I. HISTORIA TWIERDZY 9

Transkrypt

1 Spis treści 3 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI...3 SŁOWNICZEK FORTYFIKACYJNY...5 WSTĘP...6 MODLIN: O KROK OD WARSZAWY...7 I. HISTORIA TWIERDZY 9 OKRES NAPOLEOŃSKI OKRES KRÓLESTWA OKRES ROSYJSKI OKRES MIĘDZYWOJENNY WRZESIEŃ LATA POWOJENNE...56 II. FORTYFIKACJE TWIERDZY 59 FORTYFIKACJE NAPOLEOŃSKIE WAŁ OBWODU WEWNĘTRZNEGO BRAMA PÓŁNOCY KORONY BASTIONOWE OBWODU ZEWNĘTRZNEGO REDUTA NAPOLEONA...64 FORTYFIKACJE ROSYJSKIE 67 RDZEŃ TWIERDZY BRAMA OSTROŁĘCKA SPICHLERZ JANA JAKUBA GAYA CYTADELA TWIERDZY WIEŻA WODNA BRAMA PONIATOWSKIEGO BRAMA DĄBROWSKIEGO DZIAŁOBITNIA DEHNA ELEWATOR, MŁYN, PIEKARNIA PROCHOWNIE OBWODU WEWNĘTRZNEGO PROCHOWNIE OBWODU ZEWNĘTRZNEGO WAŁ GŁÓWNY TWIERDZY I MUR CARNOTA CARSKIE BLOKI OFICERSKIE I PODOFICERSKIE KASYNO OFICERSKIE ŁAŹNIA I PRALNIA LUNETY FRONTÓW KSIĘCIA WARSZAWSKIEGO I ŚW. JERZEGO FORT SCHILDERA I FORT OSTROŁĘCKI PRZEDMOŚCIE KAZUŃSKIE FORT I BASZTA ŚW. MICHAŁA...95 FORTY TWIERDZY MODLIN 97 PIERWSZA LINIA FORTÓW FORT I ZAKROCZYM FORT II KOSEWO FORT III POMIECHÓWEK FORT IV JANÓWEK FORT V DĘBINA FORT VI MAŁOCICE FORT VII CYBULICE FORT VIII GROCHALE PROCHOWNIE PIERWSZEJ LINII FORTÓW DRUGA LINIA FORTÓW FORT IX GROCHALE FORT X HENRYSIN FORT XI STRUBINY FORT XII JANOWO FORT XIII BŁOGOSŁAWIE...119

2 4 Spis treści SPIS TREŚCI 37. DZIEŁA FORTECZNE D-1 DO D FORT XIV GOŁAWICE (GRUPA FORTOWA) FORT XIVA TORUŃ FORT XV I XVB (GRUPA FORTOWA CARSKI DAR) FORT XVI POMIECHÓWEK DZIEŁA FORTECZNE 7 I TUNEL FORTECZNY GRUPA FORTOWA JANÓWEK (FORT IV, D-9 I FORT XVII) DZIEŁO FORTECZNE FORT XVIII BOŻA WOLA FORTYFIKACJE II RP PIĘĆ LEKKICH SCHRONÓW BOJOWYCH CKM Z 1939 R SCHRON EKSPERYMENRTALNY W GRUPIE FORTOWEJ CARSKI DAR III. MODLIŃSKIE CMENTARZE 136 CMENTARZ FORTECZNY W MODLINIE CMENTARZ FORTECZNY PRAWOSŁAWNY IV. MODLIŃSKIE POMNIKI 143 V. MODLIŃSKIE OSOBLIWOŚCI 145 MODLIŃSKIE CERKWIE LOSY POMNIKA KSIĘCIA PONIATOWSKIEGO TUNEL POD WISŁĄ BIAŁA NIEDŹWIEDZICA SKARB NA DNIE WISŁY KAPLICZKA NAD WISŁĄ NUMERACJA OBIEKTÓW VI. ZNANE POSTACI W TWIERDZY 151 CESARZE WIELCY WODZOWIE KRÓLOWIE I NAMIESTNICY INNE WAŻNE POSTACI HISTORYCZNE VII. PRZYKŁADOWE TRASY ZWIEDZANIA 165 SZLAK CZERWONY SZLAK NIEBIESKI SZLAK ZIELONY SZLAKI ŁĄCZNIKOWE CZARNE I ŻÓŁTE JAK UMÓWIĆ SIĘ Z PRZEWODNIKIEM 175 BIBLIOGRAFIA 176

