SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W 2011 ROKU

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI: 1. Sytuacja epidemiologiczna na terenie województwa mazowieckiego w 2011 roku 2 2. Stan sanitarny urządzeń wodociągowych oraz jakości wody przeznaczonej do spożycia Stan higieniczno sanitarny zakładów pracy Stan higieny radiacyjnej w województwie mazowieckim w 2011 roku Stan sanitarny obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku w roku 2011 w woj. mazowieckim Działalność w zakresie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego Stan sanitarno higieniczny zakładów nauczania i wychowania na terenie województwa mazowieckiego w roku Ocena stanu sanitarnego na Mazowszu w 2011 roku w zakresie działalności oświatowo zdrowotnej i promocji zdrowia... 60

2 SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W 2011 ROKU SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB ZAKAŹNYCH Sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych, zakażeń i zatruć w województwie mazowieckim można określić jako dobrą i stabilną, co wynika ze skutecznej profilaktyki zakażeń i chorób zakaźnych, prawidłowego rejestrowania zachorowań, monitorowania oraz analizowania bieżącego stanu ewentualnych zagrożeń dla zdrowia publicznego. Rutynowy nadzór epidemiologiczny nad zakażeniami, zatruciami i chorobami zakaźnymi oparty jest na obowiązkowym zgłaszaniu przez kierowników laboratoriów i lekarzy (zgodnie z ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) do inspekcji sanitarnej, wyników badań laboratoryjnych potwierdzających zakażenie oraz przypadków zatruć i zachorowań lub podejrzeń zachorowań na choroby zakaźne. Wywiady epidemiologiczne (raporty jednostkowe) w przypadkach zachorowań na choroby zakaźne, zakażenia lub zatrucia, opracowane przez Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne, po weryfikacji, przeanalizowaniu i uzupełnieniu przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną są przesyłane do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Przygotowywane są również i przesyłane do NIZP PZH tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne i roczne meldunki i sprawozdania o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach. W maju, czerwcu i lipcu 2011 roku prowadzono dodatkowy, czynny nadzór epidemiologiczny nad wszystkimi placówkami ochrony zdrowia w województwie mazowieckim, w zakresie chorób przebiegających z biegunką. Było to związane z występującymi w Niemczech ogniskami zachorowań na zespół hemolityczno mocznicowy w przebiegu zakażenia bakteriami E. coli (HUS STEC) i możliwością przywlekania tych zakażeń do Polski. W wymienionym okresie czasu na terenach podległych WSSE w Warszawie nie stwierdzono zakażeń wymienionymi bakteriami. Nadzór nad chorobami zakaźnymi obejmował ponadto całoroczne czynne poradnictwo w zakresie wszystkich jednostek chorobowych raportowanych przez lekarzy do Inspekcji Sanitarnej oraz informowanie osób podróżujących po województwie mazowieckim i wyjeżdżających poza granice Polski o rodzajach zagrożeń zdrowotnych. Wśród informacji przekazywana była także wiedza dotycząca profilaktyki zakażeń oraz ogólnych zasad higieniczno sanitarnych. Choroby przenoszone drogą pokarmową W roku 2011 na terenie województwa mazowieckiego zarejestrowano 54 ogniska chorób przenoszonych drogą pokarmową, w których zachorowało osób. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zachorowań identycznie jak w latach poprzednich były wirusy, które stwierdzono w 61,1 % wszystkich ognisk. W ogniskach o etiologii wirusowej zakażenia norowirusami stanowiły 22,22%, rotawirusami 31,48%, mieszane (noro i rotawirusowe) 7,4%. W porównaniu do roku 2010 znacznie zmniejszył się udział bakterii z grupy salmonella w etiologii zakażeń przenoszonych drogą pokarmową. W roku 2011 w 24,07% ogólnej liczby ognisk przyczyną były wymienione bakterie, w roku poprzednim stwierdzono je w 30,23% zarejestrowanych ognisk. 2

3 Obserwuje się stałą poprawę wykrywalności czynników etiologicznych zakażeń przenoszonych drogą pokarmową, aczkolwiek w 12,96% ognisk nie udało się ustalić czynnika etiologicznego. ROK 2010 Liczba ognisk ogółem 43, w tym 19 ognisk zakażeń szpitalnych zarejestrowanych w szpitalach. Ogółem zachorowało osób 708 Procentowy udział czynników etiologicznych w ogniskach: Zakażenia wirusowe (noro, rota, wzw typu A) 52,3% Zakażenia bakteryjne (Salmonella, Staphylococcus aureus) 32,55% Zatrucie grzybami (Muchomor sromotnikowy) 2,33% Czynnik nieustalony 15,1% ROK 2011 Liczba ognisk 54, w tym 30 ognisk zakażeń szpitalnych zarejestrowanych w szpitalach Ogółem zachorowało osób Procentowy udział czynników etiologicznych w ogniskach: Zakażenia wirusowe (noro, rota) 61,1% Zakażenia bakteryjne (salmonella) 24,07% Zatrucie (jad kiełbasiany) 1,85% (Ogółem w 2011 roku zarejestrowano 5 przypadków zatrucia jadem kiełbasianym. Wszystkie badania laboratoryjne mające na celu wykrycie toksyny botulinowej wykonywano w NIZP-PZH.) Czynnik nieustalony 12,96% 3

4 W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano zachorowań spowodowanych pałeczkami salmonella, hospitalizowanych było osób. Zapadalność na salmonellozę w roku 2011 wyniosła 36,2/ zaś w roku ,3/ Salmonellozy (jelitowe i pozajelitowe) oraz hospitalizacje w latach Lata Liczba zachorowań Liczba hospitalizacji Zachorowania na dur brzuszny i dury rzekome nie były rejestrowane w roku Czerwonkę stwierdzono w 2 przypadkach (zapadalność 0,038/ ). Zostały potwierdzone zakażenia Shigella flexneri oraz Shigella sonnei, w obydwu przypadkach były to zakażenia rodzime, nie udało się ustalić źródła ani nośnika zakażenia. W analizowanym okresie zarejestrowano 1 zatrucie grzybami (muchomorem sromotnikowym) u chłopca lat 16, który po przeszczepie wątroby w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, został wypisany do domu w stanie dobrym. W 2011 roku zarejestrowano 3 zachorowania na bąblowicę (zapadalność 0,057/ ), w dwóch przypadkach najbardziej prawdopodobną przyczyną zakażenia było spożywanie nie mytych 4

5 owoców leśnych, w trzecim przypadku zakażenie mogło wystąpić w czasie domowego kontaktu z psami, które nigdy nie były odrobaczane. W analizowanym okresie zarejestrowano 1 zachorowanie (zapadalność 0,019/ ) na włośnicę o nie ustalonym źródle zakażenia. Diagnoza została postawiona dopiero po 9 miesiącach trwania zakażenia, przebieg zachorowania był niecharakterystyczny, początkowe podejrzenie o chorobę psychiczną. W roku 2011 na terenie województwa mazowieckiego zarejestrowano 11 laboratoryjnie potwierdzonych zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A zapadalność wyniosła 0,21/ Żadna z osób nie była szczepiona przeciw WZW typu A, a 64% zachorowań wystąpiło po wyjazdach zagranicznych do Egiptu, Maroka,Turcji, RPA. Rok Województwo mazowieckie Polska Liczba zachorowań Zapadalność na Liczba zachorowań , , , , , , , , , , , , , ,17 Zapadalność na Zapadalność na WZW typu A w województwie mazowieckim i w Polsce Wirusowe zapalenia wątroby typu B i C 5

6 Ważnym problemem epidemiologicznym w województwie mazowieckim, podobnie jak w całej Polsce, są nadal zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C i w mniejszym stopniu zakażenia wirusem typu B. Stale pojawiające się nowe zakażenia tymi wirusami uważane są za wskaźniki braku skuteczności działań zapobiegających zakażeniom przenoszonym drogą naruszenia ciągłości tkanek. Część zakażeń spowodowana jest wykonywaniem inwazyjnych zabiegów medycznych, ale do zakażenia dochodzi również w gabinetach kosmetycznych (tatuaże, zakładanie kolczyków, pielęgnacja paznokci), gabinetach akupunktury oraz drogą kontaktów seksualnych i przy dożylnym stosowaniu narkotyków. W województwie mazowieckim obserwuje się powolny spadek zachorowań na ostre wirusowe zapalenia wątroby typu B. W roku 2011 zarejestrowano 26 zachorowań (zapadalność 0,49/ ), w roku poprzednim 27 (zapadalność 0,51/ ), a w roku (zapadalność 0,72/ ). Nadal utrzymuje się wysoka liczba wykrywanych przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby typu B. W roku 2011 zarejestrowano 207 zachorowań (zapadalność 3,85/ ), w roku (zapadalność 4,87/ ). W roku 2011 zarejestrowano 383 zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu C zgodnie z definicją z roku 2005 zapadalność wynosiła 7,31/ , było to o 54 przypadki mniej niż w roku 2010 (zapadalność 8,35/ ), natomiast zgodnie z definicją z roku 2009 zarejestrowano 295 zachorowań (zapadalność 5,63/ ) i było to o 28 zachorowań mniej niż w roku 2010 gdy zapadalność wynosiła 6,17/ Odra W 2011 roku w województwie mazowieckim zarejestrowano 7 potwierdzonych laboratoryjnie przypadków zachorowań na odrę u osób nieszczepionych (o 5 więcej niż w roku 2010), zapadalność wyniosła 0,13/ i była ponad 4 razy wyższa niż w roku W Polsce w 2011 roku zarejestrowano 39 zachorowań (zapadalność 0,10/ ), 3 razy więcej niż w roku 2010 gdy zapadalność wynosiła 0,03/ Sytuacja epidemiologiczna odry w województwie mazowieckim i Polsce odzwierciedlała sytuację epidemiologiczną w innych krajach UE, gdzie również stwierdzono ponad trzykrotny wzrost liczby zachorowań na odrę w stosunku do lat poprzednich. Różyczka, świnka (nagminne zapalenie przyusznic) W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano 323 zachorowania na różyczkę (o 26 więcej niż w roku ubiegłym). Zapadalność wynosiła 6,17/ i zwiększyła się o 0,47/ w stosunku do 2010 roku. W Polsce zarejestrowano zachorowań na tę chorobę (zapadalność 11,21/ ), również z niewielką tendencją wzrostową. Liczba zarejestrowanych zachorowań na świnkę w roku 2011 wyniosła 317 (zapadalność 6,05 / ) i jest nieznacznie niższa od zapadalności w Polsce ( 6,76/ ). 6

7 Krztusiec W roku 2011 w województwie mazowieckim odnotowano znaczące zwiększenie, w stosunku do roku poprzedniego, liczby zarejestrowanych zachorowań na krztusiec 427 przypadków, w tym 225 potwierdzone laboratoryjnie, 10 prawdopodobnych, 192 możliwych (rozpoznanych wyłącznie na podstawie objawów klinicznych). Zapadalność w 2011 r. wynosiła 8,16/ Dla porównania w latach poprzednich: 2,98/ w roku 2010, 3,83/ w roku 2009 oraz 7,94/ w roku Identyczną tendencję obserwowano w Polsce, gdzie zapadalność w roku 2011 wynosiła 4,36/ , 3,33/ w roku 2010, 6,27/ w roku 2009, oraz 5,68/ w roku Program eradykacji polio W roku 2011 w województwie mazowieckim kontynuowano działania mające na celu zwiększenie zgłaszalności oraz wirusologicznej weryfikacji ostrych porażeń wiotkich w związku z utrzymującą się możliwością przywlekania wirusa polio z regionów endemicznego występowania dzikich szczepów z kilku krajów Afryki i Azji. Zarejestrowano 3 przypadki ostrego porażenia wiotkiego (OPW) u dzieci i młodzieży do lat 15 hospitalizowanych w oddziałach neurologii lub pediatrii, badania kału w kierunku wirusa polio wykonano w Zakładzie Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie (wyniki badań ujemne). 7

8 U 2 chorych stwierdzono zespół Guillian Barre, w 1 przypadku rozpoznano inne zaburzenia metaboliczne nie określone. Zachorowania na grypę i zakażenia grypopodobne W województwie mazowieckim stale monitorowana jest sytuacja epidemiologiczna i wirusologiczna zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne z przesyłaniem do NIZP PZH tygodniowych meldunków o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę w województwie. Na całkowitą liczbę zachorowań na grypę oraz infekcje grypopodobne w 2011 roku składają się zachorowania w okresie zimowo-wiosennym oraz jesienno-zimowym, należące odpowiednio do sezonu epidemicznego 2010/2011 i sezonu 2011/2012. W roku 2011 w województwie mazowieckim, identycznie jak w pozostałych województwach Polski, stwierdzono epidemiczny wzrost liczby zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne. Całkowita liczba zachorowań wyniosła i była wyższa o w stosunku do 2010 roku, hospitalizowano 750 osób, spośród których 13 osób zmarło. Wśród wymienionej ogólnej liczby zachorowań na grypę/grypopodobne laboratoryjnie potwierdzono 217 zachorowań na grypę, w tym w 153 przypadkach była to grypa wywołana wirusem A/H1N1v W tym samym okresie czasu w Polsce zarejestrowano zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne, przypadków potwierdzonych laboratoryjnie było 2 161, z czego to potwierdzone zakażenie wirusem AH1N1v. W ramach bieżącego monitoringu zachorowań prowadzony był również cotygodniowy nadzór epidemiologiczno wirusologiczny nad grypą w systemie sentinel. W nadzorze wirusologiczno epidemiologicznym nad grypą w systemie sentinel w województwie mazowieckim w roku 2011 brało udział 36 lekarzy (internistów i pediatrów) obejmujących opieką pacjentów, co stanowi 10,9% populacji województwa mazowieckiego. Pobrano 77 wymazów z gardła i nosa od chorych z podejrzeniem grypy, w 19 przypadkach badaniem PCR potwierdzono obecność wirusa grypy A/H1N1v., w 11 wirusa B i w 2 przypadkach wirusa A. W 2011r WSSE w Warszawie uczestniczyła w projekcie badawczym I MOVE mającym na celu badanie efektywności szczepień przeciw grypie w populacji polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem osób z grup ryzyka dla ciężkiego zachorowania na grypę. Badanie było wykonywane wspólnie z Zakładem Epidemiologii NIZP PZH w Warszawie na zlecenie ECDC. W projekcie czynny udział brali lekarze współpracujący z WSSE w nadzorze nad grypą w systemie sentinel. Borelioza z Lyme W województwie mazowieckim w 2011 roku zarejestrowano 840 przypadków zachorowań na boreliozę i jest to o 64 przypadki mniej niż w roku Zapadalność wynosiła 16,05/ , w stosunku do roku ubiegłego zmniejszyła się o 1,28 / Największa zapadalność nadal dotyczy powiatów północno wschodnich naszego województwa. W Polsce w 2011 roku zarejestrowano ogółem zachorowań, co stanowi zapadalność 23,98/ W roku poprzednim zarejestrowano 154 zachorowania mniej (zapadalność wynosiła 23,58/ ). 8

9 Wścieklizna W Polsce zapobieganie zachorowaniom na wściekliznę oparte jest na uodpornieniu czynnym (szczepieniu) osób, które zostały pokąsane przez zwierzę podejrzane o wściekliznę lub gdy śluzówki i/lub zraniona skóra miały kontakt ze śliną zwierzęcia podejrzanego o zachorowanie oraz szczepieniu profilaktycznym osób, które z racji wykonywanego zawodu są szczególnie narażone na zetknięcie się z wirusem wścieklizny (lekarze weterynarii, pracownicy leśni itp.) Taka profilaktyka przynosi bardzo dobre efekty. W roku 2011 w województwie mazowieckim, tak jak w latach poprzednich, nie było zachorowań na wściekliznę. Przeciw wściekliźnie zaszczepiono 996 osób. Tężec Dzięki obowiązkowym masowym szczepieniom prowadzonym w Polsce od 1960 roku sytuacja epidemiologiczna tężca jest bardzo korzystna zarówno w województwie mazowieckim jak i w całym kraju. W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano 2 przypadki zachorowania na tężec (zapadalność 0,04/ ), które dotyczyły osób starszych. W Polsce było zarejestrowanych 13 zachorowań (zapadalność 0,03/ ) Zatrucia środkami ochrony roślin W roku 2011 zarejestrowano 1 przypadek zatrucia pestycydami ( zapadalność 0,02/ ) u 11 letniej dziewczynki, która przypadkowo wypiła środek owadobójczy o nazwie APACZ 50 WG CHLOTIANIDYNA. Hospitalizowana w CZD w Międzylesiu, wyzdrowiała. Choroby inwazyjne W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano 53 przypadki inwazyjnej choroby wywołanej przez bakterię Neisseria meningitidis (IChM); zapadalność 1,01/ W roku 2010 było to 28 przypadków zachorowań, a zapadalność wynosiła 0,53/ Spośród 53 przypadków IChM w 29 przyczyną zakażenia były bakterie N. meningitidis grupy B (co stanowi 54,7 %), w 19 - grupy C ( 35,8 %), w 1 grupy A ( 1,8 %), w 4 nie ustalono grupy ( 7,5 %). W województwie mazowieckim zarejestrowano ogółem 2 zgony z powodu ICHM (śmiertelność wynosi 3,77% ), w obydwu przypadkach potwierdzono zakażenie bakterią N. meningitidis grupy B. W roku 2011 zarejestrowano 70 przypadków inwazyjnej choroby wywołanej przez bakterie Streptococcus pneumoniae (Ich P), zapadalność 1,33 / w tym 15 zgonów ( śmiertelność 21,4 %). W 2011 roku zarejestrowano 8 przypadków inwazyjnej choroby wywołanej przez Haemophilus influenzae (Ich H) - zapadalność 0,15/ w tym 3 zgony (śmiertelność 37,5%). W roku 2011 zarejestrowano także 5 przypadków inwazyjnej choroby wywołanej bakterią Streptococcus pyogenes (zapadalność 0,09/ ) w tym 3 zgony ( śmiertelność 60%). Gorączka denga W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano 3 przypadki zachorowania na gorączkę denga u osób podróżujących do Meksyku, na Sri Lankę i Malediwy oraz do Indii. Zachorowania zakończyły się wyzdrowieniem. 9

10 Malaria W województwie mazowieckim w roku 2011 zarejestrowano 3 zachorowania na malarię. W dwóch przypadkach, po pobycie w Kongo oraz Sierra Leone zarażenie było wywołane Plasmodium falciparum, chorzy nie stosowali żadnej profilaktyki p/malarycznej, w trzecim przypadku zarażenie wystąpiło po pobycie w Papui Nowej Gwinei, Plasmodium vivax, mimo stosowania właściwej profilaktyki. Wszystkie zachorowania skończyły się wyzdrowieniem. ZAKAŻENIA I CHOROBY PRZENOSZONE DROGĄ KONTAKTÓW SEKSUALNYCH Zakażenia wirusem HIV i zachorowania na AIDS W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano 398 osób (o 236 więcej niż w roku 2010) u których wykryto zakażenie wirusem HIV oraz 27 osób (o 22 więcej niż w roku 2010) u których stwierdzono AIDS. W roku 2011 zarejestrowano 11 zgonów u osób z rozpoznaniem AIDS oraz 1 zgon u osoby zakażonej wirusem HIV. Choroby przenoszone drogą płciową W roku 2011 w województwie mazowieckim zarejestrowano ogółem 540 przypadków chorób przenoszonych drogą płciową, w tym: zakażenia krętkiem bladym wywołującym kiłę w 279 przypadkach, zakażenia Neisseria gonorrhoe wywołujące rzeżączkę w 212 przypadkach, zakażenia wywołane przez Chlamydie w 34 przypadkach oraz nierzeżączkowe zakażenia układu moczowo płciowego w 15 przypadkach. NADZÓR NAD REALIZACJĄ SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH W 2011 r. kontynuowano nadzór nad uodpornieniem populacji na terenie województwa mazowieckiego w ramach Programu Szczepień Ochronnych, ogłoszonego w Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29 października 2010 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2011 (Dz. Urz. M. Z. Nr 12, poz. 70).), z uwzględnieniem zmian wprowadzonych Komunikatem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 17 października 2011 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2011 (Dz. Urz. M.Z. Nr 8, poz. 70). W ramach nadzoru nad realizacją szczepień w 2011 roku działalnością kontrolną objęto 1031 zakładów opieki zdrowotnej, wykonujących szczepienia ochronne w 1516 punktach szczepień (z uwzględnieniem oddziałów noworodkowych). Przeprowadzono w nich 1272 kontrole, wg jednolitych procedur zgodnych z wytycznymi Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Wydano 2 decyzje administracyjne dotyczące nieprawidłowości w zakresie stanu sanitarno-technicznego punktu szczepień. Pozostałe skontrolowane punkty szczepień spełniają wymagania, jakim powinny odpowiadać gabinety o charakterze zabiegowym oraz warunki zachowania zasad łańcucha chłodniczego, wymaganego przy przechowywaniu szczepionek. W niektórych punktach szczepień stwierdzono uchybienia, na które wydano stosowne zalecenia pokontrolne. Wykonanie zaleceń weryfikowane było podczas kontroli sprawdzających. Najczęstsze z uchybień: braki i opóźnienia w terminach realizacji szczepień (w 109 punktach szczepień); 10

