MAO Records. Rosicki (realizatog projektant) Jarek Toif I, Marcin Chlebowski Michat Cholewa i Kuba Luka,

Transkrypt

1 MAQ Records to studio nagran dzwi^kowych zn3jduj ce si? w Wojkowicach na Sl$sl<u, Barttomiej A. Frank odwiedzit je, by porozmawiac z sz6stk ludzi, ktorzy to studio tworz, S? to: Mariusz Ledwoch (wtasciciel), Michat,,Rosa'' Rosicki (realizatog projektant) oraz realizatorzy Jarek Toif I, Marcin Chlebowski Michat Cholewa i Kuba Luka, Coz to za szalony pomyst, aby w czasach branzowej dekoniunktury budowac duze, prywatne studio nagraniowe? Mariusz Ledwoch: To na pewno nie przypadel^ [smiech]. Gratem wiele lat i nadal gram na basic, to moja pasja i liobby. Bytem tez zawsze technicznym" w zespole, zawsze lutowatem ltd. Pewnie dlatego podczas jednej z sesji nagraniowych w studiu w Gliwicach zaprzyjaznitem si z Grzesiem Gutowskim, szefem studia HH Poland. Grzesiu miat do sprzedania osmiosladowy magnetofon Tascam na kaset [Portastudio - przyp. BAF], pogtos Alesis oraz par? innych klockdw. Gdy zabieratem te urz^dzenia, Grzesiu powiedzial: No, to teraz wpadies!". Miat racj?, bo od razu zacz^tem nagrywac, przede wszystkim wiasny zespot. Odbjwato si? to w moim domu. Mam tarn dwa niezaiezne pomieszczenia. Po jakims czasie zdecydowaiem si? na nast?pny etap - czyli na wybicie okna i wstawienie magicznej szyby [imiecfi]. To juz byto studio! Rezyserka i tak zwana nabijalnia". Z dzisiejszej perspektywy trudno to nazwac sal^ - miaia moze 10 m^. To byto dziesi?c lat temu. Zacz^tem coraz wifcej nagrywac, kupowad kolejny sprz?t... Miates juz komputer w studiu? ML: Tak, od razu po tym analogowym Tascamie. Interesowatem si? komputerami, skiadatem je, konfigurowalem, zrobitem nawet chtodzenie wodne, bo to byty pocz^tkowe wersje Pentium 4, strasznie si? grzaty. Oczywiscie, byty i problemy z wod^, cos tarn si? wylato ltd., ale komputer byt cichy, d^wi?k wydawaty tylko dyski twarde. Pocz^tkowo w studiu musiato stac akwarium, rurki przez pdi studia, ale potem wymyslono kompaktowe chtodzenie wodne, lepsze i mniejsze. Teraz mamy nowe komputery, od pocz^tku dziatalismy w Logicu, wi?c mamy Mac Pro. Uczylismy si? go mozolnie, ale teraz wszyscy jestesmy zagorzatymi logicowcami. Logic sprzedawany byi z kart^ Audiowerk... Firmy Emagic, 18-bitow^... ML: To byi pierwszy system komputerowy, jaki miaiem. Z tandemem Audiowerk-Logic nigdy MAO Records

2 Gtownq konsoletq w studiu jest swietnie brzmigcy, uniwersalny i prosty w obstudze analogowy stot Audient ASP8024X36. kiopotu nie byto, oczywiscie do czasu, kiedy okazalo si?, iz osiem sladow w studiu to juz za malo. Zacz?ty si? kombinacje, kupitem WAMIRack, trzy sztuki. Znajomy powiedziat mi, ze bytem prawdopodobnie jedynym w Polsce, ktdry pot^czyt trzy takie urzgdzenia. Wszystko to swietnie brzmiato i dziatato, tylko potwornie si? grzato. Letnie sesje byty krytyczne, do tego stopnia, ze musiatem zalozyc klimatyzacj?. Kiedy studio zacz^to pracowac dla klientow, sprofesjonalizowatio siq? ML: Szyba byta momentem, kiedy studio zacz?to nagrywac inne zespoty. W 2002 roku zarejestrowatem firm? MAO Records. Musiatem si? sporo nauczyd. Nagrywatem wczesniej siebie, potem znajomych, ale jak troch? pokr?- citem gatkami, zauwazytem, ze nie za bardzo mam czas na to, zeby zajmowac si? tym zawodowo, z oddaniem. Kiedy masz studio, musisz o nie dbac, zapewnic, zeby zarabiato, pilnowac. Trudno si? jednoczesnie bawic w realizatork?. Wydaje mi si?, ze jako realizator powinienes miec woln^ gtow? od tych wszystkich przyziemnycli rzeczy. Przychodzisz, wt^czasz sprz?t, skupiasz si? na pracy - to na pewno b?dzie z korzysci^ dla produkcji. Stwierdzitem wi?c, ze mam znakomitych realizatordw - najpierw Jarek Toifl, potem Michat Rosicki. Skoro oni mog4 to robic sprawniej i lepiej, to ja si? wycofuj? z