ŚLĄSKIE STUDIA REGIONALNE

Transkrypt

1 ŚLĄSKIE STUDIA REGIONALNE Nr 2 (I) 2011 Katowice 2011 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL

2 Redakcja: Maciej Borsa Stefania Koczar-Sikora Mariusz Raczek Krzysztof Wrana Recenzent: prof. dr hab. Florian Kuźnik Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, Katowice Wydział Rozwoju Regionalnego tel. (+48) fax (+48) EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Poglądy i opinie wyrażone w publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska Zarządu Województwa Śląskiego, a jedynie stanowiska autorów. Przy publikowaniu danych ze Śląskich Studiów Regionalnych prosimy o podawanie źródła. ISSN X

3 SPIS TREŚCI 1. M. Borsa Spójność terytorialna w warunkach publicznego dostępu do informacji o przestrzeni M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania debaty publicznej o kierunkach rozwoju J. Kozłowski, M. Fuchs Informacja przestrzenna w praktyce lokalnej miasto Rybnik Polityka rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie śląskim W. Matela Otwarty regionalny system informacji przestrzennej ORSIP dla województwa śląskiego K. Wrana Rewitalizacja poprzemysłowych przestrzeni symbolicznych miasta K. Szendera, W. Szendera Wykorzystanie przyrodniczych i kulturowych wartości przestrzeni w rozwoju województwa śląskiego Analiza postępów w realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata Śląskie Studia Regionalne 3

4

5 Szanowni Państwo, Z przyjemnością składam na Państwa ręce drugi numer Śląskich Studiów Regionalnych wydawnictwa poświęconego zagadnieniom rozwoju regionalnego i polityki spójności, przygotowanego przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego który oprócz interesującej części analitycznej poświęconej postępom w realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , podejmuje ważną problematykę związaną z szeroko rozumianym rozwojem społeczeństwa informacyjnego, spójnością terytorialną, rewitalizowaną przestrzenią miast oraz wykorzystaniem wartości przyrodniczych i kulturowych w regionie. Poruszane w niniejszej publikacji zagadnienia mają szczególne znaczenie ze względu na ciekawy i w pewnym sensie przełomowy okres w jakim obecnie się znajdujemy w którym z jednej strony ma miejsce zaawansowane wdrażanie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , a z drugiej kształtują się ramy przyszłej polityki spójności Unii Europejskiej przy jednoczesnej transformacji sposobu myślenia o krajowej polityce regionalnej, wyrażonego w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego. Dlatego mając na uwadze nowe podejście do rozwoju polskich regionów, polegające na pobudzaniu wewnętrznych potencjałów terytorialnych oraz wzmacnianiu mechanizmów zapewniających promieniowanie rozwoju zachodzącego w silniejszych ośrodkach na pozostałe obszary, w nadchodzącym okresie programowania należy jak najefektywniej wykorzystać posiadane doświadczenie i mocne strony województwa śląskiego, o których możecie Państwo przeczytać w bieżącym numerze Śląskich Studiów Regionalnych. Jestem przekonany, iż niniejsze wydawnictwo jest interesującym źródłem informacji w kontekście najważniejszych wyzwań stojących obecnie przed polityką regionalną, która w coraz większym stopniu ukierunkowana jest terytorialnie. Zachęcam do lektury Adam Matusiewicz Marszałek Województwa Śląskiego Śląskie Studia Regionalne 5

6

7 Od Redakcji Drugi zeszyt Śląskich Studiów Regionalnych zamykamy w czasie, gdy Europa wchodzi w okres zasadniczej dyskusji nad kształtem swej polityki spójności. Polityka ta w ostatnich latach odniosła, jak się wydaje, znaczący sukces, zmniejszając skutki kryzysu w europejskiej gospodarce, redukując zasadnicze różnice cywilizacyjne oraz promując rozwój społeczny i działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Opublikowany w listopadzie 2010 roku przez Komisję Europejską Piąty Raport o spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej ukazuje te sukcesy, jako przynoszące korzyści wszystkim europejskim regionom, zarówno poprzez bezpośrednie inwestycje, jak i pośrednie korzyści wynikające z rozwoju powiązań i dostępności, promocją zrównoważonego rozwoju, badaniami naukowymi i innowacjami. Komisja Europejska prezentuje też w Raporcie aktualne tendencje i możliwe opcje korekt polityki spójności po roku Sugeruje, iż dla zwiększenia efektywności inwestowanych środków polityka ta powinna stać się bardziej skuteczna, przynosząc konkretne i wymierne wyniki. Powinno się w jej ramach mądrzej rozdysponowywać środki, koncentrując się na głównych priorytetach Unii, zapewniając uzyskanie wartości dodanej w stosunku do działań władz krajowych i regionalnych. Przyszłe inwestycje ze środków polityki spójności będą więc zapewne ściślej powiązane z celami strategii Europa 2020, przyjętej przez Komisję Europejską w marcu 2010 roku. Także i tam podkreśla się rolę europejskiej polityki spójności, jako podstawowego mechanizmu umożliwiającego osiągnięcie priorytetowych celów wzrostu inteligentnego, trwałego i sprzyjającego integracji społecznej w państwach członkowskich i regionach. Podnosi się też konieczność opracowania innowacyjnych rozwiązań finansowych, wspierających realizację celów Europy Na coraz bardziej znaczący filar polityki spójności wyrasta w ostatnich latach spójność terytorialna. Wynika to z nadziei, że szersze uwzględnienie czynników geograficznych i stosowanie podejścia terytorialnego do zagadnień rozwoju może usprawnić koordynację różnorodnych polityk oraz zwiększyć ich skuteczność. Sprawne zarządzanie rozwojem na wszystkich poziomach władzy publicznej, co jest istotą podejścia terytorialnego, może zapewnić efektywniejsze wykorzystanie środków przeznaczanych na realizację wielu innych celów. Istotne jest więc to, w jaki sposób władze lokalne, regionalne i krajowe adaptują swe działania do specyfiki terytoriów, takich jak baseny rzeczne, masywy górskie, aglomeracje czy metropolie. Aby więc kreować właściwe polityki w tym duchu, należy przede wszystkim poznawać swą specyfikę regionalną, co wcale nie jest takie proste, jeśli wziąć pod uwagę skalę i zmienność występujących zjawisk oraz dynamikę i znaczenie procesów toczących się w regionalnych przestrzeniach. Rosnące znaczenie tzw. zintegrowanego podejścia oraz potrzeba terytorialnej koordynacji polityk wszystkich szczebli władzy wymagają efektywnych instrumen- Śląskie Studia Regionalne 7

8 tów polityki regionalnej. Instrumenty te muszą być wzbogacane zarówno jeśli chodzi o fazę implementacyjną jak i o etap formułowania nowych, skuteczniejszych polityk. Tym zagadnieniom poświęcone jest bieżące wydanie Śląskich Studiów Regionalnych. Prezentuje ono artykuły opisujące instrumenty skuteczniejszego rozpoznawania zasobów regionalnych w oparciu o technologie nowoczesnej komunikacji oraz zarządzania informacją i wiedzą. Doświadczenia wielu regionów wskazują, że stosowanie tych narzędzi może przynieść istotny wzrost skuteczności polityk, głównie poprzez lepszą terytorialną koordynację działań. W niepewnych i płynnych czasach, w których obecnie żyjemy, elastyczne zarządzanie rozwojem, możliwe dzięki lepszemu obiegowi informacji wyrasta na jeden z istotniejszych czynników regionalnego sukcesu. Maciej Borsa, Stefania Koczar-Sikora, Mariusz Raczek, Krzysztof Wrana 8 Śląskie Studia Regionalne

9 dr Maciej Borsa Prezes Katowickiego Oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNA W WARUNKACH PUBLICZNEGO DOSTĘPU DO INFORMACJI O PRZESTRZENI Od chwili sformułowania w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 roku szeroko rozumiany cel spójności staje się coraz wyraźniejszym przesłaniem dla polityk Unii Europejskiej. Początkowo ograniczony do dwóch składowych spójności ekonomicznej i społecznej, począwszy od 1988 roku uzyskał odpowiednie regulacje prawne, które pozwalały na przydzielanie jego realizacji coraz większych środków z unijnego budżetu. Po kilkunastu latach funkcjonowania rozszerzony został w projekcie Traktatu Lizbońskiego w trzecią składową spójność terytorialną. Niezależnie od dzisiejszych wątpliwości i pojawiających się krytycznych ocen, dotyczących pewnych mielizn polityk wdrażających cele spójności, nie można nie doceniać wagi, wzmocnionego przez nie, podejścia geograficznego do problemów rozwoju Unii. Przede wszystkim pozwoliło ono na dostrzeżenie zróżnicowania regionów europejskich i sformułowania strategii, które, niezależnie od często dziś krytycznej oceny ich skuteczności bądź efektywności, miały na celu niedopuszczenie do pogłębiania się tych zróżnicowań. Trudno jest ocenić, jak wyglądałaby dziś Unia bez polityki spójności. Z pewnością jednak żywotność idei europejskiej właśnie jej wiele zawdzięcza. Niezależnie bowiem od dużych kosztów tej polityki, niesie ona ze sobą silne przesłanie jedności i wspólnoty, które ma duży potencjał polityczny, zarówno w krajach będących donorami jak też, co oczywiste, u jej beneficjentów. Polityka spójności sprzyjała konwergencji regionów Unii w ciągu ponad dwudziestolecia jej realizacji spadła bezwzględna liczba regionów biednych, o najniższym poziomie PKB per capita. Zapewniła też dostęp do dóbr publicznych, których wielu regionom nie mógłby zapewnić rynek czy polityka krajowa wydajnych sieci transportowych, znaczącej redukcji zagrożeń środowiska, inwestycji w edukację, kompetencje i innowacje. Za znaczące osiągnięcie polityki spójności uważa się też wypracowany przez lata system jej realizacji, w postaci wielopoziomowego systemu zarządzania, opartego na odpowiedzialności i partnerstwie. Uważa się, że system ten zarówno stymuluje rozwój poprzez współpracę pomiędzy podmiotami na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym, jak też wzmacnia poczucie tożsamości europejskiej u obywateli i zainteresowanie realizacją wspólnej polityki unijnej u władz różnych szczebli. Z drugiej jednak strony podnosi się fakt, że kraje będące przez lata największymi beneficjentami polityki spójności, jak Grecja, Irlandia, Portugalia okazały się gospodarkami mało odpornymi na zjawiska kryzysowe, i w konsekwencji mało stabilnymi. Śląskie Studia Regionalne 9

10 Fakty te sprzyjają krytyce tej polityki, nasilającej się wraz z postępem przygotowań nowego budżetu Unii. Znamienne jest, że polityka spójności w swej zasadzie nie jest kwestionowana, ale zarzuca się jej zbyt wysokie koszty lub zbyt niską efektywność w zależności od tego, czy krytyka pochodzi od jej donora czy od beneficjenta. Krytycy polityki spójności zarzucają jej przede wszystkim zbyt zbiurokratyzowany sposób implementacji i piętno praktyki sprawiedliwego zwrotu (tzw. logika juste retour ) w redystrybucji środków, wynikającej z rosnącej roli wkładu państw członkowskich do budżetu Unii. Polega ono na takim manewrowaniu realizowanymi priorytetami, aby każdy kraj członkowski zbliżał się do stanu równowagi pomiędzy wpłatami a wypłatami z unijnej kasy. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna pozostanie kluczowym przesłaniem nowej strategii Unii na nadchodzącą dekadę. Po nieudanej implementacji strategii lizbońskiej Komisja Europejska ogłosiła strategię Europa 2020, mającą przygotować gospodarkę Unii na nowe dziesięciolecie. Strategia Europa 2020 podkreśla rolę europejskiej polityki spójności jako podstawowego mechanizmu umożliwiającego osiągnięcie priorytetowych celów wzrostu inteligentnego, trwałego i sprzyjającego integracji społecznej w państwach członkowskich i ich regionach. Wskazuje też na konieczność większej koncentracji na priorytetach strategicznych oraz potrzebie innowacyjnych rozwiązań finansowych wspierających realizację tych celów. Spójność wydaje się więc trwałym dorobkiem polityki Unii i tak jest też postrzegana z zewnątrz wiele krajów czy ponadnarodowych ugrupowań dostrzega w niej atrakcyjny wzorzec dla kształtowania własnych polityk. Mimo postulowanej potrzeby reform tej polityki po roku 2013, umacniane przez nią terytorialne podejście do problematyki rozwoju pozwala na pełniejsze wykorzystanie istniejącego potencjału i zmniejszenie trwałego wykluczenia społecznego poprzez równolegle prowadzone interwencje zewnętrzne oraz wielopoziomowe zarządzanie. Włączanie władz terytorialnych skutkuje lepszym adresowaniem i efektywniejszym wykorzystaniem środków. Należy podkreślić, że państwa członkowskie Unii bardzo opierały się przyznaniu Komisji Europejskiej uprawnień w zakresie rozwoju przestrzennego. Stąd czynnik terytorialny stał się explicite składową polityki spójności dopiero względnie niedawno. Tym niemniej należy dorozumiewać, że terytorialność była wpleciona w idee spójności ekonomicznej i społecznej, poprzez wskazywanie konieczności zmniejszania zróżnicowań, wzmacniania konkurencyjności i promocji zasad trwałego rozwoju. Czynnik geograficzny zapewniał wartość dodaną tym politykom. Generalnie, unikalnym walorem podejścia terytorialnego jest zwiększanie stopnia koordynacji polityk oraz zwiększanie ich efektywności i skuteczności. Oprócz kosztów podwyższania zdolności do sprawnego zarządzania na wszystkich poziomach, od europejskiego po lokalny, cele spójności terytorialnej nie wymagają żadnych dodatkowych środków. Za to zapewniają lepsze wykorzystanie środków przeznaczanych na realizację innych celów. Wobec tak znaczącej i wciąż rosnącej roli paradoksem jest, że sposób rozumienia, czy też definiowania spójności terytorialnej był przez lata dość dowolny, w każdym razie nie było w tym względzie obowiązującej, jednolitej wykładni. Sam termin był jednak na tyle nośny politycznie, że zjednywał i przekonywał do wspierania polityk, które deklarowały realizację tak określonego celu. 10 M. Borsa Spójność terytorialna w warunkach publicznego...

