Odpowiedzi na pytania zawarte w Zielonej Księdze o majątkowych ustrojach małżeńskich COM (2006) 400

Transkrypt

1 Pytanie 1 Odpowiedzi na pytania zawarte w Zielonej Księdze o majątkowych ustrojach małżeńskich COM (2006) 400 a) Czy w przyszłym instrumencie powinny być uwzględnione kwestie dotyczące aspektów personalnych związku małżeńskiego nie uregulowane w rozporządzeniach Bruksela II bis (2201/2003) i Bruksela I (44/2001), czy też powinien on ograniczać się wyłącznie do majątkowych skutków związku małżeńskiego? Jeśli tak to do jakich i dlaczego? Przyszły instrument powinien się koncentrować wyłącznie na kwestiach bezpośrednio związanych ze skutkami majątkowymi zawarcia małżeństwa. Z jego zakresu przedmiotowego powinny być wyłączone na wzór rozporządzeń 44/2001 i 2201/2003 zagadnienia związane ze stanem cywilnym oraz zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych. W krajowych systemach prawnych zarówno osobiste, jak i majątkowe stosunki małżeńskie podlegają często jednej i tej samej normie kolizyjnej. Jednocześnie dotyczą one na tyle różnych kwestii, że możliwe do przyjęcia jest dokonanie ich rozbicia przez ustanowienie norm i zastosowanie tylko do jednej i to np. ograniczonej kategorii stosunków. Zabiegi takie stosowane są w ramach instrumentów międzynarodowych takich jak konwencje, które zazwyczaj koncentrują się tylko na wybranym wycinku kwestii problemowych. Przykładem jest choćby konwencja haska z 1978 r. o prawie właściwym dla małżeńskich reżimów majątkowych. Ograniczenie instrumentu europejskiego wyłącznie do majątkowych skutków małżeństwa nie byłoby więc pierwszym precedensem. Wydaje się, że działanie takie byłoby uzasadnione zarówno ze względu na zasadę subsydiarności jak i proporcjonalności jak i ze względów praktycznych (przyszły instrument będzie przyjmowany przez Radę UE jednomyślnie). Oprócz listy wyłączeń przedmiotowych obejmujących dodatkowe kwestie wspomniane powyżej, podstawową kwestią powinno być właściwe określenie granic podstawowego statutu majątkowych ustrojów małżeńskich. Rdzeń tego statutu, mimo istotnych różnic systemowych, jest mniej więcej podobnie rozumiany we wszystkich państwach członkowskich, nawet w tych w których brak jest instytucji majątkowego ustroju małżeńskiego. Określony jest on przez ogólne pojęcie - majątkowe skutki małżeństwa. Obejmuje ono skutki jakie powoduje małżeństwo dla stosunków własnościowych związanych z rzeczami i prawami nabytymi lub wykorzystywanymi przez małżonków przed i w trakcie trwania małżeństwa. W praktyce jednak, granice statutu są bardzo płynne ze względu na to, że w wielu systemach szereg kwestii takich jak np. darowizny między małżonkami, czy kwestia podziału wspólności majątkowej po śmierci jednego z małżonków, należą do statutu obligacyjnego lub spadkowego. Różnice te mogą jednak zostać usunięte w ramach dokonania właściwej kwalifikacji. Pozostaje jednak pytanie, czy w celu osiągnięcia jednolitego i wyraźnego określenia podstawowego zakresu instrumentu nie należy w nim zawrzeć wskazówek do dokonywania kwalifikacji. Rozwiązaniem tych problemów nie jest natomiast z pewnością rozszerzenie zakresu instrumentu na wszystkie kwestie związane z trustami, czy dziedziczeniem. Aspekty te nie mają co do zasady tak bliskiego związku przedmiotowego z majątkowymi stosunkami małżeńskimi i zasadne jest pozostawienie ich poza zakresem instrumentu podobnie jak to zostało poczynione w rozporządzeniu 44/2001 i 2201/2003.

