 5,9 6,5 4,0 5,0 UE ,3 2,1 61,1 54,2 20,2 23,9 8,6 10,9 4,3 5,3 1,1 1,4 0,6 0,9 0,4 0,6 0,4 0,7 * W kolumnie 2010 dane dla 2007 roku. ** W kolumnie dane dla 2002 r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie 15

16 16 Tabela 3. Zmiana liczby gospodarstw rolnych według grup obszarowych użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 Gospodarstwa ogółem Państwo członkowskie tys. gosp. =1 00 tys. gosp. 0 ha 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 tys. gosp. =1 00 Austria -23,6 86,4 0,5 0,7-3,4 82,5-5,7 84,2-6,5 80,5-7,8 80,7-2,3 88,1 0,4 102,9 1,2 116,8-0,1 96,6 Belgia * -6,9 87,4-0,2 1,9-1,7 77,5-1,3 80,6-1,3 82,8-1,2 86,7-1,0 84,5-0,9 89,6 0,3 105,1 0,3 116,5 Bułgaria * -172,4 74,1 0,5 2,3-174,3 70,5-2,6 93,7 0,3 103,5 1,5 137,7 0,7 154,0 0,4 137,0 0,8 161,5 0,3 108,8 Cypr -6,3 86,0-0,1 1,3-3,0 90,5-1,6 77,6-0,8 71,2-0,5 66,4-0,1 78,7-0,1 78,4 0,0 84,6 0,0 75,0 Czechy -22,9 49,9-1,6 1,3-15,1 11,6-6,4 16,4-0,6 86,7-0,3 92,5 0,0 102,0 0,5 124,2 0,4 118,6 0,3 106,3 Dania * -4,0 91,8 0,0 0,9-0,1 82,3-0,1 93,8 0,8 109,5-0,4 95,4-0,8 86,3-1,5 78,6-2,4 74,6 0,5 106,5 Estonia -17,3 53,2 0,1 0,8-5,3 29,4-6,9 38,1-3,2 56,1-1,9 64,9-0,4 78,3-0,3 79,1 0,0 103,8 0,6 157,8 Finlandia -11,1 85,2 0,0 0,6-0,4 77,8-0,8 83,8-1,7 82,4-4,2 75,9-3,3 74,7-2,9 80,8 0,7 107,0 1,6 169,0 Francja -97,9 84,1 1,9 1,8-20,8 76,2-11,9 84,1-10,5 81,6-13,6 78,7-12,2 73,2-20,6 72,8-20,7 82,5 10,4 112,4 Grecja * 35,7 104,3 0,0 0,7 29,0 107,4-1,2 99,5 2,6 102,4 1,9 103,5 1,8 111,3 1,0 109,1 0,9 117,7-0,3 82,2 Hiszpania -150,9 86,8 2,6 2,3-60,2 81,8-43,8 84,2-27,2 83,9-20,4 84,5-7,6 87,4 1,6 103,0 3,1 106,2 1,1 102,1 Holandia -13,2 84,6 0,4 2,4-3,4 70,4-1,7 86,8-1,9 84,4-2,8 79,5-2,4 75,6-2,4 83,1 0,5 105,8 0,4 124,9 Irlandia 4,3 103,1 0,1 0,1 0,6 135,6 0,5 107,0-4,2 79,0 1,5 104,5 0,8 103,5 2,6 109,1 2,3 112,2 0,2 105,1 Litwa -72,2 73,5 0,2 0,1-2,0 94,3-49,8 63,0-17,3 69,7-7,0 75,4-0,8 89,1 0,9 117,4 1,8 160,5 1,7 183,6 Luksemburg * -0,2 93,9 0,0 0,4 0,0 88,5-0,1 77,3 0,0 95,5 0,0 100,0 0,0 92,9 0,0 86,7-0,1 88,5 0,1 123,5 Łotwa -43,2 65,9 0,2 0,4-21,3 31,0-14,7 55,6-6,8 77,0-2,5 87,3 0,1 101,6 0,2 106,5 0,5 122,3 1,1 169,1 Malta 1,5 114,0 0,1 2,7 1,4 115,3 0,0 95,7 0,0 104,5 0,0 133,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy -113,2 72,6-0,3 0,5-14,8 49,0-55,0 17,5-12,7 78,9-14,1 81,7-9,2 77,2-8,8 83,6-3,6 93,4 5,3 118,8 Polska ** -665,6 69,4-19,6 0,5-576,5 38,1-17,4 96,4-37,5 89,9-28,2 88,6-0,5 99,1 5,5 118,5 5,5 148,6 3,1 147,3 Portugalia -54,0 85,0-0,8 0,5-21,2 87,8-22,4 77,5-5,6 85,6-3,4 84,9-1,0 87,0-0,4 93,8 0,3 106,9 0,5 108,1 Rumunia * -553,5 87,7-106,0 2,0-581,6 81,0 13,2 101,4 81,1 137,1 32,7 187,5 4,0 172,7 