11 Dziś po długotrwałej dyskusji przeprowadzonej nad propozycjami zielonej księgi na temat spójności terytorialnej, można przyjąć następującą ramową definicję tego pojęcia: Terytorialna spójność odnosi do sytuacji gdzie polityki zmniejszające zróżnicowania, podwyższające konkurencyjność i promujące trwały rozwój zyskują wartość dodaną przez tworzenie spójnych pakietów, uwzględniających specyfiki miejsca ich wdrażania, określone okoliczności i ograniczenia, teraz i w przyszłości. Terytorialna polityka spójności odnosi się do działań promujących dobre zarządzanie terytorialne, mające na celu osiągnięcie tejże spójności. Europejska polityka spójności terytorialnej w szczególności odnosi się do takich działań podejmowanych przez instytucje UE 1. Istotny wkład w kształtowanie poglądów na spójność terytorialną wniósł raport dr. Fabrizia Barki 2, przygotowany na zlecenie Komisji Europejskiej jako niezależne sprawozdanie na temat skuteczności dotychczasowej polityki spójności, zakończone propozycjami jej reform po 2013 roku. W przygotowaniu Raportu uczestniczyli eksperci ze środowisk akademickich oraz politycy. Zidentyfikowano w nim podstawowe wyzwania i propozycje priorytetów, a także zalecenia dotyczące kluczowych elementów procesu administrowania polityką spójności. Raport Barki zaznacza brak rzetelnej oceny dotychczasowej polityki spójności, gdyż większość ocen pochodzi od kreatorów tej polityki, a więc trudno w nich o obiektywność. Mimo to raport stwierdza, że istnieją wystarczająco udokumentowane powody, zakorzenione w teorii ekonomicznej i politycznej ocenie obecnego stanu Unii Europejskiej, by przeznaczała ona dużą część swojego budżetu na zapewnienie europejskich dóbr publicznych poprzez strategie rozwojowe ukierunkowane terytorialnie 3, nakierowane zarówno na kluczowe cele ekonomiczne jak i społeczne. Zdaniem raportu polityka spójności zapewnia właściwą podstawę dla wdrażania takich strategii, lecz wobec istniejących wyzwań potrzeba jej kompleksowej reformy. Wskazuje na potrzebę silnej polityki (traktując to jako odnowę pierwotnych idei założycieli Unii), koncentracji priorytetów, kluczowych zmian w sposobie zarządzania oraz kompromisu na wysokim szczeblu politycznym, szczególnie w kwestii projektowania budżetu Unii. Podkreśla też, że wobec niektórych wyzwań ekonomicznych i politycznych część reform powinna być wprowadzona już w obecnym okresie programowania. Według Barki w polityce ukierunkowanej terytorialnie interwencje publiczne polegają na wykorzystaniu wiedzy lokalnej i podlegają weryfikacji uwzględniającej powiązania pomiędzy poszczególnymi lokalizacjami. Raport uważa, że jest to lepsze od strategii alternatywnych, które nie uwzględniają aspektu terytorialnego, przez co nie udaje im się zintegrować działań. Takie strategie błędnie zakładają, że państwa członkowskie same dokonają integracji działań lub że może to nawet nastąpić w wyniku wyborów dokonywanych przez wybrane podmioty prywatne. Raport podkreśla, że takie błędne rozumowanie było jedną z przyczyn obecnego kryzysu. Zdaniem Raportu istnieją silne argumenty dla przeznaczania dużej części budżetu Unii na strategie uwarunkowane terytorialnie (place-based). Przede wszystkim służy to 1 wg Andreas Faludi Territorial Cohesion under the Looking Glass, 2 Fabrizio Barca An Agenda for the Reformed Cohesion Policy, A place-based approach to meeting European Union challenges and expectations, Independent Report, April 2009, 3 F. Barca w swym raporcie konsekwentnie używa sformułowania place-based strategies. Śląskie Studia Regionalne 11

12 wspieraniu procesu ujednolicenia rynków, umacnianiu wspólnej waluty oraz łagodzi skutki obserwowanej erozji wpływu państwa na przemiany ekonomiczne. Wychodzi też naprzeciw oczekiwaniom obywateli Europy, by każdy miał dostęp do korzyści ekonomicznych ujednolicenia, miał równy dostęp do zrodzonych stąd szans, jak również jednakowe możliwości radzenia sobie z ryzykiem i zagrożeniami. Barka widzi dużą rolę Państw członkowskich, które jego zdaniem powinny móc dostosowywać sposób interwencji do swego specyficznego kontekstu. Wskazuje też na potrzebę podjęcia procesu określenia społecznie uzgodnionych standardów dla konkretnych aspektów dobrobytu, do których ludzie przywiązują najwyższą wagę. Traktuje to jako rodzaj społecznej umowy miedzy Unią a jej obywatelami. W polityce spójności widzi przesłanie całej Unii i jej poszczególnych instytucji, jako że dopiero na tym szczeblu uwidacznia się ich przewaga nad poszczególnymi państwami. Unia jest w stanie lepiej uwzględniać współzależności transgraniczne, które stają się coraz ważniejszym czynnikiem jej wzrostu w miarę pogłębiania integracji. Polityka prowadzona na szczeblu unijnym jest też bardziej odporna na działania licznych grup nacisku, zniekształcających kierunki i cele polityki Unii, które jednak przeważnie działają w zasięgu ograniczonym terytorialnie. Raport Barki podkreśla konieczność jednoznacznego rozróżnienia w polityce Unii interwencji skierowanych na wzrost dochodu i rozwój (cele efektywnościowe ) od tych skierowanych na zmniejszenie nierówności (cel inkluzji społecznej ) oraz od monitorowania i oceny wyników. Koncentracja na ograniczonej liczbie kluczowych priorytetów mogłaby doprowadzić do uzyskania masy krytycznej interwencji, a przez to pewniejszego osiągnięcia powszechnie zaakceptowanych priorytetów. Sprzyjałoby to sukcesowi politycznemu a Komisji umożliwiło lepsze wykorzystanie jej zasobów ludzkich dla odgrywania bardziej strategicznej roli. Tezy Raportu Barki, oparte na koncepcji strategii ukierunkowanej terytorialnie (place-based), bazują na podejściu określanym przez OECD nowym paradygmatem polityki regionalnej, które było wdrażane w licznych regionach świata w ostatnich dziesięcioleciach. Celem tego podejścia jest równoczesne zredukowanie zarówno trwałej nieefektywności, polegającej na niepełnym wykorzystaniu zasobów, jak i trwałego wykluczenia społecznego, objawiającego się nadmierną liczbą obywateli, których dochód oraz inne wskaźniki dobrobytu są niższe niż przyjęty w danym miejscu standard. Obszary interwencji (terytoria, których dotyczą strategie) delimitowane są przez pryzmat funkcjonalności czyli jako regiony, w których określone zbiory cech istotnych dla rozwoju wpływają na rozwój silniej niż w przypadku regionów o większej lub mniejszej wielkości. Wspieranie harmonijnego rozwoju, zmniejszanie dysproporcji pomiędzy regionami czy też ograniczanie ich zacofania następuje poprzez realizację polityki spójności. Obszar może wymagać interwencji z zewnątrz w odpowiedzi na niedoskonałości rynkowe (market failures) i polityczne (government failures). Często dane miejsce może być uwikłane w samonapędzającą się spiralę nieefektywności w wyniku złej polityki lokalnych elit, ignorującej czynniki niesprzyjające ich interesom. Społeczne wykluczenie może wynikać ze specyficznego dziedzictwa obszaru. Interwencja poli- 12 M. Borsa Spójność terytorialna w warunkach publicznego...

13 tyczna polega na dostarczeniu zintegrowanych pakietów dóbr i usług społecznych, w celu zapoczątkowania zmian instytucjonalnych, poprawy dobrobytu mieszkańców i produktywności przedsiębiorstw oraz promowanie innowacyjności. Charakter i ilość dóbr i usług powinny wynikać z potrzeb konkretnych obszarów, określanych poprzez agregację lokalnych preferencji oraz wiedzy i uwzględnianie powiązań z innymi obszarami. Powstawanie aglomeracji, traktowanych jako zespół synergicznych zjawisk i procesów napędzających rozwój stanowi sumę decyzji podmiotów publicznych jak i prywatnych. Decyzje publiczne nieodmiennie dokonywane są w warunkach niedostatku informacji odnośnie szczegółowych kierunków i efektywności procesów aglomeracji i niepewności co do tego, które aglomeracje powinny być wspierane. Co więcej, w tym samym czasie mamy do czynienia z naciskiem prywatnych interesów na proces podejmowania decyzji. Ta sytuacja wymaga ostrożnego podejścia do interwencji publicznych oraz konieczności ich weryfikacji i oceny pod względem oddziaływania terytorialnego. Wymaga też umożliwienia wszystkim zainteresowanym równego dostępu do informacji na ich temat oraz wyrażenia ewentualnego sprzeciwu. Podejście ukierunkowane terytorialnie pozwala osiągnąć powyższe cele, pod warunkiem podjęcia specyficznych działań nakierowanych na właściwy obieg informacji. Tak więc kwestia dostępu do informacji nabiera szczególnego znaczenia w miarę wzrostu znaczenia polityki spójności terytorialnej. Łączy się ona dodatkowo z problemami w zakresie wdrażania i upowszechniania szeroko propagowanej idei planowania zintegrowanego, z obserwowanym brakiem społecznego zaufania i zrozumienia dla samej istoty planowania (a nawet prostej koordynacji) działań w przestrzeni, brakiem zrozumienia dla nadrzędności celu publicznego, a nawet pogłębiającym się kryzysem skuteczności podstawowej koordynacji przestrzennej działań inwestycyjnych ze strony planowania przestrzennego. Wskazuje to na konieczność poszukiwania nowych pól i metod komunikacji społecznej w tym zakresie. Fragmentacja i atomizacja polityk różnych szczebli władzy w odniesieniu do danego terytorium jest przejawem szerszego kryzysu skuteczności państwa. Towarzyszy mu wzrost znaczenia działań podejmowanych przez instytucje prywatne, które ze swej natury są rozproszone i zatomizowane, a ponadto mają często konkurencyjne wobec siebie cele. Ta sytuacja nie sprzyja rozwojowi polityk typu top-down, którą jest ze swej istoty polityka spójności terytorialnej. Rozwój cywilizacji informacyjnej i społeczeństwa obywatelskiego, przejawiający się istotnym ułatwieniem dostępu do informacji, owocuje też zmiennością wzorców kulturowych, aspiracji i dążeń społecznych. Wszystko to składa się na niestabilność sytuacji i procesy określane mianem przemian paradygmatu w różnych dziedzinach życia społecznego. W tej sytuacji przewartościowaniu ulegać muszą instrumenty wdrażania polityki odnoszącej się do danego terytorium. Polityka spójności terytorialnej jest ze względu na swoje źródła wdrażana poprzez bezpośrednie inwestycje publiczne lub poprzez środki ekonomiczne, jakimi de facto są granty pochodzące z programów Unii Europejskiej. Ponadto do dyspozycji są tradycyjne środki prawne i struktury organizacyjne istniejące w każdym państwie, które w zasadzie nie są koordynowane ze szczebla Unii. Do tej grupy należą też specyficzne środki nakazowo-zakazowe w postaci planów zagospodarowania przestrzennego oraz niewiążących swymi ustaleniami analiz Śląskie Studia Regionalne 13

14 i badań przestrzennych, prowadzonych w każdym kraju, ale też na szczeblu Unii przykładem jest tu szeroko zakrojony program ESPON. Jednak wszystkie te instrumenty nie są wystarczające wobec przedstawionych wcześniej wyzwań, w związku z czym na coraz bardziej znaczący instrument polityki wyrasta doskonalenie metod uspołecznienia procesów politycznych i ich wdrażania przy szerokim wsparciu instrumentami komunikacji społecznej i narzędziami informacyjnymi. Pojawiają się nowe pojęcia, jak gospodarka oparta na wiedzy, gdzie wiedza traktowana jest jako produkt, przechodząc podobne fazy produkcji, dystrybucji i wdrożenia. Potwierdzone Nagrodą Nobla badania symetrii dostępu do informacji 4 doprowadziły do rozwoju nowych dziedzin, jak ekonomia informacji czy technologia lub inżynieria wiedzy. Rodzą się też nowe możliwości, związane z technologią informacyjną, zwłaszcza w odniesieniu do informacji o cechach terytorialnych informacji o przestrzeni. Tak więc informacja i wiedza stają się kluczowe w kształtowaniu oraz implementacji polityk adresowanych terytorialnie lub mających istotne skutki terytorialne, bądź wprost dotyczących ochrony lub przekształcania przestrzeni. Trend ten można wykorzystać dla poprawy skuteczności tych polityk, zwłaszcza wobec niskiej skuteczności innych, bardziej formalnych instrumentów, jak na przykład procedury prawne. Wydaje się więc, że warto też w interesie publicznym modelować te trendy, rozwijając środki tworzenia i udostępniania informacji oraz rozszerzania społecznej wiedzy na temat aglomeracji cech i procesów dotyczących specyficznych terytoriów. Skutkiem tych działań będzie rozszerzanie zrozumienia i wzrost partycypacji społecznej w zarządzaniu terytorialnym. Zagadnienia te dostrzeżone zostały także w podejmowanych w Polsce pracach nad przygotowaniem programowych dokumentów związanych z rozwojem terytorialnym. Na przykład w projekcie koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 wskazuje się, że system instytucjonalny wspomaga, a w rzeczywistości warunkuje właściwą i efektywną realizację zamierzeń w zakresie polityki przestrzennej. Określa się tam też podstawowe elementy systemu instytucjonalnego oraz formułuje propozycje ewolucji w tym zakresie. Znamienne, że do instrumentów o podstawowym znaczeniu w tym względzie zalicza się ogólnodostępny system monitoringu zagospodarowania przestrzennego oraz realizacji polityki przestrzennej, dostarczający informacje do podejmowania decyzji o charakterze zarządczym na wszystkich szczeblach władzy. Przewiduje się też program edukacji społeczeństwa w zakresie możliwości wykorzystywania informacji o stanie zagospodarowania przestrzeni i specjalną politykę informacyjną w zakresie planowania przestrzennego. Szczegółowe określenie sposobu wdrażania zapisów KPZK wzmacnia funkcję koordynacyjną prowadzonej na jej podstawie polityki przestrzennej państwa, zarówno wobec innych polityk publicznych ukierunkowanych sektorowo, jak i działań operacyjnych podejmowanych przez podmioty spoza sektora publicznego. Proponowane działania odnoszą się do szeregu znaczących polityk, w tym: miejskiej, rozwoju obszarów wiejskich, obszarów przygranicznych, obszarów morskich, polityki ekologicznej, transportowej, gospodarki wodnej, energetycznej i obrony narodowej 5. 4 Akerlof, Spence, Stiglitz. 5 Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 projekt, (KPZK), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa M. Borsa Spójność terytorialna w warunkach publicznego...

15 Tak więc obok zagadnień stanu wiedzy, czemu dotąd poświęcano najwięcej uwagi, wzrasta rola zagadnień przepływu wiedzy, jako niezależnej dziedziny badań i praktyki. Obok tego co wiemy, pojawia się kwestia co chcemy lub powinniśmy przekazać i upowszechnić, co faktycznie przekazujemy i jak to jest rozumiane, jak wartościowane i jak wpływa na faktyczne zachowania. Są to istotne kwestie typowo polityczne jak przekonywać, jak zjednywać sojuszników, jak rozszerzać ich partycypację, a w efekcie jak wzmacniać demokrację i poprawiać spójność terytorialną Unii. Tak więc rozwój polityki spójności terytorialnej wymagać będzie równoległego z przekształcaniem jej celów i kierunków rozwoju metod praktycznego działania. Spowodować to może istotne przewartościowania instrumentów implementacyjnych, w postaci narzędzi dostarczania informacji, budowania wiedzy, modelowania pojęć i kształtowania postaw społecznych. Wszystko to może mieć istotny wpływ na strukturę i wzajemne zależności polityk spójności a także innych działań odnoszących się do poszczególnych terytoriów i ogólnie do europejskiej przestrzeni. Śląskie Studia Regionalne 15

16 Małgorzata Hanzl Instytut Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej TECHNOLOGIE INFORMACYJNE JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGANIA DEBATY PUBLICZNEJ O KIERUNKACH ROZWOJU WSTĘP Podstawowym zadaniem partycypacji społecznej w procesie rozwoju jest zapobieganie powstawaniu konfliktów na ich wczesnym etapie. Konflikt stanowi integralną część procesu planowania, jest jego oczywistym elementem. Prowadzenie procesu planowania w sposób, który wśród uwarunkowań uwzględnia nie tylko fizyczne aspekty przestrzeni ale również charakterystykę społeczności lokalnej, jej preferencje rozpoznane w drodze dialogu, kontynuacja wspólnej pracy nad projektem zakończona opracowaniem rozwiązań możliwych do przyjęcia i akceptowanych przez mieszkańców jest w warunkach rozwijającego się społeczeństwa obywatelskiego oraz kadencyjności władzy jedyną szansą uzyskania trwałego i zrównoważonego rozwoju. Program rozwoju konstruowany z udziałem lokalnej społeczności jest wyrazem woli większości, uzgodnionej i ustalonej jako wynik debaty. Współczesna teoria planowania wskazuje na wzrost roli komunikacji i debaty w procesie planistycznym (Healey 1997). Podstawy filozoficzne teorii planowania komunikacyjnego wywodzą się z filozofii działania komunikacyjnego 6 Jürgena Habermasa i Karla-Otto Apela. Zgodnie z tą teorią Słuszność normy jest uzasadniona jedynie subiektywnie poprzez argumentację pomiędzy jednostkami, w dialektyce. Słuszność prawa do racji stanowienia norm zależy od wzajemnego zrozumienia osiągniętego przez jednostki w wyniku wspólnego rozważenia istotnych argumentów 7. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego związany jest ze wzrostem świadomości społecznej. Człowiek masowy, którego opisuje hiszpański filozof José Ortega y Gasset w słynnej książce Bunt mas ( ) jest świadom swojej wartości i chce działać. Jednym z podstawowych obszarów działania społeczności jest kształtowanie środowiska życia jednostek co pozostaje istotą projektowania uczestniczącego, zdefiniowanego przez Sanoffa (2007) jako zachowanie zmierzające do wytworzenia siły pozwalającej na zmiany w tworzeniu i zarządzaniu środowiskiem życia ludzi. Sanoff (2007) wskazuje na następującą prawidłowość ( ) siła (podejścia uczestniczącego uzupełn. autorki) leży w stawaniu się ruchem który przecina tradycyjne profesjonalne 6 communicative action 7 The validity of a norm is justified only intersubjectively in processes of argumentation between individuals; in a dialectic. The validity of a claim to normative rightness depends upon the mutual understanding achieved by individuals in argument Wikipedia, sprawdzone Opublikowana po raz pierwszy w 1930, w języku angielskim w M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