11 nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji dotyczącej szczepień (w 79 punktach szczepień); brak lub niekompletność procedur związanych z realizacją szczepień (w 21 punktach szczepień). Porównując uchybienia stwierdzone w roku 2011 z rokiem 2010, należy zaznaczyć, że: wzrosła liczba punktów szczepień, w których stwierdzono nieprawidłowości w dokumentacji dotyczącej szczepień (79 w stosunku do 68), zmniejszyła się liczba punktów szczepień, w których stwierdzono braki lub niekompletność procedur (21 w stosunku do 32), zbliżona jest liczba punktów szczepień, w których stwierdzono braki i opóźnienia w terminach realizacji szczepień (109 w stosunku do 107), nadal jedną z ważnych przyczyn braków stanowi odmowa zaszczepienia dziecka, wyrażona przez rodziców na piśmie (zwłaszcza wobec szczepionki p/odrze, śwince i różyczce), co można wiązać z wpływem bardzo aktywnych w ostatnich latach tzw. ruchów antyszczepionkowych. Liczba osób uchylających się od obowiązku szczepień ochronnych, odnotowana na terenie województwa (stan na dzień r. wg sprawozdania z realizacji szczepień) wynosi 924. Do osób uchylających się od obowiązku szczepień, zgłoszonych do PSSE wystosowane były pisemne powiadomienia o potrzebie i obowiązku szczepień oraz o możliwości zastosowania, w przypadku dalszego uchylania się od szczepień, sankcji przewidywanych obowiązującymi przepisami. Stan zaszczepienia dzieci i młodzieży Na podstawie analizy sprawozdania rocznego ze szczepień ochronnych MZ-54, w 2011 roku szczepieniami wg Programu Szczepień Ochronnych objęto dzieci i młodzieży do lat 19. Liczba ta uległa zwiększeniu o 5583 w porównaniu do roku Sprawozdanie MZ-54 wykazało, w poszczególnych rocznikach dzieci i młodzieży objętych sprawozdawczością, wysoki stopień uodpornienia przeciwko: gruźlicy 99,7 %, wzw B dzieci w 2 roku życia 99,5 %, Hib dzieci w 2 roku życia 98,4 %, błonicy, tężcowi, krztuścowi i polio dzieci 2-letnie 99,5 %, wzw B młodzież 14-letnia 99,9 %, błonicy i tężcowi młodzież 14-letnia 99,9%. Nieco niższy stan uodpornienia wykazano w szczepieniach przeciwko: odrze, śwince i różyczce dzieci 2 letnie 96,7 %, odrze, śwince i różyczce dzieci 10-letnie 96,7 %, Wynika to najprawdopodobniej z rezygnacji części rodziców z tych szczepień u ich dzieci, pod wpływem propagowanych przez ruchy antyszczepionkowe poglądów o szkodliwym wpływie zwłaszcza tych szczepień na zdrowie dzieci (domniemane, niepotwierdzone wiarygodnymi badaniami epidemiologicznymi, związki z autyzmem czy zaburzeniami neurologicznymi). Szczepienia akcyjne W 2011 r., na terenie województwa mazowieckiego przeprowadzono nieplanowaną wcześniej akcję szczepień przeciwko zakażeniom meningokokowym, preparatami szczepionkowymi z rezerwy przeciwepidemicznej. Z przyznanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego 2057 dawek 11

12 szczepionki NeisVac-C, zaszczepiono 2031 dzieci i młodzieży od 1 do 18 lat z domów dziecka, rodzinnych domów dziecka oraz rodzin zastępczych. Rejestr niepożądanych odczynów poszczepiennych Według rejestru niepożądanych odczynów poszczepiennych w ramach monitoringu bezpieczeństwa szczepień ochronnych, na terenie województwa mazowieckiego w roku 2011 zgłoszono 163 przypadki. Wśród zgłoszonych rozpoznano: w 1 przypadku ciężki niepożądany odczyn poszczepienny, w 8 - poważne niepożądane odczyny poszczepienne, w pozostałych 154 tzw. łagodne niepożądane odczyny poszczepienne. W przypadku ciężkich i poważnych niepożądanych odczynów poszczepiennych kopie formularzy zgłoszeń przesłano do: Głównego Inspektora Sanitarnego, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny, Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego oraz Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. W ramach nadzoru nad przebiegiem niepożądanych odczynów poszczepiennych zanotowano 39 hospitalizacji, w tym w 1 przypadku (NOP ciężki pod postacią zespołu Guillain-Barre) była to hospitalizacja 46-dniowa, z dalszą rehabilitacją, w pozostałych przypadkach hospitalizacja wynikała głównie z potrzeby obserwacji, ewentualnie dalszej diagnostyki w kierunku innych schorzeń. Program profilaktyczny STOP!HCV ` W ramach profilaktyki zakażeń HCV w 2011 r. zrealizowano Program STOP!HCV, którego celem było zmniejszenie obciążenia zdrowotnego populacji skutkami zakażeń HCV poprzez: zwiększenie wiedzy o możliwościach profilaktycznych i terapeutycznych zakażeń oraz zachorowań o etiologii HCV wśród personelu medycznego, a także zwiększenie liczby badań w kierunku HCV u osób z grup ryzyka zakażenia. Program realizowano w Module Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) i Module Szpitalnym. W Module POZ szkoleniami objęto 282 osoby personelu medycznego, a 1165 osobom z grup ryzyka zlecono badania w kierunku zakażenia HCV. W Module Szpitalnym szkoleniami objęto 2901 osób personelu medycznego z 15 szpitali, przebadano w kierunku zakażenia HCV 6038 osób z grup ryzyka, a także zweryfikowano w tych szpitalach procedury kontroli wewnętrznej realizowanej przez szpitale w ramach bezpieczeństwa epidemiologicznego. OCENA STANU SANITARNO-HIGIENICZNEGO ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ Kontrole przeprowadzane przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) w zakresie epidemiologii w placówkach udzielających świadczeń zdrowotnych obejmowały zagadnienia dotyczące: stanu sanitarno-technicznego pomieszczeń, funkcjonalności obiektów i stanu ich dostosowania do wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z 10 listopada 2006r. (Dz.U. nr 213 poz ze zm.), a od r. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. (Dz. U. z 2011r. Nr 31, poz. 158), sprzątania i czystości bieżącej pomieszczeń, dezynfekcji, sterylizacji i kontroli skuteczności procesów sterylizacji, walki ze szkodnikami, postępowania z bielizną w oddziałach szpitalnych, postępowania z odpadami medycznymi w miejscu ich powstawania, 12

13 działalności Komitetów i Zespołów Kontroli Zakażeń Szpitalnych oraz ich współpracy z PIS. W województwie mazowieckim w 2011 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna obejmowała nadzorem: 332 zakłady opieki zdrowotnej lecznictwa zamkniętego (w tym 142 szpitale) 3672 zakładów opieki zdrowotnej lecznictwa otwartego, 6438 gabinetów indywidualnej i grupowej praktyki lekarskiej W ww. placówkach wykonano łącznie 3955 kontroli. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 33 decyzje administracyjne dotyczące złego stanu sanitarno-technicznego obiektów oraz braku lub stosowania niewłaściwych procedur sanitarno-higienicznych. W 2011r. nie nałożono mandatów na pracowników placówek medycznych. Wystosowano 85 wystąpień pokontrolnych do dyrektorów lub kierowników kontrolowanych placówek. Organy Inspekcji Sanitarnej pionu epidemiologii wydają opinie sanitarne dla celów rejestracji placówek udzielających świadczeń zdrowotnych. Do r. wydawano je w formie postanowień, natomiast od r., tj. od wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej opinie sanitarne do rejestracji były wydawane w formie decyzji. W 2011 roku dla celów rejestracji wydano 1364 opinie. W związku z przedłużeniem terminu składania programów dostosowawczych do r. organy inspekcji sanitarnej w dalszym ciągu opiniowały programy dostosowawcze zakładów opieki zdrowotnej. Placówki niespełniające wymagań fachowych i sanitarnych składały programy dostosowawcze do zaopiniowania a wiele zakładów korygowało lub uzupełniało dotychczasowe programy. W 2011 roku wydano 48 pozytywnych opinii o programach i aneksach do programów dostosowawczych. Podczas bieżących kontroli sanitarnych stwierdzano, że placówki realizują sukcesywnie programy dostosowawcze, zwłaszcza w zakresie niezgodności istotnych ze względów epidemiologicznych, takich jak wyposażenie w dozowniki na mydło i preparat dezynfekcyjny, zaopatrzenie w szczelne pojemniki transportowe. Stan sanitarno-techniczny placówek lecznictwa zamkniętego ulega stopniowej poprawie, placówki realizują usuwanie nieprawidłowości zawartych w przedstawionych programach dostosowawczych. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w szpitalach to: zbyt duża liczba łóżek w salach chorych, ogólny zły stan techniczny pomieszczeń, braki w wyposażeniu brudowników, zmywalni narzędzi,, niedostateczna liczba pomieszczeń magazynowych, brak 3 strefowych centralnych sterylizatorni, niedostosowanie oddziałów pediatrycznych dla pobytu rodziców. Powyższe nieprawidłowości są najczęściej uwzględniane w przedstawianych programach dostosowania. Wciąż rośnie liczba placówek, które już zrealizowały w całości swoje programy dostosowania i spełniają wymagania prawne są to głównie zakłady lecznictwa otwartego. Stan techniczny i funkcjonalność obiektów W 2011r. w województwie mazowieckim powstało 13 szpitali niepublicznych, natomiast 7 szpitali uległo przekształceniu w spółki cywilne. W większości szpitali publicznych na terenie województwa mazowieckiego prowadzone są remonty mające na celu ich modernizację, poprawę funkcjonalności oraz stopniowe dostosowanie do wymagań obowiązujących przepisów. Nadal w pierwszej kolejności remontowane są komórki organizacyjne o strategicznym znaczeniu dla działalności szpitala (bloki operacyjne, oddziały zabiegowe, sterylizatornie). 13

14 Lecznictwo otwarte niepubliczne to głównie nowe bądź wyremontowane obiekty w dobrym stanie technicznym, natomiast placówki lecznictwa otwartego podlegające SPZOZ są sukcesywnie remontowane zgodnie z ich programami dostosowawczymi. Utrzymanie czystości bieżącej i porządku Zapewnienie bieżącej czystości i higieny w placówkach opieki zdrowotnej, organizowane jest w oparciu o: - firmy zewnętrzne (outsourcing), - pracowników szpitala, - firmy zewnętrzne i pracowników szpitala (tzw. system mieszany). Placówki opieki zdrowotnej mają opracowane procedury utrzymania czystości i plany higieny. Niektóre szpitale powołały Działy Higieny, które współpracują w przygotowywaniu i weryfikacji procedur i planów higieny oraz pełnią bezpośredni nadzór nad pracownikami sprzątającymi. Sprzątanie w szpitalach odbywa się z wykorzystaniem wózków serwisowych, z podziałem sprzętu dla poszczególnych stref czystości oraz innego specjalistycznego sprzętu (maszyny myjącoczyszczące, urządzenia do fumigacji). Sprzątanie w placówkach lecznictwa otwartego odbywa się przeważnie metodą tradycyjną, a wykonują je zatrudnione sprzątaczki, choć niektóre większe przychodnie korzystają także z usług firm zewnętrznych. Zaopatrzenie w środki do utrzymania czystości było z reguły wystarczające, a ich dobór nie budził zastrzeżeń, chociaż w czasie kontroli placówek pracownicy Inspekcji Sanitarnej odnotowywali uchybienia w zakresie utrzymania bieżącej czystości i porządku (niewystarczające ilości sprzętu do sprzątania, w tym nakładek na mopy płaskie, nieprawidłowe postępowanie ze sprzętem po sprzątaniu czy niedostosowanie częstotliwości sprzątania do potrzeb, np. w czasie prowadzonych remontów). W związku z powyższym wydawano zalecenia lub wszczynano postępowanie administracyjne w celu ich usunięcia. Postępowanie z bielizną szpitalną w oddziałach jest z reguły prawidłowe. Bielizna brudna zbierana jest bezpośrednio do worków, przechowywana w brudownikach lub wyznaczonych do tego celu pomieszczeniach, a następnie przewożona do pralni w specjalnych wózkach transportowych. Nadzór nad procesami dezynfekcji i sterylizacji w placówkach opieki zdrowotnej W czasie kontroli placówek opieki zdrowotnej pod kątem procesów dezynfekcji pracownicy Inspekcji Sanitarnej zwracali uwagę na: właściwy dobór preparatów dezynfekcyjnych i antyseptycznych odpowiednio do obszaru zastosowania, prawidłowe opracowanie i znajomość procedur dotyczących przygotowania roztworów roboczych i stosowania gotowych preparatów, sposób przeprowadzania dezynfekcji sprzętu, narzędzi i powierzchni oraz rąk i skóry, sposób przechowywania preparatów, czas stosowania roztworów roboczych oraz terminy przydatności preparatów, posiadanie przez placówkę i dostępność dla pracowników kart charakterystyki, instrukcji użycia, badań skuteczności preparatów, stosowanie ochron osobistych odpowiednich do narażenia przez pracowników sporządzających roztwory robocze, oznakowanie i rodzaj pojemników i dozowników. 14

15 W nielicznych placówkach podczas kontroli przeprowadzonych w 2011r. pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej stwierdzili nieprawidłowości dotyczące procesów dezynfekcji, polegające na: braku aktualizacji procedur po zakupieniu nowych preparatów, stosowaniu nieprofesjonalnych pojemników do dezynfekcji wstępnej narzędzi, braku dozowników na środek dezynfekcyjny, czy braku środka do dezynfekcji rąk w dozownikach. Na ww. uchybienia wydawano zalecenia, które były niezwłocznie realizowane (często w trakcie kontroli). Stwierdzano także nieprawidłowości ujmowane w programach dostosowawczych, polegające głównie na braku myjni automatycznych do endoskopów i narzędzi chirurgicznych oraz myjni-dezynfektorów do kaczek i basenów. W wielu szpitalach Zespoły Kontroli Zakażeń Szpitalnych prowadzą w ramach kontroli wewnętrznej bieżącą ewidencję zużycia preparatów dezynfekcyjnych. Zarówno placówki lecznictwa zamkniętego jak i otwartego opracowują pisemnie i modernizują procedury higieniczne i zapobiegania zakażeniom, zgodnie z wymogami Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W 2011r. na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowało 15 komór dezynfekcyjnych. Placówki kontrolowały je przy użyciu sporali S we własnym zakresie wykonano 125 kontroli wewnętrznych. Nie stwierdzono wyników nieprawidłowych. W 2011 roku w szpitalach na terenie woj. mazowieckiego znajdowało się 9 czynnych stacji łóżek (5 w powiecie warszawskim oraz po jednej w powiatach: legionowskim, lipskim, płockim i siedleckim). W pozostałych szpitalach dezynfekcja łóżek odbywa się na oddziałach lub w wydzielonych pomieszczeniach. Podczas kontroli w zakresie procesów sterylizacji narzędzi i materiałów medycznych pracownicy Inspekcji Sanitarnej zwracali uwagę na: procedury związane z przygotowaniem narzędzi i materiałów do sterylizacji, postępowaniem z materiałami i narzędziami po sterylizacji, procedurami związanymi z transportem i przechowywaniem materiałów sterylnych oraz dokumentacją sterylizacji. Inspekcja sanitarna prowadzi nadzór nad sprzętem sterylizacyjnym działającym w podległych placówkach zarówno w lecznictwie zamkniętym, jak i otwartym. W 2011 roku na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowało 4194 autoklawów, 57 sterylizatorów na ciepło suche, 69 sterylizatorów niskotemperaturowych (31 aparatów na tlenek etylenu, 12 formaldehydowych i 26 plazmowych). We wszystkich placówkach ochrony zdrowia wykonywana jest kontrola fizyczna, chemiczna i biologiczna procesów sterylizacji. W szpitalach na terenie województwa mazowieckiego kontrola biologiczna procesów sterylizacji jest wykonywana minimum raz w miesiącu, a w niektórych także częściej Sterylizatory niskotemperaturowe są kontrolowane biologicznie przy każdym procesie. W obiektach lecznictwa otwartego i gabinetach praktyk lekarskich aparaty sterylizacyjne są na ogół kontrolowane raz w miesiącu. Większość placówek prowadzi prawidłową dokumentację procesów sterylizacji. Coraz częściej wynik kontroli sterylizacji użytego sprzętu jest odnotowywany w karcie zabiegu, a dokumentacja umożliwia powiązanie pakietu (procesu) z pacjentem. W wielu placówkach lecznictwa zamkniętego stosowane są metkownice. Zaobserwowane w trakcie kontroli dotyczącej sterylizacji uchybienia (np. brak dokumentacji kontroli procesu sterylizacji) były korygowane na bieżąco. W szpitalach na terenie województwa mazowieckiego funkcjonują 34 Centralne Sterylizatornie posiadające 3 strefy, 50 szpitali ma dwustrefowe podręczne, 33 szpitale korzystają z punktów sterylizacyjnych zlokalizowanych przy blokach operacyjnych i w oddziałach zabiegowych. Nieliczne szpitale, zwłaszcza niepubliczne, nie sterylizują materiałów i narzędzi we własnym zakresie, lecz mają zawarte umowy na sterylizację z innymi placówkami albo używają wyłącznie sprzętu jednorazowego użytku. 15

16 Dezynsekcja i deratyzacja Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r. W części placówek służby zdrowia znajdujących się na terenie województwa mazowieckiego nadal wykonuje się "profilaktyczne" akcje dezynsekcyjne i deratyzacyjne polegające na wykonywaniu tych usług w regularnych odstępach czasu, bez względu na rzeczywistą obecność szkodników. W związku z tą sytuacją pracownicy epidemiologii w trakcie kontroli kompleksowych przekazują personelowi szpitali wiedzę na temat zintegrowanych metod walki ze szkodnikami, dzięki temu coraz więcej placówek prowadzi stały monitoring obecności insektów i gryzoni. Postępowanie z odpadami medycznymi w miejscu ich wytwarzania W 2011r. w placówkach opieki zdrowotnej nie obserwowano nieprawidłowości w postępowaniu z odpadami medycznymi w miejscu ich wytwarzania. Współpraca z Zespołami Kontroli Zakażeń Szpitalnych We wszystkich szpitalach na terenie województwa mazowieckiego istnieją powołane formalnie Komitety i Zespoły Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Nie wszystkie z nich mają skład w pełni zgodny z wymaganiami rozporządzenia Ministra Zdrowia. W części placówek lekarze a także pielęgniarki epidemiologiczne pełnią również inne funkcje, nie wszystkie szpitale zatrudniają wymaganą liczbę pielęgniarek tj. 1 na 200 łóżek. Sposób działania Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych był sprawdzany przez przedstawicieli PIS w oparciu o formularze kontrolne otrzymane z Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Współpraca z Zespołami Kontroli Zakażeń Szpitalnych ukierunkowana jest na monitorowanie zakażeń, wspólne działania zapobiegawcze w zakresie chorób zakaźnych, pomoc przy opracowywaniu ognisk zakażeń szpitalnych, pomoc przy aktualizacji i udoskonalaniu procedur kontroli zakażeń i kontroli wewnętrznej. W szpitalach są opracowane i wdrożone standardy/procedury higieniczne i zapobiegania zakażeniom. Zespoły Kontroli Zakażeń aktywnie monitorują i rejestrują zakażenia szpitalne, przygotowują raporty o patogenach alarmowych, raporty z działań podjętych w ogniskach zakażeń szpitalnych, prowadzą dochodzenia epidemiologiczne w ogniskach zakażeń i opracowują szpitalną politykę antybiotykową. Sukcesywnie są prowadzone udokumentowane szkolenia i kontrole wewnętrzne w zakresie działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. W lecznictwie otwartym, gdzie zatrudniono pielęgniarki epidemiologiczne także prowadzone są kontrole wewnętrzne i szkolenia personelu. Wszystkie szpitale opracowały roczne raporty o zakażeniach szpitalnych i przesłały je do organów inspekcji sanitarnej. W 2011r. w województwie mazowieckim zgłoszone zostały przez szpitale 52 ogniska zakażeń szpitalnych. Jest to liczba utrzymująca się na podobnym poziomie od trzech lat (rys.1). 16

17 Większość ognisk (36) wystąpiło na terenie powiatu warszawskiego, gdzie znajduje się niemal połowa mazowieckich szpitali. Pozostałe wystąpiły na terenie powiatów: otwockiego (3), pułtuskiego (2), wołomińskiego (2), piaseczyńskiego (2), wyszkowskiego (2), siedleckiego (2) oraz po 1 ognisku na terenie powiatów: gostynińskiego, legionowskiego, płockiego. We wszystkich przypadkach podjęto działania w celu wygaszenia ognisk, a ZKZS przygotowały raporty wstępne i końcowe. 67% zgłoszonych ognisk to nieżyty żołądkowo-jelitowe przede wszystkim o etiologii wirusowej (norowirusy i rotawirusy). Pozostałe ogniska wywołane były przez patogeny posiadające mechanizmy lekooporności m. in. Klebsiella pneumoniae oporność na karbapenemy KPC(+) 1 ognisko, Klebsiella pneumoniae ESBL(+) - 3 ogniska, Pseudomonas aeruginosa oporność na karbapenemy - 1 ognisko, Staphylococcus aureus MRSA 3 ogniska. 17

