5) okres cesarstwa (od 30 p.n.e. do połowy III w. n.e.), dzielący się na podokresy odpowiadające panowaniu poszczególnych władców lub dynastii

Transkrypt

1 Sztuka rzymska

2 Rzymu starożytnego sztuka, termin określający twórczość artystyczną w granicach całego imperium rzymskiego (Italia i prowincje) w okresie od połowy VI w. p.n.e. do V w. n.e. Okres ten podzielić można na: 1) okres panowania królów (V-VI w. p.n.e.); 2) okres wczesnej republiki (V-IV w. p.n.e.); 3) okres republiki (III-II w p.n.e.); 4) okres późnej republiki (II w. p.n.e. do 30 p.n.e.); 5) okres cesarstwa (od 30 p.n.e. do połowy III w. n.e.), dzielący się na podokresy odpowiadające panowaniu poszczególnych władców lub dynastii 6) okres późnego antyku (od połowy III w. do schyłku V w. n.e.), kiedy to wyodrębniła się sztuka wczesnochrześcijańska.

3 Sarkofag małżonków z Caere

4 Świątynie etruskie wznoszone w stylu architektonicznym określanym jako porządek toskański były budowane na planie prostokąta, z drewna, na fundamentach kamiennych. Najważniejsze różnice pomiędzy świątynią etruską a grecką to: schody do świątyni na jednym z krótszych boków (świątynie stawiano na wysokim podmurowaniu) bardziej rozbudowany przedsionek pronaos, przykryty dachem wspartym na ogół na dwóch rzędach kolumn trójnawowa lub jednonawowa cella

5

6 RZYM

7 Świątynia Westy w Tivoli Jest to najstarsza okrągła świątynia, poświęcona bogini ogniska domowego zwanej Westa, wznosiła się na Forum Romanum, niedaleko Rzymu. Zbudowano ją w pierwszej ćwierci I wieku p.n.e. Świątynia wzniesiona na wysokim podium dostępna tylko od frontu. Ma bogatą dekorację: fryz girlandowy i głowice kolumn w porządku kompozytowym tak zwanym korynckojońskim.

8 Łuk Tytusa Zbudowany został po śmierci Tytusa przez Domicjana (81-96 rok n.e.) Stanowi pamiątkę zwycięstwa w wojnie żydowskiej ukoronowane zdobyciem Jerozolimy i zburzeniem świątyni w 71 roku. Łuk Tytusa z zewnątrz ozdobiony skromnie, wewnątrz posiada niezwykle ciekawą dekorację. Na sklepieniu ukazana jest apoteoza zmarłego Tytusa unoszonego w przestworza na skrzydłach orła. Natomiast o triumfie Tytusa przypominają dwie płaskorzeźby w bramie: Tytus wieńczony przez Wiktorie na kwadrydze oraz najcenniejsze trofea wojenne - menora (siedmio ramienny świecznik) i długie srebrne trąbki (przybory kultowe używane w świątyni jerozolimskiej).

9 Trajana forum Największe forum w Rzymie i powstałe najpóźniej z tak zwanych forów cesarskich. Zaprojektowane przez architekta Apollodora z Damaszku, oddane zostało do użytku 113 roku n. e. Na Forum Trajana składały się rynek z bazyliką i świątynią, hale targowe i sam plac. Na Forum Trajana wchodziło się przez monumentalną bramę - łuk tryumfalny. Plac wyłożony był marmurowymi płytami, po bokach znajdowały się portyki z portretami sławnych Rzymian. Pośrodku placu stał ogromny posąg Trajana na koniu. Bazylika Ulpia (nazwana tak od rodowego imienia Trajana) należała do największych w Rzymie. Znajdowały się w niej zapewne posągi cesarzy, a dwa wyjścia w ścianie tylnej prowadziły do dwóch bibliotek - łacińskiej i greckiej. Biblioteki nie były duże i miały podwójne ściany. W ten sposób chciano zabezpieczyć książki przed wilgocią. Pomiędzy nimi ustawiono wysoką na 30 m Kolumnę Trajana. Od strony północno-zachodniej znajdował się mały, półokrągły plac. Następca Trajana, Hadrian, rozkazał tam wybudować świątynię Boskiego Trajana. Po stronie północno-wschodniej mieściły się Hale Targowe Trajana, zbudowane nieco wcześniej niż samo forum.