2,6 166,1 1,0 125,1-0,6 94,1 Słowacja -47,3 34,1-1,2 3,0-47,5 15,5-1,5 81,1 1,2 178,5 0,6 156,7 0,3 173,8 0,2 145,8 0,2 141,8 0,4 119,5 Słowenia -2,5 96,8 0,2 0,3 3,0 117,4-2,2 92,0-3,2 84,5-1,3 86,2 0,4 122,4 0,4 176,4 0,2 253,3 0,0 142,9 Szwecja 3,2 104,7-0,3 1,0 0,1 112,0 2,2 139,5 5,6 154,3 0,5 103,9-0,9 89,4-1,6 83,0-2,3 79,5 0,1 100,8 Węgry -196,6 74,6-18,4 7,4-153,9 72,8-19,4 70,4-7,0 79,1-2,2 89,9 0,5 106,4 0,7 110,2 1,2 122,3 2,0 135,9 Wielka Brytania * -54,0 80,8-18,5 7,8-21,3 37,7-17,1 48,5 2,0 107,2 1,0 103,2 1,0 105,2 0,4 101,7-0,8 97,9-0,7 98,3 Włochy -342,9 82,5 4,0 0,3-264,9 75,6-65,7 84,5-19,2 90,6-1,8 98,5-1,9 96,0 2,3 105,9 3,0 111,6 1,3 108,9 UE ,0 82,5-156,0 1, ,6 74,0-333,4 89,1-73,6 95,2-74,0 92,7-34,8 91,7-19,7 95,3-6,1 98,5 29,4 110,2 UE ,7 86,7-10,4 1,3-382,7 82,4-224,1 82,5-79,8 89,6-64,8 89,8-39,0 88,0-30,7 91,5-17,6 95,2 20,6 108,2 UE ,3 79,5-145,6 2, ,0 70,6-109,3 93,8 6,2 100,8-9,2 97,6 4,1 104,4 11,1 120,0 11,5 137,4 8,8 123,8 * W kolumnie odniesiono dane z 2007 roku. ** W kolumnie odniesiono dane z 2002 roku. Źródło: Obliczenia własne na podstawie 16

17 Przybyło natomiast gospodarstw liczących więcej niż 30 ha UR, przy czym największe wzrosty w ujęciu bezwzględnym, na poziomie 5,5 tys., odnotowano w grupach obszarowych ha UR oraz ha UR. Podobne procesy, jednakże z różnym natężeniem, miały miejsce w większości pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej, a w szczególności w krajach UE W badanym okresie we Wspólnocie ubyło tys. gospodarstw, z czego 1 798,3 tys. gospodarstw z nowych krajów członkowskich. Największy (w ujęciu względnym) spadek liczby gospodarstw prowadzących działalność miał miejsce na Słowacji, w Czechach i w Estonii gdzie w 2010 roku funkcjonowało w granicach 50-70% gospodarstw mniej niż w roku. Spadek ten, podobnie jak w rolnictwie polskim, determinowany był w głównej mierze ubytkiem gospodarstw najmniejszych, do 2 ha UR. Jednocześnie zauważalny jest wzrost liczebności gospodarstw większych obszarowo. W badanym okresie ten kierunek zmian jest zdecydowanie szybszy w grupie krajów UE-12 aniżeli w UE-15. Liczba gospodarstw powyżej 50ha UR w nowych krajach członkowskich wzrosła o 61%, podczas gdy w starych krajach członkowskich jedynie o 3,4%. Podkreślić jednak należy, że w krajach tych gospodarstwa powyżej 50 ha UR mają daleko większe znaczenie niż w krajach UE-12 (tab. 2). W ocenie zmian strukturalnych i ich wpływu na potencjał konkurencyjny większe znaczenie niż sama struktura gospodarstw, ma struktura użytkowania ziemi przez gospodarstwa z poszczególnych grup obszarowych użytków rolnych (Poczta 2012). W badanych latach powierzchnia użytków rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej w gospodarstwach rolnych prowadzących działalność rolniczą w Polsce utrzymywała się na zbliżonym poziomie 14, 4 mln ha (tab. 4-6). Zmieniła się natomiast struktura użytkowania tych gruntów. Zmniejszył się bowiem znacząco (o blisko 40%) obszar użytków rolnych będących w posiadaniu użytkowników gospodarstw do 5 ha UR. Kilkunastoprocentowy ubytek (10,1-11,2%) zasobów ziemi nastąpił również w gospodarstwach z grup obszarowych 5-20 ha UR. Przyrost użytkowanych zasobów ziemi wystąpił natomiast w gospodarstwach powyżej 30 ha UR, przy czym największy wzrost zasobów ziemi w ujęciu bezwzględnym i względnym odnotowały gospodarstwa z grupy obszarowej ha UR o ponad 50%. Można zatem powiedzieć, że zmiany jakie zaszły w strukturze użytkowania ziemi są kierunkowo zbieżne ze zmianami w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych. Wraz ze 7 Zwiększenie liczby gospodarstw w badanym okresie miało miejsce jedynie w takich krajach jak Malta, Szwecja, Grecja oraz Irlandia. 17

18 Rys. 2.Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gospodarstw o obszarze powyżej 50 ha UR w i 2010 roku % Słowacja Czechy Wielka Brytania Luksemburg Francja Bułgaria Estonia Dania Niemcy Węgry Szwecja Hiszpania Portugalia Łotwa Finlandia Belgia Litwa Irlandia Holandia Włochy Rumunia Austria Polska lk Cypr Grecja Słowenia Malta 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie tabelii 5. wzrostem znaczenia gospodarstw większych obszarowo rośnie odsetek UR przez nie użytkowanych. Mimo pozytywnych zmian rolnictwo polskie charakteryzuje się jedną z gorszych struktur obszarowych gospodarstw rolnych a także niekorzystną strukturą s użytkowania ziemi w porównaniu doo krajów UE. Spośród wszystkich gospodarstw prowadzących działalność rolniczą w Polsce w 2010 roku, ponad 55% % to gospodarstwa najmniejsze do 5 ha i użytkowały łączniee 13,9% wszystkich w użytków rolnych utrzymywanych w dobrej kulturze. Podobne relacje jak w Polsce występowały jedynie w rolnictwie Włoch, Litwy i Portugalii. Jak wspomniano wcześniej, w biorąc pod uwagę możliwości konkurencyjne, struktura użytkowania ziemi wydaje się być ć ważniejszaa aniżeli liczba gospodarstw w grupach obszarowych, gdyż to onaa w dużej mierze przesądza o przeciętnych w danym kraju ekonomicznych warunkach produkcji. W krajach charakteryzujących się najlepszą strukturą gospodarstw, takichh jak Dania, Irlandia, Niemcy udział gospodarstw najmniejszych nie przekracza 10%, ponadto w gospodarstwach tych znajduje się nie więcej niż 1% powierzchni wszystkich użytków rolnych w danym kraju. Jednocześnie we wskazanych krajach występuje wysoki udział UR U w gospodarstwach rolnych o arealee powyżej 50 ha UR (rys. 2). Wynosi on odpowiednio 80,3% %, 50,9% i 76,8%. Zdecydowanie najwyższym udziałem UR znajdujących sięę w gospodarstwach rolnych o arealee powyżej 50 ha charakteryzuje się rolnictwo Słowacji, Czech i Wielkiej Brytanii. W tym przypadku udziały te kształtują się na poziomie 90% URR ogółem. Z kolei największą 18 18