2 W ramach zakresu instrumentu powinna zostać uregulowana kwestia prawa właściwego do oceny dopuszczalności zawierania majątkowych umów małżeńskich. Zakres ten powinien obejmować przesłanki do zawarcia umowy, jej formę oraz skutki nieważności. Natomiast całkowicie odmienną kwestią jest wynikająca z atrybutów osobistych małżonków takich jak wiek, czy poczytalność zdolność małżonków do zawarcia takiej umowy. Zdolność ta jest immanentnie przynależna do statutu osobowego i nie powinna być regulowana w ramach tego instrumentu. Instrument może natomiast regulować kwestie prawa właściwego dla reprezentacji współmałżonka i ewentualnej odpowiedzialności małżonków w stosunku do osób trzecich (odpowiedzialność za długi). Zagadnienia te są blisko związane z funkcjonowaniem ustrojów małżeńskich tak, że powinny podlegać, co do zasady, temu samemu prawu właściwemu. W zakresie odpowiedzialności wobec osób trzecich należy jednak pamiętać o ochronie praw osób będących w dobrej wierze. b) Czy przyszły instrument ma się stosować również do stosunków z trwającego związku małżeńskiego czy tylko do stosunków wynikających z rozwiązania związku małżeńskiego. Przyszły instrument powinien regulować majątkowe stosunki małżeńskie zarówno w trakcie trwania małżeństwa jak i po jego ustaniu. Konieczność określenia prawa właściwego do oceny obowiązków i praw związanych z majątkowymi stosunkami małżeńskimi pojawiają się w pierwszej kolejności w trakcie trwania małżeństwa, a więc w czasie, w którym te stosunki rzeczywiście istnieją. Ograniczenie zakresu rozporządzenia tylko do skutków rozwiązania małżeństwa oznaczałoby koncentrację uwagi jedynie na skutkach wtórnych istnienia majątkowego ustroju małżeńskiego. Należy zauważyć, że dokonywana przez sąd ocena prawa właściwego rzeczywiście często występuje w wyniku rozwodu. Jednakże równie często ocena ta jest dokonywana w trakcie trwania małżeństwa. Przykładem może być ocena skutków istnienia ustroju małżeńskiego dla osób trzecich, które chcą dokonać czynności np. zawrzeć umowę kupna z jednym z małżonków. Wówczas, ocena taka jest dokonywana przez podmioty obrotu prawnego nie posiadające takiego doświadczenia i wiedzy w stosowaniu prawa obcego jak sądy. Tym samym, w zakresie trwania małżeństwa zapotrzebowanie na jednoznaczną i przejrzystą regulację wspólnotową ujednolicającą prawo właściwe dot. ustrojów małżeńskich jest większe niż w przypadku rozwiązania tego małżeństwa. Regulacja taka może zwiększyć pewność obrotu prawnego. Pytanie 2: a) Jakie łączniki powinny zostać użyte w celu ustalenia prawa właściwego dla systemów małżeńskiej wspólnoty majątkowej? Jaka powinna być hierarchia ważności w przypadku kilku takich czynników? (pierwsze miejsce stałego pobytu współmałżonków, ich obywatelstwo, inne łączniki). Podstawowym łącznikiem powinno być wspólne obywatelstwo małżonków ze względu na łatwość ustalenia tego czynnika, jego trwałość, a także szczególną więź państwa ze swym obywatelem. Łącznik ten jednak w warunkach UE (ze względu na swobodę przemieszczania się) nie zawsze wskazuje prawo mające najbliższy związek ze stosunkiem prawnym, który reguluje.

3 Ponadto, w przypadku zawarcia małżeństwa często jedno z małżonków nabywa obywatelstwo drugiego małżonka bez jednoczesnego zrzeczenia się obywatelstwa dotychczasowego. W efekcie powstaje stan podwójnego obywatelstwa. W wyniku tego, w różnych państwach w tym samym stanie faktycznym, w zależności od regulacji państwa sądu dotyczących określania obywatelstwa łącznik wspólnego obywatelstwa małżonków istnieje lub nie. To prowadzi do nieuzasadnionej rozbieżności orzeczeń sądowych ze względu na miejsce prowadzenia postępowania. Z tego względu możliwe jest rozważenie również użycia w przepisie kolizyjnym w pierwszej kolejności łącznika wspólnego miejsca zwyczajnego pobytu lub ostatniego wspólnego miejsca zwyczajnego pobytu małżonków. Dopiero w razie braku takiego prawa zastosowanie powinno mieć wspólne prawo ojczyste małżonków. W przypadku braku powyższych łączników powinna być stosowana ogólna reguła zapasowa (fall back rule), zgodnie z którą stosowano, by prawo państwa, z którym małżonkowie są najściślej związani lub prawo