realizatorki. Marcin Chlebowski byt nast?pnym realizatorem, zarazit Michata Cholew? i juz byto nas pi?ciu. Michat Rosicki: I wtedy zacz?ty si? problemy [smiech]. ML: Tak, bo Rosa chciat porz^dne mikrofony, m?czyt o nie... To zrozumiate, ze musielismy si? rozwijac;, kazde zarobione pieni^dze inwestowali^my w sprz?t, w sumie tak jest do dzisiaj. Oczywiscie, najpierw nie byto za wiele kasy, wi?c szukalismy peret. Kupowalismy niedrogie, a dobrc; zacz?lismy od rosyjskiej Oktawy, chociaz aktualnie przy chiriskich mikrofonach to one nie s^ takie tanie... MR: W tym temacie nie ma regut, ale to bardzo muzyczne mikrofony, dlatego mamy spory set Oktaw: Mk 219, dwie lampy, cztery wst?gi. 1 chociaz wielu twierdzi, ze wokal lepiej brzmi na Neumannie, to d?ciak juz potrafi zabrzmiec korzystniej na Oktawie. To s^ mistrzowskie mikrofony instrumentalne. Marcin Chlebowski: Byt okres, kiedy realizowalismy duzo koncertow jazzowych. Nagrywalismy topowe kapele, swiatowe marki. Oni patrzyli podejrzliwie na te mikrofony, ale pozniej byli bardzo zadowoleni z nagraii i wracali do nas przez wiele lat. Masz na mysli muzykow sceny yassowej, jazzowej. MR: I free, czyli jazzu improwizowanego. Posypaty si? sukcesy, jak dwukrotnie ptyta roku w All About Jazz, chyba jeden z najbardziej znanych amerykanskich portali jazzowych. ML: Siedem lat temu pracowalismy pi?c dni z Vandermark V, nie wychodzac z Krakowskiej Alchemii... MR: To w sumie nagranie historyczne, 12 plyt wydanych, pi?ciu muzykow, 5 dni grania, material, ktory z dnia na dzieii si? zmienia, ksztattuje. Mdwi? to, chod nie kazde free lubi?, czasami frytowe granie jest juz pozbawione sensu, a przez to niestrawne. U Vandermarka jednak jest matematyka. troch? crimsonowska, jest temat, jest groove, jest konstrukcja i sluchanie si? nawzajem. To zreszt^ niesamowici instrumentalisci, podobnie jak Rezonans, sktad 10-osobowy, gdzie Ken Vandermark jest w zasadzie dyrygentem tego zespolu. Dokonalismy zapisu w pi?c dni, po trzy sety dziennie. Pi?tnascie roznych skladow plus szosty dzieii z koncertem finatowym, podczas ktdrego zagrali wszyscy. I to juz petna kolektywna praca - nagrywali Marcin z Michatem, potem Michata zmienit Jacus, a ja dostatem wszystko do miksu. Realizatorska mord^ga... MR: Najwi?ksza mord?ga byta przy miksie, gdzie okazato si?, ze robisz 16 roznych ptyt rdznych sktaddw. Teraz okazuje si? na przyktad, ze musisz zrobic jakas mat^ poprawk? brzmieniow^ - i musisz to zrobic do wszystkich 16 ptyt. Samo zgranie, sam czas potrzebny na to idzie w godziny, ale warto tak si? m?czyc tym bardziej, ze potem dostajesz za to wyrdznienie. Poza tym, jak zawsze, to zupetnie nowe doswiadczenie. Wyszliscie zapewne poza te Oktawy. MCh: Kupilismy AKG 414. To standard, trzeba je miec, bo to narz?dzie pozwalaj^ce nagrywac w zasadzie wszystko. Kupilismy tez kopie lampowych AKG C12 marki Peluso, Braunera. MR: Nieprzypadkowo kupilismy Neumanny U87 czy Shoepsy w nowej edycji, bo s^ bardziej uniwersalne. No i pasowaty do uktadanki mikrofondw - nie jest tak, ze kompletuj^c mikrofony do studia, najlepiej kupic po najtepszym z kazdej firmy. Trzeba tak kupowac mikrofony, zeby wyszta z tego uzupetniaj^ca si? ukladanka. Jesli chodzi o mikrofony Estrada i Studio styczeii

