1. Wprowadzenie Cele i metodologia badania Analiza danych statystycznych obrazujących sytuację w województwach Polski Wschodniej...

Transkrypt

1 Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej na lata Ekspertyza dotycząca uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz systemu prawno-instytucjonalnego wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. ul. Migdałowa 4, Warszawa tel. (022) , fax. (022) biuro@pag-uniconsult.pl Spółka zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy, KRS ; NIP Kapitał zakładowy zł. Warszawa,

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Cele i metodologia badania Cele ekspertyzy Podejście metodologiczne Zakres zastosowanych metod badawczych Analiza danych statystycznych obrazujących sytuację w województwach Polski Wschodniej PKB per capita w układzie regionalnym Stopa bezrobocia Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw firmy zarejestrowane i aktywne Inne charakterystyki przedsiębiorstw aktywnych w sektorze MŚP Spółki z udziałem kapitału zagranicznego Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w sektorze przedsiębiorstw Wynagrodzenia brutto gospodarstw domowych Uwagi na temat innowacyjności w Polsce Wschodniej Podsumowanie Przegląd istniejących systemów wsparcia przedsiębiorstw pod kątem ułatwień w dostępie do finansowania w innych krajach Unii Europejskiej Inicjatywa JEREMIE dotychczasowe doświadczenia w Polsce Inicjatywa JEREMIE ogólne doświadczenia Studium przypadku wdrażanie Inicjatywy JEREMIE w województwie pomorskim Finansowanie w ramach regionalnych programów operacyjnych Dostęp do finansowania badania jakościowe Opinie przedstawicieli instytucji inżynierii finansowej Opinie przedstawicieli samorządów terytorialnych szczebla regionalnego Przegląd podaży źródeł finansowania na terenie Polski Wschodniej Banki Fundusze pożyczkowe Fundusze pożyczkowe województwo lubelskie Fundusze pożyczkowe województwo podkarpackie Fundusze pożyczkowe województwo podlaskie Fundusze pożyczkowe województwo świętokrzyskie Fundusze pożyczkowe województwo warmińsko-mazurskie Fundusze poręczeniowe Fundusze poręczeniowe województwo lubelskie Fundusze poręczeniowe województwo podkarpackie Fundusze poręczeniowe województwo podlaskie Fundusze poręczeniowe województwo świętokrzyskie Fundusze poręczeniowe województwo warmińsko-mazurskie Dodatkowe uwagi na temat stopnia wykorzystania kapitału w funduszach pożyczkowych i poręczeniowych oraz struktury właścicielskiej i pochodzenia kapitału pożyczkowego / poręczeniowego Fundusze pożyczkowe Fundusze poręczeniowe

3 8.5. Pozostałe instrumenty Obraz ogólny Uwagi na temat struktury właścicielskiej oraz stopnia zaangażowania kapitału Opinie przedsiębiorców na temat dostępu do finansowania Opinie przedsiębiorców analiza na podstawie badania ilościowego przedsiębiorców z terenu Polski Wschodniej Opinie klientów funduszy pożyczkowych i poręczeniowych analiza danych ewaluacyjnych Możliwości poszerzenia zakresu Działania I.2 PO RPW Stan wdrażania Działania i szacowany popyt na instrument reporęczeniowy Typy produktów finansowych proponowane do dostarczenia w ramach Działania 1.2 PO RPW Możliwości i ograniczenia prawne Założenia dotyczące inicjatywy JEREMIE w regionach Polski Wschodniej Założenia systemu monitoringu wspierania instrumentów inżynierii finansowej w regionach Polski Wschodniej Oszacowanie wielkości luki finansowej w Polsce Wschodniej Zastosowane podejścia Metodologia i oszacowanie wielkości luki finansowania w segmencie nowopowstających mikroprzedsiębiorstw (I wymiar luki) Metodologia i oszacowanie wielkości luki finansowania na podstawie badania ilościowego niezaspokojona wartość finansowania w sektorze MŚP (I wymiar luki) Oszacowanie luki w zakresie dostępności innych instrumentów finansowania (II i III wymiar luki) Wnioski i podsumowanie Załącznik 1 (lista spotkań roboczych) Załącznik 2 (słownik podstawowych terminów)

4 1. WPROWADZENIE Prezentowana ekspertyza Uwarunkowania społeczno-gospodarcze oraz system prawno-instytucjonalny wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej sporządzona została na zamówienie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez zespół ekspercki Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. Ekspertyzę opracowywano w okresie czerwiec sierpień 2010 r. Przygotowanie niniejszej ekspertyzy stanowi realizację zobowiązania strony polskiej wobec Komisji Europejskiej w sprawie przedstawienia pogłębionej analizy uwarunkowań wdrażania działań wspierających dla instrumentów inżynierii finansowej na terenie województw Polski Wschodniej. Polska Wschodnia określona jest jako obszar, który tworzy pięć województw Polski lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie oraz warmińsko-mazurskie. Województwa tworzące Polskę Wschodnią charakteryzują się najniższym poziomem PKB per capita w 25 krajach Unii Europejskiej (UE-25). W związku z tym, wobec tak zdefiniowanego regionu, zaproponowane zostały określone działania interwencyjne. Ramy tych działań wyznacza opracowana dla regionu Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 r. 1 Natomiast instrumentarium realizacyjnym Strategii w latach są regionalne (odrębne w każdym z województw) oraz krajowe programy operacyjne polityki spójności. Uzupełnia je specjalny program ponadregionalny Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) stanowiący dodatkowy instrument wsparcia z funduszy strukturalnych, wzmacniający i uzupełniający działania interwencyjne realizowane w ramach pozostałych programów wdrażanych na obszarze województw Polski Wschodniej. Pośród rozmaitych dziedzin interwencji publicznej wobec obszaru Polski Wschodniej uwzględniono problematykę odnoszącą się do ułatwiania dostępu sfery przedsiębiorstw do źródeł finansowania działalności gospodarczej. W Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej znalazło to odzwierciedlenie w postaci Działania 1.2 Instrumenty inżynierii finansowej, w ramach którego zaplanowano kwotę 20 mln euro wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, przeznaczoną na wzmocnienie finansowania systemu poręczeń kredytowych w województwach Polski Wschodniej 2. Decyzja o uwzględnieniu w katalogu działań interwencyjnych kwestii wspomagania rozwoju instrumentów inżynierii finansowej podjęta została na podstawie wstępnych studiów przeprowadzonych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny. Działania w zakresie rozwoju instrumentów inżynierii finansowej służą bezpośrednio realizacji jednego z celów szczegółowych PO RPW, którym jest stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. W związku z obecnością w PO RPW działania wspierającego odnoszącego się do instrumentów inżynierii finansowej, wyniki prac studialnych wykonanych dla celów niniejszej ekspertyzy posłużyć mogą również do usprawnienia wdrażania Działania 1.2 oraz weryfikacji jego aktualnych założeń. 1 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 30 grudnia 2008 r. (załącznik do uchwały nr ), Dokumenty/Lists/Dokumenty%20programowe/Attachments/93/Strategia_PW_po_RM.pdf 2 Zob. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej , Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Szczegółowy opis osi priorytetowych, dokument opracowany na podstawie PO RPW, zatwierdzonego decyzją Komisji Europejskiej z dnia 17 lipca 2009 r. Nr K (2009) 5712 zmieniającą decyzje Komisji z dnia 1 października 2007 r. nr K (2007) 4568, s