sądu. Wydaje się również zasadne zamieszczenie osobnego postanowienia pozwalającego na ocenę skutku istnienia majątkowego ustroju małżeńskiego dla osób trzecich. Przepisy kolizyjne nie powinny zawierać ograniczenia we wskazaniu prawa właściwego jedynie do prawa państw członkowskich, gdyż stanowiłoby to zbyt poważną ingerencję w stosunki małżeńskie. Brak również takich ograniczeń w krajowych regulacjach prawa prywatnego międzynarodowego, a także w konwencji rzymskiej z 1980 r. czy projekcie rozporządzenia Rzym II. W rzeczywistości takie ograniczenie w najbardziej restrykcyjnej formie powodowałoby powrót do stanu prawnego sprzed rozwoju prawa prywatnego międzynarodowego. Stosowane byłoby bowiem zawsze swoiste lex fori jakim byłoby prawodawstwo państw członkowskich. Uwzględnienie prawa państw trzecich rzeczywiście powodowałoby, że rozporządzenie nabierałoby uniwersalnego charakteru, jednakże negatywne konsekwencje tego stanu rzeczy mogłyby zostać zminimalizowane poprzez odpowiednie szerokie określenie klauzuli porządku publicznego oraz upoważnienie dla państw do zawierania z państwami trzecimi umów bilateralnych mających pierwszeństwo przed rozporządzeniem. b) Jeśli przyszły instrument ma odnosić się do wszystkich skutków majątkowych wynikających ze związku małżeńskiego, to czy te same kryteria powinny być przewidziane zarówno podczas całego okresu trwania związku małżeńskiego jak i w momencie jego rozwiązania? Prawo mające zastosowanie do istniejących w trakcie trwania małżeństwa skutków majątkowych powinno być określane przez właściwy łącznik na moment dokonywania oceny. Problem zmian statutu w czasie i związana z tym kwestia doboru właściwego subokreślnika temporalnego jest jednak również przedmiotem odpowiedzi na pytanie 4. Po rozwiązaniu małżeństwa mimo, że przedmiotem orzeczenia rozwodowego nie są np. wzajemne rozliczenia majątkowe małżonków, wspólność ustawowa ex lege zamienia się zwykłą współwłasność lub stosunki obligacyjne. Tym samym do oceny skutków czynności lub zdarzeń mających miejsce po rozwiązaniu małżeństwa zastosowanie powinno mieć prawo właściwe dla zwykłej współwłasności lub właściwe dla zobowiązań. Wydaje się natomiast, że raczej nie ma konieczności stwarzania szczególnego łącznika mającego zastosowanie tuż przed lub w momencie rozwiązania małżeństwa (tym samym powinny mieć zastosowanie te same łączniki jak wskazane w pytaniu 2a).

4 Pytanie 3: Czy powinny być użyte te same łączniki dla wszystkich aspektów sytuacji objętej prawem właściwym lub czy mogą być użyte różne łączniki dla różnych aspektów ( depécage )? Jeśli tak, to jakie sytuację mogą być brane pod uwagę? Sposób wskazania prawa właściwego dla oceny majątkowego ustroju małżeńskiego powinien być taki sam zarówno w stosunku do rzeczy ruchomych jak i nieruchomości. Tym samym, co do zasady, nie powinno następować wskazane w pytaniu rozbicie statutu. Prawo państwa położenia nieruchomości może mieć jednak zastosowanie do niektórych skutków czynności prawnych objętych majątkowym ustrojem małżeńskim. Dotyczy to jednak wyłącznie kwestii związanych z jawnością stanu prawnego nieruchomości i obowiązkiem wpisów do właściwych rejestrów takich jak księgi wieczyste. Pewność podstawy wpisu do księgi wieczystej powinna być jednak dokonywana na płaszczyźnie jurysdykcji, a nie prawa właściwego. Pytanie 4: Czy powinna być możliwa automatyczna zmiana prawa właściwego dla systemu małżeńskiej wspólnoty majątkowej w przypadku zmian w określonych łącznikach, takich jak miejsce stałego zamieszka małżonków? Jeśli tak, to czy taka zmiana może działać wstecz? Stosunki majątkowe powinny podlegać każdoczesnemu prawu określonemu przez łącznik określający prawo właściwe. Również w prawie krajowym w stosunkach czysto wewnętrznych obowiązuje zasada, że do oceny danego stosunku stosuje się ustawę obowiązującą w momencie takiej oceny. Zasada, zgodnie z którą istotny byłby moment zawierania małżeństwa, powoduje nieuzasadnioną petryfikację statusu powodując, że po zmianie obywatelstwa przez małżonków lub ich miejsca zwykłego pobytu prawo właściwe przestaje mieć związek ze stosunkami, które ma regulować. Co do zasady więc zmiana okoliczności