10

11

12 Kolumna Trajana Monumentalny pomnik wznoszący posąg cesarza na wysokość 100 stóp rzymskich (ok.30m.) Kolumna została ukończona w 113 roku n.e. Budowla była grobowcem, urna z prochami Trajana została pochowana w bazie kolumny, a kroniki dwóch zwycięskich wojen stoczonych z Dakami zostały wyrzeźbione na trzonie. Relief na spiralnej wstędze zawiera 404 sceny (dł.250m.) Za czasów Trajana rzeźby tworzono w stylu klasycyzmu. Celem jest wyeksponowanie głównego bohatera.

13

14 Ołtarz Pokoju mieści się na Polu Marsowym w Rzymie. Ukończony i konsekrowany w 91 roku p.n.e. Jego wzniesienie ślubował cesarz August. Ołtarz właściwy otoczony jest marmurowym ogrodzeniem, pokryty płaskorzeźbami ornamentalnymi, mitologicznymi i historycznymi zaprogramowanymi zgodnie z głównymi wytycznymi polityki pierwszego cesarza. Płaskorzeźby wykonane wg greckiej kultury klasycznej stanowią prawdziwy pean na cześć Augusta oraz realizację wszystkich jego dyrektyw. Na jednej z płaskorzeźb widzimy personifikację Ziemi jako matka karmicielka siedząca wśród żywiołów: powietrza i wody jest symbolem pokojowych czasów, szczęścia i dobrobytu. Reliefy historyczne przedstawiają procesję oraz ukończenie ołtarza. Bierze w niej udział August w towarzystwie najwyższych kapłanów. W ceremonii uczestniczy cała rodzina -wyraz propagandy dynastycznej. Motywem reliefu ornamentalnego są wici akantu, winorośli i niezwykłych łabędzie na ogrodzeniach wykonanych z marmurowych płyt. Łabędzie symbolizują boga Apollina, którego cesarz August szczególnie cenił. W 1939 roku Ołtarz zrekonstruowano, stoi on niedaleko mauzoleum Augusta. Zachowane oryginalne fragmenty rzeźb znajdują się m.in. w Muzeum we Florencji i Paryżu (w Luwrze).

15

16 Bogini Tellus (Ziemia) trzymająca na kolanach dwoje dzieci i płody rolne. Na prawo wyobrażenie żywiołu wody, na lewo powietrze. U stóp bogini krowa i owca

17 Od prawej do lewej: Flaminowie, Pontifex Maximus, dalej Liwia żona Augusta, Tyberiusz jej syn (pasierb Augusta) oraz mały Lucjusz Cezar, wnuczek Augusta

18 Statua Barberini przedstawia Rzymianina w todze trzymającego dwa popiersia wskazując swoje zacne pochodzenie. Statua powstała około roku p.n.e. w okresie późnej republiki w Rzymie. Wysokość 1,65m Najcenniejszym zabytkiem tego nurtu jest "Statua Barberini" jest to postać męska w todze podtrzymująca dwa popiersia wyobrażenia przodków. Rzeźba datowana jest znajduje się w zbiorach Muzeum Kapitolińskiego.

19 Flora - Primavera, fresk z domu w Stabiach W bogatej sypialni domu w Stabiach znajdują się freski czterech mitycznych postaci: Medei, Ledei, Diany i dziewczyny, zapewne bogini kwiatów -Flory. Kiedyś uważana za kopię greckiej Wiosny. Dzieło pochodzi z roku ok n.e. Wysokość 40 cm.