17 bariery i uwarunkowania kulturowe. Jego korzenie szukać można szukać w ideałach demokracji uczestniczącej, gdzie kolektywne podejmowanie decyzji jest w dużym stopniu zdecentralizowane i odbywa się w wszystkich odłamach społeczności, tak iż wszystkie jednostki zdobywają umiejętności niezbędne do brania udziału w życiu publicznym i mogą w sposób efektywny uczestniczyć w różny sposób w podejmowaniu wszystkich decyzji, które ich dotyczą. Fischer i inni (2005) 9 wskazuje na inny czynnik sprzyjający podejściu partycypacyjnemu, który został opisany jako inteligencja zbiorowa collective intelligence. Inteligencja zbiorowa (CI) (jest uzupełn. autora) wspólnym poglądem, który kształtuje się poprzez wzajemne oddziaływanie w grupie. Rezultat staje się pełniejszy i nabiera większej rangi niż suma poglądów indywidualnych. Jednostki, które angażują swój potencjał intelektualny we wspólnie podejmowane działania ( ) współtworzą inteligencję zbiorową. (Atlee 2003) 10 Gwałtowny rozwój Internetu zjawisko Web 2.0 dla którego istotą jest aktywność użytkowników, może być postrzegane jako inny aspekt trendu opisanego powyżej. Web 2.0 został po raz pierwszy zdefiniowany przez O Reilly ego (2005) poprzez cechy charakterystyczne, wśród których na pierwszym miejscu znalazło się określenie sieć jako platforma. Definicja Kaye (2006) za Stern H. określa Web 2.0 jako sieć, która pozwala na wprowadzanie danych inaczej niż Web 1.0, który był określany jako sieć tylko do odczytu co podkreśla aktywność użytkowników jako rdzeń zjawiska. Obecnie eksperci mówią o trzeciej generacji Internetu, określając tym mianem takie elementy jak sieciowe bazy danych, aplikacje inne niż przeglądarki internetowe, technologie AI (artificial intelligence), semantykę Internetu, Geospatial Web, a także wykorzystanie grafiki trójwymiarowej jako medium przekazu 11. METODOLOGIA Opowiedz mi zapomnę, pokaż mi zapamiętam, zaangażuj mnie zrozumiem (przysłowie chińskie) Rozwój e-społeczeństwa efekt rozwoju nowych technologii implikuje dostępność danych dotyczących zagadnień planistycznych. Witryny tekstowe, z interakcją zapewnioną za pośrednictwem odnośników do innych stron, są niewystarczające w sytuacjach wymagających wykorzystania map i planów dla prezentacji danych. Dwuwymiarowy rysunek planu pozostaje prawnie uznanym sposobem prezentacji regulacji w zakresie planowania przestrzennego. Informacja kierowana do laików powinna być jednakże zrozumiała dla osób bez przygotowania fachowego, stąd potrzeba zastosowania dodatkowych form prezentacji. Współczesne technologie informacyjne oferują niezbędne narzędzia potrzebne dla kreacji wizji miasta. Modele trójwymiarowe łatwe w odbiorze pozwalają odbiorcom nieprofesjonalnym na zrozumienie złożonych zagadnień planistycznych. Internet 9 Cytat za Sanoff 2007: Fischer, G, Giaccardi, E, Eden, H, Sugimoto, M and Ye, Y (2005) Beyond binary choices: integrating individual and social creativity Human-Computer Studies Vol e Cytat za Sanoff 2007: Atlee, T (2003) The Tao of democracy The Writers Collective, Cranston, RI Śląskie Studia Regionalne 17

18 wykorzystywany jest jako narzędzie komunikacji w podejmowaniu decyzji przez grupy robocze. Metody pracy, rozwijane w sieciach lokalnych, zostały z powodzeniem przetransponowane do sieci globalnej. Wykorzystują modele świata rzeczywistego, w tym bazy danych GIS (Jankowski, Nyerges 2001). Różne rodzaje Różne partycypacji rodzaje w sieci partycypacji można sklasyfikować w sieci można w analogii sklasyfikować do drabiny w analogii d partycypacji Susan Arnstein 12. Najniższy szczebel drabiny opisuje całkowicie pasywne partycypacji Susan Arnstein 12. Najniższy szczebel drabiny opisuje całkowicie zachowanie związane z publicznym prawem do wiedzy. Interaktywność pojawia się zachowanie związane z publicznym prawem do wiedzy. Interaktywność pojaw na szczycie drabiny jako partycypacja w podejmowaniu decyzji. szczycie drabiny jako partycypacja w podejmowaniu decyzji. Rys. 1. Drabina e-partycypacji (Kingston 2002). Wzrastająca partycypacja Podejmowanie decyzji online PPGIS Komentarze online Usługi Fora dyskusyjne Bariera komunikacyjna Ankiety online 2 kierunki 1 kierunek Poziom komunikacji Strony WWW Rys.1. Drabina e-partycypacji (Kingston, 2002). W schemacie zaproponowanym przez naukowców z Leeds najniższy szczebel stanowi W pasywne schemacie dostarczanie zaproponowanym informacji a przez najwyższy naukowców to systemy z wspomagania Leeds najniższy szczebe decyzji działające pasywne za dostarczanie pośrednictwem informacji sieci Internet a najwyższy (Jankowski, to Nyegerges systemy wspomagania 2001, Kingston 2002). pośrednictwem sieci Internet (Jankowski, Nyegerges 2001, Kingston 2002). decyzji dzi Schemat opracowany przez naukowców z CASA, London (rys. 2) bierze pod uwagę również Schemat projektowanie opracowany przez przez lokalne naukowców społeczności z CASA, oraz wirtualne London (Rys. światy. 2) Takie bierze pod uwag działania mogą projektowanie angażować przez większą lokalne ilość społeczności uczestników niż oraz systemy wirtualne wspomagania światy. Takie działa decyzji (Hudson-Smith angażować i większą inni 2002). ilość uczestników niż systemy wspomagania decyzji (Hudso inni, 2002). Wzrastająca partycypacja Wirtualne światy Wirtualne studio projektowe Projekt dla gminy Systemy wspomagania decyzji online Ankiety online Dyskusje online 12 Słynny schemat Susan Arstein opublikowany został w 1969 r., The ladder of citizen participation, Journal of Institute of American Planners, Bariera Vo.35(4), komunikacyjna s ; fig. s. 216 (Healey 1997, s. 26). Usługi online 18 M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania... Rys.2. Rozszerzona drabina e-partycypacji (Hudson-Smith I inni, 2002 za Kingston, Wzrastająca komunikacja 2 kierunki 1 kierunek

19 pośrednictwem sieci Internet (Jankowski, Nyegerges 2001, Kingston 2002). Schemat opracowany przez naukowców z CASA, London (Rys. 2) bierze pod uwagę projektowanie przez lokalne społeczności oraz wirtualne światy. Takie działani angażować większą ilość uczestników niż systemy wspomagania decyzji (Hudsoninni, 2002). Rys. 2. Rozszerzona drabina e-partycypacji (Hudson-Smith i inni 2002, za Kingston 2002). Wzrastająca partycypacja Wirtualne światy Wirtualne studio projektowe Projekt dla gminy Systemy wspomagania decyzji online Ankiety online Dyskusje online Bariera komunikacyjna Usługi online Rys.2. Rozszerzona drabina e-partycypacji (Hudson-Smith I inni, 2002 za Kingston, 20 Wzrastająca komunikacja 2 kierunki 1 kierunek Rys. 3. Partycypacja sieciowa klasyfikacja. Schemat autor (2009), wykorzystano układ schematu zaproponowany przez Hudson-Smith i innych (2002). 12 Słynny schemat Susan Arstein opublikowany został w 1969, The ladder of citizen participation, J Institute of American Planners, Vo.35(4), s ; fig. s. 216 (Healey 1997, s.26) Rys.3. Partycypacja sieciowa - klasyfikacja. Schemat autor (2009), wykorzystano układ schematu zaproponowany przez Hudson-Smith i inni (2002). Zaproponowana typologia partycypacji sieciowej opisuje różne stopnie uczestnictwa społecznego, w zależności od formy komunikacji, poziomu komunikacji oraz grupy zaangażowanych osób (Rys.3). Odbiorcy i nadawcy komunikacji mogą wymieniać się rolami. Różne rodzaje komunikacji wykorzystują różne kanały przepływu informacji. W prawidłowo działającym systemie funkcje techniczne związane ze wstępnym przygotowaniem danych i ich dostarczaniem powinny odbywać się w tle. W zrealizowanych systemach funkcje te są najważniejsze, co wynika z ich eksperymentalnego charakteru. Współcześnie stosowane metody służą zaspokojeniu podstawowej potrzeby pasywnego Śląskie Studia Regionalne dostarczania informacji na tematy związane z planowaniem rozwoju, jak również 19 wynikającego z wymogów ustawowych obowiązku zapewnienia dostępu do dokumentów stanowiących prawo lokalne. Rysunki miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań w formie plików pdf lub jpg umieszczane są w tzw. Biuletynach Informacji Publicznej równolegle z tekstami uchwał. Dotyczy to również

20 Zaproponowana typologia partycypacji sieciowej opisuje różne stopnie uczestnictwa społecznego, w zależności od formy komunikacji, poziomu komunikacji oraz grupy zaangażowanych osób (rys. 3). Odbiorcy i nadawcy komunikacji mogą wymieniać się rolami. Różne rodzaje komunikacji wykorzystują różne kanały przepływu informacji. W prawidłowo działającym systemie funkcje techniczne związane ze wstępnym przygotowaniem danych i ich dostarczaniem powinny odbywać się w tle. W zrealizowanych systemach funkcje te są najważniejsze, co wynika z ich eksperymentalnego charakteru. Współcześnie stosowane metody służą zaspokojeniu podstawowej potrzeby pasywnego dostarczania informacji na tematy związane z planowaniem rozwoju, jak również wynikającego z wymogów ustawowych obowiązku zapewnienia dostępu do dokumentów stanowiących prawo lokalne. Rysunki miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań w formie plików pdf lub jpg umieszczane są w tzw. Biuletynach Informacji Publicznej równolegle z tekstami uchwał. Dotyczy to również opracowań o charakterze operacyjnym. Dodatkowo niektórym opracowaniom planistycznym towarzyszą wizualizacje trójwymiarowe prezentujące wizję stanu projektowanego. Zdarza się to jednak bardzo rzadko i dotyczy przede wszystkim opracowań konkursowych. Upowszechnia się wykorzystanie witryn urzędów miast/gmin dla realizacji transakcji załatwianie spraw za pośrednictwem sieci tzw. e-urząd. Systemy GIS wymagają wysokiego poziomu profesjonalizmu użytkowników i z tego względu nie zawsze sprawdzają się w planowaniu z udziałem publicznym. Prawdziwa partycypacja zachodzi w interaktywnych systemach, w których nie ma zdefiniowanej z góry hierarchii użytkowników, tak wygląda to w przypadku chatów i forów internetowych. Wirtualny świat który może wykorzystywać model świata rzeczywistego lub wizję projektu może być również formą komunikacji. Użytkownicy przyjmują postać awatarów. Mogą się komunikować, spacerować i zwiedzać wirtualną przestrzeń (Evans, Smith 2001). Podejmowane są również próby poruszania przez avatary przedmiotami w świecie wirtualnym, aby skonstruować wspólną wizję. Przykłady projektów tego rodzaju są rzadkie i funkcjonują bardziej jako eksperymenty (np. badania CASA, London), niż rzeczywista praktyki. MODELE 3D Obok statycznych ilustracji i animacji przyjmujących z góry ustalony scenariusz duże możliwości efektywnej prezentacji proponowanych rozwiązań oferuje animowana grafika 3D. Prezentacja staje się interaktywna dzięki możliwości wyboru sposobu patrzenia na obiekt. Cyfrowy model podlega zmianom w zależności od czasu i położenia użytkownika w wirtualnej przestrzeni, wybranego wariantu projektu oraz LOD (Level of Details poziomu szczegółowości) i LOOP (Level of Object Presentation poziomu prezentacji modelu), które zależą od odległości obserwatora od obiektu (Voigt i inni 2003). Wśród dostępnych standardów zapisu tego rodzaju prezentacji największą popularność zyskał VRML (Virtual Reality Modelling Language). Zapis grafiki 3D w języku XML jest aktualnie dostępny z poziomu popularnych pakietów 20 M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

21 modelowania (np. 3D Studio). Dla uzyskania zamierzonego efektu można również wykorzystać możliwości multimediów lub komercyjnych pakietów oprogramowania obsługujących VR. Miejscem wirtualnej dyskusji stał się np. model Parku Noerrebro w Kopenhadze (Holmgren i inni 2004), (Atmosphere Adobe). W witrynie poświęconej regeneracji modernistycznej zabudowy dla przedmieścia Woodberry Down w Londynie ( przygotowanej przez zespół CASA w Londynie, można było zapoznać się z trójwymiarowymi prezentacjami proponowanych rozwiązań oraz obejrzeć wirtualne panoramy osiedla (Hudson-Smith i inni 2002, oprogramowanie Viewpoint). Zastosowania praktyczne multimediów są wciąż ograniczone szybkością transferu, która nadal pozostaje niska w przypadku większości użytkowników. Stąd popularność prezentacji statycznych i animacji. Drugim ograniczeniem jest czas i koszty realizacji modelu 3D, szczególnie w ujęciu wariantowym, a następnie jego uaktualniania zgodnie z sugestiami użytkowników. SYSTEMY INFORMACJI PRZESTRZENNEJ GIS W SIECI (PPGIS) Participatory Planning Geographic Information Systems dostarczają danych posiadających odniesienie przestrzenne za pośrednictwem sieci Internet. Wspólną cechą charakterystyczną dla projektów PPGIS jest zastosowanie technologii GIS. Dane są prezentowane w sieci z wykorzystaniem systemów Internet GIS: ArcIMS, Autocad MapGuide, PostGIS, które umożliwiają prezentację danych przestrzennych bez konieczności instalowania oprogramowania po stronie użytkownika lub z wykorzystaniem prostej wtyczki (plug-in). Dane prezentowane w ten sposób to: dane ewidencyjne, demograficzne, lokalizacja obszarów inwestycyjnych, plany miejscowe, informacje dotyczące dziedzictwa kulturowego i naturalnego. System może być także interfejsem dostępu do danych multimedialnych: panoram VRML, fotografii i filmów video. Wadą większości systemów PPGIS jest interfejs, który często wymaga umiejętności technicznych obsługi systemu dla uzyskania rzeczywistego dostępu do danych. Witryny tego rodzaju są bardzo popularne również w Polsce. Rzadko jedynie jak dotychczas służą prezentacji informacji planistycznej wyjątek stanowi serwis UM Wrocławia. Umożliwienie samodzielnego manipulowania danymi jest metodą uzyskania zaangażowania użytkowników (Han, Peng 2003; Geertman 2001). Użytkownik przeszukuje dane i podejmuje decyzje o sposobie prezentacji, wykorzystując narzędzia dostępnego interfejsu, np. Witryna umożliwia prezentację wybranych warstw danych zawierających różne parametry związane z zagadnieniami zrównoważonego rozwoju, pozwala również na ich ocenę i zestawianie dla uzyskania ogólnego współczynnika, który następnie może być wykorzystywany dla oceny różnych obszarów z punktu widzenia stopnia zrównoważenia ich rozwoju (Hudson-Smith i inni 2002). Witryny dostarczające dane nieprzetworzone lub częściowo przetworzone jak statystyki sąsiedzkie pozwalają użytkownikom na pobranie danych, prezentację i obróbkę w oprogramowaniu takim jak Office ( Śląskie Studia Regionalne 21