18 STAN SANITARNY URZĄDZEŃ WODOCIĄGOWYCH ORAZ JAKOŚCI WODY PRZEZNACZONEJ DO SPOŻYCIA Stan sanitarny urządzeń wodociągowych Urządzenia wodociągowe w województwie mazowieckim zaopatrywane są z ujęć wód podziemnych, tylko cztery ujęcia wód powierzchniowych są wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia tj.: na rzece Wiśle przy ul. Czerniakowskiej 124 w Warszawie, na rzece Wiśle przy ul. Brukselskiej 21 w Warszawie, na Jeziorze Zegrzyńskim w Wieliszewie, na rzece Wiśle na wysokości Grabówka w Płocku. Ujęcia te zaopatrują w wodę mieszkańców Warszawy i okolic, oraz Płocka i części sąsiadujących wiosek. Liczba urządzeń dostarczających wodę w zależności od produkcji Produkcja wody [m 3 /dobę] liczba urządzeń wg ewidencji na rok 2010 liczba urządzeń wg ewidencji na rok 2011 Udział w zaopatrywaniu ludności w wodę [%] < , , ,2 > ,6 W stosunku do 2010 r. liczba wodociągów o produkcji m 3 /d nie uległa zmianie, zmniejszyła się o 17 liczba małych wodociągów o produkcji do 100m 3 /d. Spowodowane to było zwiększeniem produkcji wody w wodociągach lub połączeniem z innym wodociągiem. W roku 2011 powiatowe stacje sanitarno epidemiologiczne z terenu województwa mazowieckiego, w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody przeznaczonej do spożycia, dokonały kontroli sanitarnej 775 z 858 obiektów wodociągowych, 22 z 28 studni publicznych, oraz 115 z 119 innych podmiotów objętych nadzorem przez Państwową Inspekcję Sanitarną na terenie województwa mazowieckiego (np. studni oligoceńskich). Wodociągi, w których przeprowadzono kontrolę sanitarną w roku 2011, stanowiły 90% wszystkich obiektów wodociągowych znajdujących się w ewidencji stacji sanitarno epidemiologicznych. Przeprowadzone kontrole wykazały nieprawidłowości w stanie sanitarno-technicznym 64 wodociągów, 9 innych obiektów (np. studni oligoceńskich) oraz 5 studni publicznych. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: niewłaściwy stan sanitarnoporządkowy pomieszczeń stacji uzdatniania wody, niewłaściwy stan sanitarno-porządkowy stref ochrony bezpośredniej, niewłaściwe zabezpieczenie ujęć wody, nieszczelność urządzeń służących do gromadzenia wody, niewłaściwe zagospodarowanie terenu wokół stacji uzdatniania wody. W wyniku prowadzonego w nadzoru sanitarnego liczba obiektów w których stwierdzono nieprawidłowości zmniejszyła się w porównaniu z rokiem 2010 roku o 20% w przypadku wodociągów, o 50% w przypadku innych obiektów (np. studni oligoceńskich) oraz o 30% w przypadku studni publicznych. 18

19 Jakość wody przeznaczonej do spożycia Jakość wody do spożycia monitorowana była we wszystkich obiektach będących w ewidencji. Według szacunków stacji sanitarno epidemiologicznych, w roku 2011 z wody produkowanej przez wodociągi w województwie mazowieckim korzystało mieszkańców (w roku ). Z wody wodociągowej spełniającej wszystkie wymogi korzystało czyli 90,6% (w roku tj. 89,6%) mieszkańców województwa mazowieckiego korzystających z wodociągów. Wodę przeznaczoną do spożycia spełniającą wszystkie wymagania zdrowotne dostarczało 788 wodociągów tj. 91,8% wszystkich wodociągów, 13 studni publicznych tj. 46,4%, oraz 91 innych podmiotów (np. studni oligoceńskich), tj. 80,5%. W porównaniu z rokiem 2010 jakość wody w wodociągach publicznych uległa nieznacznej poprawie, natomiast w studniach publicznych i innych urządzeniach (np. studniach oligoceńskich) uległa pogorszeniu. W 2011 roku woda z 3 wodociągów publicznych w powiecie żyrardowskim (zawartość pestycydu - atrazyna) i 1 w powiecie żuromińskim (azotyny) nie odpowiadała normom w zakresie podstawowych wymagań chemicznych. Ponadto w 68 (w 2010 roku 85) wodociągach jakość wody nie odpowiada dodatkowym wymaganiom mikrobiologicznym, organoleptycznym i fizykochemicznym, z czego w 10 wodociągach stwierdzono przekroczenia mikrobiologiczne. Najczęściej występowało przekroczenie zawartości manganu i żelaza, niewłaściwa barwa, mętność, smak, i zapach, a z parametrów mikrobiologicznych bakterie grupy coli: w wodociągu warszawskim na terenie pow. pruszkowskiego powtarzały się przekroczenia parametrów fizykochemicznych (podwyższona mętność i zawartość żelaza w wodzie), oraz mikrobiologicznych (bakterie grupy coli i clostridium perfringens), w wodociągu w Radomiu stwierdzono ponadnormatywne ilości manganu, żelaza decyzja o warunkowym dopuszczeniu wody do spożycia, do dnia r, w powiecie Mławskim w 9 wodociągach stwierdzono przekroczenia żelaza, mętności i manganu, w sierpniu w wodociągu publicznym w Przasnyszu stwierdzono obecność bakterii Escherichia coli i bakterie grupy coli, w powiecie ciechanowskim w 3 wodociągach wystąpiły bakterie grupy coli, w tym w wodociągu lokalnym zaopatrującym Specjalistyczny Szpital Wojewódzki w Ciechanowie, w powiecie warszawskim Zachodnim w jednym z wodociągów odnotowano ponadnormatywną zawartość siarczanów, w innym chlorków i sodu. W 2011 roku bieżący nadzór sanitarny nad jakością wody przeznaczonej do spożycia obejmował również 119 innych podmiotów (w 2010r. 126). Większość tej liczby (116) stanowią studnie oligoceńskie zlokalizowane na terenie m. st. Warszawy. W 27 z nich (20 w 2010r.) jakość wody nie spełniała dodatkowych wymagań z załącznika nr 3 do rozporządzenia. W 2011 roku analizowano również jakość wody przeznaczonej do spożycia z 28 studni publicznych, które stanowią awaryjne źródło wody na terenach wyposażonych w sieć wodociągową i nie są eksploatowane w sposób ciągły. W 15 z nich jakość wody nie spełniała wymagań sanitarnych. W 3 przypadkach stwierdzono przekroczenie podstawowych wymogów mikrobiologicznych, w 8 studniach przekroczenie dodatkowych wymogów mikrobiologicznych, natomiast w 4 dodatkowych 19

20 wymagań fizykochemicznych. Należy zauważyć że w 2010 roku nie stwierdzono w studniach publicznych przekroczeń podstawowych wymogów mikrobiologicznych. Szacowanie ryzyka zdrowotnego Ryzyko zdrowotne związane z występowaniem przekroczeń wskaźników fizycznych jakości wody określa się, zgodnie z Wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia dotyczącymi jakości wody do picia, jako niewielkie. Podwyższona wartość barwy i mętności wpływa jedynie na pogorszenie organoleptycznych właściwości wody, a nie na aspekty zdrowotne. Duża zawartość żelaza w wodzie do picia (powyżej 0,3 mg/l Fe) jest niepożądana, ponieważ może powodować mętność wody i wpływa niekorzystnie na właściwości smakowe. Dopiero dawka 2 mg/l może powodować zagrożenie dla zdrowia. Spożycie manganu może być bardzo wysokie i sięgać nawet 0,4mg/l, ale jego obecność w dużym stężeniu powoduje problemy z barwą wody, niepożądanym smakiem i powstawaniem osadów w sieci dystrybucyjnej oraz brakiem akceptacji przez konsumentów. Źródłem azotynów i azotanów w wodzie są nawozy sztuczne. Najbardziej toksycznym objawem nadmiernego spożycia jest methemoglobinemia, polegająca na zablokowaniu odwracalnego wiązania tlenu przez hemoglobinę, co powoduje osłabienie, utraty przytomności, bóle głowy, duszności. Ostre zatrucia pokarmowe antymonem mogą powodować silne zaburzenia trawienne i oddechowe. Za szkodliwą dzienną dawkę należy uznać 100mg/dzień. Zanieczyszczenie wody pitnej bakteriami grupy coli, Clostridium perfringens sugeruje nieodpowiednie jej uzdatnienie, wtórne zanieczyszczenie lub zanieczyszczenie wody ściekami. Konsekwencjami mikrobiologicznego zanieczyszczenia wody są m.in. choroby przewodu pokarmowego, moczowego oraz skórne. Skażona bakteriologicznie woda nie może być podawana do sieci. Działania podejmowane w celu poprawy jakości wody przeznaczonej do spożycia W przypadku gdy zdarzały się krótkotrwałe, incydentalne przekroczenia dopuszczalnych wartości parametrów jakości wody, nie stwarzających zagrożenia dla zdrowia, spowodowane np. konserwacją sieci wodociągowej i trwające poniżej 30 dni, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni oceniali wodę podawaną do sieci, z tego rodzaju wodociągów, jako nadającą się do spożycia. Natomiast w przypadkach gdy skład wody podawanej do sieci wodociągowej nie odpowiadał wymaganiom i nie mógł być poprawiony w okresie 30 dni, wydawano decyzje administracyjne. W przypadku stwierdzenia w wodociągach ponadnormatywnej wartości parametrów fizycznych administratorzy obiektów stosowali płukanie sieci wodociągowej wraz z płukaniem urządzeń stacji uzdatniania wody. W sytuacji stwierdzenia przekroczenia wartości normatywnych fizycznych i chemicznych zastosowano płukanie urządzeń uzdatniających wodę oraz sieci wodociągowej, jak również płukanie złóż. W przypadku nieodpowiedniej jakości wody, spowodowanej awarią poszczególnych urządzeń stacji uzdatniania wody, usunięcie usterek powodowało poprawę stanu fizyko-chemicznego wody. Prace konserwacyjne urządzeń stacji uzdatniania wody i sieci dystrybucyjnej wpływały na poprawę jakości wody. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia bakteriologicznego w wodzie do spożycia następowało natychmiastowe chlorowanie i płukanie urządzeń stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowej. Jeżeli nie nastąpiła poprawa, wodociągi, decyzją państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, były zamykane do czasu uzyskania jakości wody bakteriologicznie zgodnej z wymaganiami sanitarnymi. 20

21 STAN SANITARNY KĄPIELISK ORAZ OCENA JAKOŚCI WÓD Na terenie województwa mazowieckiego w 2011 r. funkcjonowało 9 kąpielisk oraz 37 miejsc wykorzystywanych do kąpieli. W trakcie trwania sezonu wszystkie kąpieliska ora miejsca wykorzystywane do kąpieli zostały skontrolowane. W trakcie kontroli kąpielisk nie stwierdzono nieprawidłowości, teren wokół wszystkich kąpielisk utrzymany był w należytym stanie sanitarno-porządkowym. Zapewniono toalety oraz kosze na śmieci. W wyniku przeprowadzonych kontroli miejsc wykorzystywanych do kąpieli stwierdzono, że 2 obiektach teren wokół miejsc nie był utrzymany w należytym stanie sanitarnym. W porównaniu z ubiegłymi latami można stwierdzić poprawę stanu sanitarno technicznego kąpielisk oraz miejsc wykorzystywanych do kąpieli. W wyniku badań laboratoryjnych oraz kontroli wizualnej oceniano jakość wody w kąpieliskach oraz miejscach przeznaczonych do kąpieli. W przypadku 2 kąpielisk z powodu zakwitu sinic wydano oceny o nieprzydatności wody do kąpieli. Wydano również 7 ocen nieprzydatności wody do kąpieli w dla miejsc wykorzystywanych do kąpieli z powodu: niedopuszczalnej ilości bakterii Escherichia coli, niedopuszczalnej ilości bakterii enterokoki, wyłowienia padłego zwierzęcia, które mogło stanowić zagrożenie epidemiologiczne. W porównaniu z rokiem 2010, w którym wydano 33 oceny o nieprzydatności wody do kąpieli w roku 2011 zanotowano dużą poprawę jakości wody przeznaczonej do kąpieli, na co miała również istotny wpływ zmiana podstaw prawnych oraz norm jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do kąpieli. STAN SANITARNY OBIEKTÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ Zaplecze szpitali, zakładów opiekuńczo - leczniczych i zakładów pielęgnacyjno opiekuńczych W ramach nadzoru kontrolowane są zagadnienia dotyczące zaopatrzenia w wodę, gospodarki odpadami, postępowania z bielizną szpitalną oraz postępowania ze zwłokami. Nadzorem objęto 143 szpitale oraz 101 zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno - opiekuńczych. Woda w szpitalach dostarczana jest z wodociągów publicznych oraz z własnych ujęć. W szpitalach zaopatrywanych w wodę z własnego ujęcia wodociągi publiczne spełniają rolę rezerwowego źródło wody na wypadek awarii. Zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze i opiekuńczolecznicze, które funkcjonują jako oddzielne podmioty najczęściej są podłączone do publicznej sieci wodociągowej, w pojedynczych przypadkach posiadają ujęcia własne. W większości placówek dostarczana woda była dobrej jakości, w jednym szpitalu miało miejsce okresowe pogorszenie jakości mikrobiologicznej wody (bakterie grupy coli), pozwalające na jej warunkową przydatność w trakcie prowadzonej dezynfekcji do czasu skutecznego wyeliminowania obecności mikroorganizmów, zgodnie z terminem wydanej decyzji nakazującej. Dzięki prowadzonym wcześniej postępowaniom administracyjnym przez organy PIS w części szpitali posiadających własne ujęcia przeprowadzono modernizację Stacji Uzdatniania Wody i w 2011 roku nie stwierdzano przekroczeń parametrów fizykochemicznych (w porównaniu do 4 przypadków w 2010r.). 21

22 W jednym przypadku stwierdzono brak regularnej kontroli wewnętrznej jakości wody na własnym ujęciu. W porównaniu z latami poprzednimi zmniejszyła się ilość obiektów służby zdrowia, w których w instalacjach ciepłej wody stwierdzono występowanie bakterii Legionella. W roku 2011 w 24 obiektach wykryto bakterie Legionella w pobranych próbkach wody. W roku 2009 i 2010 bakterie Legionella wykryto w 36 i 34 obiektach. We wszystkich stwierdzonych przypadkach podejmowano działania naprawcze przeprowadzano dezynfekcję instalacji (termiczną i chemiczną) a także podejmowano decyzje o modernizacji lub wymianie instalacji wodnej wraz z montowaniem urządzeń dezynfekcyjnych szczególnie w sytuacjach, gdy problem skażenia ciepłej wody użytkowej bakteriami Legionella pojawiał się cyklicznie. W 6 przypadkach nie rozwiązano problemu do końca 2011 roku. W zakresie stanu technicznego kontrolowanych obszarów nieprawidłowości stwierdzono w 9 obiektach - w częściach sekcyjnych szpitali (uszkodzone, popękane powierzchnie płytek, łuszcząca się farba), w pomieszczeniach przeznaczonych do czasowego gromadzenia zakaźnych odpadów medycznych (brak zmywalnej powierzchni podłogi, popękane płytki na ścianach, łuszcząca się farba), w pomieszczeniach pralni szpitalnej i magazynu bielizny (łuszcząca się farba, zniszczona stolarka okienna, ubytki w płytkach na ścianach) oraz w przypadku jednego basenu rehabilitacyjnego. Dodatkowo nieprawidłowości dotyczyły: złego stanu technicznego wózków do transportu i przechowywania zwłok (uszkodzone blaty wózków, wykonane z materiałów nasiąkliwych, nieodpornych na działanie wilgoci i środków dezynfekcyjnych), niewłaściwego czasu magazynowania zakaźnych odpadów medycznych, zniszczonych (skorodowane powierzchnie) pojemników do przechowywania odpadów medycznych, niedostosowanej do obowiązujących przepisów procedury postępowania z odpadami medycznymi, 1 próbka wody z basenu rehabilitacyjnego była zakwestionowana pod względem mikrobiologicznym basen był okresowo wyłączany z eksploatacji do czasu doprowadzenia wody do odpowiedniej jakości. Większość stwierdzanych nieprawidłowości została usunięta, w tym część przed wydaniem decyzji, co potwierdziły kontrole sprawdzające, w pozostałych przypadkach zostały wyznaczone terminy usunięcia stwierdzanych nieprawidłowości. W minionym roku nie stwierdzano nieprawidłowości w zakresie postępowania z bielizną szpitalną oraz z odpadami komunalnymi. Również czystość bieżąca kontrolowanych obiektów nie budziła zastrzeżeń, dzięki działaniom kontrolnym szczególnie obserwuje się wzrost dbałości o poziom higieny w salach sekcyjnych. Wystawiono tylko jeden mandat w wysokości 500 zł za niewłaściwy stan sanitarno-porządkowy w zakładzie rehabilitacji i fizykoterapii. Stan sanitarno-techniczny kontrolowanych obiektów ulega powolnej poprawie w wyniku wydawanych decyzji administracyjnych przeprowadzane są bieżące remonty lub kompleksowe modernizacje, usuwa się nieprawidłowości a jednocześnie wprowadza rozwiązania (odpowiednio dostosowane procedury, szkolenia, wzrost świadomości pracowników w zakresie właściwego postępowania z bielizną szpitalną, odpadami zakaźnymi) mające na celu zapobieganie ponownemu wystąpieniu nieprawidłowości. Trudności w nadzorze sprawiają zmiany przepisów dotyczących obiektów służby zdrowia szczególnie brak w chwili obecnej przepisów dotyczących prania bielizny szpitalnej. Ze względu na programy dostosowawcze opracowywane przez szpitale (terminy wielokrotnie zmieniane rozporządzeniem) możliwości egzekwowania zaleceń oraz wydanych decyzji administracyjnych również są utrudnione. 22

23 Domy pomocy społecznej oraz inne placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku Na terenie województwa mazowieckiego nadzorem sanitarnym objęte są wszystkie domy pomocy społecznej zamieszczone w rejestrze Wojewody Mazowieckiego. W roku sprawozdawczym 2011 w województwie mazowieckim przeprowadzono 109 kontroli domów pomocy społecznej. Warunki sanitarne w części mieszkalnej domów opieki społecznej nie budziły zastrzeżeń. Pokoje mieszkańców oraz pomieszczenia do wspólnego użytku były czyste, łazienki posprzątane, nie wyczuwało się obcych zapachów. W 2011r. dwukrotnie stwierdzono niewłaściwy stan sanitarno-porządkowy w domu pomocy społecznej a w 12 przypadkach zły stan sanitarno techniczny obiektu w którym prowadzona była placówka. Zastrzeżenia budził stan sanitarny pomieszczeń zaplecza, szczególnie pralni. Podczas kontroli stwierdzano najczęściej zły stan sanitarno porządkowy i sanitarno techniczny pralni oraz pomieszczeń do magazynowania bielizny (brudne, popękane ściany, zacieki, ubytki w podłodze, uszkodzona wentylacja), brak rozdziału obiegu bielizny brudnej i czystej. Ponadto, często stwierdzanym uchybieniem był brak wentylacji mechanicznej w palarni. W porównaniu z rokiem poprzedzającym bieżący rok sprawozdawczy stan sanitarny części mieszkalnej domów pomocy społecznej nie uległ zmianie. Pogorszył się natomiast stan sanitarny zapleczy w/w placówek. Nadzorem sanitarnym objęto również wszystkie placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Są to placówki zarejestrowane przez Wojewodę Mazowieckiego. W w/w obiektach przeprowadzono 77 kontroli. W czterech przypadkach stwierdzono niewłaściwy stan sanitarno porządkowy a w 8 zły stan sanitarno techniczny. Wydano 8 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Podczas kontroli najczęściej stwierdzano: niedostateczny stan sanitarno-techniczny pomieszczeń mieszkalnych oraz pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, brak przystosowania obiektów dla osób niepełnosprawnych, niewłaściwy stan ścian i sufitów, brak procedur postępowania z odpadami medycznymi, brak aktualnych badań do celów sanitarno-epidemiologicznych personelu. W porównaniu z rokiem 2010 obserwuje się poprawę stanu sanitarnego zaplecza, natomiast pogorszenie się stanu sanitarnego części mieszkalnej. Kolejną grupą obiektów będącą pod nadzorem organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej są środowiskowe domy samopomocy. W roku sprawozdawczym 2011 przeprowadzono 22 kontrole. Stan tych obiektów nie budził zastrzeżeń. W żadnym przypadku nie stwierdzono nieprawidłowości. Dworce W 2011 roku skontrolowano 91 dworców, stacji i przystanków kolejowe, 29 - dworców autobusowych oraz 3 - porty lotnicze. Ogółem przeprowadzono 316 kontroli w tych obiektach, wydano ogółem 41 decyzji (w tym: 31 dotyczących dworców, stacji i przystanków kolejowych oraz 10 dotyczących dworców autobusowych). Najczęściej stwierdzane uchybienia: dotyczące dworców autobusowych to m.in.: zły stan techniczny elewacji budynku, brudne ściany i sufity, odpryski farby; ubytki glazury i terakoty w wc; ławki w poczekalni dla podróżnych częściowo uszkodzone, połamane; kosze na odpady zniszczone; zły stan 23