określonych w łączniku normy, a więc np. wspólna zmiana obywatelstwa powinna pociągać za sobą zmianę prawa właściwego. Należy w tym miejscu rozróżnić jednak kwestię badania skutków istnienia danego ustroju i jego treści dla dokonywanych czynności prawnych od kwestii ważności aktu kreującego dany ustrój np. kwestii ważności majątkowej umowy małżeńskiej. Do tego ostatniego zagadnienia zastosowanie powinno mieć prawo obowiązujące w momencie powstania zdarzenia tworzącego ustrój lub zmieniającego jego kształt. Przy powyższym rozwiązaniu nie występuje więc problem działania prawa wstecz. Wyjątkiem od automatyzmu zmiany statutu są sytuacje, w których pokrzywdzeniu mogą ulec osoby trzecie. Pytanie 5: a) Czy należy dopuścić możliwość wyboru przez małżonków prawa właściwego dla mającego zastosowanie w ich przypadku majątkowego ustroju małżeńskiego? Jeśli tak, jakie czynniki wiążące mogą być brane pod uwagę w celu umożliwienia tego wyboru? Należy dopuścić wybór prawa przez małżonków. Wybór ten powinien być jednak ograniczony, tak by istniała faktyczna więź pomiędzy małżonkami a państwem, którego prawo oni wybrali. Wybór ten powinien być ograniczony do prawa ojczystego jednego z nich

5 albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Przepis przyznający możliwość wyboru prawa powinien również wyraźnie stwierdzać, że w wyniku wyboru prawa nie mogą zostać naruszone prawa osób trzecich będących w dobrej wierze. b) Czy należy zezwolić na wybór, w wyniku którego pewne dobra podlegałyby przepisom jednego kraju, a inne przepisom drugiego kraju? Wybór powinien, co do zasady, dotyczyć całego statutu. Rozdzielenie statutu w wyniku czynności stron w rzeczywistości byłoby sztuczne oraz wiązałoby się ze znacznym ryzykiem pokrzywdzenia osób trzecich. c) Czy należy zapewnić możliwość dokonania takiego wyboru lub jego zmiany w dowolnym momencie przed lub w trakcie trwania związku czy raczej jednokrotnie w określonym momencie (w trakcie jego rozwiązania)? Należy dopuścić możliwość każdoczesnego wyboru prawa. Wybór taki może być dopuszczalny nawet przed zawarciem małżeństwa, natomiast raczej nie po jego ustaniu. d) Czy dokonywana w takim przypadku zmiana prawa właściwego powinna mieć moc wsteczną? Zmiany nie powinny mieć skutku retroaktywnego lecz powinny wywoływać skutki na istniejące stosunki od momentu ich dokonania oraz dotyczyć czynności podejmowanych po dokonaniu zmiany. Pytanie 6: Czy należy dokonać harmonizacji wymogów formalnych umowy? Określenie wymogów formalnych umowy majątkowej małżeńskiej w instrumencie oznaczałoby harmonizację kwestii uregulowanych w materialnym prawie cywilnym. Działania tego typu wykraczają poza podstawę prawną działań Wspólnoty przewidzianą w art. 65 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Trudno dla nich byłoby również znaleźć podstawę w innych przepisach Traktatu. Ponadto działania takie byłyby niezgodne z zasadą proporcjonalności, bowiem zamiast harmonizować wymogi formalne wystarczające jest określenie normy kolizyjnej dla oceny prawa właściwego dla formy umowy. Rozważyć można natomiast określenie wymogów, co do formy wyboru prawa. Pytanie 7: a) Czy sąd, który na mocy przepisów rozporządzenia nr 2201/2003 jest właściwy do orzekania w sprawie rozwodu lub separacji, powinien być także sądem właściwym dla orzekania w zakresie zniesienia małżeńskiej wspólności majątkowej? Sąd mający jurysdykcję do orzeczenia rozwodu powinien mieć również możliwość wydania orzeczenia dotyczącego podziału majątku wspólnego. Należy jednak podkreślić, że sąd nie zawsze dokonuje podziału majątku wspólnego w sprawie rozwodowej. W polskim prawie np. zgodnie z art Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego sąd w wyroku rozwodowym orzeka o podziale majątku tylko na wniosek przynajmniej jednej ze stron i tylko jeśli przeprowadzenie podziału nie opóźni nadmiernie

