Rola JST w procesie transferu wiedzy i technologii- dobre praktyki na Dolnym Śląsku Marzena Horak

Transkrypt

1 Rola JST w procesie transferu wiedzy i technologii- dobre praktyki na Dolnym Śląsku Marzena Horak Regionalny system innowacji Rola jednostek samorządu terytorialnego (JST) w procesie transferu wiedzy i technologii jest znacząca, a w kwestii wspierania tego procesu wręcz wiodąca. Świadomość rangi tej roli w środowisku zaangażowanym we wdrażanie Regionalnej Strategii Innowacji jest bardzo wysoka niestety środowisko to jest dość ograniczone liczebnie. Przyczyną tego stanu rzeczy nie jest bynajmniej jego hermetyczność, brak otwarcia czy ambicje tworzenia elitarnej enklawy. Największym problemem, wedle moich i nie tylko moich obserwacji, jest brak chęci angażowania się kolejnych osób, które zechciałyby wziąć na swoje barki tę trudną i wymagającą przeogromnej cierpliwości (gdy chodzi o widoczne rezultaty) misję jaką jest podnoszenie innowacyjności regionu. Dużym problemem jest również słaba koordynacja działań i rozproszenie podejmowanych inicjatyw. Brak świadomości, a często znaczenia roli, jaką jednostki samorządu ter ytorialnego mogą i winny pełnić w procesie transferu wiedzy i technologii zaobserwować można w wielu wypadkach po stronie samych decydentów. Innowacje to zagadnienie wysoce kosztochłonne, a przecież w każdej gminie znajdzie się mnóstwo bardziej palących potrzeb, z których realizacji mieszkańcy rozliczą gospodarza przy okazji kolejnych wyborów. Angażowanie się przez decydentów w budowę gospodarki opartej na wiedzy wciąż jeszcze wymaga politycznej odwagi, a rezultat nieuchronnego wyborczego egzaminu nierozerwalnie związany jest z poziomem świadomości mieszkańców w zakresie znaczenia procesów innowacyjnych dla ich regionu.

2 Kompetencje JST Przegląd ustawodawstwa regulującego funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego nie sprowadza ich roli jedynie do budowy dróg, szkół czy przedszkoli (choć i ta aktywność stwarza możliwości w zakresie tworzenia i kreowania warunków sprzyjających innowacyjności oraz wspierania transferu wiedzy i technologii). Samorząd województwa (zgodnie z ustawą z dn roku o samorządzie województwa - Dz.U j.t.) określa strategię rozwoju województwa, która służy m.in. podnoszeniu poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki regionu, jak również pobudzaniu aktywności gospodarczej, a przy prowadzeniu polityki rozwoju województwa winien koncentrować się na wspieraniu rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieraniu postępu technologicznego oraz innowacji. I tak też się dzieje w przypadku samorządu województwa dolnośląskiego, który opracowuje strategię rozwoju województwa dolnośląskiego (obecnie trwają konsultacje społeczne dot. projektu tejże strategii do roku 2020), Regionalną Strategię Innowacji (w której formułuje cele strategiczne i operacyjne, kierunki działań, jak również monitoruje proces jej wdrażania), przeprowadza szereg badań i analiz dotyczących regionalnego systemu innowacji m.in. w celu ustalania priorytetów dla wydatkowania środków unijnych i organizacji ich dystrybucji służące realizacji sformułowanych w strategii celów. W zaktualizowanej Regionalnej Strategii Innowacji na lata autorzy zadbali również o bezpośrednie sformułowanie zaleceń dla jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z ustawą z dn roku o samorządzie gminnym (Dz.U j.t.) do kompetencji gmin należą wszelkie sprawy o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. I chociaż w przykładowym katalogu tychże spraw gospodarka czy podnoszenie innowacyjności nie są wprost wymienione, to w tej samej ustawie jako wyłączna kompetencja organu stanowiącego gminy wskazane jest uchwalanie programów gospodarczych. Podobnie w przypadku samorządu powiatowego (ustawa z dn O samorządzie powiatowym Dz.U j.t.), który w wymiarze praktycznym może najmniej zdziałać w tym obszarze, ale ze względu na przypisane mu wprost zadania przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, zainteresowania tematem i wspierania aktywności w tym zakresie nie powinien sobie odmawiać.