24 techniczny urządzeń sanitarnych; otwory wentylacyjne w zanieczyszczone, częściowo niedrożne; ławki i barierki na stanowiskach odjazdu autobusów trwale zabrudzone, odpryski farby olejnej dotyczące dworców stacji i przystanków kolejowych: zabrudzone i zniszczone powierzchnie ścian, sufitu, posadzek i drzwi; brak dostępności ubikacji, uszkodzone zadaszenia budynków, zacieki na sufitach, ubytki tynku, zniszczone drzwi i ramy okienne, ubytki szyb w oknach oraz brak szyb w oknach, zniszczone elewacje budynków; uszkodzone schody z ubytkami betonu; zniszczona powłoka malarska przejść podziemnych oraz ławek i wiat na peronach (m.in. grafitii), zapadająca się kostka brukowa na peronach; Stan techniczny wielu obiektów ulega ciągłym wahaniom, co wynika z braku nadzoru ze strony właścicieli. Obiekty stare wymagają gruntownych remontów. Na terenie województwa mazowieckiego nadzorem objęte są również dworce mieszczące się w obiektach zabytkowych, w których remonty muszą być przeprowadzane pod nadzorem konserwatora zabytków. Budynki dworców i pomieszczenia stacji kolejowych są wyeksploatowane a ich wyposażenie jest często dewastowane, a bieżące remonty nie wystarczają, aby znacząco poprawić ich funkcjonalność i podwyższyć standard. Głównym problemem w prowadzeniu nadzoru nad tymi obiektami jest przede wszystkim duża ilość podmiotów zarządzających poszczególnymi elementami majątku kolei. Zaplanowane kontrole sanitarne przeprowadzone w Porcie Lotniczym dotyczyły: Terminala A, Dworca Towarowego Cargo, Terminala General Aviation. Celem kontroli było sprawdzenie przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne w w/w obiektach. W firmach zajmujących się sprzątaniem w obszarze Portu Lotniczego sprawdzano przestrzeganie procedur sprzątania, używane środki dezynfekcyjne zwracając uwagę na ich miejsca przechowywania, daty ważności, dopuszczenia do obrotu oraz na sposób postępowania z odpadami pochodzącymi ze sprzątania pomieszczeń biurowych, socjalnych i obiektów użyteczności publicznej. W wyniku przeprowadzonych kontroli w/w obiektach nie stwierdzono uchybień sanitarnohigienicznych. Środki transportu publicznego Nadzorem sanitarnym w roku 2011 objęte były środki transportu publicznego pasażerskiego: kolejowego, autobusowego, tramwajowego, samoloty pasażerskie oraz statek pasażerski żeglugi śródlądowej Rusałka. Na terenie województwa mazowieckiego w 2011 roku skontrolowano ogółem 677 środków transportu, w tym: 342 autobusy komunikacji publicznej, 51 autobusów turystycznych, 9 tramwajów, 217 wagonów w pociągach, 1 statek pasażerski oraz 57 samolotów pasażerskich. W czasie przeprowadzonej kontroli oceniano czy środek transportu użyteczności publicznej utrzymany jest w odpowiednim stanie sanitarno-porządkowym i technicznym. Stan sanitarny środków transportu nie budził większych zastrzeżeń. Stan sanitarno- techniczny środków transportu publicznego zależy głownie od czasu ich eksploatacji. Zgodnie z harmonogramem nadzoru kontrolowano samoloty należących do firmy PLL LOT S.A. W trakcie kontroli sanitarno-higienicznych na pokładach samolotów pasażerskich nie stwierdzono uchybień. 24

25 Noclegownie dla bezdomnych Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r. W roku 2011 pracownicy Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych skontrolowali pod względem przygotowania do sezonu zimowego 58 ośrodków świadczących pomoc osobom bezdomnym zlokalizowanych na terenie powiatów województwa mazowieckiego. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono nieprawidłowości w bieżącym stanie sanitarnym oraz sanitarno-technicznym w 7 ośrodkach. Najczęściej stwierdzane uchybienia to: w zakresie bieżącego stanu sanitarnego np.: obecność prusaków; uchybienia natury technicznej to: ubytki tynków, ubytki glazury i terakoty, łuszcząca się farba na ścianach, wymagające odnowienia sufity, ściany korytarzy, pokoi i innych pomieszczeń, uszkodzone prysznice, brak ciepłej wody w kuchni, zniszczone powierzchnie ścian z korozją biologiczną w pokojach mieszkalnych oraz pogorszenie stanu technicznego pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych. W większości obiektów wykonano odpowiednie prace remontowe. Kontrole sprawdzające potwierdziły usunięcie uchybień. W 5 noclegowniach nastąpiła poprawa stanu sanitarnego w stosunku do poprzedniego roku poprzez m.in.: odnowienie pomieszczeń, ocieplenie ścian zewnętrznych budynku oraz położenie nowych tynków, przeprowadzenie remontu korytarzy, wyremontowanie ganek. Drobne naprawy i wymiany przeprowadzane są na bieżąco. Zamknięto 4 ośrodki: 3 na terenie Warszawy i 1 w Strzegocinie (powiat pułtuski). W pozostałych ośrodkach, podczas kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości, stan sanitarnotechniczny był oceniany jako dobry lub dostateczny i nie uległ zmianie w porównaniu z 2010 rokiem. W niektórych placówkach trwały jeszcze remonty. Mimo trudności finansowych stan palcówek świadczących pomoc osobom bezdomnym na terenie województwa mazowieckiego ulega stopniowej poprawie, remonty wykonywane są w miarę potrzeb, część z nich wykonywana jest przez mieszkańców i personel. Obiekty te przygotowane są do sezonu zimowego, dysponują wystarczającą ilością kołder, koców, poduszek, bielizny i odzieży oraz środków czystości. W obiektach dostępne są apteczki pierwszej pomocy a mieszkańcy mają zapewnioną opiekę medyczną w miejscowych przychodniach lub poprzez zatrudnionego lekarza, pielęgniarkę. Zapewnione są także miejsca do spożywania posiłków lub ich własnoręcznego przygotowania. Liczba osób przebywających w ośrodkach jest zmienna, w czasie pogorszenia warunków pogodowych placówki deklarują w miarę możliwości organizowanie dodatkowych miejsc noclegowych oraz zapewnienie posiłków potrzebującym. Obiekty hotelarskie (skategoryzowane) i inne obiekty świadczące usługi hotelarskie W 2011 r. liczba skategoryzowanych obiektów hotelarskich (hotele, motele, pensjonaty) i innych obiektów świadczących usługi hotelarskie (ośrodki wczasowe, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, kempingi, pola biwakowe, inne) znajdujących się pod nadzorem stacji sanitarno epidemiologicznych na terenie województwa mazowieckiego wyniosła 750 (skategoryzowanych obiektów 218 oraz pozostałych 532). Skontrolowano 213 skategoryzowanych obiektów hotelarskich i 497 innych obiektów świadczących usługi hotelarskie (łącznie 710), będących w ewidencji. W powyższych obiektach przeprowadzono 1289 kontroli (skategoryzowanych obiektów 459 oraz pozostałych 830). W czasie kontroli zły stan sanitarno-porządkowy stwierdzono w 4 skategoryzowanych obiektach hotelarskich i w 7 innych obiektach świadczących usługi hotelarskie. Natomiast zły stan sanitarno-techniczny wykryto w 3 skategoryzowanych obiektach oraz 14 innych. W skategoryzowanych obiektach hotelarskich najczęściej stwierdzano następujące nieprawidłowości: nieodpowiedni stan sanitarno-techniczny pomieszczeń mieszkalnych (np. zabrudzone ściany z ubytkami tynku, zły stan brodzików prysznicowych), 25

26 nie prowadzenie dezynfekcji kołder, poduszek, materaców i koców, brak pomieszczeń przeznaczonych do magazynowania bielizny brudnej, brak badań ciepłej wody w zakresie pałeczek Legionella sp. W innych obiektach świadczących usługi hotelarskie najczęściej wykrytymi nieprawidłowościami były: niewłaściwy stan sanitarno-techniczny pokoi, w tym zawilgocenie i zagrzybienie pomieszczeń, zniszczona stolarka okienna oraz powłoka malarska ścian i podłóg, wymagające odnowienia), ubytki glazury w łazienkach, zły stan porządkowy pomieszczeń, w tym nieodpowiedni bieżący stan ogólnodostępnych sanitariatów (brak dezynfekcji), zły stan techniczny wyposażenia (np. kabin z natryskiem), nie prowadzenie dezynfekcji kołder, poduszek, materaców i koców, brak wydzielonych pomieszczeń do przetrzymywania sprzętu porządkowego, środków czystościowych i dezynfekcyjnych, niewłaściwe postępowanie z bielizną czystą, brak pomieszczeń przeznaczonych do magazynowania bielizny czystej, brak badań ciepłej wody w zakresie pałeczek Legionella sp., brak aktualnej dokumentacji zdrowotnej pracowników obiektów potwierdzającej przeprowadzenie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych. Wydano 17 decyzji nakazujących wykonanie w określonym terminie obowiązków dotyczących doprowadzenia do odpowiedniego stanu sanitarnego obiektów (4 w skategoryzowanych i 13 w innych). Nałożono 7 mandatów karnych na łączną kwotę 1200 zł za stwierdzony zły stan sanitarny kontrolowanych obiektów (2 w skategoryzowanych i 5 w innych). Na terenie województwa mazowieckiego w powyższych obiektach obserwuje się poprawę jakości usług świadczonych w bazie noclegowej oraz dobry stan sanitarny. Obiekty istniejące od wielu lat przeprowadzają modernizacje i dostosowują swoją ofertę do obowiązujących przepisów prawa. Przybywa miejsc noclegowych o dobrym standardzie. Właściciele obiektów wykonują prace mające na celu poprawienie stanu sanitarno technicznego oraz ich estetyki. Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej W 2011 r. ogólna liczba obiektów w ewidencji powiatowych stacji sanitarno epidemiologicznych w województwie mazowieckim wyniosła: 6061, w tym: 3330 zakładów fryzjerskich, 1041 zakładów kosmetycznych, 377 zakładów odnowy biologicznej, 16 zakładów tatuażu oraz 1297 zakładów świadczących więcej niż jedną z usług: fryzjerskich, kosmetycznych, odnowy biologicznej, tatuażu. Kontrole sanitarne dokonano w 4111 obiektach objętych nadzorem. Na podstawie przeprowadzonych kontroli w 2011 r. wydano 139 decyzji administracyjnych nakazujących dostosowanie obiektów do obowiązujących przepisów prawa. Główne nieprawidłowości stwierdzane podczas kontroli w ww. obiektach z zakresu stanu sanitarnoporządkowego, technicznego oraz sanitarno higienicznego dotyczyły m.in.: brak wymaganej wentylacji, brak pomieszczenia sanitarnohigienicznego dla osób korzystających z usług, brak odpowiedniego miejsca do przechowywania odzieży własnej i ochronnej/roboczej, brak środka do dezynfekcji narzędzi fryzjerskich, brak zlewu w pomieszczeniu spożywania posiłków przez pracowników, niewłaściwy sposób przechowywania preparatów kosmetycznych wykorzystywanych przy świadczeniu usług (w opakowaniach zastępczych bez odpowiedniej etykiety), brudne stanowisko 26

27 pracy oraz sprzęt: grzebienie, szczotki, nożyczki, brak opracowanych procedur postępowania z narzędziami, brak instrukcji postępowania z odpadami. Ponadto wydawano zalecenia z krótkimi terminami wykonania, które wpisywano do protokołów kontroli np.: brak dokumentacji dotyczącej aktualności badań do celów sanitarno - epidemiologicznych pracowników, brak oznakowania informującego o zakazie palenia wyrobów tytoniowych, brak potwierdzenia zapoznania się pracowników z treścią kart charakterystyki stosowanych substancji/mieszanin niebezpiecznych chemicznych. W roku 2011 nałożono 96 grzywien w postaci mandatu karnego na ogólną kwotę w wysokości zł. Mandatami karano za następujące nieprawidłowości: brudny sprzęt fryzjerski i kosmetyczny, brak prawidłowej dezynfekcji narzędzi wykorzystywanych w w/w obiektach, nieodpowiedni stan sanitarno-porządkowy w pomieszczeniach. Kontrole przeprowadzane w 2011 r. wykazywały w większości dobry lub dostateczny stan sanitarno techniczny kontrolowanych obiektów. Wydane zalecenia są sukcesywnie realizowane. Ponadto nie ma większego problemu z wyegzekwowaniem od właścicieli odpowiedniego stanu sanitarnego kontrolowanych obiektów. Ponieważ obecnie przedsiębiorcy są zawiadamiani o kontroli powoduje to, że obiekty są przygotowane do przeprowadzenia kontroli ocena bieżącego stanu sanitarnego nie jest w pełni miarodajna. W czasie przeprowadzonych kontroli w roku 2011 w porównaniu do roku 2010 stwierdzono podobny stan sanitarny obiektów kontrolowanych. Jednakże zauważalne jest, że podnosi się standard usług świadczonych w w/w zakładach i poprawia się wygląd estetyczny obiektów. Ponadto w zakładach, których wykonywane są zabiegi mogące powodować naruszenie ciągłości tkanki nakazywano wdrożenie procedur zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r., o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r., Nr 234, poz. 1570). Dlatego też pozostawiano dla właścicieli i pracowników tych zakładów informację na temat zapobiegania zakażeniom HCV. 27

28 STAN HIGIENICZNO-SANITARNY ZAKŁADÓW PRACY Nadzór i kontrola warunków środowiska pracy Na dzień roku w ewidencji pionu higieny pracy znajdowało się zakładów pracy, w których zatrudniano pracowników. Struktura wielkości zakładów pracy w woj. mazowieckim pracowników 14% pracowników 6% pracowników 5% powyżej 251 pracowników 3% 6-20 pracowników 32% do 5 pracowników 40% W ramach sprawowanego bieżącego nadzoru sanitarnego nad zakładami pracy przeprowadzono 7764 kontroli w 5305 zakładach pracy, co stanowi 35% ogółu zakładów ujętych w ewidencji. Wydano ogółem 2061 decyzji zawierających 5639 nakazów zobowiązujących pracodawców do wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości. W wyniku przeprowadzonych kontroli w ramach nadzoru nad warunkami pracy najczęściej stwierdzano niżej wymienione nieprawidłowości: brak aktualnych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia (w 912 zakładach pracy); brak oceny ryzyka zawodowego lub ocenę ryzyka sporządzoną nieprawidłowo (w 693 zakładach pracy); zły stan sanitarny pomieszczeń (w 648 zakładach pracy); brak rejestru czynników szkodliwych (w 362 zakładach pracy); przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy (w 282 zakładach pracy); brak aktualnych profilaktycznych badań lekarskich pracowników (w 191 zakładach pracy). 28

29 Ocena laboratoryjna zagrożeń zawodowych na stanowiskach pracy W oparciu o wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, przeprowadzonych zarówno przez pracodawców na podstawie art. 227 Kodeksu pracy jak również przeprowadzonych w ramach działalności statutowej przez laboratoria higieny pracy inspekcji sanitarnej, w 2011 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna stwierdziła przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych (NDS/NDN) na stanowiskach pracy w 282 zakładach. Stwierdzone w 2011 r. przekroczenia normatywów higienicznych, dotyczyły przede wszystkim narażenia na: hałas (w 238 zakładach); pyły (w 53 zakładach); czynniki chemiczne (w 20 zakładach). drgania mechaniczne (w 14 zakładach); W związku ze stwierdzeniem przekroczeń obowiązujących normatywów higienicznych czynników szkodliwych dla zdrowia pracowników wydano 95 decyzji (zawierających 141 nakazów) dotyczących obniżenia stężeń lub natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy. W przypadku przekroczenia NDN hałasu lub drgań mechanicznych, gdy wyeliminowanie przekroczeń normatywów higienicznych nie było możliwe w krótkim czasie, do czasu uzyskania poprawy zobowiązywano pracodawców do opracowania i wdrożenia działań organizacyjno-technicznych, zmierzających do ograniczenia narażenia na te czynniki. Poprawę warunków pracy w zakresie przekroczeń normatywów higienicznych w 2011 roku stwierdzono dla 1856 pracowników. Na dzień r. nadal w przekroczeniach NDS/NDN (stwierdzonych zarówno w 2011 r. jak i przed 2011r.) pracowało 5904 pracowników w 412 zakładach, co stanowiło 1% ogółu zatrudnionych w nadzorowanych przez Państwowa Inspekcję Sanitarną zakładach (przy czym zdarzało się, że 1 pracownik był narażony na więcej niż jeden czynnik), w tym w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych dotyczących: hałasu pracowało 5040 pracowników; pyłów pracowało 685 pracowników; czynników chemicznych pracowało 215 pracowników; drgań mechanicznych pracowało 131 pracowników; mikroklimatu gorącego pracowało 60 pracowników. 29

30 Liczba zatrudnionych na stanowiskach pracy, gdzie stwierdzono czynnik szkodliwy w stężeniach (natężeniach) powyżej NDS/NDN czynniki chemiczne pyły hałas drgania mikroklimat gorący W 2011 roku, w porównaniu do roku 2010 zmniejszyła się nieco liczba pracowników zatrudnionych w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych (wg danych na dzień r osób; w 2010 r osoby). Podobnie jak w latach ubiegłych, największą grupę pracujących w warunkach szkodliwych stanowiły osoby narażone na ponadnormatywne działanie hałasu. Najwięcej osób pracowało w przekroczeniach wartości dopuszczalnych normatywów higienicznych (najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia czynników szkodliwych) w zakładach pracy w następujących branżach: PKD Branża Przekroczenia NDS/NDN Liczba zakładów Liczba pracowników 10 Produkcja artykułów spożywczych Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli: produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Produkcja papieru i wyrobów z papieru Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Produkcja metali

31 25 Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r. Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli Produkcja mebli Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych Transport lądowy oraz transport rurociągowy Badania naukowe i prace rozwojowe Ponadto w 2011 roku w związku ze stwierdzeniem przekroczenia najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego niżej wymienionych czynników chemicznych: toluenu (dot. 1 pracownika na 1 stanowisku); formaledehydu (dot. 7 pracowników na 1 stanowisku); acetonu (dot. 1 pracownika na 1 stanowisku). wydane zostały 3 decyzje administracyjne nakazujące unieruchomienie ww. stanowisk pracy W 3 zakładach pracy, w których stwierdzono ww. przekroczenia pracodawcy podjęli odpowiednio następujące działania, które przyczyniły się do wyeliminowania stwierdzonych przekroczeń: do chwili poprawy warunków pracy potwierdzonych badaniami środowiskowymi, pracodawca wstrzymał prace na stanowisku, natomiast pracownik został skierowany na dodatkowe kontrolne badania lekarskie; pracodawca zainstalował dodatkową wentylację nad stanowiskiem pracy, dokonano zmiany sposobu wykonywania czynności, natomiast pracownik został skierowany na dodatkowe kontrolne badania lekarskie; pracodawca unieruchomił stanowisko pracy, skierował pracownika na dodatkowe badania lekarskie, ustalił procedurę postępowania i wykonał ponowne pomiary stężenia czynnika szkodliwego potwierdzające, że warunki pracy są bezpieczne. 31

32 Czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym W 2011 r. pracownicy mieli kontakt z czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub byli narażeni na te czynniki w 735 zakładach. Wyraźny wzrost liczby zakładów w stosunku do roku ubiegłego (588 zakładów w 2010 r.), spowodowany jest zmianą interpretacyjną odnośnie klasyfikacji zakładów, w których występują czynniki biologiczne uznane za rakotwórcze. Oprócz zakładów wykazywanych w ubiegłych latach, w których doszło do zachorowania na WZW B i WZW C, w 2011 r. uwzględniono również zakłady, w których występuje ryzyko zakażenia pracowników tymi wirusami. W 2011 r. w ramach sprawowanego nadzoru bieżącego przeprowadzono 515 kontroli w 423 zakładach pracy stosujących czynniki rakotwórcze lub mutagenne, w których zatrudnionych było pracowników (6% ogółu zatrudnionych), w tym kobiet. Wydano 65 decyzji administracyjnych dotyczących m.in. opracowania Informacji o czynnikach rakotwórczych (34 zakłady), rejestru prac (53 zakłady) i rejestru pracowników (49 zakładów). W wyniku narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych u 7 osób rozpoznano nowotwory złośliwe, w tym w 6 przypadkach stwierdzone nowotwory, będące skutkiem narażenia na azbest, dotyczyły pracowników dawnych zakładów azbestowych (Zakłady Wyrobów Cementowo-Azbestowych w Wierzbicy, Mazowieckie Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacji Budowlanej Izolacja w Małkini, Fabryka Okładzin Ciernych w Markach). Ponadto, u 12 osób stwierdzono pylicę azbestową, u 3 rozległe zgrubienia opłucnej wywołane pyłem azbestu. Czynniki biologiczne W kontakcie z czynnikami biologicznymi, w 1178 zakładach pracy, zatrudnionych było pracowników. W porównaniu z rokiem ubiegłym (953 zakładów w 2010 r.), zwiększyła się liczba ewidencjonowanych zakładów, w których występują zagrożenia biologiczne. Jest to spowodowane wzrostem świadomości pracodawców w kwestii istniejących zagrożeń zdrowotnych dla pracowników wykonujących czynności, podczas których może wystąpić narażenie na szkodliwe czynniki biologiczne, m.in. wskutek działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Podczas przeprowadzonych kontroli, uchybienia stwierdzono w 273 zakładach. Najczęściej występujące uchybienia to brak: oceny ryzyka zawodowego dotyczącego czynników biologicznych (151 zakładów), opracowania rejestru prac (90 zakładów) i rejestru pracowników (90 zakładów) pracujących w narażeniu na czynniki biologiczne z grupy 3 lub 4, przeprowadzenia szkoleń pracowników (40 zakładów), procedur i instrukcji (35 zakładów). W związku z powyższym wydano 189 decyzji administracyjnych. Choroby zawodowe Przeprowadzono 656 postępowań w sprawie chorób zawodowych. Rozpatrzono 387 zgłoszeń podejrzenia chorób zawodowych i wydano 217 decyzje o stwierdzeniu chorób zawodowych oraz 188 decyzji o braku podstaw do ich stwierdzenia. Zaobserwowano spadek liczby stwierdzanych chorób zawodowych o 8,5% w porównaniu do roku

33 Najczęściej stwierdzane choroby zawodowe w latach r. przedstawiono w poniższej tabeli: Choroba zawodowa Liczba przypadków w latach choroby zakaźne i inwazyjne przewlekłe choroby narządu głosu pylice płuc ogółem w tym pylic azbestowych nowotwory choroby obwodowego układu nerwowego choroby skóry przewlekłe choroby narządu ruchu pozostałe Struktura chorób zawodowych stwierdzonych w 2011 r. choroby skóry 4% pylice płuc 11% now otw ory 3% pozostałe 12% zespół cieśni w obrębie nadgarstka 9% choroby zakaźne i inw azyjne 47% przew lekłe choroby narządu ruchu 6% choroby narządu głosu 8% Przeważającą grupą chorób zawodowych zarówno w 2011 r. jak i w latach ubiegłych stanowiły choroby zakaźne i inwazyjne - w 2011 r. około 47% ogółu stwierdzonych chorób zawodowych (w 2009 r. udział ten stanowił 46%, w 2010 r. 37%). Analizę zawodowych chorób zakaźnych lub pasożytniczych stwierdzonych w latach przedstawiono w tabeli poniżej. 33