5 2. CELE I METODOLOGIA BADANIA 2.1. Cele ekspertyzy Niniejsza ekspertyza służy dwóm, następującym celom: 1) Dokonaniu analizy zapotrzebowania grupy docelowej wsparcia tj. mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na zewnętrzne źródła finansowania. W tym zakresie celem szczegółowym jest przedstawienie zjawiska i skali luki finansowej w zakresie zaspakajania zapotrzebowania na finansowanie działalności gospodarczej na terenie Polski Wschodniej. Podstawę merytoryczną realizacji celu pierwszego stanowi analiza strony popytowej i podażowej w dziedzinie finansowania przedsiębiorstw sektora MŚP, uwzględniająca zakres planowanego wsparcia z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w latach ) Przedstawieniu propozycji poszerzenia zakresu wsparcia o inne nie regwarancyjne produkty finansowe z uwypukleniem kontekstu prawnego ich wdrażania w ramach Działania 1.2 Instrumenty Inżynierii finansowej Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Podejście metodologiczne W celu realizacji założonych celów ekspertyzy, w toku jej opracowywania wykonano badania przy wykorzystaniu różnych metod i technik badawczych. Zastosowanie znalazły zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe, uzupełnione analizą desk research źródeł zastanych, odpowiednio do analizowanego tematu. Analiza dokumentów i danych zastanych wykorzystana została przede wszystkim jako metoda gromadzenia materiałów niezbędnych do syntetycznego przedstawienia sytuacji ekonomicznej województw Polski Wschodniej na tle kraju w ramach wybranych wskaźników, dokonania przeglądu systemów wspierania przedsiębiorstw w innych krajach europejskich, a także przedstawienia opinii przedsiębiorców z terenu Polski Wschodniej w zakresie zapotrzebowania na finansowanie i problematyki jego pozyskiwania, zgromadzonych w toku badania ewaluacyjnego, dotyczącego efektów realizacji Działania 1.2 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw (Działanie to dotyczyło wspierania rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w Polsce w postaci funduszy pożyczkowych, funduszy poręczeniowych oraz funduszy inwestycyjnych kapitału zalążkowego wyseparowano informacje odnoszące się do wspieranych jednostek z terenu Polski Wschodniej). Analiza dokumentów zastanych znalazła również zastosowanie (uzupełniająco) w ramach przeglądu źródeł finansowania obecnych na terenie poszczególnych województw Polski Wschodniej. Analizę źródeł zastanych wykorzystano również do identyfikacji kontekstu prawnego wdrażania inicjatywy JEREMIE oraz regulacji odnoszących się do wspierania instrumentów inżynierii finansowej, z uwzględnieniem postanowień odnoszących się do regionalnych programów operacyjnych. Istotna część materiału badawczego zgromadzona została w wyniku zastosowania jakościowej techniki indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI). Wywiady takie przeprowadzono w celu identyfikacji opinii i zagadnień dotyczących inicjatywy JEREMIE, formułowanych zarówno na poziomie instytucji pełniącej rolę tzw. menadżera funduszu powierniczego, jak i na poziomie władz regionalnych samorządu terytorialnego w województwach realizujących inicjatywę JEREMIE, odzwierciedlających doświadczenia polskie wynikające z dotychczasowego jej wdrażania. Indywidualne wywiady pogłębione 5

6 posłużyły również do identyfikacji opinii i stanowisk przedstawicieli władz samorządowych województw w zakresie problematyki wspierania rozwoju przedsiębiorczości, w zakresie dostępu sfery przedsiębiorstw do zewnętrznych źródeł finansowania, a także przeglądu i analizy dostępności źródeł finansowania obecnych w województwach Polski Wschodniej. W tym zakresie indywidualne wywiady pogłębione posłużyły do identyfikacji perspektywy oglądu badanej tematyki, reprezentowanej przez przedstawicieli sektora bankowego oraz reprezentantów znaczących kapitałowo instrumentów inżynierii finansowej w postaci funduszy pożyczkowych, funduszy poręczeniowych oraz instrumentów o charakterze inwestycyjnym (dostarczycieli kapitału zalążkowego). W toku sporządzania ekspertyzy wykorzystano również wyniki przeprowadzonego specjalnie dla jej celów badania ilościowego CATI (wspomagane komputerowo wywiady telefoniczne). Badanie to posłużyło identyfikacji zapotrzebowania na finansowanie oraz opinii na temat problemów w dostępie do finansowania zewnętrznego. Przeprowadzono je na reprezentatywnej próbie 600 przedsiębiorców sektora MŚP z obszaru Polski Wschodniej, z uwzględnieniem warstwowania ze względu na wielkość przedsiębiorstwa (przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie) oraz na województwo. Mając na uwadze temat badania, z próby wyłączono takie sekcje PKD, jak pośrednictwo finansowe (w tym banki), administracja publiczna, obrona narodowa i obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo i rybołówstwo. Uwzględniony został jedynie sektor prywatny (według definicji stosowanej przez GUS), natomiast w jego ramach badaniem zostały objęte wszystkie formy prawne. W wykorzystanej bazie teleadresowej respondentów w kategorii mikroprzedsiębiorstw udział osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą był zbliżony do analogicznego udziału w całej populacji mikroprzedsiębiorstw zarejestrowanych na obszarze Polski Wschodniej, co służyło zapewnieniu reprezentatywności próby. Przeprowadzono 450 wywiadów w przedsiębiorstwach, które według informacji w bazach były przedsiębiorstwami mikro, 100 wywiadów w przedsiębiorstwach małych i 50 w przedsiębiorstwach średnich. Przyjęta liczebność podprób przedsiębiorstw małych i średnich pozwala na dokonywanie odrębnych oszacowań dotyczących tych kategorii oraz porównań między kategoriami przy zastosowaniu testów istotności statystycznej. W związku z losowowarstwowym schematem doboru próby, próba wszystkich MŚP została poddana ważeniu ze względu na aktualną wielkość zatrudnienia i województwo, w celu uzyskania jej reprezentatywności dla populacji aktywnych prywatnych MŚP z obszaru Polski Wschodniej 3. Przy liczebności próby N = 600 maksymalny błąd statystyczny nie przekracza 4 pproc. W zestawieniu (w kolejnym punkcie redakcyjnym) przedstawiamy zakres zastosowanych metod badawczych. W ramach ekspertyzy dokonano również oszacowania wielkości tzw. luki finansowej w Polsce Wschodniej. Zastosowane podejście metodologiczne opisane zostało wraz z prezentacją oszacowania wielkości tej luki (zob. rozdział 13 ekspertyzy). 3 Strukturę populacji aktywnych prywatnych MŚP z obszaru Polski Wschodniej ze względu na wielkość zatrudnienia i województwo ustalono na podstawie opracowania GUS Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku oraz publikacji PARP Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach

7 2.3. Zakres zastosowanych metod badawczych Tabela 2.1. Lp. Przedmiot badania / analizy Narzędzia / techniki badawcze Uwagi 1. Analiza danych statystycznych - sytuacja w Polsce Wschodniej Analiza dokumentów zastanych - 2. Przegląd istniejących systemów wsparcia przedsiębiorstw w innych krajach Analiza dokumentów zastanych, uzupełniająco IDI - 3. Inicjatywa JEREMIE doświadczenia polskie 1 x IDI - przedstawiciel BGK 1 x IDI - przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego Urząd Marszałkowski woj. pomorskiego 4. Dostęp do finansowania perspektywa władz regionalnych 5 x IDI przedstawiciele władz regionalnych Po jednym IDI w każdym z woj. Polski Wschodniej 5a. Przegląd podaży zewnętrznych źródeł finansowania na terenie Polski Wschodniej (banki) 5-7 x IDI przedstawiciele banków Po co najmniej jednym IDI w każdym z woj. Polski Wschodniej 5b. Przegląd podaży zewnętrznych źródeł finansowania na terenie Polski Wschodniej (fundusze) Analiza dokumentów zastanych, uzupełniająco gromadzenie danych bezpośrednio z funduszy 34 x IDI z przedstawicielami najbardziej znaczących funduszy Fundusze poręczeniowe, fundusze pożyczkowe, fundusze PE/VE 6. Badanie ilościowe CATI N = 600, w tym przedsiębiorcy kategorii: N = 450 mikro, N = 150 mali, N = 50 średni (rozkład wojewódzki po ok. 120 firm z każdego województwa) Przedsiębiorcy siedziba na terenie Polski Wschodniej 7. Analiza danych pozyskanych w ramach ewaluacji Działania 1.2 SPO WKP Analiza danych zastanych Informacje z bazy danych badania ewaluacyjnego 7

8 3. POLSKA WSCHODNIA ANALIZA PODSTAWOWYCH DANYCH STATYSTYCZNYCH W niniejszej części ekspertyzy przedstawiane zostały wybrane statystyki ekonomicznospołeczne, obrazujące sytuację województw Polski Wschodniej na tle kraju. Prezentacja ta ma charakter ogólnopoglądowy, co uzasadnia wybór tylko pewnej, ograniczonej liczby wskaźników, uznanych przez autorów za istotne z punktu widzenia tematyki ekspertyzy. Uwzględniając taki punkt widzenia, w prezentacji sytuacji w Polsce Wschodniej położono szczególny nacisk na kształtowanie się aktywności ekonomicznej poprzez pryzmat liczby przedsiębiorców, a więc podmiotów, których w największym stopniu dotyczy problematyka dostępu do źródeł finansowania i związanych z nim ograniczeń. W tym zakresie zaprezentowano informacje przedstawiające zmiany liczby podmiotów zarejestrowanych, a także dane obrazujące liczebności przedsiębiorców aktywnych. Ponadto, charakterystykę Polski Wschodniej uzupełniono o informacje obrazujące kształtowanie się wielkości produktu krajowego (wojewódzkiego) brutto, stopy bezrobocia, wielkości zatrudnienia i inwestycji w sektorze przedsiębiorstw (MŚP), wykorzystywania przez przedsiębiorców technologii informacyjno-telekomunikacyjnych, a także dochodów gospodarstw domowych. Obraz sytuacji w Polsce Wschodniej uzupełniono również zwięzłą informacją dotyczącą problematyki innowacyjności. Wszystkie uwzględnione w niniejszym rozdziale charakterystyki pozyskano z Banku Danych Regionalnych GUS oraz najnowszej publikacji Głównego Urzędu Statystycznego na temat przedsiębiorstw aktywnych 4 w gospodarce polskiej. Uzupełniająco wykorzystano również informacje publikowane w corocznych raportach Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości o stanie sektora MŚP w Polsce PKB per capita w układzie regionalnym Tabela 2 przedstawia dane obrazujące kształtowanie się wielkości produktu krajowego brutto (PKB, w cenach bieżących), w analizowanych województwach Polski Wschodniej oraz w Polsce ogółem, w latach Dane te uwidaczniają, że w analizowanym okresie PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wykazywał stały wzrost, zarówno w Polsce ogółem, jak i w poszczególnych województwach Polski Wschodniej. W żadnym z analizowanych województw nie osiągnięto jednak w latach wartości PKB na poziomie średniej krajowej. Ilustrację powyższych spostrzeżeń prezentuje także wykres 3.1. Tabela 3.1. Produkt krajowy brutto w województwach Polski Wschodniej i w Polsce ogółem. Jednostka terytorialna Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca (w zł.) LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE POLSKA Województwo podkarpackie w roku 2007 miało najniższy PKB na 1 mieszkańca stanowił on tylko 67,5% PKB w przeliczeniu na 1 Polaka. Tylko nieznacznie lepszą pozycję 4 Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2008, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Ostatni raport: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach , Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

9 odnotowało województwo lubelskie ok. 68%. Natomiast najwyższy poziom PKB odnotowano w województwie świętokrzyskim (76,9% średniej krajowej), w środku stawki znalazły się województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie (ok. 74%). W latach PKB najbardziej wzrósł w województwie świętokrzyskim (o 46%). W pozostałych czterech województwach wzrost wyniósł od 41 do 44%. Wykres 3.1. Zestawienie danych dotyczących wielkości PKB w poszczególnych województwach Polski Wschodniej, w relacji do średniej ogólnopolskiej, w latach przedstawia tabela 3. W prezentowanym ujęciu, widoczny jest trend spadkowy PKB we wszystkich analizowanych województwach w stosunku do średniej krajowej. Oznacza to, pogłębianie się występujących początkowo dysproporcji. Tabela 3.2. PKB w województwach Polski Wschodniej w relacji do średniej krajowej. Jednostka terytorialna Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca, Polska = LUBELSKIE 70,5 70,6 69,3 68,3 67,6 67,7 PODKARPACKIE 70,1 70,8 69,7 69,0 68,4 67,5 PODLASKIE 77,3 75,9 74,6 74,0 73,4 74,2 ŚWIĘTOKRZYSKIE 77,1 78,1 77,2 74,8 76,0 76,9 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 76,3 78,9 77,6 76,5 75,6 74, Stopa bezrobocia Informacje dotyczące stopy bezrobocia w poszczególnych województwach Polski Wschodniej, w latach , zawiera tabela 3. Jak wynika z przedstawionych danych, w analizowanym okresie odnotowano spadek bezrobocia w latach , oraz jego wzrost w roku 2009, zarówno w analizowanych województwach, jak i w całej Polsce. Zmiany te 9

10 odzwierciedlają skutki kryzysu finansowego z Kształtowanie się stóp bezrobocia ilustruje również wykres 3.2. Tabela 3.3. Stopa bezrobocia w województwach Polski Wschodniej na tle kraju. Jednostka Stopa bezrobocia terytorialna LUBELSKIE 17,8 17,0 15,5 13,0 11,2 12,8 PODKARPACKIE 19,1 18,5 16,4 14,2 13,0 15,5 PODLASKIE 16,1 15,6 13,3 10,4 9,7 12,6 ŚWIĘTOKRZYSKIE 22,0 20,6 17,7 14,9 13,7 14,7 WARMIŃSKO- MAZURSKIE 29,2 27,2 23,6 18,7 16,8 20,2 POLSKA 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 11,9 Wykres 3.2. W latach stopa bezrobocia w Polsce spadła o 37%. Skala zmian była więc wyraźnie większa niż w województwach Polski Wschodniej. W przypadku województw Polski Wschodniej największy spadek odnotowano w województwie świętokrzyskim (o 33%) i warmińsko-mazurskim (o 31%), mniejszy w województwie lubelskim (28%), a najmniejszy województwach podkarpackim (19%) i podlaskim (22%). W rezultacie tych zmian, w 2009 r. bezrobocie w każdym z pięciu województw było wyższe od średniej krajowej. Zwraca jednak uwagę znaczna rozpiętość tego wskaźnika w układzie poszczególnych województw (stopa bezrobocia w całej Polsce = 100): województwo lubelskie: 108 województwo podkarpackie: 130 województwo podlaskie: 106 województwo świętokrzyskie: 124 województwo warmińsko-mazurskie:

11 Zmiany poziomu stóp bezrobocia w układzie kwartalnym (w latach ) przedstawia kolejny wykres. Wykres 3.3. Stopa bezrobocia w Polsce Wschodniej w okresie I kw r. IV kw r. W uzupełnieniu powyższej prezentacji o dane na temat kształtowania się stopy bezrobocia w roku 2010 należy zauważyć, że w okresie ostatnich miesięcy (luty maj 2010), odnotowano odwrócenie trendu wzrostowego stopy bezrobocia. Tabela 3.4. Stopa bezrobocia w województwach Polski Wschodniej na tle kraju w okresie luty maj 2010 r. Stopa bezrobocia LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.-MAZ. POLSKA 2010 V 12,5 15,0 12,5 14,4 19,1 11,9 IV 12,9 15,4 12,8 14,6 20,0 12,3 III 13,6 16,2 13,3 15,4 21,1 12,9 II 13,8 16,4 13,6 15,8 21,6 13, Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Na koniec 2009 r. w Polsce zarejestrowanych było (REGON) ok. 3,7 mln podmiotów gospodarczych, w tym w Polsce Wschodniej nieco ponad 611 tys. Jest to więcej niż w roku 2005, ale mniej niż w roku Nieprzerwany wzrost liczby podmiotów zarejestrowanych odbywał się w latach Tendencja wzrostowa w zakresie liczby zarejestrowanych firm dominowała we wszystkich województwach Polski Wschodniej, jednak tylko w województwach lubelskim i podkarpackim wzrost był nieprzerwany w całym okresie analizy. W pozostałych województwach (podlaskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim) spadek zanotowano w 2009 r., a w województwie podlaskim także w 2007 r. Dane dotyczące liczby podmiotów zarejestrowanych przedstawia kolejna tabela. 11

12 Tabela 3.5. Ogółem (PKD 2004) Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Przedstawione tendencje stanowiły wynik zmian salda jednostek noworejestrowanych i wyrejestrowywanych. Tabela 3.6. Ogółem (PKD 2004) Liczba przedsiębiorstw nowozarejestrowanych LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Liczba nowozarejestrowanych przedsiębiorstw w Polsce Wschodniej w roku 2009 stanowiła 17,1% wszystkich nowozarejestrowanych firm w kraju. Największe przyrosty firm nowozarejestrowanych odnotowano w sekcjach: handel, następnie w budownictwie, obsłudze nieruchomości i firm oraz w dziedzinie przetwórstwa przemysłowego. W porównaniu z rokiem 2005 wskaźnik ten nie uległ zmianie. Różnie natomiast kształtuje się udział firm nowozarejestrowanych w poszczególnych województwach Polski Wschodniej. W 2009 r. udział nowozarejestrowanych firm z terenu pięciu województw w liczbie wszystkich nowozarejestrowanych przedsiębiorstw w kraju oraz zmiany od 2005 r. wynosiły: województwo lubelskie: 4,3%, bez zmian; województwo podkarpackie: 4,1%, wzrost o 0,4 p.p.; województwo podlaskie: 2,6%, spadek o 0,1 p.p.; województwo świętokrzyskie: 2,6%, bez zmian; województwo warmińsko-mazurskie: 3,8%, spadek o 0,1 p.p. W tabeli 3.7. zaprezentowano dane, obrazujące wskaźniki aktywności rejestracyjnej w relacji do liczby ludności. 12

13 Tabela 3.7. Przedsiębiorstwa nowozarejestrowane na 10 tys. ludności LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE POLSKA Jak wynika z przedstawionych danych, wskaźnik nowozarejestrowanych podmiotów w Polsce wzrósł z 66 w 2003 r. do 92 w Wskaźnik dla pięciu województw Polski Wschodniej ogółem, przez 5 lat był nieznacznie niższy, a tylko w latach kształtował się na tym samym lub nieznacznie wyższym poziomie, co wartość ogólnokrajowa. Wśród pięciu województw Polski Wschodniej najwyższy wskaźnik nowozarejestrowanych podmiotów na 10 tys. mieszkańców w 2009 r. odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim (89 wzrost z poziomu 64 w 2003 r.) i podlaskim (75 wzrost z poziomu 56 w 203 r.), a najniższy w województwie podkarpackim (68 wzrost z poziomu 50 w 2003 r.). Wzrost wskaźnika nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw na 10 tys. ludności wyniósł w całej Polsce 39%, podobnie jak w województwie warmińsko-mazurskim. Wzrost tego wskaźnika odnotowano także we wszystkich pozostałych województwach Polski Wschodniej, przy czym w województwie podkarpackim wyniósł on 36%, w podlaskim 34%, w świętokrzyskim 31%, a w lubelskim 27%. Wykres 3.4. Liczba nowozarejestrowanych przedsiębiorstw na 10 tys. ludności Wyniki procesów wyrejestrowywania podmiotów gospodarczych w Polsce Wschodniej i w kraju obrazują dane zawarte w tabeli

14 Tabela 3.8. Ogółem (PKD 2004) Liczba firm wyrejestrowywanych LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Przedsiębiorstwa kończące działalność gospodarczą z obszaru Polski Wschodniej, stanowiły w 2005 r. 19,5% wszystkich firm kończących działalność w kraju, podczas gdy w 2009 r. było to już tylko 16,6%. Spadek wskaźnika nastąpił w niemal wszystkich pięciu województwach. Poniżej zaprezentowano udział danego województwa Polski Wschodniej w liczbie przedsiębiorstw kończących działalność gospodarczą w całej Polsce oraz zmianę wobec roku 2005: województwo lubelskie: 3,6%, spadek o 1,3 p.p.; województwo podkarpackie: 3,6%, spadek o 0,8 p.p.; województwo podlaskie: 2,5%, spadek o 1,4 p.p.; województwo świętokrzyskie: 3,1%, wzrost o 0,8 p.p.; województwo warmińsko-mazurskie: 3,8%, spadek o 0,2 p.p. Kolejna tabela i wykres prezentują wskaźniki dotyczące procesu wyrejestrowywania działalności gospodarczej, zrelatywizowane liczbą ludności. Tabela 3.9. Przedsiębiorstwa wyrejestrowane na 10 tys. ludności LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE POLSKA W analizowanym okresie, wzrost wskaźnika jednostek wyrejestrowywanych na 10 tys. ludności w całej Polsce wyniósł 147%. W większości województw Polski Wschodniej ten wzrost był mniejszy (województwo lubelskie: 97%, podkarpackie 103%, podlaskie 77%, warmińskomazurskie 61%), a tylko w województwie świętokrzyskim wyższy aż o 400%. Wskaźnik podmiotów wyrejestrowanych na 10 tys. ludności wzrósł w Polsce z 38 w 2003 r. i 51 w 2004 r. do 64 w 2008 r. i 94 w Wskaźnik dla pięciu województw Polski Wschodniej ogółem w latach i w 2009 kształtował się wyższym poziomie, a w latach na niższym. Wśród województw Polski Wschodniej najwyższy wskaźnik firm wyrejestrowywanych w 2009 r. odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim (95 wzrost z poziomu 59 w 2003 r.) i świętokrzyskim (88 wzrost z poziomu 22 w 2003 r.), a najniższy w lubelskim (59 wzrost z poziomu 30 w 2003 r.) i podkarpackim (61 wzrost z poziomu 30 w 2003 r.). 14