6 postępowania. Europejski przepis jurysdykcyjny dotyczący podziału majątku powinien uwzględniać taką możliwość tak, aby nie stwarzać konieczności rozpoczynania nowego postępowania sądowego w sytuacji, w której nie jest to konieczne. Jurysdykcja taka powinna mieć jednak charakter opcjonalny i być upoważnieniem dla sądu. Ponadto podstawowa zasada jurysdykcyjna powinna mieć charakter samodzielny tzn. niezależny od normy jurysdykcyjnej dotyczącej rozwodów. Tym bardziej, że powinna ona mieć zastosowanie do różnych sytuacji, w tym gdy małżeństwo trwa. b )Czy w przypadku dziedziczenia, sąd właściwy dla spadkobrania powinien mieć także jurysdykcję do orzekania w zakresie rozliczeń wynikających z ustania małżeńskiej wspólności majątkowej? Tak w przypadku śmierci jednego z małżonków sąd właściwy dla spadkobrania powinien mieć jurysdykcję również dla określenia zakresu małżeńskiego ustroju majątkowego. Odmienne rozwiązanie niepotrzebnie utrudniłoby postępowanie spadkowe. Pytanie 8: a) W przeciwnym przypadku, jakie zasady ustalania jurysdykcji sądów należy przyjąć, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii majątkowych powstałych w czasie trwania pożycia małżeńskiego (np. darowizny miedzy małżonkami, umowy miedzy małżonkami)? b) Czy należy przewidzieć jedno wspólne ogólne kryterium, czy też raczej, jak przewidziano w rozporządzeniu nr 2201/2003, kilka alternatywnych kryteriów (np. stałe miejsce zamieszkania, obywatelstwo obu małżonków)? Jak wskazano w odp. na pyt. 7a przyszła regulacja powinna zawierać samodzielny przepis jurysdykcyjny określający sądy mogące rozpatrywać sprawy związane z majątkowym ustrojem małżeńskim. Przepis ten powinien mieć formę alternatywnej listy łączników. Jurysdykcję powinny mieć sądy państwa, w którym: - oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich nadal ma w tym państwie miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu - małżonek będący powodem lub wnioskodawcą ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w tym państwie - małżonek będący powodem lub wnioskodawcą ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu i jest jego obywatelem. Jurysdykcję powinny mieć również sądy państwa, którego małżonkowie są oboje obywatelami. Możliwe jest również rozważenie wprowadzenie jurysdykcji wyłącznej sądu państwa, którego oboje małżonkowie są obywatelami i w którym mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Pytanie 9: a) Czy należy dopuścić możliwość, aby jeden sąd orzekał w odniesieniu do wszystkich składników majątkowych - nieruchomości i mienia ruchomego, znajdujących się na terytorium kilku państw członkowskich? Zarówno do rzeczy ruchomych i nieruchomości może być stosowane to samo prawo właściwe. Natomiast, nie oznacza to że zasada ta powinna być również spełniona przy

7 przepisie jurysdykcyjnym. Wobec nieruchomości jurysdykcję wyłączną powinien mieć sąd miejsca ich położenia, co jest związane z istnieniem w państwie położenia rejestrów własności nieruchomości takich jak księgi wieczyste. b) Czy przepisy prawa zwykłego powszechnego powinny mieć zastosowanie, jeżeli stroną sporu jest osoba trzecia? Jeżeli osoba trzecia jest stroną sporu dotyczącego składnika majątkowego wchodzącego do majątku wspólnego lub mogącego wejść do tego majątku w zakresie jurysdykcji należy stosować ogólne zasady określone w rozporządzeniu 44/2001. Istnienie majątkowego ustroju małżeńskiego nie wpływa na odmienny charakter sprawy dotyczącej np. roszczenia osoby trzeciej. Roszczenie to np. z tytułu umowy sprzedaży spełnia bowiem definicję zwykłej sprawy cywilnej i powinna podlegać ogólnym przepisom jurysdykcyjnym. To, czy dana rzecz wchodzi do majątku wspólnego może natomiast wpływać co najwyżej na materialne rozstrzygnięcie sprawy np. czy małżonek miał prawo sprzedać rzecz osobie trzeciej. Szczególne zasady jurysdykcyjne powinny dotyczyć natomiast wzajemnych rozliczeń małżonków. Ewentualna kwestia ochrony osób trzecich w przypadku wzajemnych rozliczeń powinna zaś znaleźć właściwe odniesienie w ramach określania prawa właściwego. Pytanie 10: Czy należy dopuścić możliwość wyboru sądu właściwego przez strony? Jeżeli tak, jakie powinny być zasady dokonywania takiego wyboru? Można rozważyć taką propozycję, aczkolwiek w ściśle określonym przedziale czasowym. Przy alternatywnym określeniu łączników jurysdykcyjnych wydaje się także, że nie ma takiej praktycznej konieczności. Pytanie 11: Czy byłoby przydatne dopuszczenie możliwości przeniesienia sprawy