19 liczbą gospodarstw o areale powyżej 50 ha UR charakteryzuje się rolnictwo Francji, Hiszpanii, Niemiec i Wielkiej Brytanii. Jednocześnie gospodarstwa te stanowią znaczącą część (około 30%) gospodarstw ogółem 8. W Polsce gospodarstwa rolne prowadzące działalność o powierzchni powyżej 50 ha stanowią jedynie 1,7% (26,5 tys.) i skupione jest w nich niecałe 30% UR. Można zatem powiedzieć, że istnieje konieczność dalszych przemian, gdyż struktura użytkowania ziemi w Polsce znacząco odbiega od występującej w krajach zachodnich i północnych Wspólnoty gdzie struktura asortymentowa produkcji jest podobna do występującej w rolnictwie polskim. Również w odniesieniu do państw w grupie nowych państw członkowskich takich jak Czechy, Słowacja czy Węgry pod tym względem sytuacja w rolnictwie polskim przedstawia się mniej korzystnie. Jak wskazuje przeprowadzona analiza statystyczna w krajach tych występuje bardzo wysoki stopień koncentracji użytków rolnych względem liczby gospodarstw w poszczególnych grupach obszarowych wskaźnik koncentracji Lorenza na poziomie 0,72-0,92 (tab. 7). W Polsce wskaźnik ten w 2010 roku wynosił 0,62 przy czym koncentracja ta obejmuje przede wszystkim UR znajdujące się we władaniu małych i średnich gospodarstw (do 20 ha). Stopień koncentracji użytków rolnych, mając na uwadze potencjalną siłę ekonomiczną gospodarstw rolnych reprezentowaną przez zasoby ziemi, jest podstawowym warunkiem poprawy struktury agrarnej w Polsce. 8 Za wyjątkiem Hiszpanii gdzie gospodarstwa powyżej50 ha UR stanowią mniej (10,5% ogółu). Jednakże w porównaniu do rolnictwa polskiego i średniej dla UE-27 jest to odsetek znacznie wyższy. 19

20 20 Tabela 4. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych według grup obszarowych użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 Grupy obszarowe użytków rolnych Gospodarstwa ogółem Wyszczególni enie 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha tys. ha Austria 3 257, ,2 23,3 19,1 119,0 98,8 239,5 194,0 582,5 471,3 471,6 418,8 558,9 579,3 478,9 568,5 783,6 528,3 Belgia * 1 394, ,4 7,4 5,7 22,9 18,6 52,3 43,5 129,4 111,7 165,4 139,5 332,0 298,4 440,0 466,4 245,1 290,6 Bułgaria * 2 904, ,7 312,8 191,1 121,7 115,5 64,2 66,6 52,7 73,0 29,8 45,5 44,4 61,4 83,1 139, , ,2 Cypr 156,4 118,4 20,6 19,0 22,6 17,4 19,7 13,9 21,2 14,0 11,6 8,9 14,2 11,0 