20 Dekoracje ścian w pompejańskim Domu Wettiuszów. Pochodzą z drugiej połowy I wieku n.e. Piętrzyły się tu perspektywiczne obrazy przedstawiające ogromne prześwity, a w nich dalsze komnaty o uchylonych drzwiach i otwartych oknach, loggie, balkony i pergole.

21 Mozaika z domu Fauna, wykonana w I w. n.e., a przedstawiająca bitwę Aleksandra i Dariusza pod Issos, pozostaje po dziś dzień najsłynniejszym przykładem tej techniki.

22 Panteon w rzymski to świątynia wszystkich bogów. Po raz pierwszy wzniesiona w epoce Augusta. Najprawdopodobniej zbudowana na planie prostokąta. Wzniesiona jeszcze raz za czasów Hadriana w latach , nadając budowli oryginalną, niepowtarzalną formę. Panteon Hadriana jest najwyższym osiągnięciem rzymskiej architektury sakralnej. Składa się z prostokątnego portyku kolumnowego z trójkątnym frontonem, niewielkiego przedsionka także z frontonem i rotundy krytej kopułą z otworem pośrodku. Średnica rotundy i jej wysokość mają ten sam wymiar: 43.2 m. Kopuła ma kształt regularnej półkuli. Światło wpadające przez jej okrągły otwór rozprasza się równomiernie, a nisze w ścianach i kasetony sklepienia skupiają cień, wywołując efekt optyczny. W siedmiu niszach stały posągi bóstw planetarnych, a w przedsionku statuaryczne portrety Augusta i Agrypy. Ze świątyń o rzucie koła najsławniejszy jest Panteon w całości zachowany do dziś. Uznany jest za szczytowe osiągnięcie rzymskich budowniczych w dziedzinie konstrukcji sklepień. Budynek składa się z dwóch zasadniczych części: portyku i wielkiej rotundy. Wysokość Panteonu równa jest średnicy (43,2 m) podstawy. Całość przekryta kopułą (ok. 22 m wys.) z otworem u szczytu średnicy 9 m oświetlającym wnętrze. Kopuła opiera się na kolistym murze, którego ciężar zmniejszono przez zastosowanie wnęk. Panteon wzniesiono w 27 r. p,n.e., lecz dopiero odbudowa między 80 a 202 r. n.e. nadała mu obecną formę. Panteon miał jeszcze jedną wyjątkową dla starożytności konstrukcję: strop portyku podtrzymywały metalowe dźwigary z brązu.

23

24

25

26 Budowla zakończona około 81 roku naszej ery przez Domiecjana. Od VIII wieku n.e. zwana Koloseum. Mógł on pomieścić widzów siedzących i stojących. Był wysoki na 50 metrów, dłuższa oś wynosiła 188 m., a krótsza 156 m. Zapewniał miejsce rozrywki -krwawe walki Gladiatorów, dzikich zwierząt, pseudo polowania oraz pozorowane bitwy morskie (naumachie). W razie potrzeby nad amfiteatrem rozpinano na 240 masztach oponę przez oddział marynarzy. Budowle flawijskie - ogromne, pełne przepychu o wnętrzach urozmaiconych licznymi eksedrami i niszami, suto dekorowanymi wykładzinami, mozaikami i malowidłami. Fasady w wielkiej liczbie otworów wejściowych i okiennych, zapewniały efektywną grę światła i cienia na ich powierzchni. Kolumny i pilastry wznoszone w budowlach kilkupiętrowych w różnych porządkach architektonicznych podpierały architrawy i gzymsy. Elewacja - zastosowany spiętrzony porządek toskański, joński i koryncki oraz arkadowy, po 80 w trzech dolnych kondygnacjach co ujmowało Amfiteatrowi ciężaru, której korona ozdobiona jest pilastrami. Podziemne miejsce było schronieniem dla dzikich zwierząt.