22 Przykładem prezentującym rzeczywiste zamierzenia projektowe jest witryna przedmieścia Londynu Wandsworth. Odwiedzający może sprawdzić ostatnio podjęte decyzje i wyświetlić dane na mapie ( Niektóre strony dostępne dla zalogowanych użytkowników dostarczają danych w formatach GIS/CAD (np. Dane mogą być wykorzystywane przez specjalistów dysponujących odpowiednim oprogramowaniem i umiejętnościami. Przykładem strony, która pozwala na komentarze użytkowników na temat różnych propozycji przeobrażeń obszarów miejskich jest Virtual Slaithewaite Participatory Planning System, Slaithewaite, West Yorkshire, Great Britain (Kingston 2002), opracowana w Centre for Computational Geography, Leeds. Wcześniej wprowadzone komentarze innych użytkowników są widoczne co pozwala na łatwiejsze wyrobienie sobie własnej opinii. Wśród różnorodnych eksperymentów występują też takie, które wykorzystują kilka technik, np. SUCoD, oferujący prezentacje form krajobrazu miejskiego z różnych okresów historycznych (Han, Peng 2003). Trójwymiarowa wizualizacja jest dostępna po wybraniu elementów planu i okresu czasu. System pozwala użytkownikowi na stawianie pytań i pozyskiwanie danych, które mogą być wykorzystywane dla dalszych analiz. System wykorzystuje wizualizacje 3D i GIS. Prezentacja została przygotowana z wykorzystaniem języka VRML i Java. Wymagana jest instalacja oprogramowania Cortona VRML Client dla uzyskania dostępu do modelu. Ovi Maps Player API 13 przygotowany przez Nokię pozwala na tworzenie własnych aplikacji mapowych, w tym w trzecim wymiarze i udostępnianie ich na różnych serwisach i platformach (również wykorzystując telefonię komórkową). Przykładami systemów PPGIS są również aplikacje GoogleMap i GoogleEarth, które umożliwiają tworzenie i publikowanie w sieci map użytkowników 14, a także na uzupełnianie map danymi użytkownika w formie tekstu, grafiki, zdjęć oraz obiektów trójwymiarowych modelowanych w Google Sketchup. Coraz większą popularność i możliwości zyskuje zastosowanie map jako aplikacji telefonów komórkowych jest to potencjalnie kolejna platforma, która otwiera szerokie możliwości kontaktów z mieszkańcami 15. PSS JAKO NARZĘDZIE PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ W PLANOWANIU Systemy Planowania Przestrzennego (PSS) to ogólne pojęcie opisujące oprogramowanie wspomagające planowanie urbanistyczne, które pozwala na wyświetlanie danych w formie łatwej do zrozumienia przez nieprofesjonalistów, np. Community Viz i What if (Brail, Klosterman 2001). Obie aplikacje pozwalają na symulację stanu przyszłego po wprowadzeniu parametrów opisujących stan obecny oraz uwarunkowania pla- 13 Halbherr M., Hellmis Ch Unleashing Innovation for the World with Maps podczas konferencji Where 2.0 OreillyMedia: sprawdzone Lee S.,Ron L The Evolving Geoweb podczas konferencji Where sprawdzone Halbherr M., Hellmis Ch., opus citatum. 22 M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

23 nistyczne. Podstawę do analiz stanowi model obecnego użytkowania terenu. Wśród parametrów wymaganych dla pokazania stanu przyszłego są: intensywność zabudowy, dopuszczalna wysokość budynków, usytuowanie budynków na działce oraz inne warunki zabudowy. Oprogramowanie pozwala na wizualizację alternatywnych sposobów wykorzystania terenu i ocenę oddziaływania środowiskowego, ekonomicznego i społecznego. Przykładem PPS jest również Paint the Town zastosowany przez Northeastern Illinois Planning Commission (Dieber 2003). Do lipca 2003 projekt znalazł zastosowanie w 77 gminach i 271 przedmieściach Chicago. Podczas spotkań przedstawiciele lokalnych władz i mieszkańcy wspólnie pracowali nad propozycjami wykorzystania terenu i rodzajem planowanego zagospodarowania. Narzędzie pozwoliło na prezentację prognoz, tworzenie scenariuszy i zbieranie informacji o oczekiwaniach lokalnych społeczności. Paint the Town jest systemem GIS, który ma wspomagać dyskusję. Po wprowadzeniu pożądanego rodzaju zagospodarowania system generuje informacje zwrotne charakteryzujące przyszłą populację, zabudowę i strukturę społeczną. GRY JAKO NARZĘDZIE PLANOWANA URBANISTYCZNEGO Gry są narzędziem o ogromnym potencjale edukacyjnym. Oferują możliwości generowania grafiki trójwymiarowej w czasie rzeczywistym dzięki wykorzystaniu wspomagania sprzętowego. Pozwalają na manipulację obiektami w obrębie sceny, oferują możliwość wprowadzania zmian w wirtualnym otoczeniu. Gry są najszybciej rozwijającą się gałęzią grafiki komputerowej: ich interaktywność decyduje o możliwościach edukacyjnych. Użytkownik jest nagradzany za praktyczne wykorzystanie umiejętności takich jak koordynacja ruchowa, logika, zapamiętywanie, wyobraźnia, rozwiązywanie problemów (Hanzl, Wrona 2004). Negatywne konotacje gier, które bywają postrzegane jako rozwijające agresję, są w opinii autorki bezpodstawne. Wśród gier są gry logiczne, strategiczne i wiele innych rodzajów. Dwie gry: SimCity i Cywilizacja, których idea jest zbliżona do planowania urbanistycznego, zyskały olbrzymią popularność. SimCity, wymyślona przez Williama Wrighta, jest wykorzystywana w Massachusetts Institute of Technology jako jeden z elementów w nauczaniu planowania urbanistycznego ( Podobne możliwości oferują symulacje konstruowane na użytek konkretnych projektów, wykorzystujące moduły identyczne z tymi pochodzącymi z gier sieciowych. GRY JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI W grach użytkownicy występują jako postaci avatarów, które kontaktują się z innymi użytkownikami obecnymi w tym samym czasie. Wygląd postaci zależy od preferencji użytkownika. Przykładem cyberprzestrzeni wykorzystującej technologię VRML są Active Worlds ( stanowiące kombinację interaktywnej gry z forum internetowym o bogatych możliwościach interakcji. Największym wirtualnym światem jest AlphaWorld świat podobny do miasta, w którym każdy kawałek terenu należy do pojedynczego zarejestrowanego użytkownika mieszkańca wirtualnego świata. Śląskie Studia Regionalne 23

24 Rozwój zabudowy odbywa się wokół punktu o współrzędnych 0,0, który stanowi centrum i punkt startowy wizyt w Alpha World. Inne podobne gry rozwijane ostatnio to Second Life oraz sieciowa wersja The Sims, umożliwiające tworzenie sieciowych odpowiedników rzeczywistych miejsc. Przykładem eksperymentu o podobnej funkcjonalności jest Wired Whitehall (Batty i inni 1998). Witryna umożliwia zwiedzanie centrum Londynu poprzez wybór punktów na planie, które powiązane są z fotorealistycznymi panoramami charakterystycznych miejsc w mieście. Witryna wykorzystuje mechanizmy zbliżone do Active Worlds. Zalogowani użytkownicy mogą rozmawiać ze sobą a także wykorzystywać proste gesty swoich avatarów dla komunikowania się. Dostępna jest możliwość interakcji z elementami sceny. Podejmowane są próby poruszania wirtualnymi obiektami niezależnie od własności eksperyment służył między innymi sprawdzeniu możliwości podejmowania wspólnych decyzji dotyczących kwestii związanych z zagospodarowaniem. W przypadku wirtualnej przestrzeni publicznej najlepszym miejscem dla dyskusji jest wizja przyszłego zagospodarowania. Przykładem jest Electronic Neighborhood wirtualna agora pozwalająca na komunikację i zwiedzanie miejsca wykorzystana w projekcie regeneracji otoczenia parku Noerrebro w Kopenhadze (oprogramowanie Adobe Atmosphere, projekt zespół School of Architecture, Royal Danish Academy of Fine Arts) (Holmgren et al. 2004). Projekt odbywał się równolegle jako publiczna dyskusja podczas spotkania lokalnej społeczności i w Internecie. Fotosafari zorganizowane dla uczniów lokalnych szkół miało na celu pokazanie walorów i minusów otoczenia i stało się przyczynkiem do dyskusji ( GRY SYMULACYJNE ( ) gry symulacyjne, wykorzystując model gry, naśladują rzeczywisty proces decyzyjny w sytuacji konfliktu. Gry przedstawiają, w mniej lub bardziej formalny sposób, sytuacje towarzyszące tworzeniu projektu, w oparciu o uczestnictwo społeczne jako ważny czynnik działania, w ten sposób umożliwiając wzięcie pod uwagę zachowań uczestników procesu w sytuacji konfliktu 16. (Wrona 1981) Najwcześniejsze gry symulowały konflikt rozgrywający się w mieście i dotyczyły rozdziału środków. W 1969 roku Richard Duke, uważany za jednego z wynalazców gier symulacyjnych, zaproponował grę Metropolis dla Lansing City Council, Michigan. Komputer został wykorzystany dla określenia efektów podejmowanych decyzji. W połowie lat siedemdziesiątych w późniejszej wersji gry Metro-Apex symulacja komputerowa zajęła najważniejsze miejsce. Lista ponad 200 gier symulacyjnych z obszaru architektury i urbanistyki z obszernym komentarzem zawiera opracowanie (Wrona 1981). Zmiany myśli planistycznej początku lat 80., odejście od planowania naukowego w kierunku rozwoju procesu komunikacji miało duży wpływ na kryzys zja- 16 ( ) simulation games, using game model, imitate real decision process in conflict situation. The games represent, in less or more formal way, situations accompanying project creation, base on people participation as on an important operational factor, thus allowing for taking into consideration behaviors of design participants in conflict situation. 24 M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

25 wiska modelowania w skali miasta. Partycypacja mieszkańców zyskała na znaczeniu. Role Playing Games (RPG) stały się standardową techniką rozwiązywania konfliktów. Rozwój komputerów, oprogramowania i baz danych w kolejnych dwóch dekadach wpłynął na rozwój możliwości symulacji komputerowych. Pod koniec lat osiemdziesiątych nastąpił renesans wielkoskalowych modeli miast stosowanych jako narzędzie planowania przestrzennego. W zastosowaniach praktycznych możliwości predykcyjne modeli były kwestionowane. Wczesne symulacje i gry wymagały korzystania z serwerów obliczeniowych i umiejętności, które były bardzo rzadkie. Rozwój możliwości graficznych spowodował, że symulacje stały się nie tylko dostępne i absorbujące, ale również intuicyjne i łatwe do prowadzenia, a w konsekwencji gry. W ten sposób mogły stać się formą rozrywki. Role Playing Games RPG są wykorzystywane jako technika socjologiczna wspierająca mediacje. Celem jest wspomaganie formułowania opinii przez mieszkańców w trakcie debaty. RPG są użytecznym narzędziem budowania konsensusu wykorzystywanym przez decydentów i profesjonalistów planowania. Komputer może znaleźć zastosowanie zarówno jako narzędzie symulacji jak i komunikacji. Dla uzyskania wiarygodności procesu na początku powinno zostać zorganizowane spotkanie wszystkich uczestników. Dalsze akcje mogą odbywać się z wykorzystaniem mediów elektronicznych. Procesowi powinny towarzyszyć cykliczne spotkania i możliwość rzeczywistych kontaktów dla uniknięcia anonimowości uczestników. Idea gry RPG znalazła zastosowanie w planowaniu parku krajobrazowego w Senegalu jej uczestnicy zamienili się rolami. Po okresie bycia odpowiedzialnym za obowiązki innych osób uzyskanie konsensusu stało się łatwiejsze. System GIS został wykorzystany dla śledzenia i prezentacji przebiegu projektu (D Aquino P. et al. 2003). OPROGRAMOWANIE DO WSPÓŁPRACY Nowy paradygmat partycypacji społecznej zakłada wspólną pracę wszystkich zainteresowanych dla rozwiązania danego zagadnienia (Innes, Booher 2000, Sanoff 2000). Zarówno mieszkańcy jak profesjonaliści stają się dostarczycielami i odbiorcami informacji. Taka współpraca ma miejsce w grupach projektowych i w systemach internetowych w których użytkownicy są w aktywny sposób zaangażowani w proces projektowy. W ostatnich latach obserwujemy bardzo szybki rozwój wykorzystania sieci w tym celu. Pojęcie oprogramowania do pracy w grupie (inaczej nazywanego oprogramowaniem do współpracy) zostało wprowadzone dla określenia systemów komputerowych, które wspomagają grupy ludzi zaangażowanych we wspólne zadania dostarczając interfejsu dla wspólnie użytkowanego środowiska 17. Zaliczamy tu narzędzia umożliwiające kontakty ( , komunikatory: AOL, MSN, GG), narzędzia zarządzania procesem kalendarz oraz narzędzia umożliwiające tworzenie i zarządzanie informacjami zamieszczanymi w witrynach internetowych przez wielu użytkowników równocześnie, wykorzystywane do grupowego tworzenia baz wiedzy (WikiWikiWeb, Wiki- 17 computer-based systems that support groups of people engaged in a common task (or goal) and that provide an interface to a shared environment, za Ellis, C. A., Gibbs, S. J., & Rein, G. (1991). Groupware: some issues and experiences. Commun. ACM, 34(1), 39 58, za (Hovig, Wium Lie 1993). Śląskie Studia Regionalne 25

26 pedia, Everything2). Wielką popularnością cieszą się interaktywne formy komunikacji grupowej: pokoje rozmów chat rooms i fora dyskusyjne. Pojęcie oprogramowanie społeczne opisuje platformy wirtualnych kontaktów społecznych np. sieci społeczne jak Myspace, GoldenLine, Nasza Klasa, Facebook, Twitter i inne. Pozwalają one na nieformalne kontakty w grupie i przejmują rolę tradycyjnych przestrzeni publicznych. Pozwalają (Facebook, Twitter) również na popularyzację treści znalezionych w sieci lub własnych bezpośrednio zainteresowanej grupie odbiorców. Deliberacja online opisuje interdyscyplinarną dyskusję za pośrednictwem sieci. W jej ramach odbywają się: konsultacje, głosowanie, debaty, oprogramowanie umożliwiające tworzenie społeczności sieciowych, dialog na tematy lokalne za pośrednictwem forów internetowych i chatów, a także grupowe podejmowanie decyzji z wykorzystaniem oprogramowania do pracy w grupie, np. Google. Wszystkie wymienione formy wykorzystują media elektroniczne w sposób poprawiający wzajemne zrozumienie omawianych zagadnień przez użytkowników. Według badań na temat inteligencji zbiorowej czyli inteligencji grupy lub społeczności 18 praca grupy nie jest sumą efektów pracy pojedynczych uczestników, ale dostarcza nowych wartości, które są wynikiem współpracy w ramach zbiorowości. Jak już kilkakrotnie podkreślano, komunikacji między ludźmi towarzyszy tworzenie nowych wartości (Kamiński 2002, s. 103). Warunkiem efektywności wymienionych form pracy jest ciągła aktywność uczestników i poprzez to wiarygodność prezentowanych informacji. Zgodnie z prawem Metcalfe a 19, które mówi, że im więcej osób korzysta z czegoś tym wartościowsze się to staje, potencjał stron WWW jest związany z ich popularnością. Techniki dla partycypacji społecznej w planowaniu: charette, sesje synektyczne, Brainstorming i Buzz Session, warsztaty, metoda scenariuszowa, gry symulacyjne i RPG (Wrona 1981, s. 57) mogą być z powodzeniem wykorzystywane dla partycypacji sieciowej z wykorzystaniem oprogramowania do pracy w grupie. PODSUMOWANIE Technologie informacyjne oferują nowe możliwości udziału mieszkańców w kształtowaniu procesów rozwoju. Najważniejsze zadania możliwe do osiągnięcia dzięki zastosowaniu nowych mediów to: dostarczenie platformy komunikacji, która zniweluje barierę nieprofesjonalizmu, dostarczenie narzędzia zdalnej komunikacji oraz umożliwienie zarządzania procesem, w tym jego monitoring. Niniejszy referat zawiera przegląd działań o charakterze eksperymentalnym i prototypowym różnych zastosowań IT: PPGIS, 3D modeli, platform komunikacyjnych i gier komputerowych. Większość przykładów wykorzystania IT opisywanych w literaturze pozostaje na etapie eksperymentów. Projekty weryfikują dostępne możliwości techniczne i nie są powiązane z rzeczywistymi przykładami uczestnictwa społecznego w planowaniu. Wśród 18 WWW dotyczące inteligencji zbiorowej: collectivewisdominitiative.org/; com/; sprawdzone Robert Melancton Metcalfe współwynalazca sieci Ethernet, autor Metcalfe s Law za Wikipedia free Encyclopedia, sprawdzone M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