18,0 14,6 28,7 19,8 Czechy 3 631, ,5 13,4 1,8 23,1 4,0 33,5 29,4 59,5 55,6 48,8 49,8 70,9 88,4 143,4 169, , ,2 Dania * 2 658, ,6 0,5 0,4 2,9 2,8 57,7 63,3 128,2 121,4 138,3 118,9 278,8 218,3 678,6 509, , ,0 Estonia 795,6 940,9 10,1 2,9 35,9 14,1 50,6 29,3 74,0 48,7 45,5 36,0 56,4 45,1 71,7 76,2 451,5 688,7 Finlandia 2 244, ,0 1,1 1,0 19,7 16,4 72,5 59,6 260,0 197,0 322,0 240,6 572,2 466,0 681,0 746,9 316,1 563,6 Francja , ,3 82,6 62,5 245,4 204,9 408,9 332,5 922,4 718, ,0 818, , , , , , ,0 Grecja * 3 967, ,2 342,3 361,7 720,5 717,6 751,6 772,1 729,9 754,5 380,9 426,0 425,5 466,6 329,8 384,6 287,2 193,1 Hiszpania , ,7 369,7 297,2 875,0 736, ,8 995, , , , , , , , , , ,5 Holandia 2 007, ,4 11,6 8,5 42,2 37,1 87,1 74,0 197,1 157,0 247,9 187,3 546,0 457,4 569,3 608,0 306,3 343,1 Irlandia 4 298, ,4 1,9 2,5 25,4 26,6 151,4 119,4 482,6 500,8 588,6 610, , , , ,4 714, ,0 Litwa 2 491, ,6 52,0 46,6 422,6 266,0 398,8 276,8 389,8 296,0 180,0 160,6 189,0 228,1 205,6 328,4 653, ,0 Luksemburg * 128,2 130,9 0,2 0,1 0,7 0,6 1,6 1,5 2,9 2,7 3,5 3,1 12,0 10,3 57,4 51,2 49,9 61,2 Łotwa 1 489, ,3 26,4 9,4 110,9 63,0 207,9 161,6 275,3 243,0 133,9 137,2 140,4 150,6 152,4 187,7 442,3 843,8 Malta 10,8 11,5 5,5 6,0 3,4 3,3 1,4 1,5 0,4 0,5 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy , ,0 24,8 14,3 225,3 39,8 438,0 344, ,5 945,8 997,0 769, , , , , , ,9 Polska ** , ,3 719,8 474, , , , , , , , , , ,7 756, , , ,9 Portugalia 3 725, ,2 173,4 157,4 306,7 239,6 269,4 230,3 306,6 262,1 178,7 155,1 216,3 202,8 282,3 303, , ,7 Rumunia * , , , , , , , ,5 471,1 924,2 131,6 230,1 149,6 251,2 251,8 328, , ,4 Słowacja 2 137, ,5 28,9 9,3 22,7 19,1 10,1 18,2 14,2 22,9 10,0 17,5 18,6 26,7 38,2 55, , ,5 Słowenia 486,5 482,7 20,7 21,9 91,1 82,5 145,2 122,3 130,3 113,1 39,2 48,5 20,7 36,2 9,7 25,4 29,7 32,9 Szwecja 3 126, ,3 0,4 0,3 19,8 29,3 74,9 112,9 197,0 202,7 196,5 175,1 378,6 313,2 806,5 643, , ,0 Węgry 4 352, ,3 210,9 138,0 202,9 142,7 234,8 183,9 301,9 268,8 180,2 190,3 259,7 282,7 364,1 445, , ,1 Wielka Brytania* , ,2 29,3 12,5 108,6 54,1 195,0 208,8 428,7 441,3 462,9 486, , , , , , ,1 Włochy , ,1 901,6 727, , , , , , , , , , , , , , ,5 UE , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 UE , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 UE , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 * W kolumnie 2010 dane dla 2007 roku. ** W kolumnie dane dla 2002 r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie 20