34 Rok WZW typu B WZW typu C WZW typu B i C Gruźlica borelioza Inne pozostałe Razem Dominującą jednostką chorobową wśród chorób zakaźnych i inwazyjnych jest borelioza. Przyczyny wzrostu zachorowalności na boreliozę należy upatrywać m.in. w poprawiającej się diagnostyce pozwalającej na wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie w początkowej fazie choroby. W 2011 r. zanotowano również 2 przypadki kleszczowego zapalenia mózgu. W 2011 r. zaobserwowano niepokojący wzrost zachorowań na gruźlicę, które stwierdzono niemal wyłącznie u pracowników służby zdrowia. Odnotowano również wzrost zachorowań na WZW B. Utrzymuje się spadek zachorowań na WZW C i WZW B i C. Nadzór nad substancjami i mieszaninami niebezpiecznymi, produktami biobójczymi, prekursorami narkotyków kategorii 2 i 3, detergentami W 2011 roku wzmożono nadzór nad substancjami i mieszaninami niebezpiecznymi, prekursorami narkotyków kategorii 2 i 3, produktami biobójczymi oraz detergentami. Przeprowadzono: 3259 kontroli w ramach nadzoru nad substancjami i mieszaninami chemicznymi (w 726 obiektach zajmujących się obrotem substancjami i mieszaninami chemicznymi oraz 2026 zakładach stosujących substancje i mieszaniny chemiczne); 1084 kontroli w ramach nadzoru nad produktami biobójczymi (w 516 obiektach wprowadzających do obrotu produkty biobójcze); 284 kontrole w ramach nadzoru nad prekursorami kategorii 2 i 3 (w 48 obiektach); 78 kontroli w ramach nadzoru nad detergentami (w 70 obiektach). Przeprowadzone kontrole wykazały, że: u 164 stosujących oraz 40 wprowadzających do obrotu substancje i mieszaniny chemiczne stwierdzono brak kart charakterystyki; u 66 stosujących oraz 124 wprowadzających do obrotu substancje i mieszaniny chemiczne stwierdzono karty charakterystyki niezgodne z przepisami; u 43 stosujących oraz 190 wprowadzających do obrotu stwierdzono niezgodne z prawem oznakowanie substancji i mieszanin chemicznych. W roku sprawozdawczym zewidencjonowano 1688 podmiotów wprowadzających do obrotu substancje w postaci własnej lub jako składniki w mieszaninach, w tym: 58 producentów, 43 importerów, 1268 dystrybutorów oraz 319 formulatorów (wytwórców) mieszanin chemicznych. Działania kontrolne w zakresie nadzoru nad substancjami chemicznymi i ich mieszaninami wykazały, że 2,4% ze skontrolowanych podmiotów, odpowiedzialnych za wprowadzanie do obrotu substancji 34

35 w postaci własnej lub jako składnik w mieszaninie, nie miało kart charakterystyki, 7,3% podmiotów miały karty charakterystyki niezgodne z obowiązującym przepisami, a u 11,3% podmiotów stwierdzono niezgodne z prawem oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. W 171 zakładach pracy stwierdzono uchybienia w zakresie produktów biobójczych: 71 skontrolowanych podmiotów wprowadzało produkty biobójcze bez wymaganego pozwolenia; 67 skontrolowanych podmiotów wprowadzało produkty biobójcze zawierające niedozwolone substancje czynne; 62 skontrolowanych podmiotów wprowadzało produkty biobójcze w opakowaniach niewłaściwie oznakowanych. Podobnie jak w latach ubiegłych, w 2011 roku działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie nadzoru nad wprowadzaniem do obrotu produktów biobójczych ukierunkowane były pod kątem produktów zawierających substancje czynne wymienione w decyzjach Komisji o niewłączaniu niektórych substancji do złącznika I, IA lub IB do dyrektywy 98/8/WE. Oprócz kontynuacji działań wskazanych powyżej, w 2011 roku nadzór nad wprowadzaniem do obrotu produktów biobójczych skierowany został przede wszystkim na produkty, które to niezgodnie z obowiązującymi przepisami (bez pozwolenia na obrót): 1) wprowadzone zostały na rynek jako produkty zapachowe (opaski silikonowe, plastry) mimo, że nazwa oraz ich zastosowanie wskazywały, iż są to produkty biobójcze z grupy 19 (repelenty, atrakanty), zawierające najczęściej substancje czynne pochodzenia naturalnego. 2) wprowadzone zostały na rynek jako kosmetyki, podczas gdy ich podstawowym działaniem było działanie biobójcze. Podczas 284 działań kontrolnych w zakresie prekursorów narkotykowych, stwierdzono naruszenia przepisów w 6 zakładach. W związku ze stwierdzeniem podczas kontroli nieprawidłowości wydano: 289 decyzje zawierające 522 nakazów dotyczących substancji i/lub mieszanin chemicznych; 53 decyzji zawierających 106 nakazów dotyczących produktów biobójczych, w tym 40 decyzji dotyczących wprowadzania produktów biobójczych bez wymaganego pozwolenia oraz 19 decyzji dotyczących wprowadzania produktów biobójczych w opakowaniach niewłaściwie oznakowanych. 3 decyzje zawierające 6 nakazów dot. wprowadzania do obrotu detergentów. 35

36 STAN HIGIENY RADIACYJNEJ W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2011 ROKU Nadzór nad stanem higieny radiacyjnej w województwie mazowieckim sprawuje Oddział Higieny Radiacyjnej i 4 podlegające mu Sekcje Higieny Radiacyjnej z siedzibami w Powiatowych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych w Płocku, Radomiu, Siedlcach i Ciechanowie. Pracownicy kontrolują warunki pracy, ochronę populacji i stan środowiska w związku ze stosowaniem w celach medycznych źródeł promieniowania rentgenowskiego oraz urządzeń i instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne w zakresie 0 Hz 300 GHz. Wykonują także pomiary związane z instalacjami w/w aparatów i urządzeń oraz pomiary skażeń elementów środowiska i prób żywności w ramach placówek pomiarów skażeń oraz monitoringu i urzędowej kontroli żywności. W 2011r. w województwie mazowieckim pod nadzorem znajdowało się 2184 jednostek organizacyjnych (pracowni rentgenowskich i jednostek bez pracowni w tym gabinetów stomatologicznych stosujących aparaty rentgenowskie) stosujących 2609 aparatów rentgenowskich. Liczba aparatów rtg będących pod nadzorem komórek higieny radiacyjnej w 2011r SHR Ciechanów SHR Płock SHR Radom SHR Siedlce OHR Warszaw a Oddział przeprowadził 466 kontroli związanych ze stosowaniem aparatów rtg w celach medycznych. Podczas 123 kontroli stwierdzono uchybienia. Uchybienia te związane były najczęściej z brakiem lub nieprawidłowym programem zapewnienia jakości (28 jednostek zakładów opieki zdrowotnej) i brakiem właściwej kontroli parametrów fizycznych aparatury rentgenodiagnostycznej, co dotyczyło zwłaszcza aparatów rtg stomatologicznych (dla 42 aparatów brak lub nieprawidłowe testy podstawowe, dla 41 aparatów testy specjalistyczne). Stwierdzano też brak orzeczeń lekarskich dopuszczających pracowników do pracy w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, brak wymaganych szkoleń, brak nadzoru nad stosowaniem aparatów rtg przez inspektora ochrony radiologicznej, a sporadycznie także inne uchybienia. W jednym przypadku wobec braku spełnienia praktycznie wszystkich wymagań cofnięto zezwolenie na stosowanie aparatu rtg stomatologicznego. 36

37 Stwierdzono stosowanie 10 aparatów bez wymaganych zezwoleń. W związku z tym PWIS wydał 13 decyzji nakazujących usunięcie uchybień, 18 decyzji płatniczych i 8 kar pieniężnych. Na przestrzeni ostatnich 3 lat można zaobserwować poprawę realizacji wymogów prawnych, zmniejszanie się liczby nakładanych kar pieniężnych za stosowanie aparatów rtg bez zezwoleń oraz liczby negatywnych decyzji pokontrolnych. Widocznej poprawie uległa realizacja obowiązku wdrożenia systemu jakości (na przestrzeni lat procentowy udział jednostek, w których stwierdzono uchybienia dot. systemu zarządzania jakością zmalał z ok. 30% do 6%) oraz prawidłowego prowadzenia kontroli jakości aparatury rentgenodiagnostycznej (spadek z ok. 30% do 10%) Wzrost liczby aparatów rtg w latach jed.org. w tym pracownie rtg liczba kontroli aparaty rtg pod nadzorem wydane zezwolenia Spadek liczby aparatów w roku 2010 w stosunku do 2009r. związany jest z likwidacją aparatów (najczęściej wynikającą z wymiany aparatów rtg stomatologicznych lub likwidacji gabinetów), która miała miejsce w latach ubiegłych, a nie została zgłoszona PWIS. Przeprowadzono 8 kontroli sprawdzających usunięcie stwierdzonych wcześniej uchybień - 1 kontrola wykazała przejęcie aparatu i dalsze stosowanie go bez zezwolenia, pozostałe potwierdziły realizację zaleceń. W woj. mazowieckim wystąpiły 3 przypadki wzrostu dawek indywidualnych pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia (na ponad 3600 osób objętych kontrolą dawek indywidualnych). Dwa przypadki nie wynikały z nieprawidłowego stanu aparatów lub osłon, a dawki były zarejestrowane w związku z nieprawidłowym noszeniem dozymetrów indywidualnych i nie zostały zaliczone do dawek życiowych. W trzecim przypadku dawka została zaliczona do dawek życiowych, ale nie przekraczała rocznej dawki granicznej. Zgodnie z ewidencją na terenie województwa 48 mammografów (w tym 9 aparatów cyfrowych, 3 aparaty zainstalowane są w mammobusach) brało udział w populacyjnym programie wczesnego wykrywania raka piersi. W trakcie roku Wojewódzki Ośrodek Koordynujący skontrolował 41 aparatów. W 30-stu przypadkach stwierdzono nieprawidłowości, w tym dla 4 aparatów 37

38 nieprawidłowe testy specjalistyczne (ok. 10 %). Wszystkie pracownie mammograficzne podjęły działania w celu wyeliminowania usterek. Należy zauważyć znaczną poprawę stanu aparatury służącej do badań przesiewowych (w roku 2010 na 36 skontrolowanych pracowni 14 aparatów miało nieprawidłowe testy specjalistyczne co stanowiło 38%), dyscyplinę w prowadzeniu kontroli jakości i usuwaniu ewentualnych usterek. Wydano zezwolenia na stosowanie 338 aparatów rtg (na stosowanie, w tym na dalsze stosowanie po modernizacji, przeniesieniu lub przekształceniu jednostki organizacyjnej). Od ok. 4 lat można zaobserwować mniej dynamiczny wzrost liczby aparatów rtg, co oznacza, że znaczna część nowo instalowanych aparatów związana jest z kasowaniem aparatów starszych, wyeksploatowanych. Pomiary dozymetryczne wykonywane w trybie wydawania zezwolenia potwierdziły skuteczność stosowanych osłon i prawidłowe zabezpieczenie gabinetów rtg. Wykonywane były również pomiary z zakresu jakości: dla 56 aparatów rtg (wybrane parametry lub pełny test), 1 ciemni i 1 negatoskopu. Wszystkie badane parametry uzyskały wynik pozytywny. Zróżnicowanie aparatów rtg pod względem zastosowania 2% 4% 6% 1% 16% 5% 63% 3% radiologia zabiegowa do prześwietleń do zdjęć do zdjęć i prześwietleń mammografy stomatologiczne densytometry tomografy komputerowe Należy zauważyć znaczny przyrost aparatów z cyfrową lub pośrednio cyfrową rejestracją obrazowania. Nowo instalowane aparaty stomatologiczne, zwłaszcza wewnątrzustne, prawie zawsze wyposażone są w przystawki do cyfrowej akwizycji obrazu. Od 2008r. zostało zainstalowanych 51 aparatów pantomograficznych z akwizycją tomograficzną 3D, z czego 31 aparatów w 2011r. Tab. 1 Struktura wieku aparatów rtg dla wybranych zastosowań 38

39 typ aparatu / rok produkcji Radiologia zabiegowa Diagnostyczne do zdjęć Diagn. do zdjęć i prześwietleń Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r przed 1990 C A C A C A C A Mammografy Stomatologiczne (wewnątrzustne) Stomatologiczne (pantomografy) Tomografy komputerowe C aparaty z cyfrowym lub pośredniocyfrowym systemem obrazowania A aparaty analogowe W woj. mazowieckim znajduje się 314 jednostek organizacyjnych, w których stosowanych jest 2510 urządzeń wytwarzających pola elektromagnetyczne. OHR i SHR wykonały pomiary lub kontrole przy 302 urządzeniach (głównie medycznych), przy których stwierdza się występowanie stref ochronnych w miejscach dostępnych dla pracowników. Liczba urządzeń wytwarzających pem wg ewidencji w 2011r., przy których występują strefy ochronne Ochrona zdrowia Radiokomunikacja i łączność Przemysł i energetyka Nauka Przeprowadzono 77 kontroli z czego 9 kontroli z wynikiem negatywnym. Najczęściej stwierdzanymi uchybieniami był brak rejestrów czynników szkodliwych na stanowiskach pracy, brak 39

40 szkoleń pracowników i brak aktualnych badań lekarskich. Dla 106 urządzeń z 965 skontrolowanych brak było aktualnych pomiarów rozkładu pola elektromagnetycznego. Wydano 5 decyzji nakazujących usunięcie uchybień i przeprowadzono 1 kontrolę sprawdzającą. Tab. 2 Struktura zatrudnienia w narażeniu na pola elektromagnetyczne Dziedzina Liczba zakładów Liczba osób zatrudnionych w narażeniu na PEM stosowania ogółem W<0,5 0,5 W 1 Ochrona zdrowia Przemysł Radiokomunikacja i łączność Nauka ogółem W wskaźnik ekspozycji Rozpatrzono 13 skarg ludności związanych z występowaniem pól elektromagnetycznych w pomieszczeniach mieszkalnych lub na posesjach prywatnych w otoczeniu domów mieszkalnych. 8 wniosków dotyczyło instalacji stacji telefonii komórkowych, 2 urządzeń elektroenergetycznych, pozostałe 3 można uznać za irracjonalne tzn. nie związane z potencjalną możliwością wystąpienia ponadnormatywnych natężeń pola elektromagnetycznego z powodu braku źródeł tego pola w sąsiedztwie (poza urządzeniami gospodarstwa domowego). W trzech przypadkach wykonano pomiary, które nie potwierdziły zasadności skarg. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska od 2011 r. PWIS przyjmuje zgłoszenia instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne. W 2011r. do PWIS w Warszawie wpłynęło 3326 zgłoszeń, które zostały zarejestrowane. W oparciu o wpływające zgłoszenia baza tych instalacji jest aktualizowana na bieżąco. We wszystkich komórkach higieny radiacyjnej w ramach działalności placówek pomiarowych skażeń promieniotwórczych wykonywane są pomiary skażeń żywności i elementów środowiska pobranych z terenu woj. mazowieckiego. Wykonano pomiary skażeń promieniotwórczych 210 próbek. Na podstawie 285 oznaczeń stężenia aktywności Cs-137 i K-40 można stwierdzić, że otrzymane wyniki były wielokrotnie mniejsze od ustalonych limitów aktywności czyli 370 Bq/kg dla mleka, produktów mlecznych i artykułów spożywczych specjalnie przeznaczonych do karmienia niemowląt oraz 600 Bq/kg dla pozostałych artykułów spożywczych. Najwyższe stężenia aktywności Cs-137 występowały w próbkach grzybów (badania wykonane w ramach urzędowej kontroli żywności) i wahały się od wartości poniżej 5,99 Bq/kg do 522 Bq/kg. Moc dawki promieniowania gamma również utrzymywała się na stałym, niskim, poziomie. 40

41 Bq/kg lub Bq/l Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r. Aktywność Cs 137 w próbkach żywności i paszy oznaczona przez placówki pomiarowe skażeń promieniotwórczych 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 mleko mięso ryby drób jaja zboża ziemniaki warzywa owoce pasza woda pitna Na podstawie protokołów kontrolnych i zezwoleń przekazywanych przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu można dokonać oceny stanu higieny radiacyjnej w zakresie wykraczającym poza nadzór PWIS. PWIS otrzymał kopie protokołów z 42 kontroli przeprowadzonych na terenie woj. mazowieckiego w związku ze stosowaniem źródeł promieniowania jonizującego znajdujących się pod nadzorem Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Wynika z nich, że w żadnym obiekcie nie stwierdzono naruszeń wymogów prawnych. Nie wystąpiły też przypadki przekroczeń dawek granicznych, ani sytuacje awaryjne. Wobec tego, że nie zaistniały przypadki przekroczeń rocznych dawek granicznych pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia, nie wystąpiły zdarzenia radiacyjne i jedynie podczas jednej kontroli stwierdzono rażące uchybienia z zakresu higieny radiacyjnej można uznać, że stan higieny radiacyjnej w województwie mazowieckim w 2011r. był zadawalający. 41

42 Liczba obiektów Liczba skontrolowanych obiektów Obiekty niezgodne Ilość kontroli Ilość mandatów Ilość decyzji Ilość obiektów z HACCP Ocena Stanu Sanitarnego województwa mazowieckiego 2011 r. STAN SANITARNY OBIEKTÓW ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU W ROKU 2011 W WOJ. MAZOWIECKIM Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa mazowieckiego w 2011 r. ujęła w ewidencji (w 2010 r , w 2009 r , w 2008r ) obiektów, w tym: zakładów żywności i żywienia (2.199 obiektów produkcji żywności, obiektów obrotu żywnością, obiektów żywienia zbiorowego otwartego oraz obiektów żywienia zbiorowego zamkniętego), 362 obiektów obrotu i produkcji materiałów oraz wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, 381 obiektów produkcji, konfekcjonowania i obrotu kosmetykami. OBIEKTY POD NADZOREM PIS W WOJ. MAZOWIECKIM W LATACH Łączna liczba pracowników pracujacych w Nadzorze Higieny Żywności, Żywienia i Przedmiotów Użytku woj. mazowieckiego w 2011 r. wynosiła 290 osób (w tym 229 z wyższym wykształceniem, 60 ze średnim oraz 1 z podstawowym-zatrudniona jako rejestratorka medyczna). Kierując się analizą ryzyka skontrolowano ogółem obiektów, tj. 46% wszystkich zaewidencjonowanych obiektów, w których przeprowadzono kontrole i rekontrole, w tym kontroli interwencyjnych. W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2011 r., stan sanitarno higieniczny zakładów systematycznie poprawiał się wskutek podejmowania wzmożonych działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa mazowieckiego, wzrosła również świadomość przedsiębiorców w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej lub wprowadzanej do obrotu żywności. Niemniej jednak 42

43 przeprowadzone kontrole wykazały szereg nieprawidłowości, w wielu przypadkach takich samych jak w roku ubiegłym. W kontrolowanych obiektach stwierdzono m.in. następujące niezgodności: brak aktualnych orzeczeń dla celów sanitarno epidemiologicznych, nieprawidłowy stan techniczny pomieszczeń i wyposażenia, obecność środków spożywczych po upływie terminu przydatności do spożycia, obecność szkodników odchody gryzoni, brak środków do mycia, dezynfekcji i osuszania rąk, brud i nieporządek w pomieszczeniach produkcyjnych, brak bieżącej ciepłej wody oraz aktualnego wyniku badania wody, fałszowanie terminów przydatności do spożycia w obiektach obrotu, rozpoczęcie działalności bez decyzji zatwierdzającej, przechowywanie surowców i dodatków w nieoznakowanych pojemnikach, niefunkcjonalne rozplanowanie pomieszczeń krzyżowanie się dróg czystych i brudnych, co stwarza ryzyko wtórnego zanieczyszczenia artykułów spożywczych, brak odpowiednich warunków do mycia i dezynfekcji naczyń stołowych, niewłaściwe parametry procesów produkcyjnych, brak segregacji surowców i wyrobów gotowych, w urządzeniach chłodniczych, brak identyfikowalności używanych do produkcji surowców, niewłaściwe warunki temperaturowe przechowywania wyrobów gotowych, niehigieniczna sprzedaż nieopakowanych środków spożywczych, nieprawidłowa prezentacja, reklama przypisująca właściwości lecznicze środkom spożywczym, wyciek ścieków, na skutek awarii rur kanalizacyjnych na terenie sklepu. W wyniku kontroli wydano ogółem decyzje administracyjne, w tym 248 przerwania działalności lub jej ograniczenia oraz 98 decyzji zakazu wprowadzenia do obrotu żywności lub wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością nie odpowiadających wymaganiom zdrowotnym. Za stwierdzone podczas kontroli uchybienia higieniczno-sanitarne nałożono mandatów karnych na łączną kwotę zł ( w 2010 r na kwotę zł), skierowano 221 wniosków o ukaranie, w tym 1 wniosek o ukaranie do sądu grodzkiego i 220 wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS oraz 1 zawiadomienie do prokuratury. Na podstawie art. 103 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. nr 136, poz. 914) Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Warszawie nałożył 185 kar pieniężnych na łączną kwotę zł. Do badań laboratoryjnych pobrano próbki, z czego 169 próbek zdyskwalifikowano tj. 2,4 %. W 2011 r. w porównaniu do 2010 r. stan sanitarno-higieniczny nadzorowanych obiektów zdecydowanie się poprawił. W zakładach wdrożono zasady GHP i GMP, natomiast w zasady HACCP (w 2010 r i 2.425). Jako niezgodne z wymaganiami oceniono 232 zakłady (26 obiektów produkcji żywności, 130 obiektów obrotu żywnością, 10 zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego, 64 zakłady żywienia zbiorowego otwartego, 2 zakłady produkujace i konfekcjonujące kosmetyki) z ocenianych na podstawie arkuszy oceny stanu sanitarnego, tj. 1,9 % (w 2010 r. 253 obiekty 1,9%). W 2011 r. zaobserwowano powtarzajace się, jak w roku 2010 przypadki niezgodności w kontrolowanych obiektach produkcji, obrotu i żywienia. Dotyczyły one głównie stanu sanitarnotechnicznego ścian, sufitów, podłóg oraz sprzętu i wyposażenia we wszystkich grupach obiektów. 43