3 ROZMOWA MAQ Records 4-1^ Do wysokiego, specjalnie uksztattowanego gtownego pomieszczenia studyjnego przylega kilka mniejszych, izolowanych pomieszczeii 0 roznej charakterystyce (patrz schemat w ramce Struktura studia"). dynamiczne, to w studiu musz^ bye standardy typu Shure 57 i 58, Sennheisery, ale mamy tez kilka peretek jak EV RE20, strasznie muzyczny mikrofon, do tego Yamaiia SubKick, wst?gowy Beyerdynamic. Warto mied otwart^ glow?, bo wtedy uzywasz ich w sposdb kreatywny, np. stosujesz subkick do nagrywania basu, CO daje ciekawe wypetnienie w dole. Przez to, ze mamy tutaj duzg ekip? rdznych realizatordw, o rdznej wrazliwosci i rdznym podejsciu do realizacji, rozwijamy si? nawzajem i jestesmy w stanie nagrywac dobrze rdzne gatunki muzyczne. Studyjne portfolio jest szerokie stylistycznie. MR: Tak. Generalizuj^c, skupitem si? na jazzie, akustyce, a Jarek mocno na metalowym graniu, bo on si? wjwodzi z metalowej realizacji, thrashowej, ale rdwniez i komercyjnej. Mozna powiedziec, ze to jest zupetne moje brzmieniowe przeciwieiistwo. Kiedy zacz?lismy razem pracowac, okazato si?, ze niby mamy rozbiezne wnioski, ale wyniica z nich wspdlny rozwdj. Bardzo duzo si? od siebie uczymy. Pdzniej po Marcinie, Michale, doszedi Kuba Luka, Grzegorz Gutowski, ktdrzy tez zupetnie inaczej realizuj4, inaczej mysl^. Wnioski wszystkich osdb daj4 poi^czenie komfortu pracy i kreatywnosci. Dyskusja o sprz?cie pomi?dzy wszystkimi realizatorami pozwoliia na to, by stworzyc studio uniwersalne, tak aby ktos, kto wchodzi z zewn^trz z zupetnie inn^ muzykq, mdgt zrealizowac swdj pomyst; jedyne ograniczenie b?dzie w jego gtowie. Wydaje mi si?, ze to dziata, a swiadczyc o tym mog^ nagrody, na przyktad dla Adore Dorath - Czeski Fryderyk w kategorii Hard/Heavy, audiofilska klasyczna ptyta roku dla Motion Trio Chopin, Bisery dla punk-ska'owego Kohca Swiata, wiele jazzowych ptyt roku, m.in. dla Braci Oles w mi?dzynarodowych projektach. Poza tym wspdtpraca z wielkimi w kazdym nurcie, jak m.in. Michael Nymman, Dave Liebmann, Theo Jorgensmann, popowy Feel bqdz bluesowy Cree. To wielkie doswiadczenie i rozwdj. Dzi^ki kilku wyspecjalizowanym realizatorom mozecie tez podzielic si^ racjonalnie pracami. MR: Tak, realizatorzy specjalizuj^ si? w danym gatunku muzycznym, kazdy za cos odpowiada. Dostatem ostatnio zapytanie na Facebooku, czy bym czegos nie wyprodukowat, i po przestuchaniu demdwki odpisatem, ze najlepsz^ pomoc^ z mojej strony b?dzie telefon do Kuby, ktdry si? w tej muzyce specjalizuje. Doszedtem do wniosku, ze to, jak moje produkcje brzmi^, nie jest tym, czego dw muzyk oczekuje. Zebralismy fajny kolektyw realizatorsko/producencki i mozemy szczerze doradzic. To dzi^ki wspolpracy z kolektywem studio powstato wtakim, a nie innym ksztakie? Jarek Toifl: Prawda, to wynik wspdlpracy z realizatorami oraz 10 lat doswiadczen. Zjezdzilismy tez z Michatem wszystkie polskie, i nie tylko polskie, topowe studia. W wielu nagrywalismy, bo potrzebowalismy dobrych akustycznie sal, z mozliwosci^ grania na setk?. Na przeszpiegi pojechaliscie. Zakamuf lowana opcja niemiecka na przeszpiegacti! [sm/ech] JT: [smiech] Przygl^dalismy si? uwaznie, bo bez tych doswiadczen nie mozna zrobic dobrego studia. ML: Potem zacz?li^my projektowac i wdrazac coraz to nowsze koncepcje. W 2006 roku dostalismy zezwolenie na budow? studia. W 2009 roku dot^czyl do nas mdj wspdlnik i przyjaciel Rafat Pawelczyk. To byt juz czas, kiedy byto wiadomo, ze rynek nagraniowy si^ zwija, a nie rozwija. ML: To fakt, decyzja o budowie sporego studia byta utahska, z fantazj^. Michat Cholewa: Ale w momencie najwi?kszego kryzysu na rynku trzeba inwestowac - poza tym u nas byto dobrze w studiu. Wci^z si? rozwijalismy, udato si? zrobic sporo dobrych ptyt jazzowych, metalowych i rockowych. Szlismy do przodu i ograniczaty nas juz tylko mozliwosci studyjne. Nie umiej?tnosci producenckie czy realizatorskie, nie rynek. Po prostu nie mielismy gdzie tego zrobic. Projektowaliscie studio od podstaw? ML: Tak, od fundamentdw. Ograniczata nas szerokosc dziatki, ktdr^ odziedziczylem po dziadku. Trzeba byto wymyslid taki uktad pomieszczeri, aby zachowujgc rygory prawa budowlanego powstato funkcjonalne studio. Budynek musial bye duzy, wi?c powstato cos na ksztatt pociqgu [smiech], ale nie byto innej mozliwosci. Geneza