27 przeszkód znajdują się: brak funduszy, polityka władz lokalnych i czynniki techniczne ograniczenia transferu danych lub brak sieci. W większości przypadków główną funkcją systemu jest informowanie. Technologia ułatwia również współpracę na odległość oraz udział mieszkańców w tworzeniu baz danych o mieście. Najczęściej cytowane przykłady pozostają w fazie eksperymentów. Olbrzymi potencjał leży w zastosowaniu technologii Augmented Reality, która jest obecnie testowana. Pojawiają się też pierwsze wdrożenia np. system Layar 20. Bliska przyszłość zastosowania IT w planowaniu uczestniczącym należy do technologii Web 2.0. Planowanie, które jest blisko związane z podejmowaniem demokratycznych decyzji, może łatwo stać się obszarem zastosowań narzędzi Web 2.0 takich jak: oprogramowanie do pracy w grupach roboczych, oprogramowanie do współtworzenia treści bazujące na technologii Wiki, serwisy społecznościowe, w tym ostatnio coraz popularniejsze Facebook i Twitter. Spojrzenie w przyszłość pozwala przewidywać stosowanie automatycznie tworzonej wirtualnej rzeczywistości pokazującej rzeczywisty świat razem z koncepcją projektu, dyskutowany zarówno w rzeczywistej jak i w wirtualnej przestrzeni przez grupy osób doświadczające projektu i miejsca jego lokalizacji zarówno lokalnie jak wirtualnie. Różne wykorzystanie dostępnych możliwości stanie się kwestią indywidualnego wyboru. Mitchell (2000) opisuje ten efekt jako nową ekonomię obecności : W prowadzeniu naszych codziennych transakcji odnajdziemy się nieustannie rozważających korzyści płynące z różnego stopnia obecności które są w danym momencie nam dostępne, i porównujących je z kosztami. ( ) cyfrowa infrastruktura telekomunikacyjna i wygodne przestrzenie stanowią obecnie uzupełnienie systemu, i w efekcie wprowadzają nowe możliwości i w sposób radykalny restrukturyzują porównane korzyści i koszty. BIBLIOGRAFIA 1. D Aquino P., Le Page Ch, Bousquet F, Bah A (2003) Using Self-Designed Role-Playing Games and a Multi-Agent System to Empower a Local Decision-Making Process for Land Use Management: The SelfCormas Experiment in Senegal Journal of Artificial Societies and Social Simulation vol. 6, no. 3 publikacja Batty M., Dodge M, Doyle S, Smith A (1998) Modeling Virtual Urban Environments Working Paper Series Paper 1, UCL Centre for Advanced Spatial Analysis London, January ac.uk/working_papers.htm. 3. Brail R., Klosterman R (eds.) (2001) Planning Support Systems: Integrating Geographic Information Systems, Models and Visualization Tools, ESRI Press, Redlands California. 4. Dieber M. (2003) Paint the Town, in Proceedings of The 2nd Annual Public Participation GIS (PPGIS) Conference, July 20-22nd 2003, Portland, Oregon, USA, 5. Evans S, Hudson-Smith A (2001) Information Rich 3D Computer Modeling of Urban Environments, Working Paper Series Paper 35, UCL Centre for Advanced Spatial Analysis London; August Śląskie Studia Regionalne 27

28 6. Geertman S. (2001) Participatory Planning and GIS: a PSS to bridge the gap, Environment and Planning B: Planning and Design 2001, volume 29(1) January, s Han S., Peng Z (2003) Public Participation GIS (PPGIS) for town council management in Singapore, Environment and Planning B: Planning and Design 2003, vol. 30, s Hanzl M., Wrona S (2004) Visual Simulation as a Tool for Planning Education, Computer Aided Participation Support, in Rüdiger B, Tournay B, Ørbæk H (red.) Architecture in the Network Society. Proceedings of the 22th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe The Royal Danish Academy of Fine Arts School of Architecture, Copenhagen, s Hanzl M. (2009) Potential of the Information Technology for the Public Participation in the Urban Planning w P.K. Joshi, P. Pani, S.N. Mohapartra, T.P. Singh (wyd.) Geoinformatics for Natural Resource Management, Nova Publishers, New York. 10. Healey P. (1997) Collaborative Planning: Shaping Places in Fragmented Societies University of British Columbia. 11. Holmgren S., Rüdiger B,Storgaard K, Tournay B (2004) Virtual Environment and Participatory Design The Electronic Neighbourhood - A New Urban Space in Rüdiger B, Tournay B, Ørbæk H (eds.) Architecture in the Network Society. Proceedings of the 22th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe The Royal Danish Academy of Fine Arts School of Architecture, Copenhagen, s Hudson-Smith A., Evans S, Batty M, Batty S (2002) Online Participation: The Woodberry Down Experiment, Working Paper Series, Paper 60, UCL Centre for Advanced Spatial Analysis; London; December 2002; Innes J., Booher D (2000) Public Participation in Planning: New Strategies for the 21st Century, University of California at Berkeley, Institute of Urban and Regional Development, Working Paper ; Jankowski P., Nyerges T (2001) GIS for Group Decision Making, Taylor & Francis, New York. 15. Kamiński Z. (2002) Pojęcie konfliktu w planowaniu przestrzennym Architektura z.40; Politechnika Śląska, Zeszyty Naukowe Nr 1553; Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. 16. Kaye R. (2006), ETech Day 2: What is Web 2.0? O Reilly Emerging Technology Conference March 6-9, 2006 San Diego, California, U.S. what_is_web_20.html, spr Kingston R. (2002) The role of e-government and public participation in the planning process; Proceedings of XVI AESOP Congress, Volos, Greece, July 10th 14th 2002, papers/. 18. Mitchell W. J. (2000) e-topia Massachusetts Institute of Technology, Cambridge. 19. O Reilly T. (2005) What Is Web 2.0 Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software, Ortega y Gasset J (1982) Bunt mas i inne pisma socjologiczne PWN Warszawa Polska. 21. Sanoff H. (2000) Community Participation Methods in Design and Planning John Willey and Sons, New York USA. 22. Voigt A., Achleitner E, Linzer H, Schmidinger E, Walchhofer H (2003) Multi-dimensional Digital City Models, in Digital Design - 21th ecaade Conference Proceedings, Graz Austria, September, s Wrona S. (1981) Participation in Architectural Design and Urban Planning Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa, Polska. 28 M. Hanzl Technologie informacyjne jako narzędzie wspomagania...

29 Jacek Kozłowski Instytut Systemów Przestrzennych i Katastralnych S.A., Kierownik prac z zakresu Nadzoru inwestorskiego nad projektem Rybnicki System Informacji Przestrzennej 21 Michał Fuchs Urząd Miasta Rybnika, Kierownik Referatu Systemów Informacji Przestrzennej Wydziału Informatyki, zastępca Kierownika projektu Rybnicki System Informacji Przestrzennej INFORMACJA PRZESTRZENNA W PRAKTYCE LOKALNEJ MIASTO RYBNIK WPROWADZENIE Od blisko dziesięciu lat Miasto Rybnik konsekwentnie i z powodzeniem realizuje proces wykorzystania Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (Information Technology and Communications; ITC) w obszarze działalności wewnętrznej urzędu, jak i w celu podniesienia poziomu usług świadczonych dla mieszkańców. Dowodem na to są liczne nagrody i wyróżnienia, jakie otrzymało miasto za zrealizowane projekty, począwszy od przyznanej w 2001 r. nagrody za wprowadzenie Informatycznego Systemu Zarządzania Obiegiem Spraw i Dokumentów DDM 9000, poprzez przyznanie międzynarodowej nagrody EPSA 2007 za wdrożenie elektronicznej karty miejskiej, zdobycie w 2008 r. nagrody za usługi elektroniczne przyczyniające się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego, a skończywszy na zakwalifikowaniu się do finału konkursu Lider Informatyki 2008 w kategorii Sektor Publiczny organizowanego przez redakcję pisma Computerworld. Wśród różnorodnych działań Urzędu Miasta Rybnika (UMR) na szczególną uwagę zasługują projekty realizowane pod wspólnym tytułem Rybnicka Platforma Informacji Cyfrowej (RPIC). W ramach RPIC są realizowane następujące działania: wprowadzenie elektronicznej karty miejskiej ( e-karty ) i budowę publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP) na terenie Miasta Rybnika (lata ) (obecnie realizowany jest drugi etap tego projektu), budowa Rybnickiego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP) (lata ), obecnie jest realizowany projekt rozwoju systemu, budowa systemu monitoringu wizyjnego na obszarze dzielnicy Śródmieście oraz Maroko-Nowiny (lata ) (w kolejnych latach planowane jest rozszerzenie systemu na obszar kolejnych dzielnic), budowa miejskiej sieci szerokopasmowej (lata ). Jak wynika z powyższej listy, jednym z obszarów wdrażania technologii ITC w mieście jest wykorzystanie informacji przestrzennej. Za wdrożenie systemu RSIP (rys. 4) UMR zdobył w 2006 roku I miejsce w konkursie Przyjazny urząd administracji 21 Rybnicki System Informacji Przestrzennej jest projektem realizowanym w ramach Działania 2.2 Rozwój elektronicznych usług publicznych Priorytet II. Społeczeństwo informacyjne Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata , Program Rozwoju Subregionu Zachodniego. Śląskie Studia Regionalne 29

30 samorządowej organizowanym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP oraz Związek Powiatów Polskich, a w roku 2009 uzyskał certyfikat Best practice Europejskiej Nagrody Sektora Publicznego EPSA Mimo tak wysokiej oceny systemu RSIP Miasto Rybnik realizuje obecnie jego dalszy rozwój w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Mimo tak wysokiej Województwa oceny systemu Śląskiego RSIP na Miasto lata Rybnik realizuje (Działanie obecnie 2.2 jego Rozwój dalszy rozwój elektronicznych w ramach Regionalnego usług publicznych Programu Priorytet Operacyjnego II. Społeczeństwo Województwa informacyjne). Śląskiego na lata Planowany (Działanie termin zakończenia 2.2 Rozwój prac elektronicznych to III kwartał 2011 usług r. publicznych Priorytet II. Społeczeństwo informacyjne). Rys. 4. Przykładowe Planowany okno termin systemu zakończenia RSIP w części ogólnodostępnej. prac to III kwartał Kompozycja 2011 r. mapowa MPZP. Źródło: Rys Przykładowe okno systemu RSIP w części ogólnodostępnej. Kompozycja mapowa "MPZP". Źródło: CELE WDROŻENIA I UŻYTKOWNICY SYSTEMU RSIP Celem bezpośrednim Cele (głównym) wdrożenia budowy i użytkownicy w UMR systemu RSIP informacji przestrzennej było w pierwszej fazie praktyczne usprawnienie procesów administracyjnych Celem w poszczególnych bezpośrednim (głównym) wydziałach budowy urzędu, w UMR poprzez systemu wdrożenie informacji intranetowej przestrzennej było części w pierwszej systemu (rys. fazie 5). praktyczne usprawnienie procesów administracyjnych w poszczególnych wydziałach urzędu, poprzez wdrożenie intranetowej części systemu (rys. 7). 30 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej...

31 Rys. 5. Przykładowe okno systemu RSIP w części intranetowej. Rys. 7. Przykładowe okno systemu RSIP w części intranetowej. Dostarczenie pracownikom wszystkich potrzebnych informacji przestrzennych w ramach jednego systemu miało przynieść zwiększenie efektywności pracy i zmniejszenie kosztów Dostarczenie wszystkich informacji przestrzennych Rys. pracownikom 7. Przykładowe okno systemupotrzebnych RSIP w części intranetowej. administracyjnych. Pracownik urzędu mniej czasu miał poświęcać na wyszukiwaniu w ramach jednego systemu miało przynieść zwiększenie efektywności pracy i zmniejinformacji, a więcej napracownikom realizację procesów W sumie zprzestrzennych systemu RSIP Dostarczenie wszystkichdecyzyjnych. potrzebnychurzędu informacji w regularnie ramach szenie kosztów administracyjnych. Pracownik mniej czasu miał poświęcać korzysta obecnie ponad 150 pracowników z ponad dziesięciu wydziałów UMR (rys. 8). jednego systemu miało przynieść zwiększenie efektywności pracy i zmniejszenie kosztów na wyszukiwanie informacji, a więcej na realizację procesów decyzyjnych. W sumie administracyjnych. Pracownik urzędu mniej ponad czasu 150 miałpracowników poświęcać na wyszukiwaniu z systemu RSIP regularnie korzysta obecnie z ponad dziesięinformacji, a więcej na realizację procesów decyzyjnych. W sumie z systemu RSIP regularnie ciu wydziałów UMR (rys. 6). korzysta obecnie ponad 150 pracowników z ponad dziesięciu wydziałów UMR (rys. 8). Rys. 6. Struktura logowań do RSIP użytkowników z UMR. Ar 21% Pozostałe Wydziały UMR 22% Pozostałe Ek 5% Ar 21% Wydziały UMR 22% M 16% Ek Inf 5% 7% M 16% Inf 7% G 9% G 9% PIU 9% PIU 9% D 11%D 11% Objaśnienia: Ar Wydział Architektury, M Wydział Mienia, D Wydział Dróg, PIU Biuro Realizacji Projektu ISPA, G Wydział Geodezji i Kartografii, Inf Wydział Informatyki, Ek Wydział Ekologii Rys. 8. Rys. Struktura logowań do RSIP użytkowników 8. Struktura logowań do RSIP użytkownikówzz UMR. UMR. Śląskie Studia Regionalne

32 O popularności systemu wśród pracowników urzędu świadczą dane z raportów z użytkowania wewnętrznej części RSIP. W tabeli 1 podano zestawienie uśrednionych w latach miesięcznych ilości zapytań, jakie rejestruje serwer danych przestrzennych wewnętrznej części RSIP (w przybliżeniu można ją utożsamiać z ilością wygenerowanych map) oraz uśrednionej w latach miesięcznej liczby unikalnych logowań do systemu (traktowane jako wejścia do systemu z unikalnego adresu IP komputera). Tab. 1. Zestawienie uśrednionej w latach miesięcznej ilości zapytań do serwera danych przestrzennych oraz uśrednionej w latach miesięcznej liczby użytkowników systemu RSIP. Dane dla lat Rok Średnia miesięczna ilość zapytań Średnia miesięczna liczba użytkowników 2006* Objaśnienia: * dotyczy okresu od marca do grudnia 2006 r. W przypadku obydwu analizowanych wskaźników wyraźnie widać tendencje wzrostowe. Szczególnie dotyczy to ilości zapytań do serwera danych przestrzennych, gdzie wartość w roku 2009 wzrosła o blisko 50% w stosunku do roku poprzedniego. Obecnie, w fazie rozwoju RSIP, jako dodatkowy cel postawiono zwiększenie współpracy i wymiany informacji pomiędzy UMR a jednostkami miejskimi (JM; jednostkami organizacyjnymi miasta) i służbami publicznymi (SP) działającymi na obszarze miasta i powiatu. Jego osiągnięcie ma zostać uzyskane poprzez rozbudowę funkcjonalną oraz rozpowszechnienie korzystania z systemu przez JM i SP. W ten sposób do grona zaawansowanych użytkowników RSIP, poza pracownikami UMR, zostaną włączeni: spośród JM: Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego, Rybnickie Służby Komunalne, Straż Miejska, Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, Zarząd Transportu Zbiorowego, Zarząd Zieleni Miejskiej, spośród SP: Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Rybniku, Komenda Miejska Policji w Rybniku, SPZOZ Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 3 w Rybniku (traktowany łącznie z Centrum Powiadamiania Ratowniczego oraz Zespołami Ratownictwa medycznego). Trzecią dużą grupę użytkowników systemu RSIP stanowi ogół internuatów, którzy mają wgląd do części ogólnodostępnej systemu portalu WWW (por. rys. 4). Miesięczna ilość zapytań, jakie rejestruje serwer danych przestrzennych portalu WWW, wynosi od około do ponad (dane z lat ). Uśrednione 32 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej...