3 Historia wrzesień pakach zakopywano sztandary i wszelkie dokumenty (w wybranych i oznaczonych miejscach). Wkraczającym do twierdzy Niemcom ukazały się obrazy pełne grozy, zniszczenia i nędzy. Cytadela przedstawiała dymiący stos gruzów. Metrowej grubości mury budynków koszarowych i kazamat były rozwalone i wypalone. Najgorzej wyglądało skrzydło szpitalne. Bezładnie porzucone stosy trupów i rannych, z których 1/3 już nie żyła. Pośród nich metrowe kupy ludzkiego kału. Izby i korytarze pełne trupów i rannych. Ranni, których liczba sięgała 3000, byli w stanie budzącym litość. Między nimi 5 lekarzy u kresu sił (M. Standziak, Obrona Twierdzy Modlin w 1939 r.). Warto w tym miejscu dodać, że kapelanem twierdzy był wtedy ksiądz Jan Zieja (z 84. Pułku Strzelców Poleskich wchodzącego w skład 30. DP). Miał pod swoją opieką kilka tysięcy rannych i umierających. Ranni żołnierze zostali, zgodnie z warunkami kapitulacji, przewiezieni przez Niemców do szpitali wojskowych i cywilnych. Po południu kolumny samochodów z polskimi żołnierzami opuszczały pod niemiecką eskortą modlińskie fortyfikacje. Kierowały się w stronę Działdowa, gdzie znajdował się pierwszy obóz jeniecki. W dowód uznania dla postawy wojsk polskich Niemcy pozwolili oficerom zachować szable. W obronie twierdzy poległo 1300 oficerów i żołnierzy, 4500 zostało rannych. Większość poległych, pochowanych w fosie twierdzy, została po wojnie ekshumowana i pochowana na Powązkach (45 oficerów i podchorążych, 665 szeregowych). Na cmentarzu fortecznym znajduje tylko około 118 grobów obrońców twierdzy z 1939 r. Pozostali spoczywają na cmentarzach w Nowym Dworze, Zakroczymiu, Pomiechówku, Łomnej, 68. Zwycięzcy oglądają zdobyte obiekty twierdzy. 67. Niemieccy żołnierze w bramie jednego z fortów. Lesznie, Zaborowie. Wiele pojedynczych grobów znajduje się na cmentarzach całego Mazowsza (np. w Jeżewie pod Sierpcem, 90 km od twierdzy). W dalszej fazie wojny twierdza nie odegrała znaczącej roli. Pełniła jedynie jeszcze w 1944 r. niechlubną rolę obozu przejściowego dla warszawiaków (Fort I) i miejsca kaźni tysięcy Polaków (Fort III).

4 80 Fortyfikacje okres rosyjski 11. DZIAŁOBITNIA DEHNA Lata budowy: Pozycja GPS: N E Konstrukcja: ceglana Dostęp: Stan zachowania: bardzo dobry Jeden z najpiękniejszych i najbardziej okazałych obiektów w twierdzy. Przez Rosjan zwany był Dehnowską Basztą. Oczywiście na cześć głównego inżyniera rosyjskiej przebudowy twierdzy gen. Iwana Dehna. Działobitnia zbudowana jest na wzgórzu, dziś otoczonym blokami mieszkalnymi. Znajduje się dokładnie na osi pierwszego bastionu napoleońskiego wału. Razem z działobitnią elewatorem osłaniają rdzeń twierdzy od strony zachodniej. Działobitnia zbudowana jest na planie litery U. Ma 52 osie artyleryjskie. W części frontowej trzykondygnacyjna, po bokach ma dwie kondygnacje. Otoczona jest suchą fosą z murowaną obiekt prywatny, wstęp za zgodą właścicieli 104. Działobitnia Dehna widok od strony dziedzińca.

5 104 Fortyfikacje okres rosyjski 25. FORT III POMIECHÓWEK galeria przeciwskarpowa schron pogotowia tradytor mur Carnota pomnik ofiar p obozu koncentracyjnego Lata budowy: Pozycja GPS: N E Konstrukcja: ceglana i betonowa Dostęp: Stan zachowania: bardzo dobry wstęp tylko z przewodnikiem (kontakty na str. 175), bilet wstępu 3 zł/os Wejście do koszar szyjowych. ogrodzenie dawnego obozu koncentracyjnego kaponiera szyjowa koszary szyjowe schrony schron pogotowia tradytor Kolejny z fortów, który trzeba koniecznie zobaczyć zwiedzać go można z przewodnikiem (patrz: ramka). Zbudowany równolegle z pierwszymi dwoma. Bardzo dobrze zachowany. Różni się narysem od sąsiednich. Ma kształt trapezu. Wyposażony jest standartowo w ceglane koszary szyjowe 17-komorowe, przykryte ziemią. Ma cztery dziedzińce wewnętrzne, przedzielone krytymi ziemią kazamatami. Na dziedzińcach jest w sumie 5 zespołów kazamat ceglanych, wzmacnianych betonem. Dziedzińce osłonięte wałem. Fosa broniona w szyi murem Carnota jedynym zachowanym w modlińskich fortach. Dostępu do szyi fortu i koszar broni połączona z murem kaponiera szyjowa (w Forcie II identyczna kaponiera jest budynkiem wolno stojącym). Przeciwskarpa głębokiej fosy jest betonowa na całej długości barków i czół. W przeciwskarpie dwie kaponiery barkowe i jedna czołowa z przelotnią.