z sądu jednego państwa członkowskiego do sądu innego państwa członkowskiego? Jeśli tak, na jakich zasadach? Możliwość taką teoretycznie przewiduje art. 15 rozporządzenia 2201/2003, jednakże stronie polskiej nie są znane praktyczne przykłady wykorzystania tego przepisu. Wydaje się, że w przypadku majątkowych ustrojów małżeńskich również realna potrzeba dla tego przepisu byłaby niewielka. Pytanie 12: Czy należy wprowadzić zasady ustalania właściwości organów pozasądowych? Jeśli tak, czy powinny być one analogiczne do zasad ustalania właściwości sądów? Czy w tym celu można wzorować się na szerokiej definicji sądu zawartej w art. 2 rozporządzenia nr 2201/2003? Wydaje się możliwe wykorzystanie do pewnego stopnia definicji z rozporządzenia 2201/2003. Należy jednak wziąć pod uwagę, że podział majątku różni się co do swojego charakteru w stosunku do rozwodów. W efekcie w państwach członkowskich dopuszczenie organów pozasądowych może być szersze niż w przypadku rozwodów. Nie wobec każdego z tych przypadków możliwe jest wymaganie od innych państw zaufania analogicznego do zaufania przyznawanego wyrokom sądów. Przed podjęciem decyzji czy możliwe będzie

8 zastosowanie szerokiej definicji sądu konieczne byłoby dokładne wskazanie przez państwa członkowskie, jakich instytucji rozszerzenie to miałoby dotyczyć. Należy również rozważyć czy państwa nie powinny mieć szerszych przesłanek odmowy uznania lub stwierdzenia wykonalności takiego orzeczenia. Pytanie to ma również ścisły związek z pytaniem 17-tym bowiem decydując jakim organom powierza się jurysdykcję trzeba ustalić jakie dokładnie rodzaje dokumentów mogą być następnie uznawane. Pytanie 13: Czy należy dopuścić możliwość, aby organ orzekający w kwestiach zniesienia małżeńskiej wspólności majątkowej lub podziału majątku wspólnego był także organem właściwym w przypadku, gdy część majątku znajduje się poza obszarem, na którym wykonuje on swoje uprawnienia? Przy uwzględnieniu zastrzeżeń opisanych w odpowiedzi na pytanie 12, należy stwierdzić, że ewentualne objęcie instrumentem organu pozasądowego skutkowałoby również uznaniem i wykonalnością w innym państwie decyzji tego organu. W takim przypadku, pozostawanie części składników majątku poza właściwością miejscową takiego organu nie byłoby szczególnie istotne. Mimo to jednak na ostateczną odpowiedź pozwoli dopiero dokładna analiza przesłanek wydania orzeczenia przez taki organ. Wówczas może okazać, się że konieczne jest również by pewne czynności były dokonane w innym państwie członkowskim. Z pewnością wyjątkiem jest natomiast sytuacja, w której w skład majątku wspólnego będzie wchodzić nieruchomość. W takim zakresie orzeczenie organu pozasądowego wydane w innym państwie członkowskim niż państwo położenia nieruchomości nie powinno wywoływać skutków. Pytanie 14: W przeciwnym przypadku, czy należy umożliwić, aby niektóre formalności były dopełnione w organach innego państwa członkowskiego niż to, które zostało wyznaczone jako właściwe w ramach rozstrzygnięcia kolizji jurysdykcji? Patrz odpowiedź na pytanie 13 Pytanie 15: Czy planowany instrument na poziomie europejskim powinien przewidywać zniesienie exequatur w stosunku do orzeczeń wydawanych w zakresie jego stosowania? W przeciwnym przypadku, jakie kryteria nieuznawania orzeczeń należy przyjąć? Należy się opowiedzieć przeciwko zniesieniu exequatur w stosunku do tych orzeczeń. W zakresie stwierdzenia wykonalności powinien być zastosowany ten sam mechanizm i zbliżone przesłanki odmowy wykonalności orzeczenia, co w przypadku rozporządzenia 44/2001. Ze względu na szczególnie duże znaczenie osobiste spraw związanych z podziałem majątku wspólnego są to sprawy, w których stopień skonfliktowania stron jest często większy niż w przypadku zwykłych spraw cywilnych. Tym samym wymagają one wręcz większej dbałości o zachowanie gwarancji procesowych niż w zwykłej sprawie cywilnej. Obecnie instrumenty, w których przewidziano zniesienie exequatur to sprawy, które nie mają skomplikowanego charakteru i nie dotyczą szczególnie zażartych sporów np. rozporządzenie 805/2004. Jednocześnie instrumenty te zapewniają minimalny stopień harmonizacji gwarancji procesowych.