3 Niewątpliwie w obecnych czasach bezdyskusyjnym jest, iż to gmina jako gospodarz i organizator życia na swoim terenie obowiązana jest dbać o rozwój gospodarczy gdyż to on warunkuje jakość życia jej mieszkańców, a kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość to współcześnie jego siła napędowa. Nie ma więc wątpliwości, iż procesy innowacyjne w regionie, budowa gospodarki opartej na wiedzy, w tym wspieranie procesu transferu wiedzy i technologii to domena współczesnych decydentów samorządowych każdego szczebla. Na przełomie tego roku, w trakcie opracowywania rekomendacji dla jednostek samorządu terytorialnego każdego szczebla w zakresie tworzenia odpowiednich warunków i wsparcia dla kreowania oraz transferu wiedzy i innowacji przebadano reprezentatywną grupę dolnośląskich JST na okoliczność ich świadomości i działalności w tym zakresie. I chociaż działań spektakularnych jest niewiele, na podkreślenie zasługuje wyraźne akcentowanie przez respondentów swojej świadomości i aktywności w tym zakresie, jaka by ona obiektywnie nie była. Czy idzie więc ku lepszemu? Bariery Niezwykle cennym efektem prac nad wspomnianymi rekomendacjami było pozyskanie wiedzy na temat problemów, jakie w ocenie jednostek samorządu terytorialnego utrudniają im kreowanie i tworzenie warunków sprzyjających transferowi wiedzy i technologii. Najistotniejsze w ocenie respondentów to: niestabilność i niejednoznaczność przepisów prawa, przewlekłość postępowań administracyjnych i sądowych (szczególnie istotne dla gmin zlokalizowanych na obszarach chronionych środowiskowo czy historycznie z uwagi na skuteczne spowalnianie procesów inwestycyjnych) oraz niski budżet własny brak środków na przedsięwzięcia innowacyjne. Za równie istotne co nieprzejrzystość prawa i ograniczone możliwości finansowe respondenci uznali brak samodzielności i przedsiębiorczości mieszkańców. Mieszkańcy często i chętnie wykazują postawę roszczeniową, z drugiej strony próżno szukać chętnych, którzy zechcieliby się zaangażować w różnego rodzaju przedsięwzięcia, chociażby w formie konsultacji społecznych (z podobnym problemem wielokrotnie zmagał się samorząd województwa m.in. przy ustalaniu priorytetowych obszarów wsparcia gospodarki w ramach obecnego okresu programowania).

4 Za mniej istotne bariery pytane jednostki samorządu terytorialnego uznały małe możliwości aplikowania o fundusze dodatkowe, w tym europejskie, wskazując na skomplikowane i zbiurokratyzowane procedury czy długi czas oczekiwania na refinansowanie (problem z zapewnieniem płynności finansowej), ponadto brak nieruchomości, które mogłyby być przeznaczane pod przedsięwzięcia proinnowacyjne (w wielu przypadkach sprzedaż nieruchomości stanowi istotne źródło wpływu do budżetu) oraz niedostateczne zasoby kadrowe i organizacyjne. W tej grupie barier pojawił się również dominujący w wielu gminach pogląd, iż jest wiele pilniejszych potrzeb niż inwestowanie w innowacje. Najmniej istotnymi problemami w ankietowanych jednostkach samorządu terytorialnego są: niska świadomość po stronie decydentów odnośnie roli JST w procesie transferu wiedzy i technologii, niechęć decydentów do ryzyka towarzyszącego procesom innowacyjnym oraz konflikt polityczny we władzach ograniczający możliwości współpracy czy wręcz blokujący przedsięwzięcia. Możliwości Zarówno Regionalna Strategia Innowacji dla województwa dolnośląskiego, jak i przygotowane w ramach projektu Stawiam na innowacje! Skuteczny transfer wiedzy i technologii z uczelni do przedsiębiorstw rekomendacje dla jednostek samorządu terytorialnego każdego szczebla w zakresie tworzenia odpowiednich warunków i wsparcia dla kreowania oraz transferu wiedzy i innowacji, identyfikują następujące obszary aktywności jednostek samorządu terytorialnego w zakresie tworzenia warunków sprzyjających transferowi wiedzy i technologii: - komunikacja i informacja - edukacja (rozwój postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych, kształcenie kadr odpowiadających potrzebom gospodarki ) - infrastruktura (kreowanie popytu na innowacje, inwestowanie w infrastrukturę podnoszącą jakość życia mieszkańców, jak również proinnowacyjną). Komunikacja jest niezwykle istotna, zwłaszcza gdy przyczynia się do podniesienia świadomości innowacyjnej w regionie. Korzystne są tutaj wszelkiego rodzaju działania informacyjne