21 21 Tabela 5. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych według grup obszarowej użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 Grupy obszarowe użytków rolnych Wyszczególni 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha enie Austria 0,7 0,7 3,7 3,4 7,4 6,7 17,9 16,4 14,5 14,6 17,0 20,1 14,7 19,7 24,1 18,4 Belgia * 0,5 0,4 1,6 1,4 3,8 3,2 9,3 8,1 11,9 10,2 23,7 21,7 31,6 33,9 17,6 21,1 Bułgaria * 10,8 6,3 4,2 3,8 2,2 2,2 1,8 2,4 1,0 1,5 1,5 2,0 2,9 4,6 75,6 77,2 Cypr 13,2 16,0 14,4 14,7 12,6 11,7 13,4 11,8 7,4 7,5 9,1 9,3 11,5 12,3 18,4 16,7 Czechy 0,4 0,1 0,6 0,1 0,9 0,8 1,6 1,6 1,3 1,4 2,0 2,5 3,9 4,9 89,3 88,6 Dania * 0,0 0,0 0,1 0,1 2,2 2,4 4,8 4,6 5,2 4,5 10,5 8,2 25,5 19,1 51,7 61,1 Estonia 1,3 0,3 4,5 1,5 6,4 3,1 9,3 5,2 5,7 3,8 7,1 4,8 9,0 8,1 56,7 73,2 Finlandia 0,1 0,0 0,9 0,7 3,2 2,6 11,6 8,6 14,3 10,5 25,5 20,3 30,3 32,6 14,1 24,7 Francja 0,3 0,2 0,9 0,7 1,5 1,2 3,3 2,6 4,1 2,9 10,7 7,9 30,4 25,4 48,8 59,1 Grecja * 8,6 8,9 18,2 17,7 18,9 18,9 18,5 18,5 9,6 10,5 10,7 11,4 8,3 9,4 7,2 4,7 Hiszpania 1,5 1,3 3,5 3,1 4,7 4,2 7,3 6,6 5,8 5,4 8,1 8,8 13,6 15,5 55,5 55,1 Holandia 0,6 0,5 2,1 2,0 4,3 4,0 9,8 8,4 12,4 10,0 27,2 24,4 28,3 32,4 15,3 18,3 Irlandia 0,0 0,1 0,6 0,5 3,5 2,4 11,2 10,0 13,7 12,2 25,5 23,9 28,9 27,8 16,6 23,1 Litwa 2,1 1,7 17,0 9,7 16,0 10,1 15,6 10,8 7,2 5,9 7,6 8,3 8,3 12,0 26,2 41,5 Luksemburg * 0,2 0,1 0,6 0,5 1,2 1,2 2,2 2,1 2,8 2,4 9,3 7,9 44,8 39,1 38,9 46,7 Łotwa 1,8 0,5 7,4 3,5 14,0 9,0 18,5 13,5 9,0 7,6 9,4 8,4 10,2 10,4 29,7 47,1 Malta 51,6 52,5 31,5 28,7 13,3 13,4 3,6 4,0 0,0 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy 0,1 0,1 1,3 0,2 2,6 2,1 6,7 5,7 5,9 4,6 12,4 10,6 22,7 21,7 48,3 55,0 Polska ** 5,0 3,3 11,0 10,6 18,4 16,5 23,5 20,8 10,1 10,0 7,7 9,2 5,2 7,9 19,1 21,7 Portugalia 4,7 4,3 8,2 6,5 7,2 6,3 8,2 7,1 4,8 4,2 5,8 5,5 7,6 8,3 53,5 57,8 Rumunia * 14,6 13,1 20,9 22,0 10,3 14,7 3,4 6,7 0,9 1,7 1,1 1,8 1,8 2,4 47,0 37,6 Słowacja 1,4 0,5 1,1 1,0 0,5 1,0 0,7 1,2 0,5 0,9 0,9 1,4 1,8 2,9 93,1 91,1 Słowenia 4,3 4,5 18,7 17,1 29,8 25,3 26,8 23,5 8,1 10,0 4,2 7,5 2,0 5,3 6,1 6,8 Szwecja 0,0 0,0 0,6 1,0 2,4 3,7 6,3 6,6 6,3 5,7 12,1 10,2 25,8 21,0 46,5 51,8 Węgry 4,8 2,9 4,7 3,0 5,4 3,9 6,9 5,7 4,1 4,1 6,0 6,0 8,4 9,5 59,7 64,9 Wielka Brytania* 0,2 0,1 0,7 0,3 1,2 1,3 2,7 2,8 2,9 3,0 6,4 6,5 15,8 15,6 70,1 70,4 Włochy 6,9 5,7 10,2 8,7 10,9 10,1 13,0 12,9 9,0 8,8 11,2 12,1 13,5 15,5 25,3 26,2 UE ,1 2,6 5,6 5,0 6,2 5,9 8,2 7,7 5,9 5,4 9,3 9,0 16,0 16,0 45,7 48,4 UE ,6 1,3 3,2 2,7 4,3 3,9 7,2 6,5 6,3 5,6 11,1 10,4 20,3 19,8 46,0 49,8 UE ,4 5,8 11,9 11,1 11,2 11,2 11,1 10,7 4,8 5,0 4,4 5,3 4,5 6,1 44,7 44,8 * W kolumnie 2010 dane dla 2007 roku. ** W kolumnie dane dla 2002 r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie

22 22 Tabela 6. Zmiana struktury użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych według grup obszarowej użytków rolnych i krajów UE w latach i 2010 Wyszczególni enie Gospodarstwa ogółem = tys. ha 100 tys. ha Grupy obszarowe użytków rolnych 0-2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha ha 100 i więcej ha = 100 tys. ha = 100 tys. ha = 100 Austria -379,1 88,4-4,2 81,9-20,2 83,1-45,5 81,0-111,1 80,9-52,8 88,8 20,4 103,6 89,6 118,7-255,3 67,4 Belgia * -20,0 98,6-1,7 77,0-4,3 81,2-8,8 83,1-17,7 86,3-25,8 84,4-33,6 89,9 26,5 106,0 45,6 118,6 Bułgaria * 146,3 105,0-121,7 61,1-6,3 94,9 2,3 103,6 20,3 138,5 15,7 152,8 17,0 138,4 56,4 167,8 162,4 107,4 Cypr -38,0 75,7-1,6 92,2-5,2 77,1-5,8 70,7-7,2 65,9-2,7 76,6-3,2 77,4-3,4 81,2-9,0 68,8 Czechy -148,1 95,9-11,6 13,6-19,1 17,3-4,1 87,8-3,9 93,5 1,0 102,0 17,5 124,7 26,0 118,1-153,9 95,3 Dania * 4,4 100,2-0,1 85,4-0,2 94,9 5,6 109,7-6,7 94,7-19,5 85,9-60,4 78,3-169,1 75,1 254,8 118,6 Estonia 145,3 118,3-7,2 29,0-21,8 39,3-21,3 58,0-25,3 65,8-9,5 79,1-11,4 79,8 4,5 106,3 237,2 152,5 Finlandia 46,3 102,1-0,1 87,6-3,3 83,3-12,9 82,2-63,0 75,8-81,5 74,7-106,3 81,4 65,9 109,7 247,5 178,3 Francja 42,0 100,2-20,2 75,6-40,6 83,5-76,4 81,3-204,3 77,8-307,1 72,7-801,3 73, ,3 83, ,2 121,2 Grecja * 108,5 102,7 19,3 105,6-2,9 99,6 20,5 102,7 24,6 103,4 45,1 111,8 41,1 109,7 54,9 116,6-94,1 67,2 Hiszpania ,6 94,3-72,5 80,4-138,2 84,2-188,4 84,1-274,2 85,0-179,3 87,8 62,9 103,1 269,6 107,9-902,5 93,6 Holandia -134,9 93,3-3,1 73,5-5,1 88,0-13,1 85,0-40,1 79,7-60,6 75,5-88,6 83,8 38,7 106,8 36,8 112,0 Irlandia 693,2 116,1 0,6 131,3 1,2 104,6-32,0 78,9 18,2 103,8 21,5 103,7 98,4 109,0 150,0 112,1 435,2 160,9 Litwa 251,6 110,1-5,4 89,6-156,6 62,9-122,0 69,4-93,8 75,9-19,4 89,2 39,1 120,7 122,9 159,8 486,8 174,5 Luksemburg * 2,7 102,1-0,1 63,6-0,1 83,8-0,1 96,8-0,2 94,4-0,4 88,7-1,6 86,4-6,2 89,2 11,4 122,8 Łotwa 306,9 120,6-17,0 35,7-47,9 56,8-46,3 77,7-32,3 88,3 3,3 102,5 10,2 107,3 35,3 123,1 401,5 190,8 Malta 0,7 106,1 0,5 108,7-0,1 96,8 0,1 107,7 0,1 117,9 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Niemcy -277,7 98,4-10,5 57,5-185,5 17,6-94,0 78,5-199,7 82,6-227,1 77,2-339,5 83,9-222,6 94, ,3 112,2 Polska ** 21,0 100,1-244,8 66,0-60,1 96,2-269,1 89,9-378,1 88,8-4,0 99,7 220,8 119,9 388,1 151,3 368,3 113,4 Portugalia -57,0 98,5-15,9 90,8-67,1 78,1-39,1 85,5-44,5 85,5-23,7 86,8-13,5 93,8 20,8 107,3 126,0 106,3 Rumunia * -177,7 98,7-223,9 89,0 113,9 103,9 576,6 140,0 453,1 196,2 98,5 174,9 101,6 167,9 76,4 130, ,9 79,0 Słowacja -242,0 88,7-19,7 32,1-3,6 84,3 8,1 179,7 8,7 161,1 7,5 174,9 8,1 143,3 17,2 145,1-268,3 86,6 Słowenia -3,8 99,2 1,2 105,6-8,7 90,5-22,9 84,3-17,1 86,8 9,3 123,6 15,5 175,0 15,7 262,7 3,2 110,9 Szwecja -60,6 98,1-0,1 87,2 9,5 148,0 38,0 150,8 5,7 102,9-21,3 89,1-65,4 82,7-162,8 79,8 135,8 