Krótki przewodnik po FORCIE IV

Transkrypt

1 Krótki przewodnik po FORCIE IV Turystyczna trasa zwiedzania FORTU IV w Toruniu Fort IV ul. Chrobrego Toruń tel./fax (056) ;

2 FORT IV Serdecznie Państwa zapraszamy do odwiedzenia Fortu IV, będącego wspaniałym przykładem architektury fortyfikacyjnej pochodzącym z drugiej połowy XIX wieku. Fort IV jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów pierścienia zewnętrznego twierdzy toruńskiej, a jednocześnie jedynym przygotowanym do zwiedzania. Dzięki załączonej na końcu mapce będą mogli Państwo zorientować się w położeniu poszczególnych miejsc w terenie. 2

3 Fort IV został wybudowany w latach wg. projektu von Biehlera. Podobnych fortów głównych na terenie II Rzeszy ( ) wybudowano około dziewięćdziesięciu. Fort był przygotowany do tzw. obrony okrężnej i zapewniał warunki bytowania dla pełnej 800 osobowej etatowej załogi przez okres do trzech miesięcy. Na swoim stanie posiadał około 30 dział średniego i ciężkiego kalibru, oraz około 8 dział rewolwerowych do obrony fosy. Należy do jednego z siedmiu prawie bliźniaczo podobnych fortów artyleryjskich - głównych zbudowanych na potrzeby Twierdzy Toruń. Stanowił jeden z głównych elementów pierścienia zewnętrznego twierdzy toruńskiej. Położony jest w odległości około trzech km od Starego Miasta. Plan rozmieszczenia dzieł Twierdzy Toruń 3

4 Miejsce skąd rozpoczynamy zwiedzanie Fortu IV to Dziedziniec wjazdowy fortu (tzw. Plac broni) obecnie służący jako parking. 1. Dziedziniec wjazdowy fortu (tzw. Plac broni). Wjazd jest najsłabszym punktem każdych umocnień i w związku z tym do jego obrony przykłada się zawsze dużą wagę. Mur otaczający dziedziniec ma od strony wewnętrznej wysoki nasyp ziemny, służący żołnierzom za miejsce, z którego stojąc mogli ostrzeliwać zbliżającego się nieprzyjaciela od strony miasta do wjazdu na teren fortu. Przed murem znajduje się wał ziemny, z którego w razie potrzeby również można było prowadzić ostrzał. W przypadku wdarcia się nieprzyjaciela na teren dziedzińca można było prowadzić jego obronę w oparciu o Schron obrony wjazdu oraz Wał piechoty umiejscowionego ponad Koszarami nasady fortu [3]. Przed laty poziom dziedzińca był niższy o około pół metra i w związku tym strzelnice Schronu obrony wjazdu (tzw. Blockhausu) umożliwiały ostrzał całego dziedzińca. 4 Dziedziniec wjazdowy (tzw. Plac broni)

5 Z Dziedzińca wjazdowego przechodzimy na most, skąd można przyjrzeć się suchej fosie wraz ze znajdującą się po jej lewej stronie w przeciwskarpie stajnią, oraz koszarom nasady fortu. 2. Fosa. Fort IV otoczony jest fosą o charakterze suchym, nad którą przerzucony jest most stały prowadzący do wnętrza fortu. Wewnątrz fosy znajduje się rów melioracyjny odprowadzający nadwyżkę wody gruntowej do Wisły. Od strony zewnętrznej fosa chroniona jest przez kratę forteczną. Ściana zewnętrzna fosy zbudowana jest z łuków próżniowych. Są to pomieszczenia o półokrągłych sklepieniach, puste w środku. Trafienie pociskiem w skraj fosy powodowało zapadnięcie się jej do środka skarpy, a nie zagruzowanie dna fosy. Widok na most i suchą fosę 5