44 W szczególności w piekarniach, w większości dotyczyło starych obiektów, po okresie jesienno-zimowym występowały liczne zawilgocenia oraz wykwity pleśni i odpryski farby na ścianach i sufitach w pomieszczeniach produkcyjnych. Ponadto we wszystkich grupach obiektów, stwierdzano również często brak porządku i czystości w pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych oraz niedokładnie myty i czyszczony sprzęt produkcyjny i wyposażenie mające kontakt z żywnością. W większości obiektów, nie przywiązywano wagi do dokumentacji dobrych praktyk GHP/GMP oraz systemu HACCP, opracowane procedury i instrukcje są niekompletne, zapisy wynikające z tych procedur nie są prowadzone na bieżąco. Ponadto w większości obiektów ochrona przed szkodnikami prowadzona jest przez samych przedsiębiorców, często nieskutecznie, właściciele obiektów często nie zdają sobie sprawy ze stopnia zagrożenia. W wielu przypadkach przedsiębiorcy nie dopełniają obowiązku sprawdzenia posiadania orzeczenia lekarskiego do celów sanitarno-epidemiologicznych pracowników. Brak jest z ich strony świadomości dotyczącej ryzyka przeniesienia zakażenia przez personel mający bezpośredni kontakt z żywnością bez opakowań jednostkowych. Nadal wprowadzane są do obrotu środki spożywcze nieodpowiednio oznakowane. Osobną grupą obiektów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. mazowieckiego były wytwórnie i miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością oraz obiekty produkcji, konfekcjonowania i obroty kosmetykami. Najczęściej obserwowane nieprawidłowości w wytwórniach materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w 2011 r. podobnie jak w roku 2010 to: nieporządek, przechowywanie zbędnego sprzętu w pomieszczeniach produkcyjnych zakład niezabezpieczony przed dostępem szkodników brak właściwego ubioru roboczego pracowników produkcji brak wydzielonego miejsca do przechowywania sprzętu i środków używanych do sprzątania, mycia i dezynfekcji brak opracowanych, wdrożonych i przestrzeganych instrukcji dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej brak opracowanych, wdrożonych i stosowanych procedur zabezpieczenia i wycofania z obrotu partii produktów nieodpowiadających wymaganiom jakości zdrowotnej brak aktualnego badania wody brak oznakowania wyrobów do kontaktu z żywnością brak sprawozdań z badań laboratoryjnych, świadectw jakości zdrowotnej oraz deklaracji zgodności na materiały wykorzystywane do produkcji, a także na wyrób gotowy. Natomiast w miejscach obrotu ww. wyrobów najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: brudne podłogi w pomieszczeniach brak wydzielonej szatni dla pracowników brak wydzielonego miejsca do przechowywania sprzętu i środków używanych do sprzątania, mycia i dezynfekcji opakowania zbiorcze składowane bezpośrednio na podłodze punkty świetlne niezabezpieczone przed rozpryskiem szkła umieszczenie na wyrobach informacji posiada atest W 2011r. odnotowano 49 powiadomień alarmowych w systemie RASFF dotyczących materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, co stanowiło 31% wszystkich powiadomień alarmowych znajdujących się w systemie RASFF w województwie mazowieckim. Najczęściej kwestionowanymi wyrobami były czajniki elektryczne ze względu na niewłaściwą jakość organoleptyczną, szklanki, kieliszki i wyroby ceramiczne kwestionowane ze względu na przekroczenie 44

45 dopuszczalnego limitu migracji ołowiu i kadmu oraz wyroby z melaminy typu miski, kubki, talerze ze względu na migrację formaldehydu do żywności. W obiektach produkcji i konfekcjonowania kosmetyków przeprowadzano kontrole, zgodnie z procedurą urzędowej kontroli kosmetyków wydaną przez Głównego Inspektora Sanitarnego, w zakresie zgodności z obowiązującymi wymaganiami w odniesieniu do warunków produkcji, dokumentacji oraz oznakowania kosmetyków., Stwierdzone uchybienia w zakładach produkcji i konfekcjonowania kosmetyków dotyczyły: braku prawidłowego przechowywania surowców i opakowań do kosmetyków złego stanu technicznego pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych (łuszcząca się farba na ścianach, rurach i parapetach, zacieki na suficie w pomieszczeniu do naważania surowców, przechowywania zbędnego sprzętu, niezwiązanego z produkcją w pomieszczeniu do konfekcjonowania braku dokumentacji potwierdzającej legalizację wag U producentów przeprowadzano kontrolę i ocenę dokumentacji i oznakowanie opakowań kosmetyków. Nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyły m. in..: braku zgłoszenia do krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach produktów kosmetycznych wprowadzonych do obrotu, braku oceny bezpieczeństwa, braku opisu metody produkcji zgodnie z normą GMP. Ponadto nadzór nad kosmetykami, oprócz kontroli producentów w zakresie warunków produkcji, posiadanej dokumentacji i oznakowania opakowań kosmetyków, obejmował ocenę prawidłowości oznakowania kosmetyków, znajdujących się w obrocie. Uchybienia w miejscach obrotu kosmetykami dotyczyły: 1. nieprawidłowego prowadzenia dokumentacji, w tym przede wszystkim: nie przekazanie do krajowego systemu informowania o kosmetykach danych o produkcie przed jego wprowadzeniem do obrotu handlowego błędne podawanie w formularzach zgłoszeniowych do krajowego systemu informowania o kosmetykach adresu miejsca udostępniania dokumentów wymaganych art. 11 Ustawy o kosmetykach braku danych o składzie jakościowym i ilościowym, specyfikacji mikrobiologicznej surowców, udokumentowanych wyników badań deklarowanego działania, opisu metody produkcji, braku informacji dot. prowadzenia testów na zwierzętach w przypadku kosmetyków sprowadzanych spoza UE. 2. nieprawidłowego oznakowania kosmetyków: brak podkreślonego adresu, pod którym przechowywane są informacje o kosmetyku podawanie w wykazie składników nazw niezgodnych z nomenklaturą INCI brak sformułowania najlepiej zużyć przed końcem poprzedzającego termin trwałości na pojemniku brak nazwy handlowej, nazwy i adresu producenta i nazwy państwa, w którym wyprodukowano kosmetyk brak warunków przechowywania zapewniających przydatność kosmetyku do użycia brak szczególnych ostrzeżeń przy stosowaniu kosmetyku umieszczanie sformułowań wykraczających poza definicję kosmetyku Wszystkie powyższe niezgodności mogą być źródłem potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa żywności i konsumenta. Rodzaj i wielkość zagrożenia wynika z rodzaju nieprawidłowości, wielkości zakładu i rodzaju lub rodzajów środków spożywczych, wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz kosmetyków, których dotyczy. W przypadkach, gdy występujące niezgodności mogłyby bezpośrednio oddziaływać na bezpieczeństwo żywności i konsumentów, wydawano decyzje 45

46 np. unieruchomienia zakładu lub ograniczenia zakresu działalności. GRANICZNA KONTROLA SANITARNA Graniczne kontrole sanitarne importowanych z krajów trzecich środków spożywczych, składników żywności, dozwolonych substancji dodatkowych, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, na terenie działania województwa mazowieckiego przeprowadzane były przez Państwowego Granicznego Inspektora Sanitarnego w Warszawie oraz Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych właściwych ze względu na miejsce przeznaczenia lub siedzibę odbiorcy towarów. W 2011r. Sekcja Importu Żywności i PU Granicznej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie dokonywała kontroli na nw. przejściach granicznych: Warszawa - Okęcie Terminal Towarowy Lotnisko Chopina - przejście lotnicze Urzędy Celne, składy i magazyny celne zlokalizowane na terenie m.st. Warszawy oraz powiatu Warszawa - Zachód - przejścia drogowe. W terminie od stycznia do grudnia 2011r. Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny w Warszawie objął kontrolą i ocenił partii środków spożywczych, składników żywności, dozwolonych substancji dodatkowych, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, wydając świadectw spełnienia wymagań zdrowotnych dopuszczających zaimportowane partie towaru do obrotu na terenie Unii Europejskiej. Ponadto, świadectwa spełnienia wymagań zdrowotnych (lub decyzje) były również wydawane przez odpowiednich Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w przypadku, gdy środki spożywcze i/lub materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością z importu były sprowadzane przez firmy działające na ich terenie. Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni dokonywali odpraw importowanych środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością w urzędach celnych lub miejscach docelowego przeznaczenia. Podstawą do wydania świadectwa spełnienia wymagań zdrowotnych dla przywożonych z krajów trzecich artykułów była ocena dostarczonej dokumentacji, oględziny partii oraz wyniki badań laboratoryjnych próbek pobranych dla oceny partii. W 2011r. ogółem wydano świadectw jakości zdrowotnej lub świadectw przydatności do produkcji, w tym: świadectw dla importowanych środków spożywczych ( w 2010r: 13195) oraz świadectw dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością ( w 2010r.: 11128). Wydano również świadectw jakości zdrowotnej lub świadectw przydatności do produkcji dla środków spożywczych produkcji polskiej wywożonych do krajów trzecich ( w 2010 r świadectwa jakości zdrowotnej dla środków spożywczych ). W przypadku braku kompletu dokumentów (brak badań, certyfikatów producenta), na pisemną prośbę importera lub jego przedstawiciela, po uzgodnieniu z Urzędem Celnym, wyrażano zgodę na przeprowadzenie kontroli przez Państwowego Powiatowego lub Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, właściwego ze względu na siedzibę odbiorcy. Liczba firm importujących i/lub eksportujących środki spożywcze, materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością wynosiła w 2011r.: 760. Liczba wydanych decyzji zakazujących wprowadzenia do obrotu na teren Wspólnoty artykułu importowanego z krajów trzecich w 2011r. wynosiła: 3 ( w 2010r. 9 decyzji zakazu wwozu środków spożywczych i materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością). 46

47 DZIAŁANIA W RAMACH SYSTEMU RASFF - System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Spożywczych i Środkach Żywienia Zwierząt W 2011 roku Oddział Nadzoru Bezpieczeństwa Żywności, Żywienia i Kosmetyków Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie podejmował działania zgodnie z procedurami funkcjonowania systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach ogółem w 170 przypadkach. W tej liczbie było 88 powiadomień alarmowych, 66 powiadomień informacyjnych, oraz 16 innych spraw, w tym powiadomienia typu NEWS, rozporządzenia, decyzje, raporty, a także inne informacje otrzymywane z Krajowego Punktu Kontaktowego systemu RASFF. Przesłano także 32 wiadomości elektroniczne związane z sytuacją kryzysową w Japonii dot. potencjalnego radioaktywnego skażenia m. in. żywności i pasz na skutek awarii elektrowni atomowej Fukushima. Wśród nich były informacje typu NEWS, rozporządzenia KE, a także informacje przekazywane przez przedstawiciela Ambasady Japonii w Polsce (Manabu Saito) w sprawie wydania przez odpowiednie władze Japonii kolejnych instrukcji dot. żywności i pasz. Zestawienie powiadomień w systemie RASFF w 2011r. 1. Powiadomienia pochodzące z sieci powiadamiania (w tym 57 powiadomień alarmowych i 50 powiadomień informacyjnych), 2. Powiadomienia otrzymane z Komisji Europejskiej - 47 (w tym 31 powiadomień alarmowych i 16 powiadomień informacyjnych), 3. Pozostałe sprawy, tym rozporządzenia KE, powiadomienia typu NEWS Powiadomienie dotyczące żywności (w tym 58 powiadomień alarmowych 30 z sieci powiadamiania i 28 z KE oraz 47 powiadomień informacyjnych 34 z sieci powiadamiania i 13 z KE) 5. Powiadomienia dotyczące materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością - 49; w tym 30 powiadomień alarmowych ( 27 powiadomień pochodzących z sieci i 3 powiadomienia z KE) oraz 19 powiadomień informacyjnych (17 pochodzących z sieci powiadamiania i 3 powiadomienia z KE). W stosunku do roku 2010 obserwuje się znaczny wzrost ogólnej liczby powiadomień zarówno pochodzących z sieci powiadamiania (o 59,7%), jak również pochodzących z Komisji Europejskiej ( o113%). Po znaczącym wzroście powiadomień dotyczących materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością, który nastąpił w roku 2010, w roku 2011 obserwuje się dalszy wzrost powiadomień w tym zakresie, jednak już nie tak gwałtowny (o 22,2%). W dalszym ciągu w głównej mierze dotyczy on produktów pochodzących z Chin. Jednak uwagę zwraca istotny wzrost liczby powiadomień dotyczących żywności. W przypadku powiadomień pochodzących z sieci powiadamiania liczba powiadomień wynosi 64 i stanowi 206, 4% w odniesieniu do roku poprzedniego. Jeszcze większą dynamikę wzrostu można zauważyć w przypadku powiadomień pochodzących z Komisji Europejskiej. W roku 2011 działania podejmowano w 41 przypadkach, co w odniesieniu do roku 2010 stanowi 252.5%. ZATRUCIA POKARMOWE W 2011 r. na terenie województwa mazowieckiego zarejestrowano 56 ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych (w 2010 r. 43 ogniska), w których zachorowały 1023 osoby (w 2010 r. 655 osób). 47

48 W 41 przypadkach ogniska zatrucia dotyczyły zakładów żywienia zbiorowego, w tym 40 przypadków wystąpiło w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, a 1 w zakładzie żywienia zbiorowego otwartego (bar gastronomiczny). Pozostałe 15 ognisk zatruć wystąpiło w środowisku domowym. Wyizolowano 6 czynników etiologicznych. Najwięcej zatruć pokarmowych wywołały wirusy, wyizolowane w 33 przypadkach, w tym 10 razy zidentyfikowano Norowirusa i 16 razy Rotawirusa. W 7 przypadkach zatrucia spowodowały 2 wirusowe czynniki etiologiczne. Ponadto stwierdzono 13 przypadków salmonelloz, wywołanych najczęściej przez szczep Salmonella enteritidis. Pozostałe przypadki zatruć wywołały bakterie: Clostridium botulinum typ B (1 przypadek), Clostridium difficile (1 przypadek). Stwierdzono również 1 przypadek zakażenia WZW typu A. W 7 ogniskach nie ustalono etiologii zakażenia. W porównaniu z rokiem 2010 obserwuje się niewielki spadek zachorowań na salmonellozy z jednoczesnym dwukrotnym wzrostem liczby zakażeń wirusowych. OCENA JAKOŚCI ZDROWOTNEJ ŻYWNOŚCI W 2011 r. laboratoria w województwie mazowieckim zbadały łącznie próbki (w 2010 r ), w tym w zakresie higieny żywności i żywienia łącznie próbek (w 2010 r. 7387), tj. 1) próbek krajowych środków spożywczych, 2). 628 próbek środków spożywczych pochodzących z Unii Europejskiej, 3). 446 próbek pochodzących z importu, 4). 42 próbek pobranych w związku z podejrzeniem zatrucia pokarmowego, 5). 350 próbki materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością 6). 102 próbek kosmetyków. W badanych próbkach wykonano oznaczeń tj. średnio 25 oznaczeń w jednej próbce. W kierunku mikrobiologicznym ogółem zbadano próbki, chemicznym ogółem 2.164, na obecność zanieczyszczeń biologicznych 280, na obecność zanieczyszczeń fizycznych 226, w kierunku organoleptycznym zbadano 6.715, natomiast w kierunku znakowania próbek. 48

49 Ilość zbadanych próbek w 2011 r. 5; 350 2; 628 3; 446 4; 42 6; ; 6894 Ze zbadanych ogółem próbek zostało zakwestionowane 173 tj. 2 %. Mimo, że w niektórych asortymentach badanej żywności odsetek próbek zakwestionowanych zmalał w stosunku do 2010 r., to w niektórych grupach wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie. Największy odsetek próbek krajowych zakwestionowanych w stosunku do ogółu próbek zbadanych w 2011 r. odnotowano w następujących grupach środków spożywczych: sól spożywcza i jej zamienniki ; drób, podroby i produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory ; ryby, owoce morza i ich przetwory ; suplementy diety ; kawa, herbata, kakao, herbatki owocowe i ziołowe. Najwięcej próbek kwestionowano za niewłaściwą jakość mikrobiologiczną (75 próbek) oraz za nieprawidłowe znakowanie (55 próbek). Ponadto przyczynami kwestionowania próbek były nieprawidłowe cechy organoleptyczne, zbyt niska lub zbyt wysoka zawartość jodu w soli kuchennej, przekroczenie zawartości metali ciężkich, obecność żywych i martwych larw szkodników oraz liczne oprzędy, nadmierna zawartość pestycydu karbendazymu. PODSUMOWANIE Stan sanitarny obiektów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. mazowieckiego systematycznie się poprawia, powyższe dane są dowodem dalszej poprawy stanu w zakresie warunków technicznych i sanitarnych. Jest to wynik pracy operatorów żywności, którzy zdobywają coraz większą wiedzę w obszarach bezpieczeństwa żywności oraz mają większą świadomość zagrożeń wynikających z nieprzestrzegania prawidłowych warunków przy produkcji i obrocie żywnością, a także wzmożonych działań kontrolnych Państwowej Inspekcji Sanitarnej kontynuowanych w 2011 r. w obiektach w celu dostosowania ich do obowiązujących wymagań w zakresie bezpieczeństwa żywności, mając na celu ochronę życia i zdrowia konsumentów. Przeprowadzone kontrole w zakresie zgodności z prawem żywnościowym były skuteczne ze względu na podejmowanie natychmiastowych wzmożonych działań w przypadkach występowania wysokiego ryzyka zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Ponadto ważnym elementem była współpraca producentów z przedstawicielami Państwowej Inspekcji Sanitarnej w rozwiązywaniu problemów, co bardzo często jest czynnikiem pomagającym i mobilizującym do poprawy stanu sanitarnego obiektów i polepszenia jakości produkowanej 49

50 żywności. W dalszym ciągu niezbędne są działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej zmierzające do wyeliminowania nieprawidłowości, które mogą być źródłem nieprawidłowej jakości produkowanych i wprowadzanych do obrotu produktów, a w konsekwencji mogą stać się zagrożeniem dla zdrowia i życia ludzi. Opisane i przedstawione w niniejszym sprawozdaniu działania w tym zakresie pozwoliły na wyeliminowanie bądź obniżenie do akceptowalnego poziomu ryzyka związanego z zagrożeniem zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi i chemicznymi środków spożywczych przeznaczonych do bezpośredniego spożycia. DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE ZAPOBIEGAWCZEGO NADZORU SANITARNEGO Ocenę stanu sanitarnego województwa mazowieckiego przeprowadzono na podstawie zakresu działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, określonego w art. 3 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, do którego należą w szczególności: Uzgodnienia w zakresie planowania przestrzennego: wydano ok. 400 uzgodnień o zakresie i stopniu szczegółowości informacji wymaganej w prognozie oddziaływania na środowisko w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko; wydano ok. 330 opinii o projektach dokumentów takich jak: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego gmin, powiatów, województw, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, itp. W trakcie uzgadniania ww. dokumentów szczególną uwagę zwracano na ustalenia w zakresie kształtowania ładu przestrzennego, komunikacji oraz zasad uzbrojenia terenu w infrastrukturę techniczną, mając na względzie minimalizację zagrożeń dla terenów zabudowy mieszkaniowej oraz zabudowy chronionej (obiekty ochrony zdrowia, placówki oświatowe, domy pomocy społecznej), zapewnienie prawidłowej gospodarki wodno-ściekowej, w tym zaopatrzenie ludności w wodę do spożycia o odpowiedniej jakości i ilości, zapewnienie właściwej gospodarki odpadami. Przykłady: Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata z uwzględnieniem lat , Program Ochrony Środowiska dla powiatu ostrowskiego na lata z perspektywą do 2016 r.. 50