27

28

29

30

31 Łuk Konstantyna Budowla upamiętniająca zwycięstwo nad Maksencjuszem. Znajduje się na Drodze Triumfalnej w pobliżu Koloseum. Dokończony w 315 roku. Łuk zdobią pochodzące z wcześniejszych lat płaskorzeźby, wymontowane z pomników Trajana, Hadriana i Marka Aureliusza. Z epoki Konstantyna na bocznych fasadach pochodzą dwa medaliony przedstawiające personifikację wschodzącego słońca i zachodzącego księżyca, a Wiktorie w nadłuczach, barbarzyńcy na bazach, a przede wszystkim, długi wąski fryz opuszczający boczne przęsła nad przelotami. Fryz ilustruje wojny z Maksencjuszem, przemówienie w Rzymie Konstantyna do ludu oraz rozdawanie zasiłków.

32

33 Posąg konny Marka Aureliusza Jeden z najsłynniejszych posągów rzymskich, wykonany ze złoconego brązu między rokiem n.e. Marek Aureliusz jest tu przedstawiony w charakterze wodza, jednak wyraz twarzy, miękkość rysów oraz uczesanie wskazują na filozofa. Wysokość rzeźby 4.24m Konny posąg Marka Aureliusza przetrwał, bo w średniowieczu uznano go za rzeźbę Konstantyna Wielkiego, który doprowadził do równouprawnienia chrześcijaństwa z kultami pogańskimi. Przez całe stulecia posąg stał w Rzymie pod gołym niebem. W końcu przeniesiono go do Muzeum Kapitolińskiego, a na Piazza del Campidoglio ustawiono kopię. Pomyłka średniowiecznych Rzymian miała wielkie znaczenie dla sztuki. Posąg Marka Aureliusza stał się inspiracją dla renesansowych artystów i miasta Europy na nowo zapełniły się wspaniałymi konnymi posągami władców i wodzów.

34

35 Augusta posąg (Prima Porta) Posąg ten został znaleziony w podmiejskiej willi Liwii, żony cesarza Augusta. Jest uważany za prototyp wszystkich późniejszych posągów z okresu Cesarstwa przedstawiających wodzów w zbrojach (statua loricata). Cesarz ukazany jest w kontrapoście. Prawą rękę z wyciągniętym palcem wskazującym trzyma podniesioną do góry. W lewej dzierży włócznię, wokół której owinięty jest wojskowy płaszcz opasujący mu także biodra. Ubrany jest w wojskową tunikę z pancerzem. Tam widzimy personifikację Nieba (Caelum), pod którym pędzi na kwadrydze Słońce (Sol), ścigając Świt (Aurora) i Niosącego Światło (Phosphorus). Niżej można rozpoznać Apollina na gryfie i Dianę na łani, a pomiędzy nimi, w centralnej części pancerza, scenę odzyskania insygniów legionowych, jakie Krassus stracił podczas swojej nieudanej wyprawy przeciwko Partom. Insygia odbiera rzymski wódz, w którym badacze dopatrują się późniejszego cesarza Tyberiusza. U jego stóp widać psa. Nad Apollinem i Dianą przedstawiono personifikacje Germanii i Panonii - dwóch prowincji zdobytych i spacyfikowanych przez Tyberiusza w latach 12-8 p.n.e.

36

37 Dom rzymski w Pompejach Był to dom jednorodzinny, stojący przy ulicy w luźnej zabudowie, parterowy lub jednopiętrowy z wewnętrznym dziedzińcem (atrium), częściowo przekrytym, z którego był dostęp do wszystkich pomieszczeń. Po skośnie ustawionych płatach dachu nad atrium woda spływała do basenu, który mógł być otaczany kolumnowym portykiem. Na osi wejścia znajduje się w głębi gabinet pana domu (tablinum), a po jego bokach dwie jadalnie - letnia i zimowa. Jedno z pomieszczeń frontowych zajmował przeważnie odźwierny.

38 Pompeje, Dom Fauna, plan: 1. Wejście 2. Sklepy. 3. Cubicula. 4. Atrium toskańskie z impluwium, przy którym znajduje się posążek fauna. 5. Alae. 6. Tablinum. 7, 8. Triclinia. 9. Tetrastylowe Hospicjum. 10. Perystyl. 11. Łazienka. 12. Kuchnia. 13. Pomieszczenie z mozaiką Aleksandra. 14. Triclinium. 16. Perystyl w porządku doryckim. 17. Tylne wejście.