5 i komunikacyjne, począwszy od zadbania o zawartość i wygląd własnej strony www, poprzez organizację bądź wspieranie wszelkiego rodzaju spotkań, konferencji, seminariów czy zorganizowanie w strukturach JST punktu informacyjno kontaktowego dla zainteresowanych, w którym otrzymają kompleksową informację. Ważną kwestią jest również świadomość w JST istnienia i znajomość oferty lokalnych instytucji proinnowacyjnych, które można rekomendować bez względu na ich strukturę właścicielską zainteresowanym przedsiębiorcom. Kluczową kwestią w zakresie komunikacji jest jej skuteczność, a zatem jak komunikować aby wydostać się z informacjami poza wąską grupę odbiorców, która została już zassana do kręgu świadomych innowacyjnie. O tym, że każdy sposób może być dobry niech posłuży przykład Rzeszowa, którego włodarz chcąc poinformować mieszkańców o planowanych przedsięwzięciach spotyka się z kierowcami taksówek, którzy dystrybuują pozyskane informacje mieszkańcom w trakcie świadczenia usług. Niepodważalną sferą odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego jest edukacja. Gminy jako organy prowadzące placówki oświatowe mogą tworzyć i wprowadzać już na najniższym szczeblu edukacji różnego rodzaju programy rozwijające umiejętności w zakresie kreatywności, innowacyjności i przedsiębiorczości. Wiele możliwości (co pokazują liczne przykłady na Dolnym Śląsku) stwarza współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami tworzenie klas dedykowanych konkretnemu pracodawcy czy możliwość nabycia praktycznych umiejętności przez uczniów poprzez system staży i praktyk to ważne narzędzia przynoszące wymierne korzyści gospodarce regionu. W obszarze infrastruktury wsparciem dla transferu wiedzy i technologii jest niewątpliwie kreowanie przez JST popytu na innowacje przy zastosowaniu tzw. nowego podejścia do zamówień publicznych, jak również partnerstwa publiczno prywatnego. Doświadczenia administracji w obszarze zamówień publicznych oraz wciąż incydentalnych jeszcze przypadków zawiązywania partnerstw publiczno - prywatnych powodują niechęć do wykorzystywania tych instrumentów. Z pewnością więc przygotowywany przez samorząd województwa program wsparcia szkoleniowo doradczego w tym zakresie będzie cieszył się dużym zainteresowaniem wśród JST. Jakie będą tego realne efekty przyszłość pokaże. Eksperci od prawa zamówień publicznych są zgodni, iż na gruncie obowiązujących przepisów brak jest przeszkód do wykorzystywania zamówień publicznych w celu zamawiania innowacyjnych produktów lub usług stosowne wymagania można formułować w opisie przedmiotu

6 zamówienia, kryteriach udziału wykonawców czy zastosowaniu więcej niż jednego kryterium oceny ofert. W praktyce zdecydowana większość zamawiających, w obawie przed zarzutami o naruszenie prawa, wybiera drogę pewną i wygodną zamawianie standardowych produktów i usług przy zastosowaniu kryterium najniższej ceny. Warto więc aby wsparciem szkoleniowo doradczym objąć szerokie kręgi osób stosujących ustawę Prawo zamówień publicznych czy Ustawę o partnerstwie publiczno prywatnym nie pomijając instytucji kontrolujących prawidłowość stosowania powyższych przepisów. Dobre praktyki Wśród różnych aktywności JST w obszarze wspierania procesu transferu wiedzy i technologii pojawia się uwzględnianie innowacyjności w lokalnych strategiach rozwoju, programach, a nawet planach zagospodarowania przestrzennego (tak jak w gminie Żukowice, która przewidziała w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego tereny pod fermy wiatrowe). Hasła takie jak rozwój innowacyjny, budowa gospodarki opartej na wiedzy pojawiają się w strategiach Nowej Rudy, Brzegu Dolnego, Ścinawy, Chojnowa, Głogowa, Wrocławia, Jeleniej Góry czy powiatu polkowickiego. Opracowywanie dokumentów strategicznych zmusza decydentów i pewne, zazwyczaj wąskie grono ekspertów do pochylenia się nad regionem, uświadomienia sobie jego mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń i zastanowienia się nad jego przyszłością. Ta świadomość, zarówno w zakresie stanu istniejącego jak i wizji, to już połowa sukcesu jeśli nie jego większa część. Strategie są konsultowane z mieszkańcami (co nie jest procesem łatwym), można nad nimi szeroko dyskutować w mediach, i sformułować w sposób jasny i przejrzysty główne cele do realizacji. Strategie regionów mają też tę pozytywną cechę, że nie tworzy się ich do szuflady (a przynajmniej za pieniądze publiczne nie powinno się tego robić). Dzięki nim uświadamiamy sobie co i jak robić. Ważnym narzędziem przy formułowaniu strategii jest prowadzenie badań i analiz na temat potrzeb i trendów w regionie. Chcąc uzyskać społeczną akceptację dla planowanych przedsięwzięć warto podeprzeć się rzeczową analizą niż intuicją czy aktualną modą.