powstania studia byta zreszt^ anegdotyczna: wpadt do mnie Romek, zeby si? spotkac. W Studiu byta sesja, a na dole, w piwnicy-barze, siedziat nad miksami Rosa. Musielismy na skrzynce od gazu postawic kieliszki z winem. Stwierdzilismy, ze tak nie moze bye [smiech]. Romek mdwi - musz? ci zaprojektowac nowe studio. Nazajutrz o tym zapomnialem, ale Romek po miesi^cu przynosi gotowe plany- masz, zaprojektowatem ci studio. Rosa wtedy si? wtr^cit, zmienit projekt, uwzgl?dniaj4c doswiadezenia akustyezne. Trwato to prawie rok. MR: Rysowalismy nowe ksztatty, zeby k^ty si? zgadzaty. Liczylem na kartee akustyk?, uzywatem programdw komputerowych, ale staratem si? trzymac najstarszych filozofii - skoro podstaw^ w akustyce jest architektura antyezna i to wtedy brzmiato, to i teraz zabrzmi - ale przede wszystkim wtasnego, subiektywnego doswiadezenia. Teoria to jedno, a muzyczne brzmienie pomieszezen to drugie. Dlaczego w studiu jest tak duzo drewna? MR: Nie tylko, ale drewno dobrze brzmi. Jak spojrzy si? na stare filharmonie, na najlepsze sale koncertowe, to drewno jest wsz?dzie, materiaty ttumi^ce s^ gdzies tam pochowane albo w ogdle nie s^ potrzebne. Uwazam zreszt^, ze sam dobry projekt sail moze sprawid, ze b?dzie ona brzmiata dobrze. Oczywiscie, 96 Estrada i Studio styczert 2012

4 potem nalezy uzupetnid adaptacj? na przyktad cegtami, drewnem, materiatami i ustrojami ttumi^cymi, rozpraszaj^cymi. Poza tym prosty przyktad: instrumenty s^ drewniane, drewno ma rezonans, brzmi; pomieszczenie tez ma rezonans, dla kazdego instrumentu. Jest w studiu par? rodzajow drewna: swierk, sosna, grab, kazde o innycli parametrach akustycznych, innych ksztattach i kazde dobrane akustycznie. Najwi?kszym problem jest, aby zdobyc dobre drewno - nasze sci^galismy ze Stowacji. Oczywiscie, zyw^ sal? robilismy w ten sposob, zeby byta wyrownana brzmieniowo, rdwna. Dwa miesiace korygowatem sam^ rezyserk?, juz po wstawieniu gtosnikdw. Nie chcielismy robic tak jak wi?kszosc studidw w Polsce, opartych na gotowym projekcie, najcz?sciej kupionym na Zachodzie, a potem liczonym, symulowanym i scisle realizowanym od pocz^tku do konca. Akustyka jest czyms subiektywnym, tak jak sama muzyka, nigdy takie cos si? nie uda w stu procentach... Jest za duzo zmiennych, zeby na etapie realizacji mozna byto sztywno trzymac sl^ projel<tu? ML: Wystarczy, ze jakis material uzyty do budowy b?dzie minimalnie inny i to ma swoje konsekwencje. MR: Testowalismy to, co si? dzieje na kolejnych etapach budowy. Jezdzitem do Wroclawia, do przyjaciela, z ktdrym liczylismy akustyk? poszczegdlnych pomieszezen. I tak byto ryzyko, kiedy wybudowali juz gldwn^ Struktura studia sal?, postawili cegty - czy to zabrzmi? Ale zabrzmiato rewelacyjnie w samym betonie, pomiar akustyezny wyszedt dobrze - on daje czysty wynik. Wazniejsze jednak byto sprawdzenie na stuch - wstawilismy instrumenty i zagralismy. Wrazenie subiektywne rdznych osdb zebralismy na kartkach i adaptowalismy dalej, zeby byto lepiej, za kazdym razem powtarzaj^c doswiadezenia z graniem. MChlebowsl(i: To byt proces, trwato dlugo i firmy budowlane denerwowaty si?, ze nie mog4 od razu zrobic wszystkiego. Ale to byto niezb?dne, unikn?lismy wielu podstawowych bt?ddw, ktdre w wielu studiach nagraniowych s^ popelniane. Wybor odstuchu? MChlebowski: Tez zdecydowalismy si? na testy. Ustawialismy kolejne gtosniki i sprawdzali^my, jak brzmi^ na rdznych rodzajach muzyki. MR: Ja osobiscie wybratem inny odstuch gtdwny, ale trdjdrozny, duzy Genelec zebrat najwi?cej punktdw w naszym tescie i dodatkowo obecny jest w najwi?kszej liczbie studidw. Wielu zewn?trznych realizatordw zna te gtosniki, s^ do nich przyzwyczajeni, co tez jest argumentem. Tu kazdy moze przyjechac i realizowac ptyt?. Zreszt^ uwazam, ze najlepiej robic plyt? z