9 Zgodnie z Programem Haskim w stosunku do zwykłych spraw cywilnych rezygnacja z exequatur może być potencjalnie rozważana dopiero w dalszej perspektywie. Do tego czasu nie jest uzasadniona rezygnacja z exequatur również w stosunku do orzeczeń dot. majątkowych ustrojów małżeńskich. Pytanie 16: Czy należy wprowadzić automatyczne uznanie orzeczeń zagranicznych w zakresie wywołanych przez nie skutków majątkowych w taki sposób by skutki te były odnotowywane w rejestrach własności prowadzonych w innym państwie członkowskim bez przeprowadzania dodatkowego postępowania? Czy w tym celu można wzorować się na przepisach art. 21 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 2201/2003? W art. 21 ust 2 rozporządzenia 2201/2003 mowa jest o aktach stanu cywilnego, a nie o rejestrach własności. Przepis ten doprecyzowuje jedynie ogólną regułę zawartą w ustępie 1 art. 21, która jest również zawarta w rozporządzeniu 44/2001. Wpis do rejestrów własności ma inny charakter niż wpis do księgi stanu cywilnego. W szczególności dotyczy to ksiąg wieczystych z wpisem, do których połączone jest często niemożliwe do obalenia, w niektórych przypadkach, domniemanie własności. Z tego też względu w art. 22 ust. 1 rozporządzenia 44/2001 dla praw rzeczowych na nieruchomości przewidziana jest jurysdykcja wyłączna. Taką też jurysdykcję należy sugerować w stosunku do tego instrumentu. Wówczas nie będzie problemów z uznaniem zagranicznego orzeczenia wywołującego skutki wobec nieruchomości. Natomiast nie jest dopuszczalne, by skutki polegające na zmianie wpisu w księdze wieczystej powodowało automatyczne uznanie zagranicznego orzeczenia. Pytanie 17: Czy w przypadku dokumentów sporządzanych przez organy pozasądowe, takich jak majątkowe umowy małżeńskie, można stosować ten sam system uznawania i wykonywania, co w przypadku orzeczeń? W przeciwnym przypadku, jaki system należy zastosować? Urzędowe dokumenty pozasądowe (np. sporządzone przez notariusza podziały majątku) rozstrzygające co do meritum sporu powinny być uznawane i wykonywane na takich samych zasadach jak orzeczenia. Należy jednak zauważyć, że dokumentem takim nie jest jednak typowa umowa małżeńska. Umowa taka jest bowiem jedną z okoliczności kształtujących stan faktyczny sprawy. Sąd rozstrzygając sprawę bierze ją pod rozwagę ale może również uznać że umowa ta jest nieważna lub bezskuteczna bo nie został spełniony wymóg formy lub strony nie miały zdolności do zawarcia takiej umowy.. Pytanie 18: W jaki sposób ulepszyć rejestrację majątkowych ustrojów małżeńskich w Unii? Czy należy przewidzieć na przykład wprowadzenie jednego systemu rejestracji we wszystkich państwach członkowskich? W jaki sposób zapewnić przy pomocy tego systemu informowanie osób zainteresowanych? Stworzenie jednolitego systemu rejestracji we wszystkich państwach członkowskich albo nawet jednego europejskiego rejestru jest mało realne i raczej na obecnym etapie zbyteczne. W przypadku określenia takiego systemu rejestracji powstałaby również kwestia określenia

10 skutków prawnych umów małżeńskich nie zarejestrowanych w tym systemie. W szczególności problematyczna byłaby również skuteczność rejestracji w państwie spoza UE, jeśli małżonkowie mający obywatelstwo państw członkowskich mieliby miejsca zamieszkania w państwie trzecim. Raczej zasadna byłaby pilotażowa próba stworzenia platformy wymiany danych z istniejących rejestrów. Pytanie 19: a) Czy w odniesieniu do stosunków majątkowych wynikających z zarejestrowanych związków partnerskich należy przewidzieć odrębne normy kolizyjne? b) Czy za prawo właściwe regulujące stosunki majątkowe wynikające z zarejestrowanych związków partnerskich należy uznać prawo miejsca zarejestrowania tych związków czy też inne prawa? c) Czy cała odnośna dziedzina powinna być objęta zasięgiem prawa wskazanego czy też należy stosować równocześnie inne kryteria takie jak np. prawo miejsca położenia składników majątkowych? Zakres przyszłego instrumentu nie powinien obejmować rejestrowanych związków partnerskich. Instytucja ta jest przewidziana jedynie w kilku państwach członkowskich, podczas, gdy w innych podstawową komórką społeczną jest małżeństwo. Brak uznania