15 Jeśli chodzi o podstawowy profil działalności przedsiębiorstw wyrejestrowywanych w województwach Polski Wschodniej, to najwięcej wyrejestrowano firm prowadzących działalność w zakresie handlu, następnie w dziedzinie budownictwa oraz obsłudze nieruchomości i firm. Jak zaznaczono wcześniej, w tych trzech dziedzinach działalności odnotowano równocześnie największe liczebności firm noworejestrowanych, przy czym saldo zmian dla firm handlowych ukształtowało się na poziomie ujemnym (-4 223), zaś dla firm budowlanych oraz zajmujących się obsługą nieruchomości na poziomie dodatnim, odpowiednio: i W kolejności największe liczebności przedsiębiorstw wyrejestrowanych dotyczyły firm działających w obszarze pośrednictwa finansowego (saldo ujemne w wysokości -1438) oraz w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (saldo dodatnie +163). Wykres 3.5. Liczba przedsiębiorstw wyrejestrowanych na 10 tys. ludności Ostatecznie, liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 10 tys. ludności wyniosła w Polsce w 2009 r. 981, co oznacza wzrost w odniesieniu do roku 2003 (938 podmiotów na 10 tys. ludności), ale spadek wobec roku 2008 (wskaźnik: 985). Województwa Polski Wschodniej odnotowały wyraźnie niższe wskaźniki liczby firm na 10 tys. mieszkańców. W 2009 r. osiągnął on następujące wartości: województwo lubelskie: 724 województwo podkarpackie: 690 województwo podlaskie: 753 województwo świętokrzyskie: 832 województwo warmińsko-mazurskie: 805 No ogół wartość wskaźnika z roku 2009 przewyższała wartość z 2003 r., a jedynym wyjątkiem jest województwo podlaskie, które w analizowanym okresie najwyższy wskaźnik osiągnęło w roku Szczegółowe dane dla lat przedstawia tabela

16 Tabela Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych na 10 tys. ludności LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE POLSKA Wskaźnik w 2009 r. w każdym z województw był istotnie niższy niż całej Polsce i wynosił (w stosunku do wskaźnika ogólnopolskiego wynoszącego 981): w województwie lubelskim 74%, podkarpackim - 70%, podlaskim 77%, świętokrzyskim 85% i w województwie warmińsko-mazurskim 82%. Wykres 3.6. Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych na 10 tys. ludności 3.4. Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw firmy zarejestrowane i aktywne Struktura podmiotowa gospodarki polskiej pozostaje całkowicie zdominowana przez firmy mikro, małej i średniej wielkości. Sektor ten tworzony jest przez ok. 99,8% podmiotów gospodarczych. Zestawienie danych dotyczących liczby podmiotów gospodarczych należących do kategorii mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, w latach , zawiera tabela 3.5. (podmioty zarejestrowane). Jak wynika z danych zawartych w tabeli 3.11., w analizowanym okresie odnotowano wzrost liczby przedsiębiorstw we wszystkich kategoriach, a więc w grupie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, w każdym z analizowanych województw oraz w Polsce ogółem. 16

17 Tabela Liczba mikro, małych I średnich przedsiębiorstw (MŚP) w Polsce Wschodniej i w kraju (podmioty zarejestrowane) Razem MŚP Podmioty gospodarki narodowej sektor MŚP (podmioty zarejestrowane) LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Liczba przedsiębiorstw sektora MŚP w latach w Polsce zwiększyła się o 4%, podobnie w Polsce Wschodniej - o 3%. W poszczególnych województwach Polski Wschodniej zmiany były również podobne i kształtowały się od 1% w województwach świętokrzyskim i podlaskim do 5% w województwie lubelskim. Przedstawione dane odzwierciedlają pozytywne zjawisko wzrostu liczebności firm w kategorii małych przedsiębiorstw. W dużej mierze oznacza ono umacnianie się i rozwój funkcjonujących firm mikro i ich stopniowe przechodzenie do kategorii przedsiębiorstw małych rozmiarów, co do zasady silniejszych ekonomicznie. W kraju liczba przedsiębiorstw małych wzrosła o 10%, a w Polsce Wschodniej o 9%. Najwyższe tempo wzrostu w tej grupie firm odnotowano w województwie świętokrzyskim (11%), a najmniejsze w województwie warmińsko-mazurskim (7%). Liczba firm mikro w latach w Polsce, a także wśród pięciu województw Polski Wschodniej wzrosła się o 3%. Liczba firm średnich w całej Polsce zwiększyła się o 5%, zaś w Polsce Wschodniej o 4% (o ok. 1% w województwie lubelskim, 9% - w województwie podkarpackim i o 3-5% w pozostałych trzech regionach). Kluczowe znaczenie dla dalszych analiz posiada liczba przedsiębiorstw aktywnych w sektorze MŚP jednostek faktycznie prowadzących działalność gospodarczą. Liczba ta znacznie różni się od liczebności podmiotów zarejestrowanych. Dane dotyczące liczebności aktywnych jednostek gospodarczych w sektorze MŚP w Polsce Wschodniej i w kraju zawiera poniższa tabela 6. 6 Dane dotyczące przedsiębiorstw aktywnych obejmują jednostki zaklasyfikowane do następujących sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej (2004 (przedsiębiorstwa niefinansowe): leśnictwo (sekcja A), rybołówstwo i rybactwo (B), przemysł (sekcje C, D i E), budownictwo (F), handel (G), hotele i restauracje (H), transport, gospodarka magazynowa i łączność (I), obsługa nieruchomości, wynajem i prowadzenie interesów (K), edukacja (M), ochrona zdrowia (N), pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna (O). Grupa ta obejmuje również wybrane podmioty prowadzące działalność w zakresie pośrednictwa finansowego (sekcja J), jednak z wyłączeniem 17

18 Tabela Liczebności przedsiębiorstw aktywnych sektor MŚP w Polsce Wschodniej i w kraju Podmioty gospodarki narodowej sektor MŚP (2008 r.) LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Razem Struktura (2008 r.) ,9% 95,62% 96,35% 96,12% 96,0% 95,95% 96,16% ,2% 3,39% 2,86% 3,07% 3,1% 3,16% 2,96% ,9% 0,99% 0,79% 0,81% 0,9% 0,89% 0,88% Razem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Liczba przedsiębiorstw (MŚP) aktywnych na 10 tys. ludności (2008 r.) W Polsce Wschodniej w roku 2008 funkcjonowało ok. 303 tys. mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Udział aktywnych przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce Wschodniej w sektorze MŚP w skali całego kraju stanowił ok. 16%. Natomiast struktura sektora była podobna do rozkładu charakterystycznego dla całego kraju, z nieznacznie mniejszym udziałem w Polsce Wschodniej mikrofirm na korzyść przedsiębiorstw małych. Wskaźniki nasycenia przedsiębiorstwami kształtowały się w granicach od ok. 329 (najniższy poziom wskaźnika województwo lubelskie) do ok. 417 firm na 10 tys. ludności (najwyższy poziom wskaźnika województwo warmińsko-mazurskie). Średnia dla całego regionu Polski Wschodniej wyniosła ok. 371 przedsiębiorstw na 10 tys. ludności. Dane te oznaczają znacznie niższe nasycenie przedsiębiorstwami w porównaniu ze średnią krajową (podobnie jak miało to miejsce w przypadku wskaźników odnoszących się do podmiotów zarejestrowanych) Inne charakterystyki przedsiębiorstw aktywnych w sektorze MŚP Tabela zawiera dane dotyczące liczebności zatrudnionych w przedsiębiorstwach aktywnych należących do sektora MŚP. Z zawartych w niej danych wynika, że w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, województwa Polski Wschodniej charakteryzują się niższym poziomem zatrudnienia niż w Polsce ogółem. Zjawisko to dotyczy każdej z analizowanych kategorii przedsiębiorstw. Najniższy wskaźnik odnotowano w przypadku województwa lubelskiego, najwyższy zaś w województwie warmińsko mazurskim, jednak nawet w nim analizowany wskaźnik osiąga jedynie ok. 84% wartości ogólnopolskiej. We wszystkich województwach Polski Wschodniej miejsca pracy znajdują się głównie w przedsiębiorstwach należących do kategorii mikro, co nie odbiega w istotny sposób od obrazu ogólnopolskiego. Na drugim miejscu pod tym względem, znajdują się przedsiębiorstwa średnie. podmiotów wykonujących działalność bankową, ubezpieczeniową, maklerską, a także działalność spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, towarzystw funduszy inwestycyjnych i funduszy inwestycyjnych, powszechnych towarzystw emerytalnych, narodowych funduszy inwestycyjnych. 18