51 Uzgodnienia w zakresie przedsięwzięć wymagających oceny oddziaływania na środowisko: wydano ok opinii w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, dla planowanych przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, w tym dla ok. 10% przypadków stwierdzono potrzebę przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i określono zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko na podstawie informacji zawartych w kartach informacyjnych przedsięwzięć, które wskazywały na duże prawdopodobieństwo wystąpienia uciążliwości i szkodliwego oddziaływania na otoczenie oraz zdrowie i życie ludzi; wydano ok. 440 opinii dla przedsięwzięć przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Przede wszystkim wymagano uwzględnienia na etapie projektowania, a następnie na etapie realizacji i eksploatacji stosowania: zabezpieczeń związanych z komfortem akustycznym (stosowanie ekranów akustycznych, wymianę stolarki okiennej, realizację pasów zieleni izolacyjnej), zabezpieczeń umożliwiających zachowanie odpowiedniej jakości wody pitnej, oczyszczania ścieków, właściwej gospodarki odpadami, zabezpieczeń przed promieniowaniem elektromagnetycznym oraz jonizującym (odpowiednie osłony), zabezpieczeń związanych z ochroną powietrza atmosferycznego (odpowiednie parametry geometryczne emitorów, zastosowanie technologii i urządzeń ograniczających emisję pyłów i gazów do atmosfery, pasy zieleni izolacyjnej). W uzgodnieniach podobnie jak w latach poprzednich przeważały inwestycje drogowe związane z modernizacją i przebudową dróg istniejących, a także budową nowych odcinków dróg i ulic, rozbudową sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, stacje uzdatniania wody, elektrownie wiatrowe, budynki inwentarskie (np. obory, kurniki, chlewnie), biogazownie rolnicze, instalacje odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, oczyszczalnie ścieków, stacje paliw. Przykłady: inwestycje drogowe związane z modernizacją i przebudową dróg istniejących: - budowa odcinka drogi ekspresowej S-8 od rejonu węzła Opacz na terenie gminy Michałowice (z wyłączeniem tego węzła) do węzła Paszków i powiązania z drogą krajową Nr 7 do skrzyżowania z drogą wojewódzką Nr 721 w miejscowości Magdalenka (wraz z węzłem Paszków i ww. skrzyżowaniem); - budowa oraz przebudowa układu drogowego ul. Projektowanej i Światowida wraz z budową linii tramwajowej na odcinku od Trasy Mostu Północnego do pętli tramwajowej Mehoffera w Dzielnicy Białołęka m.st. Warszawy; - rozbudowa drogi krajowej nr 50 na odcinku Mińsk Mazowiecki Łochów; - budowa Wschodniej Obwodnicy Warszawy na odcinku od węzła Marki do węzła Lubelska ; inwestycje kolejowe: - modernizacja linii kolejowej E75 Rail Baltica Warszawa Białystok granica z Litwą, etap I. Odcinek Warszawa Rembertów Zielonka Tłuszcz (Sadowne); - modernizacja i rozbudowa warszawskiego węzła kolejowego; - przebudowa infrastruktury kolejowej dla obsługi Elektrowni Ostrołęka C; inne inwestycje - budowa tymczasowego frontu rozładunkowego paliwa lotniczego oraz budowie/rozbudowie/przebudowie (modernizacji) infrastruktury lotniskowej w Porcie 51

52 Lotniczym im. F. Chopina w Warszawie; - budowa biogazowni rolniczej o mocy 2,0 MWe produkującej energię elektryczną i cieplną, zlokalizowanej w Bielanach, gmina Błędów; - budowa linii elektroenergetycznej 400 kv Miłosna Siedlce Ujrzanów; - budowa linii elektroenergetyczna 400 kv Ostrołęka - Olsztyn Mątki; - rozbudowa drogi krajowej nr 79 na odcinku od skrzyżowania z ul. Energetyczną w Piasecznie do skrzyżowania z droga krajową nr 50 wraz z budową obwodnicy Góry Kalwarii w ciągu odcinka drogi krajowej nr 79 oraz w ciągu odcinka drogi krajowej nr 50. Uzgadnianie dokumentacji projektowych inwestycji, w szczególności projektów budowlanych: w roku 2011 państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni działający na terenie województwa mazowieckiego uzgodnili łącznie ok projekty, w tym pozytywnie Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Warszawie wydał ok. 700 decyzji wyrażających zgodę na odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych przede wszystkim w zakresie zagłębienia, oświetlenia wyłącznie światłem sztucznym i wysokości oraz zatwierdził ok. 300 projektów ochrony radiologicznej dla gabinetów rtg ogólnodiagnostycznych, stomatologicznych rtg, mammograficznych, tomografii komputerowej dla podmiotów działalności leczniczej. Opiniowanie dokumentacji projektowych w zakresie spełnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych umożliwia wyeliminowanie nieprawidłowości w zakresie rozwiązań funkcjonalnych, rozwiązań instalacji wod kan, wentylacji i technologii, wyposażenia i wykończenia wnętrz oraz warunków środowiska pracy i stanowi podstawę do realizacji zamierzeń inwestycyjnych budowanych, adaptowanych i modernizowanych. W uzgodnieniach przeważały inwestycję związane ze zmianą sposobu użytkowania głównie na funkcje usługowe i handlowe (gastronomia, zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, odnowy biologicznej, sklepy). Znaczącą liczbę stanowiły projekty obiektów użyteczności publicznej i ochrony zdrowia. Uzgadniano również projekty stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej. Udział w dopuszczeniu obiektów budowlanych do użytkowania: pracownicy zapobiegawczego nadzoru sanitarnego uczestniczyli w dopuszczeniu do użytkowania ok obiektów na terenie województwa mazowieckiego (wydano ok decyzji w trybie art. 56 Prawa budowlanego oraz w ok przypadkach zajmowano stanowisko w innej formie), analizując zgodność wykonania obiektu w zakresie spełnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych z dokumentacją projektową. Sporadycznie zdarzało się zakwestionowanie możliwości przekazania inwestycji do użytkowania. Na ogół inwestycje były wykonywane zgodnie z dokumentacją projektową lub wprowadzono nieistotne zmiany w trakcie ich realizacji; najwięcej odbiorów obiektów dokonano w Warszawie ok. 350, w Płocku - 220, Radomiu 120 w Ostrołęce - ok W roku 2011 przedstawiciele Oddziału Zapobiegawczego Nadzoru Sanitarnego Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie uczestniczyli w dopuszczeniu do użytkowania 10 inwestycji w oparciu o art. 12 ust. 1a pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. 52

53 Przedmiotem odbiorów przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych na terenie województwa mazowieckiego były obiekty o bardzo zróżnicowanym charakterze np. placówki oświatowe (szkoły, przedszkola), zespoły handlowe, budynki administracyjno-biurowe, hotele, obiekty sportowe, zakłady gastronomiczne, zakłady fryzjerskie i kosmetyczne, stacje uzdatniania wody. W obszarze obiektów ochrony zdrowia - oprócz szpitali - przychodnie specjalistyczne oraz gabinety w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej. Przykłady: Stadion Narodowy, dobudowana część ( A ) Szpitala Specjalistycznego św. Zofii w Warszawie ul. Żelaznej 90, Oddział Chemioterapii Onkologicznej i Pracownia leków cytostatycznych w Szpitalu SPZOZ przy ul. Madalińskiego w Warszawie, Oddział Chirurgii Ogólnej (po modernizacji) SPZOZ w Wyszkowie, Rejonowa Przychodnia Zdrowia NZOZ przy ul. Cegielnianej w Warszawie, Szpital w Mławie, Instytut Chirurgii Cybernetycznej w Wieliszewie (powiat legionowski). Podsumowanie Na podstawie omówionego zakresu działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego dotyczącego procesu inwestycyjnego, obejmującego fazę projektowania, wykonania oraz dopuszczanie zrealizowanych inwestycji do użytkowania można zauważyć stopniową poprawę stanu sanitarnego województwa mazowieckiego. Znaczący wpływ mają tu między innymi: prowadzone na dużą skalę przebudowy i budowy dróg publicznych; systematyczna rozbudowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej na terenie województwa mazowieckiego oraz oczyszczalni ścieków, ale nie w każdym powiecie (np. problemy związane z brakiem sieci kanalizacji sanitarnej występują w dalszym ciągu na terenach gminnych powiatu Ostrów Mazowiecka oraz miejskich, w tym też na terenie Warszawy); rozbudowa sieci wodociągowych oraz rozbudowa stacji uzdatniania wody; realizacja przedsięwzięć mogących zawsze oraz potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, które zostały wnikliwie ocenione pod względem projektowanych sposobów zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania tych przedsięwzięć na zdrowie i warunki życia ludzi w sąsiedztwie planowanych inwestycji na podstawie projektowanych technologii; uzgadnianie dokumentacji projektowych i dopuszczanie do użytkowania szerokiego spektrum inwestycji, które spełniają wymagania higieniczne i zdrowotne określone w obowiązujących przepisach prawa; działania związane z kontrolami dotyczącymi odbiorów inwestycji, ale również z kontrolą obiektów w trakcie budowy oraz uczestniczenie we wspólnych wizjach obiektów z działami nadzoru bieżącego, w ramach konsultacji merytorycznej, które wpływają na poprawę warunków i jakości pracy, zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom i użytkownikom, sprzyjają kształtowaniu dobrego klimatu zgodnego ze standardami higienicznymi w obiektach. W ciągu ostatnich trzech lat liczba uzgodnień w poszczególnych dziedzinach będących przedmiotem działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego w województwie mazowieckim utrzymuje się na podobnym poziomie (wzrosła nieznacznie liczba obiektów dopuszczonych do użytkowania). Rodzaj i charakter inwestycji występujących w uzgodnieniach w zasadzie nie uległ zmianie, ale daje się zauważyć stosowanie nowych technologii. Można zaobserwować coraz częściej pojawiające się inwestycje typu: elektrownie wiatrowe, sortownie odpadów komunalnych oraz biogazownie rolnicze. 53

54 Wykres nr 1 Udział poszczególnych form działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego w ogólnym zakresie zadań w roku środowiskowe uwarunkowania 6% opinie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko 33% odbiory obiektów 27% odstępstwa od przepisów tech-bud. 8% projekty ochrony radiologicznej 1% projekty budowlane, koncepcje 21% plany zagospodarowania przestrzennego i inne dokumenty 4% Wykres nr 2 Działalność zapobiegawczego nadzoru sanitarnego na podstawie wybranych obszarów działalności w latach r r r środowiskowe uwarunkowania plany zagospodarowania przestrzennego i inne dokumenty odbiory obiektów projekty budowlane, koncepcje 54

55 STAN SANITARNO-HIGIENICZNY ZAKŁADÓW NAUCZANIA I WYCHOWANIA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W ROKU 2011 było: W 2011 roku w ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa mazowieckiego 5274 stałych placówek oświatowo-wychowawczych, 57 wyższych uczelni Ponadto w czasie letniego i zimowego wypoczynku na terenie województwa mazowieckiego pod nadzorem znalazły się 784 turnusy zgłoszone w elektronicznej bazie wypoczynku Ministerstwa Edukacji Narodowej. Przeprowadzono 5802 kontrole sanitarne, obejmując bieżącym nadzorem 71% placówek będących w ewidencji. W wyniku kontroli: wydano 764 decyzje nakazujące i 496 płatniczych wydano 17 postanowień wystawiono 3 tytuły wykonawcze, nałożono 31 mandatów karnych na łączną kwotę 8150,00 PLN, dokonano rozstrzygnięć 96 wniosków o interwencję, w ich wyniku 46 uznano za zasadne, zaś 50 oceniono jako bezzasadne. wydano 576 wystąpień pokontrolnych Analizując stan sanitarny placówek, kierowano się następującymi kryteriami: funkcjonalność budynku, stan techniczny, bieżąca czystość i porządek, dostępność bieżącej ciepłej wody warunki do utrzymania higieny osobistej, ergonomia stanowiska pracy ucznia i przedszkolaka, higiena pracy umysłowej, dostępność infrastruktury do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego. Od kilku lat obserwujemy powolny ale systematyczny spadek liczby placówek mieszczących się w budynkach nieprzystosowanych - od 2010 roku odsetek ich spadł o 0,3%, a od 2009r. o 0,4%. W tej chwili liczba placówek w budynkach nieprzystosowanych wynosi 49, co stanowi 1,3% skontrolowanych. Sytuacja ta dotyczy w największej mierze szkół podstawowych i przedszkoli mieszczących się w budynkach powojennych lub zabytkowych. W stosunku do roku ubiegłego nastąpiła poprawa stanu technicznego obiektów. Zły stan odnotowano tylko w 170 placówkach 4,5% wszystkich skontrolowanych (w 2010 roku takich placówek było 181, czyli 4,7% skontrolowanych). Najczęściej dotyczyło to szkół podstawowych 64 oraz przedszkoli Zakres remontów przeprowadzonych w placówkach oświatowych w 2011 był mniejszy niż w 2010r. Wykonano mniej remontów generalnych, oddano do użytku mniej obiektów sportowych, 55

56 dokonano mniej modernizacji bloków sportowych i mniej modernizacji bloków żywieniowych. Częstsze niż w roku 2010 były remonty związane z doprowadzeniem bieżącej ciepłej wody do placówek oraz modernizacje placów zabaw w ramach programu Radosna Szkoła. Niewłaściwy stan czystości i porządku stwierdzono w 9 placówkach 0,24 % skontrolowanych. Jest to o jedną placówkę więcej niż w roku poprzednim Wśród nich można wyróżnić: 4 przedszkola, 3 szkoły podstawowe i 2 gimnazja. Sytuacja w tym zakresie wymaga bacznego monitoringu, aby nie ulegała ona dalszemu pogorszeniu. W zakresie warunków do utrzymania higieny osobistej utrudnioną sytuację obserwuje się w placówkach, w których: występuje niedobór urządzeń sanitarnych - w roku ubiegłym odnotowano lekki wzrost liczby placówek w których standardy dostępności do urządzeń sanitarnych nie są spełnione. W roku 2010 odsetek takich placówek wynosił 2,4 %, a w 2011 już 2,7%. Sytuacja ta dotyczy w największym stopniu samodzielnie funkcjonujących szkół podstawowych, zespołów szkół, oraz samodzielnych przedszkoli. brak jest bieżącej ciepłej wody - liczba placówek na terenie województwa mazowieckiego w których ciepła woda dla uczniów nie została zapewniona z dniem 1 września 2011 wynosiła 83, z tej liczby dzięki staraniom Państwowej Inspekcji Sanitarnej do końca roku ubyło 26, odnotowano zły stan techniczny sanitariatów stan taki stwierdzono w 131 na 1950 skontrolowane szkoły, co stanowi 6,7% niedostateczne wyposażenie w środki czystości (mydło, ręczniki papierowe lub suszarki, papier toaletowy) stwierdzono w 8,7% skontrolowanych szkół (169 na 1950 skontrolowanych) Jak wynika z przeprowadzonych kontroli, infrastruktura do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego jest zapewniona na dość dobrym poziomie aż 784 szkoły spośród 1980 skontrolowanych (prawie 40%) posiada szkolny zespół sportowy wraz z boiskiem, natomiast 501 na 1980 (ponad 25%) dysponuje salą zastępczą lub rekreacyjną z boiskiem. Niestety pomimo posiadanej infrastruktury sporo szkół prowadzi jeszcze zajęcia wychowania fizycznego na korytarzach liczba takich placówek sięga 305, czyli 15,4% ogółu skontrolowanych. W podobny sposób liczba ta kształtowała się w roku ubiegłym, czyli nie odnotowano poprawy warunków w tym zakresie. Istotny problem stanowią również natryskownie szkolne - dane statystyczne pokazują że wśród 1980 skontrolowanych szkół, jedynie 858 (43,5 %) w ogóle posiada natryskownie, z czego 20 jest nieczynnych, a 199 z różnych powodów nieużywanych. Sprawne natryskownie, także nie są w pełni wykorzystywane, gdyż spośród 639 używanych natrysków, jedynie 45 (7,04%) jest wykorzystywanych po każdych zajęciach wf, ze 103 (16%) korzysta się sporadycznie po zajęciach w-f, natomiast aż 491 (77 %) są wykorzystywane jedynie po dodatkowych zajęciach sportowych. Oprócz zajęć wychowania fizycznego, na układ ruchu młodego człowieka w dużej mierze wpływa prawidłowo dobrane stanowisko jego pracy, czyli meble edukacyjne. Coroczne badania w przedszkolach i szkołach, w dalszym ciągu wykazują, że stosuje się meble niezgodne z zasadami ergonomii. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. 56

57 Odsetek korzystających z mebli niedostosowanych do wzrostu uczniów Oddziały klasowe/ grupy przedszkolne Przedszkola Szkoły podstawowe Gimnazja ,2% 7,9% 7,9% 16,8% 10,3% 12,21 % 11,4% 6,2% 9,5% Placówki skontrolowane 9,1% 11,1% 12,9% 23,0% 17,7% 21,7% 17,9% 9,0% 15,2% Tabela 1. Odsetek oddziałów i placówek korzystających z mebli niedostosowanych do wzrostu uczniów. Analiza planów lekcyjnych pod względem higienicznym wykazuje, że wymagania w tym zakresie nie we wszystkich szkołach są spełnione. W odniesieniu do szkół ponadgimnazjalnych, zarówno w kontekście oddziałów jak i placówek zaobserwować możemy tendencję spadkową odnotowuje się coraz mniejszy odsetek szkół ze stwierdzonymi nieprawidłowościami w planach lekcji. Niestety w odniesieniu do szkół podstawowych i gimnazjów obserwujemy łagodną tendencję wzrostu stwierdzonych nieprawidłowości zarysowaną najostrzej wśród placówek gimnazjalnych, gdzie nastąpił wzrost z 18,3% na 24,13%. Dane dotyczące tego zjawiska prezentuje poniższa tabela. Odsetek nieprawidłowych planów lekcji w odniesieniu do skontrolowanych Szkoły podstawowe Gimnazja Szkoły ponadgimnazjalne Oddziały klasowe 16,85 % 11,50 % 12,30 % 23,85 % 13,70 % 14,42 % 25,74 % 32,00 % 23,50 % Placówki skontrolowane 27,00 % 20,20 % 20,40 % 34,00 % 18,30 % 24,13 % 42,53 % Tabela 2. Odsetek oddziałów i placówek w których stwierdzono nieprawidłowości w planach lekcji 41,70 % 31,70 % W roku 2011 na terenie województwa mazowieckiego ocenie Państwowej Inspekcji Sanitarnej poddano 784 turnusów wypoczynku. Podobnie jak w roku poprzednim, najbardziej popularną formą wypoczynku, zarówno latem jak i zimą był wypoczynek w miejscu zamieszkania. Biorąc pod uwagę sanitarne warunki pobytu w placówkach wypoczynku, można stwierdzić, że były one w zdecydowanej większości zapewnione na odpowiednim poziomie. Zaledwie nikły odsetek (2,67 % spośród skontrolowanych) stanowiły placówki, w których nie zapewniono odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych, to o 1,03% mniej niż w roku poprzednim. Rok 2011 to rok, w którym z dniem 1 września w życie wszedł przepis o obowiązku zapewnienia w placówkach oświatowych bieżącej ciepłej wody. Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadziła w tej kwestii szeroko zakrojone działania, które przyniosły wymierne skutki: ogólna liczba placówek będących w ewidencji które nie zapewniały uczniom dostępu do ciepłej bieżącej wody na koniec 2010 roku wynosiła 183 w trzecim kwartale 2011 roku liczba ta zmalała o 100 placówek i wynosiła na dzień 1 września 2011 zaledwie 83 placówki, liczba placówek w których wszczęto postępowanie administracyjne wynosiła 62, liczba szkół w których prowadzono inne działania w celu zapewnienia ciepłej wody wynosiła 73, 57

58 liczba placówek w których zapewniono ciepłą bieżącą wodę w ostatnim kwartale 2011 wynosiła 26. Ocena stopnia ochrony placów zabaw, terenów rekreacyjnych/ sportowych przed zanieczyszczeniami odchodami zwierzęcymi wykazała, że tylko nieliczne placówki miały w 2011 roku problem z utrzymaniem czystości w tych obszarach (tabela 3). Podobna sytuacja miała miejsce rok temu. Najlepsze warunki występują wśród placówek, które posiadają jedynie plac zabaw lub teren rekreacyjny, nieco gorzej jest z utrzymaniem czystości rozleglejszych terenów sportowych. kontrolowany obszar niewystarczająca ochrona przed zanieczyszczeniami wśród ogółu skontrolowanych placówki posiadajace tylko plac zabaw/teren rekreacyjny 2% placówki posiadające plac zabaw/lub teren rekreacyjny oraz teren sportowy placówki posiadające tylko teren sportowy 4% 3% Wnioski: 1. Jak wykazują kontrole przeprowadzone w 2011 r. wiele wskazuje na to, że warunki sanitarnohigieniczne w placówkach oświatowo wychowawczych ulegają systematycznej poprawie: mniej placówek mieści się w budynkach nieprzystosowanych (2011-1,3%, ,6%), zmniejszył się odsetek budynków w złym stanie technicznym (2011-4,5%, ,7%). od trzech lat na poziomie zerowym utrzymuje się liczba placówek w budynkach bez wodociągów i kanalizacji, 1 placówka na terenie województwa mazowieckiego posiada tylko ustępy zewnętrzne (Szkoła Podstawowa w Psarach pow. pułtuski, gm. Obryte), w ubiegłym roku było ich 3, znacznie zmalała liczba placówek z brakiem dostępu do bieżącej ciepłej wody (ze 127 spośród skontrolowanych w 2010 do 69 spośród skontrolowanych na koniec 2011r. czyli o 46%). 2. Niektóre aspekty stanu sanitarnego kontrolowanych placówek w 2011 roku uległy niestety nieznacznemu pogorszeniu : lekko wzrósł odsetek budynków w złym stanie higienicznym (z 0,2% w 2010 na 0,24% w 2011r.), wzrosła liczba placówek z niewystarczającą ilością urządzeń sanitarnych (z 2,4% w 2010 na 2,7% w 2011). 3. Poprawiły się warunki do utrzymania higieny osobistej w szkołach. W roku 2011 zaledwie w 208 placówkach spośród 1950 skontrolowanych (co stanowi 10,6 %) stwierdzono niewłaściwe warunki higieniczne w sanitariatach. Jest to nieco mniej niż w roku poprzednim, w którym to 12,3% skontrolowanych szkół nie miała właściwych warunków sanitarno-higienicznych. 4. Analiza planów lekcyjnych pod względem równomierności rozłożenia zajęć wykazuje, że nie we wszystkich skontrolowanych placówkach postulat ten jest spełniony. W roku 2011 zaobserwować można większą niż w roku poprzednim tendencję do występowania nieprawidłowości w rozkładzie zajęć lekcyjnych szczególnie w odniesieniu do szkół podstawowych i gimnazjów. 58