33 wartości roczne dla tego wskaźnika zamieszczono w tabeli 2 wraz z uśrednioną dla lat miesięczną ilością unikalnych użytkowników portalu WWW (wywołujących portal z różnych numerów IP). Tab. 2. Zestawienie uśrednionej w latach miesięcznej ilości zapytań do serwera danych przestrzennych oraz uśrednionej w latach miesięcznej liczby użytkowników systemu RSIP. Dane dla lat Rok Średnia miesięczna ilość zapytań Średnia miesięczna liczba użytkowników 2007* Objaśnienia: * dotyczy okresu od marca do grudnia 2007 r. Ogólnodostępny portal WWW posiada cztery predefiniowane kompozycje mapowe skierowane do różnych grup użytkowników. W trakcie trwających prac rozwojowych zostanie on dodatkowo wzbogacony o katalog metadanych oraz portal edukacyjny (e-learning). W ten sposób UMR zrealizuje także kolejne istotne cele: budowę węzła Infrastruktury Informacji Przestrzennej na poziomie lokalnym oraz aktywną partycypację w rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. ZASOBY INFORMACYJNE RSIP Obecnie w systemie RSIP jest zdefiniowanych ponad 1000 różnorodnych warstw tematycznych w ramach ponad 50 grup tematycznych, z czego ok. 600 dotyczy MPZP. W celu ułatwienia zarządzania zasobem oraz korzystania z niego przez użytkowników zastosowano mechanizm tzw. kompozycji mapowych, posiadających zdefiniowany zestaw przynależących do nich warstw tematycznych (Plan Miasta, MPZP, Mapy tematyczne, Ortofotomapa; por. rys. 4). W chwili obecnej zdecydowana większość warstw tematycznych RSIP pochodzi z zasobów informacyjnych UMR. Wyjątkiem są grupy tematyczne: e-karta (dane pochodzą z Zarządu Transportu Zbiorowego) oraz Fotoradary (na podstawie informacji pochodzących ze Straży Miejskiej). W bazie danych RSIP znajdują się różnorodne zasoby informacyjne pochodzące łącznie z 14 wydziałów UMR: Architektury, Dróg, Edukacji, Ekologii, Geodezji i Kartografii, Informatyki, Infrastruktury Miejskiej i Inwestycji, Mienia, Organizacyjnego, Rozwoju, Promocji Gospodarczej i Integracji Europejskiej, Spraw Obywatelskich, Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności oraz Biura Realizacji Projektu ISPA i Miejskiego Konserwatora Zabytków. Należy także zaznaczyć, że zakres danych ulega stopniowemu poszerzeniu, zgodnie z potrzebami użytkowników. Różnorodność dostępnych opracowań mapowych dobrze ilustrują przykładowe widoki zaprezentowane na rys. 7. Śląskie Studia Regionalne 33

34 Różnorodność dostępnych opracowań mapowych dobrze ilustrują przykładowe widoki zaprezentowane na rys. 9. Rys. 7. Przykładowe mapy tematyczne dostępne w RSIP. Rys. 9. Przykładowe mapy tematyczne dostępne w RSIP. Część z ww. danych zapisanych jest w postaci obiektów bezpośrednio w bazie danych ORACLE Spatial, a część przechowywana w postaci plików wektorowych lub Część rastrowych z ww. danych zapisanych jest w postaci bezpośrednio w bazie danych w różnych formatach (m.in. obiektów ortofotomapy). W intranetowej bazie danych ORACLE a część przechowywana postaci2plików wektorowych RSIPSpatial, zgromadzonych jest obecniewponad obiektów,lub w rastrowych większościwbędących różnychrepliką formatach (m.in.: ortofotomapy). W intranetowej bazie pochodzących danych RSIP zgromadzonych numerycznej mapy zasadniczej. Obiektów z innych wydziałów jest obecnie ponad obiektów, w większości będących repliką numerycznej mapy niż Geodezji i Kartografii jest ponad Dodatkowo, w bazie ekstranetowej jest zasadniczej. Obiektów pochodzących z innych wydziałów niż Geodezji i Kartografii jest ponad wdanych (rekordów) pochodzących z systemu lokalizacji autobusów ponad Dodatkowo, bazie ekstranetowej jest ponad danych (rekordów) transportu publicznego (system wdrożony w ramach projektu e-karta ). W ramach rozwoju projektu RSIP planowane jest utworzenie ponad 100 nowych 49 warstw tematycznych oraz zakłada się przeniesienie większości obecnych zasobów plikowych do struktur bazy danych ORACLE (za wyjątkiem opracowań rastrowych). 34 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej...

35 RSIP zbudowany jest z zastosowaniem warstwowej architektury logicznej i informatycznej. Determinuje to w znacznym stopniu kierunki przepływu informacji (danych) wewnątrz systemu, natomiast funkcjonalność poszczególnych podsystemów wpływa na sposób i częstotliwość tego przepływu. Na rys. 8 przedstawiono ogólny schemat przepływu danych wewnątrz RSIP w odniesieniu do wszystkich możliwych źródeł ich pochodzenia (wytwarzania) z uwzględnieniem obecnie realizowanego projektu rozwoju systemu. Jak to wynika ze schematu, istnieją dwa punkty węzłowe, do których następuje zasilanie danymi: centralna baza danych RSIP zasilana danymi pochodzącymi z zasobów wewnętrznych UMR i będąca częścią podsystemu obsługi użytkowników zlokalizowanych wewnątrz urzędu oraz baza danych xrsip zasilana danymi pochodzącymi spoza UMR i będąca częścią podsystemu obsługi użytkowników zlokalizowanych na zewnątrz urzędu (w tym JM, SP oraz internatów). Rys. 8. Ogólny schemat przepływu danych w systemie RSIP. dane specjalne systemy w JM/SP dane tematyczne JM i SP transfer transfer dane specjalne edycja transfer baza danych xrsip bazy danych systemów źródłowych replikacja i transfer replikacja częściowa baza danych RSIP replikacja edycja dane tematyczne UMR ładowanie i mapowanie archiwizacja edycja zasoby plikowe, rejestry i dane statystyczne back-up metadane Rys. 10. Ogólny schemat przepływu danych w systemie RSIP. RSIP spełnia rolę hurtowni replik danych przestrzennych integrując w różnym stopniu dane z systemów geodezyjnych (EGB 2000/Oracle - firmy Intergraph, dgdialog/oracle - firmy Vertical), ewidencji ludności (PESEL/MS SQL - firmy Technika), Śląskie Studia obiegu Regionalne dokumentów 35 (DDM/MS SQL - firmy Logotec oraz SEKAP), obsługi mienia (Dzierżawy, Użytkowanie wieczyste/firebrd - firmy Rekord), działalności gospodarczej i koncesji alkoholowych (SEDZiG, Koncesja/FoxBase - firmy AS). W RSIP udostępniane są także zasoby plikowe, w tym MPZP (pliki MAP+TAB przekonwertowane do formatu SHP+DBF i DWG),

36 RSIP spełnia rolę hurtowni replik danych przestrzennych, integrując w różnym stopniu dane z systemów geodezyjnych (EGB 2000/Oracle firmy Intergraph, dgdialog/oracle firmy Vertical), ewidencji ludności (PESEL/MS SQL firmy Technika), obiegu dokumentów (DDM/MS SQL firmy Logotec oraz SEKAP), obsługi mienia (Dzierżawy, Użytkowanie wieczyste/firebrd firmy Rekord), działalności gospodarczej i koncesji alkoholowych (SEDZiG, Koncesja/FoxBase firmy AS). W RSIP udostępniane są także zasoby plikowe, w tym MPZP (pliki MAP+TAB przekonwertowane do formatu SHP+DBF i DWG), ortofotowapy (GeoTIF, TIF+TFW), mapy geośrodowiskowe i mapy kopalin (SHP+DBF). Za replikowanie danych z systemów źródłowych do bazy RSIP odpowiada dedykowana aplikacja, która nie tylko pozwala na przenoszenie danych pomiędzy najczęściej spotykanymi źródłami danych, ale także na konwersję polskich znaków i konwersję specyficznych zapisów geometrii do formatu ORACLE SDO. W ramach projektu rozwoju RSIP aplikacja ta ma zostać rozbudowana o obsługę najczęściej stosowanych w UMR formatów map wektorowych (w tym DWG, DGN, MAP+TAB, SWDE) i konwertowanie tych danych do formatu ORACLE SDO. FUNKCJONALNOŚĆ SYSTEMU Funkcjonalność systemu Środowiskiem pracy dla użytkowników RSIP jest przeglądarka internetowa. Poza Środowiskiem oknem mapy wraz pracy ze dla standardowymi użytkowników narzędziami RSIP jest przeglądarka do jej obsługi internetowa. (por. rys. 4 i Poza 6) użytkownicy wraz mają ze standardowymi do dyspozycji różnorodne narzędziami narzędzia do jej obsługi wyszukiwania (por. rys. (m.in. 6 i 8) użytkownicy ulic, adresów, mają oknem mapy do działek dyspozycji ewidencyjnych różnorodne oraz danych narzędzia z systemu wyszukiwania PESEL) (rys. (m.in.: 9). Mogą ulic, oni adresów, także samodzielnie generować oraz danych szereg raportów z systemu z PESEL) danych prezentowanych (rys. 11). Mogą w oni systemie, także samodzielnie w tym działek ewidencyjnych generować w oparciu szereg o dane: raportów ewidencyjne, z danych osobowe, prezentowanych demograficzne, w systemie, inne w tym dane w tematyczne oparciu o dane: ewidencyjne, oraz wykorzystując osobowe, dodatkowe demograficzne, obiekty inne graficzne dane tematyczne (np. legendy oraz MPZP). wykorzystując dodatkowe obiekty graficzne (np.: legendy MPZP). Rys. 9. Najczęściej wykorzystywane narzędzia wyszukiwania. Rys. 11. Najczęściej wykorzystywane narzędzia wyszukiwania. 36 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej... Zakres dostępnych narzędzi wyszukiwania i raportowania jest inny w podsystemie obsługi użytkowników wewnętrznych i w podsystemie obsługi użytkowników zewnętrznych. W tym pierwszym przypadku jest on dodatkowo uzależniony od uprawnień konkretnego pracownika urzędu.

37 Zakres dostępnych narzędzi wyszukiwania i raportowania jest inny w podsystemie obsługi użytkowników wewnętrznych i w podsystemie obsługi użytkowników zewnętrznych. W tym pierwszym przypadku jest on dodatkowo uzależniony od uprawnień konkretnego pracownika urzędu. W ramach projektu rozwoju RSIP planowane jest radykalne zwiększenie funkcjonalności systemu w zakresie wyszukiwania i raportowania. W szczególności dodane zostaną mechanizmy wyszukiwania i przeglądania metadanych geoinformacyjnych dla zgromadzonych zasobów, a utworzone zgodnie z profilem INSPIRE. Szczególnie interesującym przykładem funkcjonalności systemu RSIP jest bezpośrednia współpraca z systemem elektronicznej karty miejskiej, systemem obiegu dokumentów DDM (a za jego pośrednictwem z SEKAP-em) oraz internetowym Biuletynem Informacji Publicznej (BIP). W pierwszym przypadku do bazy danych systemu RSIP replikowane są na żywo dane lokalizacyjne pojazdów realizujących na zlecenie UMR zadania związane z transportem publicznym, dzięki czemu pracownicy Zarządu Transportu Zbiorowego mogą na bieżąco śledzić położenie dowolnego autobusu oraz jego podstawowe parametry (status, opóźnienie, czy ilość skasowanych biletów). Za pomocą dedykowanej aplikacji mogą także sprawdzić położenie dowolnego pojazdu w okresie ostatnich 3 miesięcy (rys. 10). Rys. 10. Wyszukiwanie lokalizacji autobusów. Innym przykładem Rys. współpracy 12. Wyszukiwanie pomiędzy lokalizacji systemami autobusów. jest wymiana danych pomiędzy RSIP a systemem DDM w zakresie wniosków budowlanych. Jest to pilotażowe Innym rozwiązanie przykładem polegające współpracy na pomiędzy replikowaniu systemami z mapy jest numerycznej wymiana danych do systemu pomiędzy DDM RSIP a systemem adresów DDM i numerów w zakresie działek ewidencyjnych, wniosków budowlanych. które są wykorzystywane Jest to pilotażowe przy wpisywaniu danych na opisowych replikowaniu dla z spraw mapy w numerycznej Wydziale Architektury. do systemu Zwrotnie DDM adresów do systemu i numerów RSIP rozwiązanie polegające działek replikowane ewidencyjnych, są dane związane które są wykorzystywane z wprowadzonymi przy do wpisywaniu DDM-a wnioskami danych oraz opisowych proce-dldowanymi w Wydziale w oparciu Architektury. o nie sprawami Zwrotnie z do zakresu systemu prawa RSIP budowlanego replikowane są (m.in. dane związane pozwo- z spraw wprowadzonymi do DDM-a wnioskami oraz procedowanymi w oparciu o nie sprawami z zakresu prawa budowlanego (m.in.: pozwolenia na budowę/rozbiórkę) (rys. 13). W ramach rozwoju systemu RSIP podobna wymiana danych ma zostać wdrożona dla ponad 50 rejestrów Śląskie Studia Regionalne 37 prowadzonych w systemie obiegu dokumentów DDM.

38 systemem DDM w zakresie wniosków budowlanych. Jest to pilotażowe rozwiązanie polegające na replikowaniu z mapy numerycznej do systemu DDM adresów i numerów działek ewidencyjnych, które są wykorzystywane przy wpisywaniu danych opisowych dla spraw w Wydziale Architektury. Zwrotnie do systemu RSIP replikowane są dane związane z wprowadzonymi do DDM-a wnioskami oraz procedowanymi w oparciu o nie sprawami z lenia na budowę/rozbiórkę) (rys. 11). W ramach rozwoju systemu RSIP podobna zakresu prawa budowlanego (m.in.: pozwolenia na budowę/rozbiórkę) (rys. 13). W ramach wymiana danych ma zostać wdrożona dla ponad 50 rejestrów prowadzonych w systemie obiegu RSIP dokumentów podobna wymiana DDM. danych ma zostać wdrożona dla ponad 50 rejestrów rozwoju systemu prowadzonych w systemie obiegu dokumentów DDM. Rys. 11. Mapka wniosków budowlanych. Za pośrednictwem Rys. systemu 13. Mapka DDM jest wniosków realizowana budowlanych. także wymiana informacji z systemem SEKAP. W tym przypadku w SEKAP-ie zdefiniowano pilotażową usługę zgłaszania przez systemu internautów DDM miejsc jest wartych realizowana polecenia także (rys. 12). wymiana Po wypełnieniu informacji wniosku z systemem Za pośrednictwem SEKAP. i W przesłaniu tym przypadku go za pośrednictwem w SEKAP-ie SEKAP-u, zdefiniowano korespondencja pilotażową trafia do usługę systemu zgłaszania DDM, przez internautów a następnie miejsc wartych po zatwierdzeniu polecenia przez (rys. administratora 14). Po wypełnieniu odpowiednie wniosku dane są i przesłaniu replikowane do systemu RSIP i wyświetlane na planie miasta w ogólnodostępnym portalu go za pośrednictwem zatwierdzeniu WWW. przez SEKAP-u, administratora korespondencja - odpowiednie trafia dane do systemu są replikowane DDM, do a następnie systemu RSIP - po i wyświetlane na planie miasta w ogólnodostępnym portalu WWW. Rys. 12. Prezentacja w systemie RSIP zgłaszanych w SEKAP-ie miejsc wartych polecenia. 53 Rys. 14. Prezentacja w systemie RSIP zgłaszanych w SEKAP-ie miejsc wartych polecenia. Najnowszym rozwiązaniem zrealizowanym przez Wydział Informatyki jest współpraca RSIP 38 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej... i serwisu BIP. Poprzez wykorzystanie analogicznego mechanizmu, co w przypadku integracji z systemem DDM, wpisy prezentowane w BIP-ie, o ile posiadają zapisaną lokalizację poprzez adres, są automatycznie geokodowane (uzupełniane o współrzędne geodezyjne na podstawie bazy adresowej RSIP-u), dzięki czemu bezpośrednio z poziomu BIP-u można wywołać okno