6 122 Fortyfikacje okres rosyjski tradytory. Fosa broniona betonową kaponierą przeciwskarpową. W stronę rzeki wysunięte było mniejsze dzieło z zachowaną jedną kazamatą w wale z przelotnią. Dziś cała grupa fortowa jest przedzielona kilkudziesięcioma działkami rekreacyjnymi, które całkowicie zniekształcają wygląd for- nawale, a dziś poddała się bez walki działkowiczom. tyfikacji. Nie jesteśmy nawet w stanie odtworzyć jego kształtu. Altanki i domki utrudniają ocenę skali umocnień. Spacerując alejkami między działkami, możemy zobaczyć fragmenty betonowych schronów, wejść do potern itp. Nie jest on niestety udostępniony do zwiedzania (działkowicze potrafią wręcz uwięzić turystów na terenie działek, zamykając bramę). 39. FORT XIVa TORUŃ 166. Kaponiera przeciwskarpowa. W 1920 oparła się bolszewickiej koszary z ławą strzelecką stanowisko obserwacyjne Lata budowy: Pozycja GPS: N E Konstrukcja: betonowa Dostęp: bez ograniczeń Stan zachowania: niszczejący, zaśmiecony Betonowy fort z lat Znajduje się w polu kilkaset metrów od Goławic. Należy przy szkole w Goławicach skręcić w prawo w żużlową drogę. Po około 200 m ujrzymy w polu niewielkie wzniesienie, czyli właśnie Fort XIV. Zachował się w dobrym stanie, dostęp do niego jest swobodny. Zbudowany na planie trójkąta. Bardzo czytelny, mimo zaśmiecenia przez okolicznych mieszkańców. Poterny fortu są bezpieczne, tylko w części centralnej (częściowo wysadzonej) musimy kilka metrów przebyć

7 Znane postaci w twierdzy 157 Aleksander III Romanow ( ), car Rosji, odwiedził twierdzę Nowogieorgijewsk tylko raz w 1884 r. Wraz z żoną Marią Fiodorowną, następcą tronu Mikołajem oraz wielkimi książętami, przybył do Modlina z Warszawy pociągiem, wieczorem 10 września 1884 r. W świeżo odnowionej twierdzy przebywał kilka dni, brał udział w manewrach wojskowych w samej fortecy i jej okolicach. Następnie udał się pociągiem do Skierniewic, gdzie odbył się zjazd trzech cesarzy (Aleksandra II, Wilhelma I i Franciszka Józefa). Podczas zjazdu restytuowano na trzy lata zawarty w 1881 r. sojusz Rosji, Niemiec i Austrii Aleksander III Mikołaj II Romanow ( ), ostatni car Rosji (zamordowany wraz z rodziną przez bolszewików), Modlin odwiedził raz, w 1897 r. Podarował soborowi w Nowogieorgijewsku ikonę patrona soboru. Car w towarzystwie książąt i ministra wojny gen. Piotra Wannowskiego, zwiedzał twierdze Warszawskiego Rejonu Ufortyfikowanego: Modlin i Zegrze. Podróżował pociągiem, Koleją Nadwiślańską i nowo utworzoną przez 4. Batalion Kolejowy linią Jabłonna Zegrze Mikołaj II Wilhelm II Hohenzollern ( ), ostatni cesarz Niemiec, po zdobyciu Modlina 20 sierpnia 1915 r. Niemcy intensywnie porządkowali twierdzę na przyjazd wyjątkowego gościa. 15 września 1915 r. do Modlina przyjechał cesarz Niemiec Wilhelm II. Wraz z nim przybył także feldmarszałek Paul von Hindenburg i gen. Erich Ludendorff. Cesarz osobiście odebrał w Modlinie paradę wojskową i zwiedził jako zdobywca największą dumę rosyjskich carów twierdzę św. Jerzego Cesarz Wilhelm II w zdobytej Twierdzy Nowogieorgijewsk.

8

9