7 Jak pokazują pozytywne przykłady z Dolnego Śląska wiele samorządów angażuje się kapitałowo w tworzenie lokalnych instytucji proinnowacyjnych zapewniając sobie w ten sposób realny wpływ na kierunek działania takiej instytucji. I tak gmina miejsko - wiejska Niemcza posiada udziały w Ślężańskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, gmina wiejska i miejska Nowa Ruda w Agencji Rozwoju Regionalnego AGROREG, Wałbrzych jest udziałowcem Dolnośląskiego Parku Technologicznego w Szczawnie Zdroju i Parku Przemysłowego w Wałbrzychu, Wrocław jest większościowym udziałowcem Wrocławskiego Parku Technologicznego czy Wrocławskiego Centrum Badań EIT+, a gmina Bielawa poprzez spółkę celową Bielawską Agencję Rozwoju Lokalnego rozwija działalność w obszarze inkubatorów przedsiębiorczości, w tym art-inkubatora. Gminy, które zdecydowały się na taki krok zadowolone są z osiągniętych rezultatów rozwoju przedsiębiorczości, firm tworzących miejsca pracy, wpływów z podatków. Inwestycje JST w infrastrukturę techniczną na swoim terenie powodują wzrost ich atrakcyjności w oczach potencjalnych inwestorów, których obecność na danym terenie przyczynia się nie tylko do tworzenia miejsc pracy, ale również zapotrzebowania na wiedzę i technologię. Gminy tworzą więc strefy aktywności gospodarczej tereny dobrze skomunikowane, wyposażone w pełne uzbrojenie (w Gminie miejskiej Siechnice strefa taka została od razu w pełni zasiedlona przez przedsiębiorców), podstrefy specjalnych stref ekonomicznych jak w Chojnowie, Prochowicach, Strzelinie czy Brzegu Dolnym czy inwestują w infrastrukturę teleinformatyczną jak w Bolesławcu, Stroniu Śląskim czy Głogowie. We Wrocławiu przeznaczono pod inwestycje innowacyjne Kampus Pracze (teren o powierzchni 27 ha), na którego terenie zlokalizowano spółkę Wrocławskie centrum Badań EIT+ odpowiedzialną między innymi za transfer i komercjalizację wiedzy. Praktyka stosowania prawa zamówień publicznych i partnerstwa publiczno prywatnego jako narzędzia wspierania procesu transferu wiedzy i technologii przez dolnośląskie JST przedstawia się raczej ubogo. Lubin wprowadza w obiektach gminnych alternatywne źródła energii, a Brzeg Dolny przy budowie mobilnej zapory przeciwpowodziowej i Ciepłowody przy budowie oczyszczalni ścieków zastosowały w specyfikacji istotnych warunków zamówienia kryterium innowacyjności. Najdalej posunął się wójt gminy Stoszowice, który ze środków własnych realizuje pierwszą w Polsce szkołę