19 Tabela Liczebności zatrudnionych w przedsiębiorstwach aktywnych sektor MŚP w Polsce Wschodniej i w kraju na 1000 mieszkańców Liczba zatrudnionych sektor MŚP (2008 r.) LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. średnio POLSKA ,1 72,3 72,8 77,4 81,6 72,24 97, ,5 26,5 25,1 25,6 27,6 25,46 31, ,3 37,9 32,6 34,2 36,9 34,38 44,5 Razem 119,9 136,7 130,5 137,2 146,1 134,08 173,6 Tabela zawiera dane dotyczące wartości i struktury nakładów inwestycyjnych dokonywanych przez przedsiębiorstwa sektora MŚP. Z przedstawionych danych wynika, że mikroprzedsiębiorstwa Polski Wschodniej kreują większy popyt na dobra inwestycyjne, niż analogiczne przedsiębiorstwa ogólnie w kraju, ponieważ ich udział w sumarycznych nakładach dokonywanych przez przedsiębiorstwa MŚP, jest o 5 p.p. wyższy niż ogólnie w Polsce. Przedsiębiorstwa średnie Polski Wschodniej pozostają w tyle za wskaźnikami krajowymi, ponieważ ich udziały w nakładach sektora MŚP są niższe o 5 p.p. od wskaźników ogólnopolskich, natomiast przedsiębiorstwa małe są pod tym względem zbliżone do przeciętnej krajowej. Spośród analizowanych województw, największą kwotę nakładów inwestycyjnych odnotowano w województwie podkarpackim, najniższą zaś w województwie świętokrzyskim, przy czym w tym województwie można zauważyć również najniższy udział nakładów dokonanych przez mikroprzedsiębiorstwa, co nie jest jednak regułą, ponieważ w województwie lubelskim, zajmującym drugie miejsce pod względem nakładów ogółem, odnotowano ten wskaźnik na poziomie tylko o 1 p.p. wyższym. Tabela Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach aktywnych sektor MŚP w Polsce Wschodniej i w kraju Nakłady inwestycyjne tys. zł. sektor MŚP (2008 r.) LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- MAZ. POLSKA WSCH. POLSKA Razem Struktura (2008 r.) % 36% 33% 29% 36% 33% 27% % 22% 25% 20% 29% 25% 26% % 43% 42% 51% 35% 42% 47% Razem 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 3.6. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego Charakterystykę sytuacji w Polsce Wschodniej uzupełniają również informacje dotyczące liczebności spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Należy zauważyć, że w ostatnich latach ( ) liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w 19

20 Polsce rosła we wszystkich klasach wielkości firm: mikro, małych i średnich. Liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła w 2008 r.: mikro, małych i średnich. Tendencję wzrostową wykazuje także liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego na terenie Polski Wschodniej: w 2008 r. na tym obszarze było 706 mikrofirm z kapitałem zagranicznym, 229 małe firmy i 186 firm średniej wielkości. Inaczej przedstawia się sytuacja w poszczególnych województwach Polski Wschodniej: mikroprzedsiębiorstwa porównując rok 2008 z 2003, tendencję wzrostową widać w województwie lubelskim, podkarpackim i podlaskim, spadki zaś w świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim; małe przedsiębiorstwa porównując rok 2008 z 2003 wzrosty odnotowano w województwach: podkarpackim, podlaskim i warmińsko-mazurskim, zaś brak zmian wystąpił w województwach: lubelskim i świętokrzyskim; średnie przedsiębiorstwa z porównania danych dla roku 2008 z 2003 wynika, że wzrost nastąpił w województwach: lubelskim, podkarpackim i podlaskim, zaś spadek: w świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Szczegółowe dane na temat liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego z podziałem na lata przedstawia tabela Analogiczne informacje w formie graficznej prezentuje wykres 3.7. Tabela Spółki z udziałem zagranicznym MMSP LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM.- POLSKA MAZ. WSCH. POLSKA W 2008 r. firmy mikro z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły na terenie Polski Wschodniej 5,5% wszystkich firm mikro z takim kapitałem na terenie całego kraju. Odsetek ten od 2003 r. zmniejszył się o 1,5 p.p. W przypadku firm małych, ich udział w Polsce Wschodniej zmniejszył się o 0,7 p.p. do 5,1%, a w przypadku firm średnich do 7,0% (spadek o 0,4 p.p.). 20

21 Wykres 3.7. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce Wschodniej w latach Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w sektorze przedsiębiorstw Biorąc pod uwagę wykorzystywanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w województwach Polski Wschodniej oraz w Polsce ogółem, w 2008 r., z uwzględnieniem podziału na jednostki sektora niefinansowego oraz przedsiębiorstwa ogółem zaobserwować można, że: przedsiębiorstwa ogółem w województwach Polski Wschodniej wykorzystują w swej działalności komputery równie często jak firmy w całej Polsce; sieć komputerowa LAN na terenie Polski Wschodniej jest najrzadziej wykorzystywana w województwach lubelskim i warmińsko-mazurskim (w 48-51% firm wobec 58% wszystkich firm w Polsce); z Internetu korzysta około 90-93%, firm Polski Wschodniej, a więc podobnie jak we wszystkich firmach kraju (stronę internetową posiada aż 60% firm podlaskich i tylko 43% firm świętokrzyskich (średnia ogólnopolska to 57%); handel elektroniczny, czyli przyjmowanie zamówień towarów i usług poprzez sieci komputerowe (z wyjątkiem zamówień otrzymywanych pocztą elektroniczną), bądź składanie zamówień na towary i usługi przez sieci komputerowe to praktyka spotykana tylko w nielicznych przedsiębiorstwach, tak w Polsce Wschodniej, jak i w całym kraju. W firmach sektora finansowego powszechny (100%-owy) jest dostęp do Internetu, natomiast własną stronę internetową posiada w tym sektorze 70% firm warmińsko-mazurskich (średnia ogólnopolska to 72%), ale tylko 50% firm lubelskich i świętokrzyskich. Pełne dane na temat wykorzystywania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w firmach przedstawia kolejna tabela. 21