producentem i realizatorem grupy, ktdry dan^ muzyk? swietnie zna i wie, CO oni che^ osi^gn^c. Taki facet przyjezdza tutaj, dostaje doskonale warunki do pracy oraz asystenta znaj^cego perfekcyjnie studio, ktdry wszystko podt^czy i zaproponuje rozwi^zania techniczne. Dla nas jest tez cenne, ze kazdy taki producent zewn?trzny, pracujqc u nas, zostawia nam jakies wnioski do przemyslenia, jakgs wiedz?, dzi?ki czemu mozemy pianowad dalsze zmiany, dalszy rozwdj studia. Generalnie stawiamy tutaj na proces. Przed kazd^ zmiany chcemy miec pdl roku robienia produkcji, kiedy zbieramy informacje. Niech kazdy powie, co uwaza na temat danego rozwi^zania, wtedy zdecydujemy si? na takie rozwi^zanie na stale. Odwiedzili nas konstruktorzy Genelec, skoro kupilismy ich nowy system. Przyjechali do nas pomierzyc pomieszczenia. W pomiarze wyszta potrzeba korekcji, ale gdy zrobito si? j^ sprz?towo, to okazalo si?, ze odstuch przestal zyc" i nie dalo si? pracowac na takiej korekcji. Oni przyznali, ze jako firma Genelec trzymaj^ si? tego, ze tak musi byd, bo wtedy jest liniowo, ale przyznali racj? - nie da si? tak pracowad. Teoria jest teori^, a praktyka praktyk^" \smiech\ dali petnq rekomendacj? rezyserki MAQ Records jako wzorcowej. W koncu najwazniejsze jest, jak si^ b^dzie pracowato. Kuba Luka: St^d u nas bylo polqczenie technicznego myslenia, projektanckiego, z weryfikacj4 praktyczn^, subiektywn^, dokonywan^ przez grup? osdb. Jest ona duzo wazniejsza niz odwzorowanie jakiejs idealnej charakterystyki, wyliczonej w programie. Poza tym Genelec 1037 to niejedyny nasz odstuch. Jest klasyczna dwudrozna Yamaha NS-lOm i male iso booth Michat Rosa" Rosicki: Wielu muzyl^ow woli nagrywac koncerty niz nagrywac w studiu, wtasnie dlatego, ze nie podoba im si? dzwi^k sali. Oni w studiu juz nie majq tego feelingu, juz im instrument nie brzmi, sala nie oddaje emocji. U nas na duzej sali wielu akustycznie graj^cych muzykow powiedzialo, ze to pierwsze studio, w ktdrym czuj^ si? dobrze, ze slyszg od razu, ze b?dzie si? tutaj dobrze grato. Bylo oczywiscie ryzyko, ze dzwifk b?dzie specyficzny jak w wielu salach koncertowych. Na tyle specyficzny, ze juz nic z nim nie zrobisz poza zarejestrowaniem. Tu jednak pogtos jest naturalny, jest pelnia dzwi?ku. Muzycy mowig czasami, ze jest za glosno, kiedy grajq na duzej sali, ze ona jest gtosna sama w sobie, ze instrument brzmi mocno. Z naszej perspektywy to zaleta, bo dzif ki temu instrument jest wyrazny w nagraniu, obecny, gra pelnym pasmem, a pogtos nie przeszkadza w miksie, mozesz dalej dodawac sztucznego poglosu. Warto w takim pomieszczeniu znalezc tez miejsce, w ktdrym mamy optymalne brzmienie instrumentu w stosunku do tego, czego oczekuje muzyk i jego producent. Mozna skracac poglos przez postawienie parawanu, ale mamy tutaj dobrze pomyslane pomieszczenie, z fajnym naturalnym poglosem: wysokie, siedmiokqtne, z dwoma strefami - w jedn^ stron? gra jak sala koncertowa bez publicznosci, a w drug^ jak pomieszczenie klubowe. Od producenta i realizatora zalezy, w jaki sposob wykorzysta w nagraniu to miejsce - mozna pozwolic sobie w tym zakresie na spor^ kreatywnosc. Drugie pomieszczenie to trapez, grajqcy dzwi?kiem do przodu. Nazywamy je pomieszczeniem perkusyjnym, gdzie dzwi?k jest krotszy niz na duzej sali, ale konkretny. Mamy bliski, krotki i konkretny dzwi?k b?bna, a do tego naturalny sound z mikrofonu postawionego dalej, Wcigz jest to dobrze brzmi^ce pomieszczenie, oddajqce w pelni brzmienie graj^cego instrumentu. Nast?pne pomieszczenia to tzw. iso-booth" 1 i 2. W kazdym mozna postawic np. piec basowy i go po prostu zamkngc. Nie musisz bye przy piecu podczas gry, mozesz slyszec go ze sluchawek i nie m?czy ci? granie dwa dni na setk? przy rozkr?conym piecu. Trzecie duze pomieszczenie jest wyttumione. Jest tu krotki, bliski, konkretny dzwi?k. Sale spina system odsluchu Furman, z indywidualnym mikserem, na ktdrym kazdy moze ustawic odpowiadajqcy mu odsluch. Wszyscy mog^ nagrywac na setk?, w petnym komforcie i separacji, a wykorzystanie pomieszczeii zalezy juz tylko od kreatywnosci. Ooborem miejsca dla danego instrumentu i parawanami mozna sobie przestrzeii precyzyjnie doregulowac. Estrada i Studio styczeri