109,3 Węgry 334,0 107,7-72,9 65,4-60,2 70,3-50,9 78,3-33,1 89,1 10,1 105,6 23,0 108,8 81,8 122,5 436,3 116,8 Wielka Brytania* -62,6 99,6-16,8 42,7-54,5 49,9 13,9 107,1 12,7 103,0 23,5 105,1 14,8 101,4-50,0 98,0-6,3 99,9 Włochy -259,8 98,0-174,6 80,6-212,4 84,1-132,5 90,7-46,3 97,3-51,1 95,7 91,9 106,3 225,0 112,7 40,3 101,2 UE ,0 99, ,0 81,1-998,9 89,6-520,0 95, ,4 92,6-850,0 91,7-742,5 95,4-239,3 99, ,3 105,4 UE ,1 98,6-300,0 84,8-723,5 82,2-564,8 89,6-946,8 89,5-960,0 87, ,6 91, ,1 95, ,6 106,8 UE ,2 101,3-724,1 79,0-275,5 95,0 44,8 100,9-108,6 97,9 110,0 104,9 438,2 121,1 820,8 139,2 290,7 101,4 * W kolumnie odniesiono dane z 2007 roku. ** W kolumnie odniesiono dane z 2002 roku. Źródło: Obliczenia własne na podstawie tys. ha = 100 tys. ha = 100 tys. ha = 100 tys. ha = 100 tys. ha =

23 Tabela 7. Zmiana średniej powierzchni gospodarstw oraz koncentracji użytków rolnych względem liczby gospodarstw w grupach obszarowych użytków rolnych i w krajach UE w latach i 2010 Współczynnik koncentracji Zmiana Państwo członkowskie 2010 Lorenza ** ha 2010 Austria 18,7 19,2 0,4 102,2 0,60 0,58 Belgia * 25,4 28,6 3,2 112,8 0,56 0,56 Bułgaria * 4,4 6,2 1,8 141,8 0,87 0,91 Cypr 3,5 3,0-0,4 88,1 0,73 0,72 Czechy 79,3 152,4 73,0 192,1 0,87 0,74 Dania * 54,7 59,7 5,0 109,1 0,53 0,57 Estonia 21,6 48,0 26,4 222,3 0,78 0,78 Finlandia 29,9 35,9 5,9 119,8 0,45 0,48 Francja 45,3 53,9 8,7 119,1 0,59 0,59 Grecja * 4,8 4,7-0,1 98,5 0,63 0,63 Hiszpania 22,1 24,0 1,9 108,7 0,79 0,78 Holandia 23,5 25,9 2,4 110,3 0,57 0,57 Irlandia 31,7 35,7 4,0 112,6 0,45 0,48 Litwa 9,2 13,7 4,6 149,9 0,61 0,71 Luksemburg * 52,3 56,9 4,6 108,8 0,49 0,48 Łotwa 11,8 21,5 9,8 183,1 0,67 0,70 Malta 1,0 0,9-0,1 93,1 0,38 0,39 Niemcy 41,2 55,8 14,7 135,6 0,66 0,62 Polska ** 6,6 9,6 2,9 144,4 0,67 0,62 Portugalia 10,4 12,0 1,6 115,9 0,81 0,82 Rumunia * 3,1 3,5 0,4 112,6 0,74 0,70 Słowacja 29,8 77,5 47,7 260,1 0,95 0,88 Słowenia 6,3 6,5 0,2 102,5 0,47 0,53 Szwecja 46,1 43,1-2,9 93,6 0,56 0,62 Węgry 5,6 8,1 2,5 144,4 0,91 0,92 Wielka Brytania * 57,4 70,8 13,4 123,3 0,72 0,66 Włochy 6,7 7,9 1,3 118,8 0,75 0,75 UE ,5 13,8 2,3 120,4 0,82 0,81 UE ,2 23,0 2,8 113,7 0,77 0,77 UE ,3 6,8 1,5 127,3 0,80 0,79 * W kolumnach 2010 i uwzględniono dane z 2007 roku. ** W kolumnach i odniesiono dane z 2002 roku. ** Pomiaru koncentracji względnej dokonano za pomocą współczynnika koncentracji Lorenza wyrażonego formułą: 5000 M gdzie: k K = M = 5000 u i ( 1) ( u i + u~ ( 2 ) i 1,( 2 ) ) 2 i = 1 koncentracji K przyjmuje wartości z przedziału 0 K 1, licząc od skrajnych przypadków, które określają brak koncentracji K=0 i koncentrację całkowitą K=1. (Wysocki, Lira ) Źródło: Obliczenia własne na podstawie 23