22 Tabela Przedsiębiorstwa ogółem Przedsiębiorstwa sektora finansowego Wykorzystywanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych [%] LUBELSKIE PODKARP. PODLAS. ŚWIĘTOKRZ. WARM. -MAZ. POLSKA wykorzystujące komputery 95,0 94,2 93,9 93,8 93,2 94,9 korzystające z wewnętrznej sieci 48,2 55,1 57,6 53,9 50,7 57,9 komputerowej LAN posiadające dostęp do Internetu 92,5 91,4 91,0 90,2 90,4 92,6 posiadające Intranet 17,6 21,5 21,8 24,8 24,2 26,1 posiadające własną stronę internetową 47,1 51,1 59,9 43,3 47,8 56,5 dla których strona internetowa spełniała funkcje prezentacji 35,7 38,6 42,9 33,2 34,9 43,3 katalogów, wyrobów lub cenników otrzymujące zamówienia na towary i usługi poprzez sieci komputerowe z 3,4 4,3 4,1 3,5 1,8 4,9 wyjątkiem zamówień otrzymywanych pocztą elektroniczną składające zamówienia na towary i usługi przez sieci komputerowe 9,4 8,8 12,4 10,5 8,3 11,9 wykorzystujące Internet w kontaktach z administracja 60,5 60,5 50,6 53,9 64,5 60,6 publiczną wykorzystujące komputery 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 99,6 korzystające z wewnętrznej sieci 87,5 79,1 93,5 100,0 91,3 93,4 komputerowej LAN posiadające dostęp do Internetu 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 99,6 posiadające Intranet 32,1 25,6 38,7 9,1 26,1 42,4 posiadające własną stronę internetową 50,0 58,1 61,3 50,0 69,6 72,1 dla których strona internetowa spełniała funkcje prezentacji 46,4 53,5 51,6 50,0 65,2 64,9 katalogów, wyrobów lub cenników wykorzystujące Internet w kontaktach z administracja 83,9 74,5 80,6 92,6 88,0 84,3 publiczną 22

23 3.8. Wynagrodzenia brutto gospodarstw domowych Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto systematycznie rosło w gospodarstwach domowych całej Polski oraz w Polsce Wschodniej w kolejnych latach okresu i w 2009 r. wyniosło: w Polsce: zł., w województwie lubelskim: zł. (najwięcej wśród regionów Polski Wschodniej), w województwie podkarpackim: zł. (najmniej wśród regionów Polski Wschodniej), w województwach: podlaskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim wynagrodzenie wyniosło odpowiednio: zł., zł. i zł. Dokładne dane o wynagrodzeniu brutto gospodarstw domowych za lata przedstawia tabela W formie graficznej te same dane prezentuje wykres 3.8. Tabela Jednostka terytorialna Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (w zł.) LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE POLSKA Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarstwach domowych Polski w latach wzrosło o 48%, w województwach Polski Wschodniej było to zazwyczaj nieco mniej (45-47% w województwach: podkarpackim, podlaskim i świętokrzyskim), tylko w województwie warmińsko-mazurskim wzrost wyniósł mniej 41%. Z kolei największy wzrost wynagrodzeń odnotowano w województwie lubelskim o 49%. Wykres 3.8. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto gospodarstw domowych (w zł.) 23

24 Analizie poddane zostało przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100), w okresie lat (tabela i wykres 3.9.). Spośród województw Polski Wschodniej najwięcej zarabiały gospodarstwa domowe z województwa lubelskiego (87,2% średniej krajowej), minimalnie mniej z terenu województwa podlaskiego i świętokrzyskiego (86,5%). Wyraźnie niższe było wynagrodzenie w województwach podkarpackim (82,7% średniej) i warmińsko-mazurskim (83% średniej). Dominuje zatem niska relacja wysokości wynagrodzenia w województwach Polski Wschodniej względem średniej ogólnopolskiej. Tabela Jednostka terytorialna Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) LUBELSKIE 86,7 86,2 87,0 87,0 86,9 86,7 87,8 87,2 PODKARPACKIE 83,7 84,2 83,8 83,0 82,7 82,8 82,8 82,7 PODLASKIE 87,4 87,9 87,5 87,5 87,5 88,1 88,1 87,0 ŚWIĘTOKRZYSKIE 88,3 87,5 87,9 86,7 85,8 86,1 86,9 86,5 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 87,0 86,5 85,1 83,9 84,1 83,7 82,8 83,0 Wykres 3.9. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) 3.9. Uwagi na temat innowacyjności w Polsce Wschodniej Analiza danych dotyczących funkcjonowania gospodarki w regionach Polski Wschodniej ukazuje stosunkowo wysoki odsetek firm, które w ostatnim czasie wprowadziły innowacje (zob. tabele i 3.20.). Również wartość zrealizowanych projektów innowacyjnych nie odbiega znacznie od danych opisujących pozostałe średnio rozwinięte regiony w Polsce. 24

25 Tabela Przedsiębiorstwa innowacyjne w przemyśle, według rodzajów wprowadzonych innowacji i województw w latach w Polsce Wschodniej na tle kraju 7. Przedsiębiorstwa przemysłowe, które wprowadziły innowacje w % ogółu przedsiębiorstw w latach Wyszczególnienie Ogółem nowe lub istotnie ulepszone produkty w tym nowe dla rynku nowe lub istotnie ulepszone procesy Polska 36,7 28,0 14,5 25,2 Dolnośląskie 37,4 28,6 16,5 25,9 Kujawsko Pomorskie 32,9 26,4 15,8 22,6 Lubelskie 39,0 27,1 13,1 27,7 Lubuskie 28,1 17,9 10,5 22,1 Łódzkie 31,1 25,1 10,8 19,1 Małopolskie 37,5 28,0 15,0 25,6 Mazowieckie 44,7 33,5 15,2 34,2 Opolskie 39,7 29,6 12,6 25,5 Podkarpackie 40,7 32,6 17,4 29,2 Podlaskie 32,2 27,2 12,9 19,8 Pomorskie 29,6 19,3 9,8 21,7 Śląskie 41,3 31,7 18,1 27,4 Świętokrzyskie 36,5 30,2 14,7 21,0 Warmińsko Mazurskie 42,8 34,7 17,9 30,3 Wielkopolskie 32,4 25,5 13,3 20,3 Zachodniopomorskie 31,5 22,2 12,2 22,4 Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 49. Tabela Przedsiębiorstwa przemysłowe, ponoszące nakłady na działalność związaną z wdrażaniem innowacji według województw w 2007 r. 8 Wyszczególnienie Udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w % Nakłady przypadające na jedno przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną w tys. zł. (ceny bieżące) Polska 31,8 7068,5 Dolnośląskie 33,3 5999,0 Kujawsko Pomorskie 28,4 6061,7 Lubelskie 31,1 4715,4 Lubuskie 26,7 2613,4 Łódzkie 24, ,2 Małopolskie 32,2 5767,6 Mazowieckie 36, ,5 Opolskie 35,6 4195,0 Podkarpackie 38,7 5292,8 Podlaskie 29,7 3845,2 Pomorskie 29,1 4250,6 Śląskie 38, ,9 Świętokrzyskie 30,2 4076,3 Warmińsko Mazurskie 30,9 3295,2 Wielkopolskie 28,2 4756,9 Zachodniopomorskie 23,3 3043,8 Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 49 7 Nauka i Technika w 2007 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Op. cit. 25