5 ROZMOWA MAQ Records Avantony. Chodzi o to, zeby, szyblco je przei^czaj^c, miec porownanie i pelny obraz brzmienia. Poza tym mamy rdzne rodzaje sluchawel^, Haflery w maiym studiu, domowy B&W... W jaki sposob wybieraliscie konsolet^? MR: Znowu zdalismy si? na nasze preferencje i sposob pracy, ale tez zwracam uwag?, na czym lubi^ pracowac uznani producenci. Kiedy siucham plyty, zawsze sprawdzam, gdzie byta nagrana, patrz?, jaici sprz?t maj^ w tym studiu, sprawdzam, jalcich rzeczy zespdi uzywa na l^^oncertach i na nagraniach. To wszystito ma wplyw na brzmienie i daje pogl^d, czego szulcac do swojego studia. MChlebowski: Wazna byta tez kwestia serwisu i awaryjnosci, tutaj Audient ASP8024x36 wydal si? wyborem optymalnym. MCholewa: Zaczynaj^c w matym studiu, pracowalismy na kilku urz^dzeniach, w tym na pi?knie brzmi^cym mikserze Behringera... MChlebowski: Kupowalismy w tym czasie coraz wi?cej preampdw i w pewnej chwili okazato si?, ze Behringer stuzy nam tylko do dystrybucji sladdw. W koricu zrezygnowalismy ze stotu, to nie mialo juz sensu, skoro wszystko i tak dziato si? w komputerze. MR: Karty dzwi?kowe bizmi^ teraz coraz lepiej, wiele akustycznych ptyt nagratem na Presonusie. Mamy spor^ kolekcj? preampdw zewn?trznych - Neve DPA, Great River, Focusrite ISA, Groove Tubes - ivompletowanych w ten sposdb, zeby kazdy miat troszk? inny sound - bo producenci maj^ rdzne preferencje. Niektdrzy lubi^ od razu brzmienie spdjne, i wtedy prosz? bardzo, trzydziesci szesc preampdw w stole, o takim samym soundzie, ale na przyktad ja i Kuba Luka bardzo nie lubimy spdjnego bizmienia. Rozbijamy je caty czas, nosimy do rezyserki rdzne preampy zeby u^stac pizestrzen sprz?tow^ na etapie nagrania, bo ona potem znajduje cxlzwierciedienie w przestrzeni muzycznej. ML: Mysl^c o stole, zastanawialismy si? nad systemem 500, bo mozna tam dobierac wedle uznania komponenty od rdznych firm. W sytuacji, w ktdrej juz mielismy sporo zewn?trznych preampdw i kompresordw, to bytaby kompletna wymiana sprz?tu... Zamiast szukac starego Neve i go remontowac, kupiliscie nowego Audienta. MR: W stotach studyjnych mamy Mercedesa i BMW, Neve i SSL-a, jedni uwielbiaj^ jednego, drudzy drugiego, a Audient jest tutaj takim Audi S8. To ta sama pdtka, tylko nie nazywa si? ani Mercedes, ani BMW. Nie lubi? preampdw SSL-a, bardzo lubi? za to preampy z Neve, natomiast w miksie sprawdza si? swietnie SSL ze SW0J4 czystosci^. Audient jest now^ firm^, ktdra przej?ta konstruktordw juz nieistniej^cej firmy DDA. Jest catkowicie analogowy, bez zadnego sterowania cyfrowego i brzmi tak, jak powinny brzmiec wysokiej klasy stoty. MChlebowski: Nie pracowalismy wczesniej na tej konsolecie, mielismy za to preampyaudienta oraz sumator i byty to bardzo dobre rzeczy. ML: Te prawie 80 kanatdw tez ma znaczenie. Nie zapominajmy tez, ze przez pdt roku co tydzieri mielismy inny pomyst, co chwil? analizowalismy inny mikser, a moze to, a moze tamto... W koitcu kartka i kalkulacja na trzezwo, kilkadziesi^t maili z rdznymi opcjami, l^cznie z opinio architekta, ktdry w pewnym momencie stwierdzit: tego nie kupujcie, bo jestbrzydki" [smiech]... MR: Testowalismy mas? sprz?tu, preampy, sumatory, zeby pasowato nam to do koncepcji danej konsolety. Chcielismy, zeby to byto optymalne. Tutaj, jakzauwazysz, nie ma tego, co w wielu studiach, ze stoj^ cate szafy rakdw, tony