8 pasywną. W trybie partnerstwa publiczno prywatnego gmina miejska Bielawa realizuje Ekologiczne Centrum Odzysku w ramach gospodarki odpadami komunalnymi. Za cenne należy również uznać wszelkie przejawy współpracy JST z lokalnym środowiskiem innowacyjnym przedsiębiorcami, jednostkami naukowymi, instytucjami otoczenia biznesu, ale również zagranicznymi instytucjami, od których JST mogą nabyć cenne doświadczenie. Współpraca tych środowisk przekłada się m.in. na praktyczny wymiar programów kształcenia oraz możliwość nabycia potrzebnych na rynku pracy umiejętności. Doświadczenia w tym zakresie posiada gmina miejsko wiejska Oborniki Śląskie czy powiat lubiński, który we współpracy z największym pracodawcą w regionie organizuje staże i kursy specjalistyczne. W Jeleniej Górze przy wsparciu władz samorządowych funkcjonuje Forum Zawodowe, skupiające nauczycieli przedmiotów zawodowych i pracodawców, umożliwiające wymianę wiedzy i doświadczenia, które nauczyciele mogą wykorzystać w procesie dydaktycznym. Również Wrocław realizuje projekty podnoszące jakość kształcenia wśród nauczycieli przedmiotów zawodowych, jak również tworzy klasy patronackie w szkołach zawodowych we współpracy z największymi wrocławskimi pracodawcami. W praktyce coraz częściej można też spotkać sytuacje, gdy studenci czy doktoranci rozwiązują konkretne, realne problemy gmin w ramach praktyk czy prac doktorskich. W gminie miejsko wiejskiej Stronie Śląskie studenci Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej wykonali dokumentację odrestaurowania trzech zabytkowych obiektów wykorzystując innowacyjne metody i technologie opracowane na uczelni. W kwestii edukacji nie sposób nie wspomnieć o jedynym w Polsce, kompleksowym Programie Edukacja przedsiębiorczości, realizowanym przez wrocławski magistrat, którego celem jest rozwijanie postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych poprzez pakiet projektów dedykowanych różnym grupom wiekowym, począwszy od przedszkolaków. Nie mniejsze zainteresowanie należy się też gminie miejskiej Bielawa, która koncepcję modelowego miasta ekologicznego i świadomość chociażby w kwestii odnawialnych źródeł energii wdraża od najmłodszych lat. Konkludując - większość ludzi postrzega JST w sposób stricte konserwatywny, wszelkie przejawy działań niestandardowych są negowane, traktowane jako fanaberia rządzących i marnotrawienie publicznych pieniędzy. Dlatego Wójt Stoszowic, pomimo płynącego zewsząd uznania

9 dla projektu budowy Pierwszej w Polsce szkoły pasywnej i wyróżnień w konkursach, na własnym terenie musiał stawić czoła referendum w sprawie odwołania. Dla powodzenia wszelkiego rodzaju projektów potrzebna jest akceptacja społeczna. Tym istotniejsze jest pozyskanie tejże akceptacji w przypadku angażowania się JST w przedsięwzięcia w obszarze innowacji, w tym różnego rodzaju aktywności, które wspierają tak bardzo pożądany przez gospodarkę proces transferu wiedzy i technologii (pożądany przez gospodarkę mniej przez mieszkańców). Dla przeciętnego obywatela ważne jest aby dobre były drogi po których jeździ, w okolicy funkcjonowały szkoły i przedszkola, aby miał pracę, z której będzie w stanie utrzymać siebie i rodzinę. Przy permanentnych brakach w budżetach długo jeszcze nie będzie idealnej sytuacji, że pieniędzy starczy na wszystko może trzeba będzie zrezygnować z budowy przedszkola, na rzecz dróg i uzbrojenia terenu, co zwiększy szansę na przyciągnięcie inwestora, który stworzy miejsca pracy? Niestety świadomość mieszkańców jest bardzo niska, stąd wiele do zrobienia w tym zakresie pozostaje dla liderów lokalnych społeczności. Może warto edukować mieszkańców w duchu społeczeństwa obywatelskiego, aby w demokratycznym państwie sami brali sprawy w swoje ręce i pomagali rozwiązywać problemy JST? Bo niewątpliwie tak bardzo jak działania innowacyjne potrzebują liderów, tak bardzo potrzebują również otwartości, świadomości i akceptacji ze strony lokalnej społeczności. Przy opracowaniu niniejszego artykułu wykorzystano dokument Działalność jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa dolnośląskiego w zakresie tworzenia odpowiednich warunków i wsparcia dla kreowania oraz transferu wiedzy i innowacji stan obecny i rekomendacje na przyszłość przygotowany przez Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej w ramach projektu Stawiam na innowacje! Skuteczny transfer wiedzy i technologii z uczelni do przedsiębiorstw współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach POKL Priorytet VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działanie 8.2. Transfer wiedzy