26 Jednak podejmowane działania innowacyjne jak razie nie prowadzą do jakościowej zmiany sytuacji. Obrazują one raczej trendy o charakterze ilościowym, co oczywiście w przypadku ich długookresowego utrzymania może stanowić podstawę bardziej istotnych zmian jakościowych. Województwa Polski Wschodniej w obszarze rozwoju gospodarczego, oprócz bardzo niskiej wartości PKB na jednego mieszkańca., charakteryzują się również najniższymi wskaźnikami określającymi wielkość produkcji sprzedanej na 1 mieszkańca. Podobna sytuacja występuje w obszarze inwestycji. We wszystkich pięciu województwach występuje najniższy wskaźnik określający wartość nakładów inwestycyjnych na jednego mieszkańca. Wykres Produkcja sprzedana przemysłu per capita (ceny bieżące). Lubelskie Podlaskie Warmińsko - Mazurskie Podkarpackie Świętokrzyskie Zachodniopomorskie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Kujawsko - Pomorskie Opolskie Dolnośląskie POLSKA Pomorskie Wielkopolskie Mazowieckie Wykres Nakłady inwestycyjne per capita. 26

27 Województwa Polski Wschodniej dysponują znacznie słabszym zapleczem instytucji, które swoim działaniem wspierają innowacyjność. Znacznie mniejsza od średniej krajowej jest liczba jednostek badawczych i badawczo-rozwojowych, zajmujących się prowadzeniem badań, prac badawczo-rozwojowych oraz rozwojowych. Obrazuje to poniższe zestawienie. Tabela Liczba jednostek i nakłady wewnętrzne na działalność B+R według źródeł finansowania i województw w tys. zł. w 2007 r. Wyszczególnienie Liczba jednos tek Ogółem budżetow e Placówek naukowych PAN i jednostek badawczo - rozwojowyc h Z tego środki Szkół wyższych przedsiębi orstw własne Polska , , , , , ,6 Dolnośląskie , ,8 450,3 200, , ,6 Kujawsko Pomorskie , ,1 349,6 34,3 9135, ,9 Lubelskie , ,0 338,5 673,8 6576, ,5 Lubuskie ,8 7918, , ,7 Łódzkie , ,5 825,1 838, , ,5 Małopolskie , ,1 1882,2 2811, , ,8 Mazowieckie , , ,5 2166, , ,0 Opolskie , ,3 110,2 3,3 1749, ,6 Podkarpackie , ,3 3423,3 79,9 1146, ,1 Podlaskie , ,6-6,2 2727, ,6 Pomorskie , ,2 738,7 571, , ,6 Śląskie , ,7 3719,8 4330, , ,3 Świętokrzyskie , ,8 41,0 5,8 683, ,2 Warmińsko Mazurskie , ,8 1899,3 39,2 2127, ,3 Wielkopolskie , ,9 1774,1 1495, , ,3 Zachodniopomorskie , ,3 633,1 16,0 2432, ,6 Niskie i dosyć niskie są nakłady przeznaczane na rozwój badań, nowych technologii oraz ich wdrażanie w przemyśle. Wartości te pozostają nieznaczne nawet po przeliczeniu ich na jednego mieszkańca regionu. Ponadto, analiza trendów w tym zakresie wskazuje, iż zasadniczo sytuacja w analizowanych województwach od dłuższego czasu pozostaje na zbliżonym poziomie, a odnotowywane przyrosty nakładów są niwelowane (zob. wykres 3.12.). Sama zaś wielkość nakładów odbiega In minus w porównaniu do średniej krajowej. Tego rodzaju obraz statystyczny, uzupełniony danymi jakościowymi, dotyczącymi potencjału sfery badawczo-rozwojowej i naukowej regionu Polski Wschodniej prowadzi do istotnych konkluzji w zakresie programowania i wdrażania określonych działań wspierających, kierowanych do tej sfery. Wydaje się, że dobrze podsumowuje je następujące, interesujące stanowisko: Zwiększenie poziomu naukowego najważniejszych placówek badawczych jest jednym z warunków podniesienia poziomu innowacyjności gospodarki regionu [Polski Wschodniej] / / Rozwijające się samodzielnie słabsze placówki naukowe nie wydobędą się ze sfery nauki peryferyjnej, tak więc nie jest celowe kierowanie do nich zasileń finansowych bez jednoczesnego poszerzania ich kontaktów z silniejszymi ośrodkami naukowo-badawczymi 9. 9 G. Gorzelak Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej [w:] Ekspertyzy do Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Tom I, MRR, Warszawa 2007, s

28 Wykres Nakłady na B+R na 1 mieszkańca w latach (województwa Polski Wschodniej na tle kraju, w zł.). 250,0 200,0 ca a ń szk ie m150,0 1 a n R + B a n 100,0 y d a k ła N 50,0 0, POLSKA LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE O trudnej sytuacji sfery badawczo-rozwojowej w Polsce Wschodniej zaświadczają także dane relacyjne, uwzględniające udział wydatków na działalność B+R w PKB. Sytuację województw Polski Wschodniej obrazuje kolejna ilustracja (pozycje analizowanych regionów koncentrują sie w dolnym lewym rogu wykresu). Wykres Wielkość nakładów na B+R w województwach z uwzględnieniem relacji do PKB pozycja województw Polski Wschodniej na tle kraju. 600,0 500,0 zł w ca a ń 400,0 szk ie m 1 a 300,0 n R + B a n y 200,0 d a k ła N 100,0 0,0 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 Nakłady na B+R relacja do PKB (ceny bieżące) POLSKA ŁÓDZKIE MAZOW IECKIE MAŁOPOLSKIE ŚLĄSKIE LUBELSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE ŚW IĘTOKRZYSKIE LUBUSKIE W IELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE KUJAW SKO-POMORSKIE POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE Problemem w rozwoju potencjału gospodarczego województw Polski Wschodniej jest niski wskaźnik inwestycji służących wdrażaniu innowacji. Niska jest również atrakcyjność 28

29 inwestycyjna całego obszaru Polski Wschodniej, co skutkuje niską liczą firm zaawansowanych technologicznie i w konsekwencji niższymi wskaźnikami rozwoju gospodarczego. Wykres Atrakcyjność inwestycyjna polskich regionów 10. Jednym z czynników mających wpływ na innowacyjność firm jest transfer technologii. Obejmuje on zarówno wdrażanie opracowanych na zamówienie w jednostkach badawczych i badawczo-rozwojowych rozwiązań technologicznych, produktowych czy organizacyjnych, jak również zakup gotowych licencji. Analiza ilości licencji zagranicznych czynnych w przedsiębiorstwach przemysłowych pokazuje, że województwa Polski Wschodniej również w tym obszarze wypadają gorzej niż inne regiony kraju. Wykres Licencje zagraniczne w przedsiębiorstwach przemysłowych w 2007 r. 11 Świętokrzyskie; 11 Pozostałe województwa; 39 Mazowieckie; 78 Kujawsko - Pomorskie; 14 Łódzkie; 22 Wielkopolskie; 53 Podkarpackie; 38 Śląskie; 39 Dolnośląskie; 49 Pomorskie; 47 Małopolskie; W. Sartorius Społeczeństwo Informacyjne i Gospodarka Oparta na Wiedzy w Polsce Wschodniej ekspertyza, MRR, Warszawa Nauka i Technika w 2007 r., op. cit. (licencje przemysłowe dużej skali). 29