urz^dzeri, ktdre nie s^ uzywane, bo nie ma nawet kasy na serwis. U nas urz^dzenia tak dobralismy, ze praktycznie caty czas graj^. Czysty, krystaliczny stdl u nas okazat si? optymalnym wyborem, bo mamy duzo outboardu, cz?sto lampowego. Jest Charisma [SPL - przyp. red.], zmodyfikowana, s^ inne urz^dzenia, zeby dobrudzac ^lady na insertach. Jest DBX, tanie urz^dzenie, ktdre po modyfikacji okazuje si? swietne. To zreszt^ ciekawe zagadnienie - te tanie urz^dzenia, ktdre cz?sto mog^ konkurowac z drogimi klasykami. Przyktadem mogn bye mikrofony Studio Project, ktdre nie s^ mistrzowskie, ale postawione w pomieszczeniu dodaj4 charakteru. CI byt zreszt^ jednym z pierwszyeh mikrofondw w studiu i do dzis uwazam, ze swietnie na nim brzmi^ saksofony sopranowe. Takze kompresory wybierali^my tak, aby byly kompletnie rdzne: 98 Estrada i Studio styczen 2fl

6 klasyczny FET dwukanatowy 1176, IGS Tubecore, czyli lampowy kompresor Vari-Mu, optyczny Avalon 747 czy VCA buss-compressor SSL 4k. To daje mozliwosc kreacji brzmienia, tak na etapie nagrywania, jak i miksu. M.Chlebowski: Otwarci tez jestesmy na rozne srodowiska pracy. Mozna miksowac tylko w komputerze, mozna w catosci w analogu, mozna uzywac Logica, ale mamy tez Pro Tools HD. Uzywacie stotu jako sumatora? Preferujecie zgrania w domenie analogowej? Kt: W zadnym wypadku nie preferujemy, ale ja czasem uzywam stotu jako sumatora. Dla mnie to ma sens, ctiociaz wiadomo, ze zalezy do czego. To kwestia gustu, ale lubi? zgrania przez stot, bo zawsze mam opcj?, ze mog? cos na nim podbarwic. Analogowy sprz?t ma swoj charakter, ktdry albo ci podpasuje, albo nie. W komputerze jest bardziej przezroczyscie - to, CO zrobisz, otrzymasz w postaci malo zmienionej. Wpuszczajgc w urz^dzenie danej Army, masz brzmienie danej firmy. A dodatkowo masz Pro Tools HD, Logic, wiadro" plugindw, karty DSP, UAD-2, Duende, Focusrite, PSP, Native Instrument, Waves... Wszystko zalezy od dostosowania metody do potrzeb produkcji i kreatywnosci realizatora, poza tym wspdlczesnie nie da si? uciec od edycji i precyzyjnej pracy w komputerze. Mog? powiedzied, ze preferuj? kreatywne t^czenie tych technik. Tutaj wazne s^ przetwornlki. JT: Postawilismy na Lynx, to urz^dzenia uznawane przez wielu za referencyjne. Testowalismy wiele przetwornikdw i uwazam, ze najlepsz^ jakosc w stosunku do ceny oferuje Lynx. Odwzorowanie przestrzeni i pelni pasma jest tutaj rewelac3^ne. Poza tym Lynx obsluguje protokdt Digidesign HD. Pami?tajmy, ze rozmawiamy tu o odcieniach, o matych zmianach smaku, o niuansach, ale suma tych smakdw daje niesamowity efekt, jezeli na kazdym etapie dbasz o te smaki, to na koiicu wychodzi cos naprawd? dobrego. Jak wygl^da w praktyce kupowanle nowego stotu z wysokiej potkl? Przyjezdza ekipa 2 firmy i montuje w studiu konsolety? ML: [smiech] Przyjezdza facet ci?zardwk^: Dziefi dobry, jestem z firmy kurierskiej i mam paczk? z Anglii". Podjezdza wdzkiem, wyci^ga na wind? wielk^ paczk?, stawia j^ na glebie i po podpisaniu odbioru mdwi: Dzi?kuj?, do widzenia". Tak to wygl^dato, wi?c rozebralismy skrzyni? na dworze, bo nie bylismy w stanie nawet w kilku jej podniesc - wazyta ponad 300 kg. Potem w szesc osdb nosilismy po kolei stdl (150 kg), zasilacz, nogi... MChlebowski: Wielk^ zalet^ jest prostota obstugi stotu, to byl wazny argument przemawiajqcy za Audientem - bo co si? dzieje, kiedy pojawia si? realizator, ktdry nie zna urz^dzenia? Tutaj moze od razu przystgpic do pracy. Wszystkie pol^czenia kablowe wykonalismy z Grzegorzem, podobnie jak projekty: elektryczny, ogrzewania, wentylacji. Cz?sciowo wykonywalismy je sami, zeby nie byto szumdw, przesluchdw itp. Wspotpracujecie z homerecordingowcami? MR: jak najbardziej, na swiecie jest teraz trend do pracy w domach, a potem miksowania w duzych