instytucji rejestrowanych związków partnerskich nie jest również żadną dyskryminacją. Zastosowanie tych samych jak w stosunku do małżeństwa zasad wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń spowoduje natomiast, że związki te będą wywoływały skutki prawne na terytorium państwa, w którym one same są sprzeczne z porządkiem społecznym. Rozwiązanie takie jest niemożliwe do zaakceptowania. Trudno również uznać, by faktyczna potrzeba takiej regulacji była istotna. Pytanie 20: Czy w odniesieniu do stosunków majątkowych wynikających z zarejestrowanych związków partnerskich należy przewidzieć zasady ustalania międzynarodowej właściwości sądów? Jeśli tak, to jakie? Wyłącznie sąd miejsca zarejestrowania związku partnerskiego (właściwy do orzekania o jego rozwiązaniu)? Czy też przy określaniu tych zasad należy kierować się także innymi kryteriami, takimi jak np. miejsce stałego zamieszkania pozwanego lub jednego z partnerów podlegających jurysdykcji sądu właściwego, lub obywatelstwo jednego lub obu partnerów? Pytanie 21: Jakie powinny być zasady uznawania przez wszystkie pozostałe państwa członkowskie orzeczeń wydanych w jednym państwie członkowskim w zakresie stosunków majątkowych wynikających z zarejestrowanych związków partnerskich? Odpowiedzi na pytania 20 i 21 są bezprzedmiotowe ze względu na odpowiedź na pytanie 19. Pytanie 22: a) Czy w odniesieniu do stosunków majątkowych wynikających ze związków de facto (wolne związki lub niesformalizowana kohabitacja) należy przewidzieć odrębne normy kolizyjne? b) Jeśli tak, to jakie?

11 c) W przeciwnym przypadku, czy należałoby przewidzieć specyficzne zasady dotyczące przynajmniej skutków rozstania tych par w stosunku do osób trzecich (odpowiedzialność za zobowiązania wspólne wobec osób trzecich, dochodzenie praw osób pozostających w takich związkach w stosunku do osób trzecich (np. kwestie ubezpieczenia na życie itp.)? d) W przypadku nieruchomości, czy należy stosować wyłącznie odnośne prawo miejsca ich położenia? Charakterystyczną cechą związków nazwanych w Zielonej Księdze związkami de facto jest ich brak formalizmu i związana z tym irrelewantność w sferze prawnej. Forma taka jest świadomym wyborem osób znajdujących się w związku, dla których istotny jest jedynie łącząca ich więź osobista, a nie prawna. Próba uregulowania tej sfery przez prawo jest przykładem wkraczania w obszar, w stosunku do którego z wyboru samych obywateli prawo powinno być indyferentne. Stan taki utrzymywał się w Europie od czasów antycznych do czasów nowożytnych ze względu na obecność czynnika religijnego w regulacjach prawnych. W czasach tych związki te wywoływały negatywne skutki prawne i np. były karalne. Obecna propozycja określenia skutków prawnych tego typu związków w formie regulacji europejskiej jest również nieuzasadnioną i niedopuszczalną ingerencją w tę sferę. Wskazane w pytaniu stosunki majątkowe zarówno między uczestnikami takiego związku jak i osobami trzecimi są zwykłymi stosunkami obligacyjnymi, czy to o charakterze umownym czy pozaumownym. W zakresie wzajemnych rozliczeń między uczestnikami takiego związku często zastosowanie będą miały również przepisy o zwykłej współwłasności. Elementem szczególnym jest co najwyżej wielość dłużników lub wierzycieli, co również jest regulowane przez ogólne normy prawa cywilnego. Ocena każdej sprawy pod kątem wzajemnych relacji prawnych i przepisów ogólnych mających do nich zastosowanie powinna być dokonywana indywidualnie ze względu jej na okoliczności faktyczne. Bezzasadne jest tym samym tworzenie dla takich związków zarówno szczególnych regulacji prawa materialnego jak i norm kolizyjnych. Z pewnością nie powinny natomiast mieć zastosowania przepisy kolizyjne dotyczące majątkowego ustroju małżeńskiego, gdyż intencją samych stron jest to by nie powstała między nimi tego typu relacja prawna. Z powyższych względów w ogóle nie ma jakiejkolwiek potrzeby, a także podstawy prawnej, do regulowania tego typu związków w instrumencie europejskim. Pytanie 23: Czy w odniesieniu do stosunków majątkowych wynikających ze związków de facto należy przewidzieć specyficzne zasady ustalania właściwości sądów? Patrz odpowiedź na pytanie 22