59 5. Przeprowadzane przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej kontrole w przedszkolach i szkołach w dalszym ciągu wykazują używanie mebli niezgodnych z zasadami ergonomii. Dane statystyczne za rok 2011 wykazują niewielkie pogorszenie w tej kwestii odsetek korzystających z mebli niedostosowanych w przedszkolach, szkołach i gimnazjach jest nieznaczne wyższy niż w roku poprzednim. 6. Możemy mówić o systematycznej poprawie stanu sanitarnego placówek wypoczynku. W 2011 roku odnotowano tylko 2,67 % placówek w których nie zapewniono właściwych warunków sanitarno-higienicznych, jest to o 1,03% mniej niż w roku 2010 i o 1,43% mniej niż w roku 2009r, 7. W większości placówek ochrona placów zabaw, terenów rekreacyjnych i sportowych przed zanieczyszczeniami odchodami zwierzęcymi jest zapewniona na właściwym poziomie. Niewystarczającą ochronę stwierdzono w 2% placówek posiadających plac zabaw lub teren rekreacyjny, w 3% placówek które oprócz placu zabaw i terenu rekreacyjnego posiadają teren sportowy oraz w 4% placówek w które posiadają rozległy teren sportowy. Można więc powiedzieć, że stopień zachowania czystości jest tym mniejszy im bardziej rozległy teren. 8. Poprawiła się lekko (prawie o 5%) sytuacja w zakresie przystosowania szkół do prowadzenia oddziałów zerowych. W roku 2010 odpowiedniej infrastruktury nie posiadało 48,39% placówek, w roku 2011 było ich 43,8%. W dalszym ciągu najgorzej sytuacja w tym zakresie przedstawia się w szkołach podstawowych funkcjonujących samodzielnie, gdzie 59,7% jest nieprzystosowana do prowadzenia zajęć dla oddziałów zerowych w warunkach odpowiednich dla dzieci w wieku przedszkolnym. 9. Intensywne działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zapewnienia uczniom dostępu do bieżącej ciepłej wody przyniosły w 2011 r. wymierne skutki. Znacznie zmalała w stosunku do roku poprzedniego liczba placówek (o prawie 50%) w których brakowało takiego dostępu. Wydane zostały decyzje administracyjne nakazujące zapewnienie dostępu do ciepłej wody w sanitariatach dla uczniów, a zadaniem na kolejny rok jest wyegzekwowanie obowiązków zawartych w tych decyzjach i doprowadzenie ciepłej wody we wszystkich placówkach województwa mazowieckiego. 10. Zakres remontów generalnych oraz remontów i modernizacji bloków sportowych i modernizacji bloków żywieniowych był ilościowo mniejszy niż w roku Częstsze, niż w roku 2010 były natomiast remonty związane z doprowadzeniem bieżącej ciepłej wody do placówek oraz modernizacje placów zabaw w ramach programu Radosna Szkoła. 59

60 OCENA STANU SANITARNEGO NA MAZOWSZU W 2011 ROKU W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI OŚWIATOWO - ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA Działalność Pionu Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia oparta jest na realizacji zadań określonych w art. 6 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej i odnosi się głównie do: 1) inicjowania i wytyczania kierunków przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania zasad higieny i racjonalnego żywienia, metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy, 2) aktywizowania i motywowania społeczeństwa do działań na rzecz własnego zdrowia, 3) udzielania porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi, 4) prowadzenia diagnozy zagrożeń zdrowotnych różnych grup społecznych, 5) prowadzenia ewaluacji programów i działań realizowanych w środowisku lokalnym, ze szczególnym uwzględnieniem placówek nauczania i wychowania, 6) podejmowania wielosektorowej i wielopłaszczyznowej współpracy w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Sposób realizacji zadań Pionu zgodny jest z polityką jakości Państwowej Inspekcji Sanitarnej na Mazowszu, a kierunki podejmowanych działań wynikają z: zaleceń Głównego Inspektoratu Sanitarnego, zaleceń Ministerstwa Zdrowia, propozycji Światowej Organizacji Zdrowia oraz Komisji Europejskiej, porozumień zawartych z partnerami realizowanych przedsięwzięć, a także z sytuacji epidemiologicznej i bieżących potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Pion Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia podejmuje zadania, których podstawowym celem jest ochrona zdrowia ludzkiego oraz kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych poprzez realizację programów edukacyjnych adresowanych do różnych grup wiekowych, działania informacyjne skierowane do ogółu społeczeństwa oraz poprzez organizację bezpłatnych szkoleń, konferencji i narad dla przedstawicieli różnych grup społecznych i zawodowych. 60

61 PROGRAMY OGÓLNOPOLSKIE inicjowane przez Główny Inspektorat Sanitarny: Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu (POZNPT) Trzymaj Formę! Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata Stop! HCV PROGRAM OGRANICZANIA ZDROWOTNYCH NASTĘPSTW PALENIA TYTONIU Program ma charakter wielozadaniowy. W jego ramach realizowane są następujące elementy: Programy 1. Czyste Powietrze Wokół Nas 2. Nie pal przy mnie proszę 3. Znajdź właściwe rozwiązanie Akcje i kampanie 1. Światowy Dzień bez Tytoniu obchodzony 31 maja, w trakcie którego poruszano zapisy Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (FCTC) oraz narażenie dzieci na bierne palnie przez ich rodziców i opiekunów. 2. Światowy Dzień Rzucania Palenia (trzeci czwartek listopada) - w ramach którego dodatkowo w dniach 15 listopada - 15 grudnia prowadzona była kampania medialna Miasta wolne od dymu, podczas której publikowane były spoty telewizyjne i radiowe. 61

62 Comiesięczny monitoring dotyczący sytuacji w zakresie realizacji ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. CZYSTE POWIETRZE WOKÓŁ NAS Adresaci programu: dzieci w wieku 5-6 lat, uczęszczające do przedszkoli/ oddziałów przedszkolnych, rodzice i opiekunowie Zasięg programu na terenie woj. mazowieckiego: 310 przedszkoli i 615 oddziałów przedszkolnych (35,38 %) NIE PAL PRZY MNIE PROSZĘ Adresaci programu: program edukacji antytytoniowej dla uczniów klas I III szkół podstawowych Zasięg programu na terenie woj. mazowieckiego: 402 szkoły podstawowe (24,6%) (ponad dwukrotnie ` więcej niż w edycji pilotażowej) ZNAJDŹ WŁAŚCIWE ROZWIĄZANIE Adresaci programu: uczniowie starszych klas szkół podstawowych i gimnazjalnych Zasięg programu na terenie woj. mazowieckiego: 316 Szkół Podstawowych, co stanowi 19,3 % wszystkich SP na terenie woj. mazowieckiego (prawie trzykrotnie więcej niż w edycji pilotażowej) 200 Szkół Gimnazjalnych, co stanowi 21,9 % wszystkich gimnazjów na terenie woj. mazowieckiego (prawie dwukrotnie więcej niż w edycji pilotażowej ); Przedszkola Odziały Przedszkolne 1635 Szkoły podstaw ow e Szkoły Podstaw ow e Gimnazja Placów ki w programie Placów ki na terenie w oj. Placów ki w programie Placów ki na terenie w oj. mazow. Placów ki w programie Placów ki na terenie w oj. maz. TRZYMAJ FORMĘ! Program Trzymaj formę" współorganizowany jest przez Główny Inspektorat Sanitarny oraz Polską Federację Producentów Żywności Związek Pracodawców w ramach realizacji strategii WHO dotyczącej diety, aktywności fizycznej i zdrowia. Adresaci programu: uczniowie szkół gimnazjalnych (I-III), szkół podstawowych (V-VI), rodzice i opiekunowie Placówki w programie Podstawówki i Gimnazja łącznie Szkoły Podstaw ow e i Gimnazja 62

63 Zasięg programu na terenie woj. mazowieckiego: 804 placówki oświatowo wychowawcze (szkoły podstawowe i gimnazja łącznie), co stanowi 33,4% ogólnej liczby szkół tego typu w woj. mazowieckim /2404/. Procent szkół biorących udział w programie utrzymuje się od 2 lat na stałym poziomie. Ciekawe wydarzenia: W trakcie V edycji programu przeprowadzony został Konkurs na projekt edukacyjny promujący aktywne uczestnictwo rodziców w realizacji programu edukacyjnego pt. Trzymaj Formę! w roku szkolnym 2010/2011. W województwie mazowieckim zgłosiło się do niego 14 szkół: 6 szkół podstawowych, 6 szkół gimnazjalnych i 2 Zespoły Szkół. Laureatem konkursu został Zespół Szkół w Łęgu Probostwie (powiat płocki). Dyrektorem Szkoły jest Pani Mirosława Zgódka - Wiśniewska a szkolnym koordynatorem programu Pani Elżbieta Dworakowska. Hasło zwycięskiego projektu to Zdrowe czy niezdrowe oto jest pytanie. Z Trzymaj Formę w Łęgu odpowiemy na nie. PSSE Kozienice - w dniu 7 maja 2011 r. odbył się Rajd wiosenny szlakami Puszczy Kozienickiej zorganizowany przez Ogród Jordanowski przy współudziale pracowników OZ i PZ dla dzieci, młodzieży i społeczności miasta. Imprezie towarzyszyła TV lokalna. W trakcie imprezy prowadzono ćwiczenia gimnastyczne, marsz przy pomocy kijków treningowych Nordic Walking, poradnictwo i edukację oraz konkurs wiedzy nt. zdrowego stylu życia. PSSE Otwock podsumowaniem programu na poziomie powiatowym był IV powiatowy rajd rowerowy zorganizowany przez koordynatora powiatowego pod hasłem Po zdrowie do otwockich lasów. Zorganizowany został we współpracy z Mazowieckim Zespołem Parków Krajobrazowych w Otwocku. W rajdzie biorą udział uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych realizujących program Trzymaj Formę! w powiecie. PSSE Nowy Dwór Mazowiecki - koordynator powiatowy nawiązał współpracę z NZOZ Nasza Przychodnia, w ramach której lekarz pediatra Alicja Nojszewska-Rydlińska szkoliła koordynatorów szkolnych i intendentki z zakresu prawidłowego odżywiania dzieci i młodzieży. Ponadto we współpracy z Poradnią Centrum Odchudzania i Odżywiania przy NZOZ Życie w Nowym Dworze Mazowieckim przeprowadzona została akcja edukacyjna wśród nauczycieli i rodziców, mająca na celu wskazanie najczęstszych błędów w odżywianiu. W akcji udział wzięło 2000 osób. Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV W roku 2011 informacja i edukacja w zakresie profilaktyki HIV/AIDS realizowana była w oparciu o Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata Dodatkowym wzmocnieniem były odchody Światowego Dnia Walki z AIDS oraz działania w zakresie kampanii społecznej Zrób test na HIV. Starania podejmowane przez pracowników oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia miały na celu ograniczanie rozprzestrzeniania się zakażeń HIV oraz zapewnienie odpowiedniego dostępu do 63

64 informacji, edukacji i usług w zakresie profilaktyki HIV/AIDS, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki testowania w kierunku HIV. Działania podjęte w ramach profilaktyki HIV/AIDS na terenie województwa mazowieckiego objęły swoim zasięgiem: 378 placówek szkolno wychowawczych, co stanowi 25,8% z ogólnej liczby szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na terenie województwa, 206 zakładów opieki zdrowotnej, co stanowi 26% ogólnej liczby tych placówek na Mazowszu. Ciekawe wydarzenia: Przegląd Sztuk Teatralnych pt. Wiedza, profilaktyka, tolerancja a HIV zorganizowany przez PSSE w Garwolinie. W wydarzeniu brało udział łącznie ok. 167 osób, w tym 30 osób (4 zespoły) rywalizowało o zwycięstwo w Przeglądzie. Przegląd Sztuk Teatralnych ma za zadanie diagnozować poziom wiedzy na temat zakażeń wirusem HIV i choroby AIDS wśród młodzieży oraz aktualizować ich wiedzę w tym obszarze. Wydarzenie cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem i wsparciem władz lokalnych oraz mediów. Przegląd to przykład działania nacelowanego na bezpośrednią aktywizację młodzieży oraz na wyposażenie jej w wiedzę dotyczącą HIV/AIDS. Wojewódzki Konkurs na plakat promujący profilaktykę HIV pod hasłem: HIV - włącz wiedzę, wyłącz stereotypy zorganizowane przez WSSE w Warszawie. Konkurs skierowany był do młodzieży szkół ponadgimnazjalnych. Projekt miał na celu uświadomienie młodym ludziom zagrożeń związanych z HIV/AIDS, promowanie postaw odpowiedzialności za własne życie oraz szacunku wobec siebie i innych. Swoje prace zgłosiło 41 osób z 19 powiatów województwa mazowieckiego. Nagrodzone prace I miejsce II miejsce III miejsce Zdobycie rzetelnej wiedzy nt. HIV/AIDS podczas prac nad sztuką teatralną oraz plakatem konkursowym stało się elementem edukacji w zakresie profilaktyki prozdrowotnej, szczególnie w obliczu statystyk dotyczących zakażeń HIV. 64

65 Dane wskazują, że zakażenia HIV w Polsce (podobnie, jak na całym świecie), dotyczą w dużej mierze osób młodych - 7% wszystkich zakażeń wykryto u osób poniżej 20. roku życia, zaś 47% wszystkich zakażeń HIV dotknęło osoby między 20. a 29. rokiem życia. Statystyki te stanowią wyzwanie dla działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki HIV/AIDS. Program dotyczy profilaktyki zakażeń HCV. Zainicjowany został przez GIS oraz Polską Grupę Ekspertów HCV. Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Warszawie zrealizowała w 2011 roku ogólnopolski pilotażowy program profilaktyki zakażeń HCV. STOP! HCV Cel: podniesienie wiedzy uczniów szkół ponadgimnazjalnych na temat zagrożeń wynikających z zakażeń HCV (Hepatitis C Virus), sposobów zapobiegania im oraz świadomości społecznej w zakresie infekcji wywołanych przez wirus zapalenia wątroby typu C. Do realizacji pilotażu zaproszonych zostało 40 szkół ponadgimnazjalnych w województwie mazowieckim. W zajęciach edukacyjnych poświęconych zakażeniom i profilaktyce HCV udział wzięło 1376 uczniów. Analiza ankiet przeprowadzonych przed uczestnictwem młodzieży w zajęciach edukacyjnych wykazała wysoki poziom wiedzy na temat HCV wśród uczniów (68% poprawnych odpowiedzi), który jeszcze wzrósł po przeprowadzeniu lekcji do imponującego poziomu 94% poprawnych odpowiedzi w skali całego województwa. Zaproponowane treści programowe zostały pozytywnie odebrane zarówno przez nauczycieli, jak i przez uczniów, którzy wykazali bardzo duże zainteresowanie powyższą tematyką. Wszystkie szkoły realizujące pilotażową edycję wyraziły chęć kontynuacji programu i rozszerzenie grupy odbiorców o wszystkie roczniki i klasy. PROGRAMY WOJEWÓDZKIE: Wybierz Życie Pierwszy Krok Od samobadania piersi do mammografii Program profilaktyki raka szyjki macicy Adresaci programu: uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, rodzice i opiekunowie, pacjenci korzystający z ZOZ-ów Wybierz Życie Pierwszy Krok 65

66 Zasięg programu na terenie woj. mazowieckiego: 253 szkoły ponadgimnazjalne (42%) - odsetek placówek uczestniczących w programie utrzymał się na takim samym poziomie jak w 2010 roku uczniów rodziców dyrektorów i nauczycieli Realizacja programu wizytowana była i oceniana w 117 szkołach, co stanowi 47% szkół realizujących program w województwie mazowieckim. Program, od chwili wdrożenia, czyli od 2007 roku, cieszy się niesłabnącą popularnością i w większości placówek wpisał się na stałe do Szkolnego Programu Profilaktyki. Mimo, że program realizowany jest już od kilku lat, nauczyciele nadal wykazują zainteresowanie uczestnictwem w szkoleniach dla szkolnych koordynatorów i realizatorów programu. W edycji zakończonej w 2011 roku Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Warszawie zorganizowała 3 takie szkolenia, łącznie dla 137 nowych edukatorów. Program odbierany jest pozytywnie, oceniany jako ciekawy i przydatny życiowo. Zwraca uwagę na odpowiedzialne zachowania, potrzebę rozmów z bliskimi osobami na tematy związane ze zdrowiem, oraz konieczność regularnych badań profilaktycznych. Z oceny działań programowych wynika, że niemal wszyscy rodzice i nauczyciele uznali program za bardzo potrzebny. Podobnie było wśród uczniów. Ponadto edukatorzy wysoko ocenili jakość i przydatność materiałów dydaktycznych. Od samobadania piersi do mammografii Jak pokazuje analiza danych ilościowych działania w kierunku profilaktyki raka piersi cieszą się niesłabnącą popularnością. Temat jest już znany i zakorzenił się w świadomości społeczeństwa. Sprzyjają temu akcje i kampanie medialne prowadzone zarówno na skalę lokalną, jak i ogólnopolską. Kampania edukacyjna prowadzona jest w województwie mazowieckim od 2006 roku jako wzmocnienie działań w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Adresaci programu: uczniowie szkół gimnazjalnych ponadgimnazjalnych, rodzice i opiekunowie, Odbiorcy programu: 210 szkół ponadgimnazjalnych oraz 54 gimnazja Edukacją objęto: uczniów rodziców nauczycieli i pedagogów Liczba placówek z roku na rok nieznacznie maleje, co może być podyktowane coraz mniejszymi nakładami materiałów edukacyjnych przekazywanych przez partnerów programu. 66

67 Realizacja działań programowych była oceniana w 95 szkołach ponadgimnazjalnych, co stanowi 45% w stosunku do szkół realizujących program w 2011 roku. Największe zainteresowanie wśród uczniów wzbudzają ćwiczenia z wykorzystaniem fantomu piersi. Wciąż jednak dużym problemem jest ograniczony dostęp szkół do fantomów, ze względu na jego wysoką cenę. Zarówno realizatorzy, jak i koordynatorzy programu wyrażają chęć kontynuacji działań programowych w kolejnych latach, ponieważ omawiana tematyka cieszy się zainteresowaniem odbiorców, a jednocześnie stanowi bardzo ważny element kształtowania postaw prozdrowotnych. PROGRAMY POWIATOWE/ LOKALNE realizowane w województwie mazowieckim to m. in.: Pierwszy Dzwonek Kleszcz mały czy duży nic dobrego nie wróży Powiedz nie trądzikowi oraz inne lokalne (np. Radosny Uśmiech Radosna Przyszłość, Różowa Wstążeczka, Program Profilaktyki Próchnicy Zębów w Przedszkolach, Porozmawiajmy o AIDS) Pierwszy dzwonek Program edukacyjny realizowany w ramach Ogólnopolskiej Kampanii Profilaktyki Zakażeń Meningokokowych Nie! Dla meningokoków Adresaci programu: Uczniowie klas IV VI szkół podstawowych Uczniowie szkół gimnazjalnych Uczniowie klas I II szkół ponadgimnazjalnych Nauczyciele i wychowawcy Rodzice i opiekunowie Zasięg programu: 30 powiatów (co stanowi 78,84 % powiatów woj. maz.) 284 szkoły podstawowe ( co stanowi 17,37 % szkół tego typu w woj. maz.) 151 szkół gimnazjalnych ( co stanowi 16,59 % szkół tego typu w woj. maz.) 72 szkoły ponadgimnazjalne ( co stanowi 12,99 % szkół ponadgimnazjalnych na terenie woj. maz.) Edukacją objętych zostało: uczniów szkół podstawowych, uczniów szkół gimnazjalnych i uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Ponadto rodziców, nauczycieli i 949 innych odbiorców. Ciekawe wydarzenia: PSSE Ostrołęka: Uczennica I LO przeprowadziła szeroką akcje prozdrowotną Pomóż sobie swoją wiedzą dotyczącą zakażeń meningokokowych w ramach Ogólnopolskiej Olimpiady Zdrowego Stylu Życia. 67

68 KLESZCZ MAŁY CZY DUŻY NIC DOBREGO NIE WRÓŻY Program edukacyjny dotyczący zapobiegania chorobom przenoszonym przez kleszcze. Cel główny programu : zmniejszenie liczby zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze na człowieka. Cele szczegółowe: wyedukowanie młodzieży szkół gimnazjalnych w zakresie profilaktyki chorób wywoływanych przez kleszcze, zaktywizowanie środowisk szkolnych (nauczyciele, pracownicy medyczni) do działań edukacyjnych dotyczących wyżej wymienionych chorób, promowanie skutecznych metod profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu (szczepienia profilaktyczne) oraz boreliozy (stosowanie repelentów, odpowiedniego ubioru, etc) Grupa docelowa: młodzież szkół gimnazjalnych, rodzice i nauczyciele Zasięg programu: 27 powiatów województwa mazowieckiego Liczba szkół gimnazjalnych biorących udział w programie 165, co stanowi 23,7% szkół gimnazjalnych z terenu powiatów biorących udział w programie, Ogólna liczba uczniów biorących udział w programie: , w tym: 1. uczniów klas I: uczniów klas II: uczniów klas III: Program zapewnił dostarczenie młodzieży rzetelnej wiedzy na temat chorób odkleszczowych i ich profilaktyki, które nie są uwzględnione w żadnym innym profilaktycznym programie realizowanym przez szkoły. POWIEDZ NIE TRĄDZIKOWI Program zainicjowany przez Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, dotyczący: uświadomienia problemu trądziku nie jako dolegliwości wieku dojrzewania, które wcześniej czy później minie tylko jako choroby, uświadomienia, iż trądzik nieprawidłowo leczony, może mieć długotrwały przebieg lub może prowadzić do nieodwracalnych zmian skórnych. Cele programu: zwiększenie świadomości uczniów, że trądzik jest chorobą, którą należy i można leczyć, kształtowanie nawyku korzystania z konsultacji dermatologa i wizyt u kosmetyczki, poprawienie umiejętności w zakresie pielęgnacji skóry, 68