39 Rys. 14. Prezentacja w systemie RSIP zgłaszanych w SEKAP-ie miejsc wartych polecenia. Najnowszym rozwiązaniem zrealizowanym przez Wydział Informatyki jest współpraca RSIP rozwiązaniem i serwisu BIP. zrealizowanym Poprzez wykorzystanie przez Wydział analogicznego Informatyki mechanizmu, jest współpraca co RSI Najnowszym i serwisu w przypadku BIP. Poprzez integracji wykorzystanie z systemem analogicznego DDM, wpisy prezentowane mechanizmu, w BIP-ie, co w o przypadku ile posiadają zapisaną DDM, wpisy lokalizację prezentowane poprzez adres, w BIP-ie, są automatycznie o ile posiadają geokodowane zapisaną lokalizację (uzupeł- poprze integrac z systemem niane o współrzędne geodezyjne na podstawie bazy adresowej RSIP-u), dzięki czemu adres, są automatycznie geokodowane (uzupełniane o współrzędne geodezyjne na podstawi bezpośrednio z poziomu BIP-u można wywołać okno z wygenerowaną przez RSIP bazy adresowej mapką lokalizującą RSIP-u), dany dzięki obiekt czemu z serwisu bezpośrednio BIP (rys. 13). z poziomu BIP-u można wywołać okn z wygenerowaną przez RSIP mapką lokalizującą dany obiekt z serwisu BIP (rys. 15). Rys. 13. Wywołanie mapki lokalizującej z poziomu serwisu BIP. Trwająca Rys. realizacja 15. Wywołanie rozwoju systemu mapki lokalizującej RSIP zakłada poszerzenie z poziomu możliwości serwisu BIP. integracji z innymi systemami oraz innymi węzłami Infrastruktury Informacji Przestrzennej, w szczególności dzięki wykorzystaniu usług typu Web Services (WMS/WFS), natomiast Trwająca realizacja rozwoju systemu RSIP zakłada poszerzenie możliwości integracji realizowany niezależnie projekt budowy miejskiej sieci szerokopasmowej pozwoli na innymi bezpośredni systemami dostęp oraz JM innymi i SP do zasobów węzłami RSIP, Infrastruktury dzięki czemu dodatkowo Informacji zwiększy Przestrzennej, się szczególności bezpieczeństwo dzięki i stabilność wykorzystaniu systemu. usług typu Web Services (WMS/WFS), natomia realizowany niezależnie projekt budowy miejskiej sieci szerokopasmowej pozwoli n bezpośredni dostęp JM i WYMIERNE SP do zasobów KORZYŚCI RSIP, WDROŻENIA dzięki RSIP czemu dodatkowo zwiększy si bezpieczeństwo i stabilność systemu. Wdrożenie powszechnej dostępności informacji przestrzennej przyniosło wiele pozytywnych zmian w zakresie realizacji procedur przez poszczególne wydziały UMR, co w konsekwencji przełożyło się także na polepszenie obsługi mieszkańców (interesantów). Podstawową zmianą jest przyśpieszenie obsługi spraw, szczególnie tych realizowanych przez Wydział Geodezji i Kartografii oraz Wydział Architektury. 5 Najbardziej widocznym przykładem są procedury związane z wydawaniem odpowiednich zaświadczeń i informacji o przeznaczeniu działki. Przed rokiem 2005 w Rybniku wykorzystywany był miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) w wersji papierowej, co utrudniało, czy wręcz uniemożliwiało szybkie wyszu- Śląskie Studia Regionalne 39

40 kanie terenu, którego dotyczył wniosek złożony przez interesanta. Z tego powodu nawet zwykłe udzielenie informacji o przeznaczeniu działki było czasochłonne i wymagało przedłożenia przez interesanta odpowiedniego fragmentu mapy pozyskanej z Wydziału Geodezji i Kartografii. Po wdrożeniu systemu RSIP powyższe trudności przestały istnieć. Interesant przychodzący do Wydziału Architektury podaje wyłącznie adres przedmiotowej nieruchomości lub numer ewidencyjny działki, a pracownik UMR może natychmiast wyszukać i wyświetlić na ekranie monitora właściwy obszar miasta z nałożonym rysunkiem MPZP. Analiza odpowiednich wskaźników ISO oraz logów z systemu obiegu dokumentów pokazała, że średni czas przygotowywania dokumentów w Wydziale Architektury skrócił się po wdrożeniu systemu RSIP nawet 4 razy. Podobne tendencje można było zaobserwować również w innych wydziałach UMR, gdzie do realizacji procedur niezbędne są informacje pochodzące z Wydziału Geodezji i Kartografii. Udostępnienie części zasobów danych przestrzennych w ogólnodostępnym portalu WWW przyniosło także liczne korzyści dla mieszkańców miasta oraz różnorodnych podmiotów i instytucji (np. inwestorów). Istotnym ułatwieniem dla interesantów UMR jest możliwość zdalnego bez wychodzenia z domu wyszukania działki ewidencyjnej oraz uzyskania informacji o jej przeznaczeniu, zapisanej w obowiązującym MPZP, co w znaczący sposób odciąża właściwe wydziały od udzielania tego typu informacji. Ilość podobnych pomocnych funkcjonalności ma zostać zwiększona poprzez trwającą realizację rozwoju systemu RSIP. Analizując społeczno-ekonomiczne skutki rozwoju RSIP, obliczono oszczędności czasowe i finansowe wynikające z użytkowania systemu zarówno po stronie pracowników urzędu, jak i mieszkańców. Z przeprowadzonych na potrzeby Studium Wykonalności projektu rozwoju systemu RSIP analiz wynika, że wdrożenie nowego (zmodernizowanego) systemu umożliwi pracownikom urzędu zaoszczędzenie do 2016 roku osobodni roboczych. Podobnie w przypadku przedsiębiorców ich sumaryczne oszczędności w latach związane z obniżeniem kosztów i przyśpieszeniem dostępu do informacji przestrzennej powinny się kształtować na poziomie ok. 94 tys. zł. Z poczynionych analiz wynika także, że sumaryczne oszczędności samych mieszkańców Rybnika, w związku z zaniechaniem wizyt w UMR na rzecz komunikowania się z urzędnikami drogą elektroniczną, będą się kształtować na poziomie ok. 470 tys. zł w latach Analizując korzyści wynikające z powszechnego wykorzystania informacji przestrzennej, nie można także zapomnieć o innych, pośrednich efektach, jakie powinni odczuć mieszkańcy miasta. Przede wszystkim dotyczy to podniesienia sprawności działania służb i straży działających na terenie Rybnika. Po zakończeniu realizacji rozwoju systemu RSIP służby publiczne (m.in. Straż Pożarna, Policja) jeszcze przed dojazdem na miejsce akcji będą mogły samodzielnie uzyskać informacje o sytuacji topograficznej w miejscu interwencji oraz występującym tam uzbrojeniu terenu (w tym o lokalizacji hydrantów, przebiegu przewodów gazowniczych, grzewczych czy też kabli energetycznych). W razie potrzeby będą mogły także uzyskać dane demograficzne obejmujące zagrożony teren, co powinno znacząco usprawnić prowadzenie 40 J. Kozłowski, M. Fuchs informacja przestrzenna w praktyce lokalnej...

41 akcji ratunkowych, ewakuacyjnych i zabezpieczających. Dyspozytorzy służb i straży uzyskają stały podgląd lokalizacji własnych pojazdów i/lub patroli, ich statusu operacyjnego oraz nowe i obsługiwane zgłoszenia o interwencję. Nie bez znaczenia jest także zaplanowana nowa funkcjonalność RSIP polegająca na możliwości samodzielnego zgłaszania przez internatów usterek terenowych zauważonych na obszarze miasta, np. uszkodzeń w nawierzchni dróg i ulic, zniszczonych znaków drogowych, niedziałającego oświetlenia, awarii instalacji technicznych, itd. PODSUMOWANIE Przedstawiona analiza wpływu wykorzystania informacji przestrzennej na bieżącą pracę urzędu oraz obsługę mieszkańców wskazuje, że jest on zdecydowanie pozytywny oraz obejmuje wiele obszarów. Obserwowane korzyści mają przede wszystkim charakter organizacyjny (usprawnienie realizacji procedur) oraz społeczno-ekonomiczny (oszczędności mieszkańców i przedsiębiorców wynikające z ograniczenia wizyt w urzędzie). Dodatkowo obserwowany stale rosnący poziom wykorzystywania RSIP (wzrost liczby użytkowników, wzrost ilości zapytań do systemu) oraz nowe wymagania funkcjonalne, które stały się powodem realizacji obecnie trwającego projektu rozwoju systemu, pozwalają oczekiwać w przyszłości jeszcze większych pozytywnych efektów wykorzystania informacji przestrzennej w urzędzie. Śląskie Studia Regionalne 41

42 Artykuł opracowany w Wydziale Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego pod kierunkiem Joanny Miśki POLITYKA ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM WPROWADZENIE KONTEKST Planowanie, a w konsekwencji wdrażanie programów rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na poziomie wojewódzkim jest procesem młodym i wciąż słabo zakorzenionym w praktyce implementacji polityk rozwoju regionów. W województwie śląskim pierwsze prace badawcze na poziomie regionu, związane z diagnozowaniem społeczeństwa informacyjnego oraz próbą wyznaczenia kierunków jego rozwoju, podjęto w ramach projektu PRELUDE, co skutkowało opracowaniem w 2003 roku dokumentu zatytułowanego Analiza stanu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie śląskim oraz rozwój klasterów innowacyjności. Inicjatywa ta zaowocowała w następnych latach zaangażowaniem się samorządu województwa w tworzenie instytucji odpowiedzialnych za rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz realizację projektu związanego z tworzeniem elektronicznej komunikacji administracji publicznej w województwie śląskim (SEKAP). Brak było natomiast systemowego dokumentu strategicznego w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego. W konsekwencji w planowaniu strategicznym województwa śląskiego do roku 2008 zagadnienie rozwoju społeczeństwa informacyjnego ujęte było jedynie w sposób generalny w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego oraz horyzontalnie, uzupełniając priorytety i cele wyznaczone w strategiach i programach branżowych. Poniżej zaprezentowano analizę obowiązujących w tym czasie dokumentów strategicznych pod kątem ujęcia w nich elementów rozwoju społeczeństwa informacyjnego, w tym wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w różnych dziedzinach życia. W najważniejszym dokumencie o charakterze strategicznym, przygotowanym przez samorząd województwa tj., w obowiązującej w tym czasie Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata przyjęto, iż województwo śląskie będzie regionem o rozbudowanej i zmodernizowanej infrastrukturze, włączonym w transeuropejskie systemy infrastrukturalne zwłaszcza transportowo-logistyczne, energetyczne, komunikacyjne i informacyjne, o dużej aktywności w dziedzinie badawczo-rozwojowej, regionem zaawansowanych technologii, tworzącym i absorbującym liczące się w skali międzynarodowej innowacje, w którym nowoczesna gospodarka, rozwój przedsiębiorczości, edukacji i kultury zapewniają utrzymanie pozycji jednego z kilku centrów rozwoju cywilizacyjnego Polski i Europy. Tak sformułowana wizja rozwoju ukierunkowuje myślenie o województwie śląskim jako o regionie, w którym rozwija się gospodarka oparta 42 Polityka rozwoju społeczeństwa informacyjnego...

43 na wiedzy, tworząca i wykorzystująca kapitał ludzki posiadający cechy społeczeństwa informacyjnego. Zagadnienia rozwoju społeczeństwa informacyjnego zostały zawarte w priorytecie Transport, komunikacja i informacja w kontekście dążenia do wyrównywania standardów sieci telekomunikacyjnych i informatycznych w miastach i w ośrodkach wiejskich, stymulowania rozwoju usług w zakresie handlu, administracji, edukacji, zdrowia, rozrywki i kultury, możliwości świadczenia telepracy, wykorzystania sieci teleinformatycznych dla zarządzania procesami, takimi jak np. ruch drogowy, transport publiczny, bezpieczeństwo i przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Na poziomie celów strategicznych analizowana tematyka była poruszana w celu II: Rozbudowa oraz unowocześnienie systemów infrastruktury technicznej w kierunku działania: Rozwój informatyki i telekomunikacji. W opisie kierunku działania wskazano na pożądane obszary aktywności, które powinny koncentrować się na rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej i informatycznej, usług dostępnych online i tworzeniu publicznych punktów dostępu do Internetu. Dokumentem przekładającym zapisy Strategii Rozwoju na przestrzeń województwa jest Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. W dokumencie tym zapisy dotyczące społeczeństwa informacyjnego znajdujemy w celu IV polityki przestrzennej: Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury, w kierunku polityki przestrzennej: Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej. W ramach wspomnianego kierunku wspierane będą działania związane z promowaniem rozwoju zintegrowanych systemów łączności, obejmujących między innymi zagadnienia nowoczesnych systemów gromadzenia i przesyłu danych oraz tworzenia systemów teleinformatycznych. Najważniejszym instrumentem polityki rozwoju prowadzonej przez samorząd województwa, wdrażającym zapisy Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego, jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata , finansowany ze środków Unii Europejskiej. W dokumencie tym zagadnienia rozwoju społeczeństwa informacyjnego ujęte zostały przede wszystkim w jednym z dziesięciu priorytetów Programu tzn. w priorytecie II zatytułowanym Społeczeństwo informacyjne. Celem głównym tego priorytetu jest stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie poprzez: zapewnienie powszechnego, szerokopasmowego i bezpiecznego dostępu do Internetu oraz wzrost liczby usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. Odpowiadając na tak sformułowany cel, wskazano dwa działania: 2.1. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego oraz 2.2. Rozwój elektronicznych usług publicznych. Zagadnienia rozwoju społeczeństwa informacyjnego zawarte są również w sposób horyzontalny w pozostałych priorytetach Programu poprzez realizację treści w nich zawartych przy wykorzystaniu narzędzi ICT, tj. baz danych, platform informacyjnych, systemów monitoringu. Wśród dokumentów strategicznych o charakterze sektorowym, w których znajdujemy zagadnienia społeczeństwa informacyjnego zawarte w sposób horyzontalny, wymienić należy m.in.: Regionalną Strategię Innowacji Województwa Śląskiego na lata , Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długookresowe do roku 2015, Śląskie Studia Regionalne 43

44 Strategię Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata , Strategię Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata , Strategię Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata , Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata W Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata inicjatywy związane z rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych realizowane są w celu strategicznym 1.2: Wspieranie doskonałości w MŚP. Zakłada się wspieranie wykorzystania technologii informatycznych (ICT) w MŚP prowadzących do: nowych modeli organizacji pracy, szybszego rozpowszechniania i używania informacji, nowych sposobów prowadzenia marketingu oraz kontaktów z klientami i dostawcami w ramach e-biznesu, elastycznych sposobów pozyskiwania wiedzy. W szczególności wspierane będą działania związane z: promowaniem kultury informatycznej, promowaniem możliwości stosowania ICT w MŚP, zwiększeniem świadomości o korzyściach płynących z prowadzenia e-biznesu oraz e-learningu przez MŚP. W Programie Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz celach długookresowych do roku 2015 działaniami związanymi z rozwojem ICT są przede wszystkim inicjatywy dotyczące tworzenia baz danych oraz systemów monitoringu, związanych z zarządzaniem poszczególnymi komponentami środowiska naturalnego, w tym w szczególności obszarem zasobów wodnych, powietrza atmosferycznego, terenów chronionych, gospodarki odpadami, rewitalizacji i zagospodarowania terenów poprzemysłowych. W Strategii Rozwoju Kultury w Województwie Śląskim na lata w ramach pola strategicznego dziedzictwo kulturowe wskazano na działania związane z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych do Upowszechniania i zachowania dziedzictwa kulturowego regionu (materialnego i niematerialnego) oraz jego lepszego wykorzystywania do celów turystycznych (cel strategiczny 3). Wskazuje się w szczególności na wykorzystanie nowoczesnych technik w ramach popularyzacji dziedzictwa kulturowego oraz przy digitalizacji jego zasobów. W ramach Strategii Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata przewidziano następujące cele i kierunki działań realizowane przy wykorzystaniu ICT: cel strategiczny 2: Wyrównywanie szans wychowawczych i edukacyjnych dzieci i młodzieży w tym kierunek działania 2.3: Przygotowanie dzieci i młodzieży do życia w nowoczesnym społeczeństwie oraz cel strategiczny 6: Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata zadania związane z rozwojem infrastruktury teleinformatycznej oraz usług świadczonych drogą elektroniczną mieszczą się w celu strategicznym nr 6: Podnoszenie dostępności i jakości świadczonych usług turystycznych oraz budowa systemu wsparcia rozwoju markowych produktów turystycznych. W ramach wspomnianego celu realizowane będzie tworzenie zintegrowanego systemu promocji regionu m.in. poprzez opracowanie i utworzenie systemu regionalnej sieci informacji turystycznej i Regionalnego Centrum Informacji Turystycznej, w tym nowoczesnej, interaktywnej sieci informacji internetowej, umożliwiającej również zamawianie usług i rezerwację 44 Polityka rozwoju społeczeństwa informacyjnego...