39 Kommodusa portret (jako Herkulesa) Cesarz Kommodus przedstawiony jest tutaj jako Herkules: na głowie i barkach widać zarzuconą lwią skórę, w prawej ręce trzyma maczugę, zaś w lewej jabłka z ogrodu Hesperyd Jego twarz zdobi kunsztowna broda, a spod lwiej czaszki przykrywającej głowę wysuwają się loki. Poniżej biustu, który urywa się nieco ponad talią, widać brązową plakietkę stylizowaną na tarczę, otoczoną przez dwa rogi obfitości i przez postaci dwóch klęczących Amazonek. Jest to doskonały przykład wykorzystania portretu cesarza w propagowaniu jego programu politycznego (Kommodus jako zbawca ludzkości).

40 Kolumna Marka Aureliusza została ustawiona na Polu Marsowym po śmierci cesarza (budowa zostałą ukończona w 196 r.). Kolumna stanowiła podstawę, na której ustawiono pomnik Marka Aureliusza.Dekorację kolumny wykonano jako ozdobną wstęgę z reliefem wyobrażającym sceny historyczne z dwóch wojen prowadzonych przez cesarza z tzw. barbarzyńcami (wojny z Markomadami i Kwadami). Sposób zdobienia przypomina dekorację kolumny Trajana. Jednak sposób rzeźbienia jest inny. Płaskorzeźby wykonane na tej kolumnie są głębsze (do cięcia kamienia użyto świdra), postacie są wyższe i spiętrzone, co miało wywołać wrażenie wieloplanowości sceny przedstawiającej prowadzenie jeńców). W scenach nie pokazano pejzażu. Postacie są wyższe i bardziej wypukłe, dzięki czemu są lepiej widoczne, a te, umieszczone w głębi są większe od pierwszoplanowych, co powoduje że dla widza mają ten sam wymiar. Brak jest pejzażowego tła, a obraz terenu symbolizują pojedyncze obiekty. Cesarz jest umieszczony wyżej niż inne postacie, zazwyczaj wyizolowany i ukazany albo frontalnie, albo w trzech czwartych.

41

42 Mauzoleum Hadriana (Zamek św. Anioła) grobowiec przeznaczony dla rodziny cesarza Hadriana. Wzniesiono go pod koniec jego życia (budowa została rozpoczęta ok. 135 r., zakończona w 139 r. ). Grobowiec wybudowany został na podstawie w kształcie kwadratu o boku 89,0 m i wysokości 15,0 m. Na niej postawiono koliste mauzoleum o wysokości 21,0 i średnicy 64,0 m przekryte kopułą, na której, na warstwie ziemi posadzono drzewka cyprysowe. Kopuła ozdobiona była ustawionym na podwyższeniu, wykonanym z brązu posągiem cesarza powożącego kwadrygą. W Mauzoleum pochowano Antonina Piusa, Marka Aureliusza, Septymiusza Sewera, i Karakallę. W 271 mauzoleum zostało włączone w system murów obronnych Rzymu. W czasach Teodoryka zamieniono je na więzienie. W V wieku zostało przebudowane na fortecę. Podczas najazdu Gotów zniszczone zostały marmurowe rzeźby wieńczące mauzoleum (obrońcy użyli połamanych rzeźb do obrzucania szturmujących). Pod koniec VI wieku papież Grzegorz I Wielki przemianował je na Zamek św. Anioła (podczas zarazy panującej w Rzymie ujrzał nad budynkiem Mauzoleum postać anioła z mieczem w ręku). W 608 r. papież Bonifacy IV na szczycie budynku wzniósł kaplicę Świętego Anioła w Niebie. Od 1752 r. budynek zdobi rzeźba przedstawiająca anioła z mieczem. Obecnie znajduje się w nim watykańskie muzeum średniowiecznej broni.

43