studiach, np. Nigel Godrich, producent m.in. Radiohead i Becka, wbija slady w wybranym studiu, gdzie odpowiada mu sprz?t i akustyka, potem zabiera je do domowego studia, tam dokonuje wszelkich edycji, a na miksy wraca do studia b^dz wysyta do studia masteringowego. Nasze studio tez jest skierowane do ludzi, ktdrzy preferuj^ homerecording, zeby mogli wejsc, w super warunkach nagrad na setk? podstaw?, a pdzniej zabierac do siebie sesje, robic w domu na sladach wszystko, pod-miksowac, a potem wrdcid na ostateczne miksy, zgranie b^dz mastering. Teraz tylko najwi?ksi, ktdrzy wydaje dla mejdzersdw, maj^ budzety pozwalaj^ce na prac? nad materialem w studiu od pocz^tku do kotica. Ale zawsze jest sens dobrze wbic slady, a potem przepuscic przez analogowy sekcj? swoje domowe miksy, zeby wszystko zabrzmiato lepiej. Jesli nagrasz w piwnicy, gdzie to nie brzmi dobrze, potem siedzisz w domu i starasz si? to ratowad, to taki homerecording nie ma wi?kszego sensu. Homerecording daje profesjonalne rezultaty, kiedy dochodzi do kolaboracji z takimi miejscami jak nasze studio. To zdjqcie z wieczoru, podczas ktdrego powstawaty zatozenia projektowe studia. Proszq: Romuald Malina, nasz arcfiitekt, przyjaciel od podstawowki..." ML: Funkcjonuje tez u nas mate studio, ktdre spelnia funkcje pomocnicze. Zwlaszcza kiedy ktos musi pracowad nad niskobudzetowym materialem. Pozwala to zmniejszyc koszty produkcji plyty. I tu si^ pojawia temat masteringu. MR: Oczywiscie, jak najbardziej, i to we wszelkiej formie. Szybkie l^cze internetowe, serwer FTP tor analogowy (Avalon, Tubecore Vari-Mu), cyfrowy (np. TC Finalizer) czy lubiane przeze mnie zgranie na grupach. Ostatnio sporo pracujemy w taki sposdb mi?dzy innymi z CueFX, producentem muzyki klubowej. On przesyla mi na FTP grupy sladdw do przepuszczenia, podbicia, nasycenia, zsumowania przez analogowe klocki, a ja odsytam mu zgran^, ale nie do kohca zlimitowanq wersj?. On potem juz wszystko dalej doci^ga w domu. Przy takim swiadomym doborze metod pracy ci?zko to nazwac homerecordingiem, chociaz wi?kszosc pracy odbywa si? w domu. Od kiedy pracujecie w nowym studiu? ML: Dzialamy od czerwca zesztego roku i widac nie tylko rozwdj studia jako takiego, ale tez progres samych realizatordw, Slychad to po nagraniach i przydaje si? rdwniez w sytuacji, kiedy ktos przychodzi z zewn^trz ze swoim producentem i potrzebuje sprawnego asystenta, znaj^cego tajniki urz^dzen i umiejgcego wykorzystac zalety pomieszczenia. Studio, pomimo ze brzmieniowo si? broni, to przegrywa z ukladami, uktadzikami - zespoty majg wr?cz narzucane przez wytwdrnie studia nagraniowe. Cz?sto jednak zdarza si?, ze zespdt wraca do nas po raz kolejny. Oczywiscie dzieje si? tez tak, ze kapele, na przyktad, chcq nagrywac wytqcznie na tasm?. Nie zdaj4 sobie sprawy, ze to podnosi koszta tak mocno, ze wtedy ich na to nie stac. Nie do wszystkiego brzmieniowo, jak i pod wzgl?dem komfortu pracy, tasma si? nadaje. Slyszelismy tez, ze powinnismy kupic sobie fortepian... MChlebowski: Ale pomyslelismy tez i o nagraniach fortepianowych - mamy specjalne drzwi z podjazdem. Jesli trzeba, mamy firm?, ktdra nam instrument przywiezie, stroi i mamy gotowy do sesji fortepian. Wykahczacie pokoje goscinne dla muzykow. ML: Na razie wspdtpracujemy z hotelami w okolicy, ale docelowo nasze zaplecze hotelowo-socjalne b?dzie mialo trzy pokoje, lazienk?, kuchni? i living room z kominkiem. Catosc miesci si? na pi?trze, na dole zas b?dzie Studio B, czyli mate studio produkcyjne. MR: Mdwi si?, ze artysta muzyk jest slugq muzyki. Ja dodaj?, ze realizator to czlowiek, ktdry powinien sluzyc artyscie, a studio to takie miejsce, gdzie ci obydwaj artysci mogq tworzyd swoj^ sztuk?. Dzi^kuj^ za rozmow^! ML: Dzi?kujemy i zapraszamy! EES Estrada i Studio styczen