45 miejsc przez Internet oraz wspieranie tworzenia punktów IT oraz lokalnych i ponadlokalnych systemów informacji turystycznej. W Programie Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata zagadnienie rozwoju społeczeństwa informacyjnego ukazywane jest w kontekście rozbudowy infrastruktury ICT, która ma być podstawą wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez: nowoczesne i zdywersyfikowane struktury gospodarcze, rozwinięty sektor małych i średnich przedsiębiorstw, sektor turystyczny, skuteczny marketing produktów powstających na tych terenach. Konsekwencją tak realizowanej polityki rozwoju, która w sposób incydentalny podejmowała tematykę społeczeństwa informacyjnego przy okazji tworzenia ram strategicznych w innych obszarach tematycznych, był brak możliwości nadania tym zagadnieniom odpowiedniej rangi i znaczenia dla rozwoju regionu. Ponadto brakowało analizy posiadanych zasobów oraz określenia głównych tendencji rozwojowych dla tego obszaru, co pozwoliłoby na zidentyfikowanie głównych wyzwań rozwojowych w zakresie społeczeństwa informacyjnego dla województwa. Zaczynały się pojawiać problemy związane z brakiem koordynacji na poziomie regionalnym przedsięwzięć realizowanych w jednostkach samorządu terytorialnego, co w skali regionu mogłoby się przełożyć na obniżenie efektywności podejmowanych działań oraz brak potencjalnych efektów synergicznych wynikających np. z przyjęcia jednolitych standardów rozwoju infrastruktury ICT. Jednocześnie tematyka rozwoju gospodarki opartej na wiedzy oraz społeczeństwa informacyjnego staje się ważnym obszarem zainteresowania instytucji Unii Europejskiej. Strategia Lizbońska przypisuje kluczowe znaczenie technikom informacyjnym i komunikacyjnym jako motorowi wzrostu gospodarczego, konkurencyjności gospodarki i zatrudnienia. Głównym wyzwaniem jest więc wykreowanie społeczeństwa informacyjnego, które stanie się kluczowym czynnikiem w grze konkurencyjnej regionów. Mając na uwadze powyższe, chcąc utrzymać region na ścieżce trwałego rozwoju, Samorząd Województwa Śląskiego w grudniu 2007 roku podjął prace związane z przystąpieniem do opracowywania dokumentu strategicznego dla obszaru społeczeństwa informacyjnego tj. Strategii Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Śląskiego do roku Celem Strategii było jeszcze silniejsze wpisanie regionu w światowe trendy związane z rozwojem komunikacji elektronicznej, a wraz z nią m.in. e-usług, e-lerningu, e-administracji, e-zdrowia, ze stałym zwiększaniem dostępu do Internetu oraz dyskontowaniem przez lokalne społeczności korzyści wynikających z dostępu do informacji i wiedzy. Głównym wyzwaniem miało być określenie celów strategicznych i kierunków rozwoju w obszarze społeczeństwa informacyjnego przy udziale wszystkich zainteresowanych tą tematyką aktorów sceny regionalnej. Założono, iż realizacja Strategii umożliwi sprawny przepływ informacji i podniesie jakość usług świadczonych w obszarze administracji publicznej, przedsiębiorstw, edukacji i ochrony zdrowia, a także kultury i turystyki. Pozytywnie będzie ona oddziaływać na podniesienie kompetencji mieszkańców regionu w zakresie możliwości wykorzystania potencjału technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Przyczyni się również do koordynacji budowy i rozwoju sieci szerokopasmowych w województwie, co pozwoli na uzyskanie efektu synergicznego dla inicjatyw podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz efektywne wykorzystanie środków finansowych, w tym funduszy europejskich, przeznaczonych na realizację projektów w tym obszarze. Śląskie Studia Regionalne 45

46 GŁÓWNI AKTORZY ORAZ TRYB PRAC NAD STRATEGIĄ Do prac nad Strategią Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Śląskiego do roku 2015 przystąpiono w grudniu 2007 r. decyzją Zarządu Województwa Śląskiego, określającą zasady i tryb opracowania Strategii oraz harmonogram prac, założono, iż proces budowy Strategii będzie realizowany w oparciu o stosowany do tej pory model, zakładający udział w pracach zarówno przedstawicieli władz politycznych, ekspertów oraz środowisk regionalnych. W zakresie organizacji pracy w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Śląskiego zastosowano używany do tej pory i sprawdzony tok postępowania, polegający na zaangażowaniu w prace wydziału odpowiedzialnego za planowanie strategiczne czyli Wydziału Planowania Strategicznego i Przestrzennego oraz wydziału bądź jednostki podległej, zajmującej się merytorycznie danym tematem, w tym przypadku było to Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego. Do prac nad Strategią powołano więc następujące zespoły i organy: Komitet Sterujący, Konsultanta naukowego, Zespół Ekspertów, Zespół Redakcji i Syntezy. Przyjęto także następujący podział zadań: 1. Sejmik Województwa Śląskiego jako organ uchwałodawczy opiniuje poprzez swoje Komisje przedłożony projekt dokumentu oraz uchwala Strategię Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego dla województwa śląskiego. 2. Zarząd Województwa Śląskiego informuje na każdym etapie działania Sejmik Województwa Śląskiego o postępach prac nad dokumentem, przygotowuje projekt Strategii, konsultuje opracowany projekt z partnerami społecznymi oraz przedkłada go Sejmikowi Województwa Śląskiego do zatwierdzenia. 3. Komitet Sterujący, składający się z przedstawicieli Zarządu, Sejmiku, organizacji gospodarczych i naukowych, nakreśla główne kierunki prac nad Strategią, prowadzi nadzór nad realizacją przyjętego harmonogramu prac oraz opiniuje projekt dokumentu. 4. Konsultant ds. Strategii dr Rafał Żelazny pracownik naukowy Akademii Ekonomicznej w Katowicach prowadzi nadzór merytoryczny nad treścią opracowywanej Strategii, w tym prowadzi warsztaty z ekspertami, uczestniczy w pracach zespołów powołanych do prac nad Strategią oraz w konsultacjach społecznych projektu dokumentu. 5. Zespół ekspertów, składający się z przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego, środowisk naukowych, gospodarczych, jednostek samorządu terytorialnego, odpowiada za przekazywanie do Zespołu Redakcji i Syntezy danych, informacji oraz materiałów niezbędnych do opracowania dokumentu, uczestniczy w pracach nad diagnozą, wizją, celami Strategii oraz koncepcją systemu wdrażania i monitoringu. 6. Zespół Redakcji i Syntezy ds. Strategii, składający się z pracowników Wydziału Planowania Strategicznego i Przestrzennego oraz Śląskiego Centrum Społeczeństwa Informacyjnego, odpowiada za syntezę i analizę danych, informacji niezbędnych do opracowania Strategii, w tym diagnozy, wizji, celów Strategii, wskaźników monitoringu oraz przygotowanie projektu dokumentu. 46 Polityka rozwoju społeczeństwa informacyjnego...

47 W celu zapewnienia jak największego uczestnictwa przedstawicieli społeczności regionalnej w tworzeniu zapisów dokumentu Strategii przeprowadzono również szereg działań o charakterze konsultacyjnym. Publiczna debata nad dokumentem Strategii rozpoczęła się w marcu 2008 roku, kiedy to na Sali Sejmu Śląskiego odbyło się Forum pod tytułem Śląskie e-strategicznie. Jutro będzie wczoraj. W spotkaniu tym udział wzięli przedstawiciele samorządów lokalnych, administracji rządowej oraz środowisk gospodarczych, naukowych, zawodowych i branżowych w zakresie tematyki społeczeństwa informacyjnego. Wstępny projekt dokumentu Strategii został poddany konsultacjom społecznym w styczniu 2009 roku. Został on zamieszczony na stronie internetowej Samorządu Województwa Śląskiego wraz z informacją o możliwości zgłaszania uwag i opinii nt. przedstawionego dokumentu. Jednocześnie wysłano informację o prowadzonych konsultacjach społecznych wstępnego projektu Strategii do jednostek samorządu terytorialnego, Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, uczelni wyższych, organizacji związkowych, branżowych organizacji pozarządowych, itp. Wszystkie uwagi i wnioski zebrane w trakcie pierwszego etapu konsultacji społecznych zostały następnie rozpatrzone i uwzględnione podczas przygotowywania ostatecznego projektu Strategii. Opracowany na tej podstawie projekt Strategii wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko został przyjęty przez Zarząd Województwa Śląskiego w lutym 2009 roku i skierowany do szerokich konsultacji społecznych. Zapoczątkowany został w ten sposób drugi etap konsultacji, trwający od lutego do marca 2009 r., w trakcie którego skierowano m.in pisma do jednostek samorządu terytorialnego, środowisk gospodarczych, zawodowych i branżowych, Wojewody Śląskiego, Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W ramach prowadzonych konsultacji zorganizowano również drugą konferencję pt. II Forum podsumowujące prace nad Strategią Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Śląskiego do roku 2015 konsultacja społeczna projektu dokumentu, w trakcie której m.in. zaprezentowano projekt dokumentu oraz przedstawiono ustalenia prognozy oddziaływania na środowisko. Śląskie Studia Regionalne 47

48 Rysunek 16. Aktorzy prac nad strategią. Rysunek 14. Aktorzy prac nad strategią. Źródło: Opracowanie własne Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Źródło: Opracowanie własne - Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Logika budowy Strategii i najważniejsze ustalenia strategiczne Logika W strukturze budowy strategii dokumentu i najważniejsze Strategii Rozwoju ustalenia Społeczeństwa strategiczne Informacyjnego można wyodrębnić W strukturze trzy dokumentu główne elementy, Strategii tj.: Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego można wyodrębnić trzy główne elementy, tj.: diagnozę strategiczną, diagnozę strategiczną, ustalenia strategiczne, system wdrażania i i monitoringu. Diagnoza strategiczna przedstawia stan stan rozwoju społeczeństwa informacyjnego w w województwie śląskim śląskim w obszarze w obszarze infrastruktury, usług usług i treści i treści cyfrowych cyfrowych oraz kompetencji oraz kompetencji (w każdym (w każdym z tych obszarów z tych obszarów przedstawiono przedstawiono charakterystykę charakterystykę dla gospodarstw dla gospodarstw domowych, domowych, przedsiębiorstw przedsiębiorstw oraz wybranych oraz instytucji). wybranych Zawiera instytucji). analizę Zawiera dokumentów analizę dokumentów krajowych i międzynarodowych z zakresu społeczeństwa informacyjnego oraz przedstawia prognozy krajowych i międzynarodowych z zakresu społeczeństwa informacyjnego oraz przedstawia prognozy trendów rozwojowych dla regionu. Całość wyników i wniosków trendów rozwojowych dla regionu. Całość wyników i wniosków została podsumowana w ramach analizy SWOT oraz TOWS. W celu zebrania niezbędnych danych potrzebnych do została przeprowadzenia podsumowana tak szerokiej w ramach i analizy wszechstronnej SWOT oraz analizy TOWS. zostały W celu zlecone zebrania na niezbędnych opracowania danych Strategii potrzebnych trzy rodzaje do przeprowadzenia badań w zakresie: tak szerokiej i wszechstronnej analizy potrzeby zostały zlecone inwentaryzacji na potrzeby stanu infrastruktury opracowania szerokopasmowej, Strategii trzy rodzaje badań w zakresie: inwentaryzacji diagnozy rozwoju stanu społeczeństwa infrastruktury informacyjnego szerokopasmowej, w województwie śląskim ankiety diagnozy skierowane rozwoju do gospodarstw społeczeństwa domowych, informacyjnego przedsiębiorców w województwie oraz jednostek samorządu śląskim ankiety terytorialnego skierowane i wybranych do gospodarstw instytucji z obszaru domowych, województwa przedsiębiorców śląskiego, oraz jednostek scenariuszy samorządu rozwoju terytorialnego na lata i wybranych warsztaty instytucji prowadzone z obszaru metodą województwa foresight. śląskiego, 62 scenariuszy rozwoju na lata warsztaty prowadzone metodą foresight. 48 Polityka rozwoju społeczeństwa informacyjnego...

49 Ponadto prace nad diagnozowaniem sytuacji w obszarze społeczeństwa informacyjnego były przedmiotem dwóch warsztatów z udziałem zespołu ekspertów oraz przedstawicieli firm telekomunikacyjnych. Wynikiem tych warsztatów było dookreślenie potrzeb badawczych oraz zidentyfikowanie czynników analizy strategicznej, tj. silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń. Zasadniczą częścią dokumentu są ustalenia strategiczne, na które składają się: wizja i misja, pola strategiczne, cele, kierunki działań oraz przedsięwzięcia. Prace nad powyższymi zapisami toczyły się w ramach warsztatów zespołu ekspertów, podczas których sformułowano poszczególne elementy zawarte w tym rozdziale. Kluczowym elementem Strategii jest więc wizja rozwoju, która mówi, iż województwo śląskie w 2020 roku będzie regionem: o wizerunku województwa sieciowego, otwartego i aktywnie współuczestniczącego w rozwoju globalnego społeczeństwa informacyjnego, z powszechnym multikanałowym dostępem do technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT), którego mieszkańcy są w pełni świadomi możliwości jakie stwarza rozwój ICT oraz posiadają wiedzę i umiejętności niezbędne do wykorzystania potencjału kreowanego w ramach społeczeństwa informacyjnego, zapewniającym użyteczne, przyjazne i powszechne e-usługi dla mieszkańców, przedsiębiorców i turystów, o znaczącym udziale sektora ICT w tworzeniu dochodu województwa, który dzięki zbudowaniu gospodarki wiedzy i społeczeństwa informacyjnego osiąga zrównoważony poziom rozwoju. Tak nakreślona wizja rozwoju została zawarta w misji Strategii Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, która brzmi: Śląskie mocne informacją. W oparciu o przeprowadzoną diagnozę strategiczną obejmującą: opis stanu i uwarunkowań rozwoju społeczeństwa informacyjnego, analizę SWOT/TOWS i tendencje rozwojowe oraz zapisy wizji rozwoju wyznaczono 5 pól strategicznych, tj: kapitał ludzki, usługi i treści, infrastruktura, gospodarka, zarządzanie. Śląskie Studia Regionalne 49

50 Rysunek 17. Pola strategiczne społeczeństwa informacyjnego w województwie śląskim Rysunek 15. Pola strategiczne społeczeństwa informacyjnego w województwie śląskim. Źródło: Opracowanie własne Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Źródło: Opracowanie własne - Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Zidentyfikowane pola strategiczne stanowią podstawę zdefiniowania celów rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie śląskim wraz z kierunkami działań, umożliwiającymi ich osiągnięcie. Zidentyfikowane cele strategiczne to: Zidentyfikowane Podniesienie poziomu pola świadomości strategiczne i kompetencji stanowią w podstawę zakresie możliwości zdefiniowania wykorzystania potencjału informacyjnego technologii informacyjnych w województwie i komunikacyjnych, śląskim wraz z kierunkami celów społeczeństwa umożliwiającymi Poprawa technicznej ich osiągnięcie. i ekonomicznej Zidentyfikowane dostępności infrastruktury cele strategiczne informacyjnej to: 1. Podniesienie i komunikacyjnej, poziomu świadomości i kompetencji w zakresie możliwości wykor potencjału Zwiększenie technologii ilości i użyteczności informacyjnych usług i treści i cyfrowych, komunikacyjnych. 2. Poprawa Wzrost udziału technicznej technologii i informacyjnych ekonomicznej i komunikacyjnych dostępności infrastruktury w procesie informac rozwoju gospodarczego, komunikacyjnej. Poprawa koordynacji zarządzania e-rozwojem. 3. Zwiększenie ilości i użyteczności usług i treści cyfrowych. 4. Wzrost udziału technologii informacyjnych i komunikacyjnych w procesie gospodarczego Poprawa Polityka rozwoju koordynacji społeczeństwa i zarządzania informacyjnego... e-rozwojem. Każdy z wymienionych celów rozwojowych posiada przyporządkowane kierunki które opisano poprzez zidentyfikowanie w ich ramach konkretnych działa przewidywanych efektów ich wdrożenia. Strukturę pól strategicznych, celów oraz kie