6 Stajnia. Na lewo od mostu stałego znajduje się rampa prowadząca na dno suchej fosy, gdzie w przeciwskarpie znajduje się stajnia dla koni pociągowych (zaprzęganych do armat) i koni oficerskich z 9 boksami. Koszary nasady Fortu. Z mostu dobrze widoczne są koszary. Mają one charakter dwukondygnacyjny, zbudowane zostały symetrycznie względem bramy wejściowej. Po lewej stronie znajdują się koszary nie poddane procesowi modernizacji - strop nie został pogrubiony i pokazuje pierwotny wygląd koszar. Część środkowa jest cofnięta w głąb fortu. Powstały w ten sposób uskok tworzy kaponierę barkową ze strzelnicami, które umożliwiają obronę mostu ogniem krzyżowym, a każdą stronę fosy ogniem wzdłuż jej osi. KOSZARY NASADY FORTU izby mieszkalne załogi fortu oraz magazyny i pomieszczenia socjalne 6

7 Dalej poprzez bramę wjazdową Fortu trafiamy do poterny głównej, aby rozpocząć właściwe zwiedzanie fortu. Brama wjazdowa Fortu 7

8 3. Brama wjazdowa do Fortu. Wjazd do Fortu został zabezpieczony na trzy sposoby. Pierwszym jego elementem jest krata, którą zamykano wjazd, broniona przez dwie strzelnice. Kolejnym elementem ochrony jest wewnętrzny most zwodzony z przeciwwagami. Zamykał on szczelnie wjazd do Fortu. Zbudowany został z płyty pancernej, w której znajdują się cztery otwory strzeleckie. W miejscu dzisiejszych szklanych drzwi znajdowały się ciężkie drzwi pancerne, będące trzecim i ostatnim biernym zabezpieczeniem drogi wjazdowej do Fortu. Ponad otworem bramy widać pozostałości namalowanych w okresie międzywojennym odznak Orderu Virtuti Militari, oraz Orła w Koronie. Zaraz za nimi znajduje się poterna główna (korytarz) biegnąca przez jego całą szerokość. Drzwi z lewej i prawej strony prowadziły do części, w której zakwaterowani byli żołnierze. Schody znajdujące się po obu stronach poterny prowadzą na dolną kondygnację Fortu. Przechodząc przez most zwodzony nie wchodzimy w głąb fortu, lecz skręcamy w prawo gdzie znajduje się godna zwiedzenia Izba Pamięci z makietą Fortu IV, oraz ekspozycją przedstawiającą historię toruńskich jednostek piechoty w okresie od około1864 do 1939 roku. Po wyjściu z sali kierujemy się dalej w prawo, gdzie dochodzimy do rozgałęzienia korytarza. Na rozwidleniu po jego lewej stronie możemy zaobserwować pozostałości po studni. Po naszej prawej stronie możemy dostrzec w podłodze zamknięcie otworu w kształcie elipsy, a bezpośrednio zaś nad tym otworem w sklepieniu hak. W tym miejscu przy pomocy orczyka (rodzaj dźwigu) mocowanego do tego haka można było ustawiać lufy armatnie, składowane w niższej kondygnacji, na lawetach ( podwoziach ) tychże armat. Pomieszczenie znajdujące się za otworami okiennymi z kratami było wykorzystywane jako magazyn. Kierując się dalej w głąb, aż do zakrętu możemy podziwiać malunek ścienny z czasów stacjonowania na Forcie żołnierzy Kaisera. 8

9 Pruski Orzeł z Żelaznym Krzyżem Następnie powracamy do poterny głównej i kierując się prosto, aż do skrzyżowania korytarzy [4], gdzie skręcając w prawo wchodzimy przez jedyne drzwi w ścianie do dawnej prochowni. 4. Poterna Główna to główny ciąg komunikacyjny fortu. Pozwalała na bezpieczne przemieszczanie ludzi i sprzętu wewnątrz fortu, zabezpieczona przed ostrzałem cztero metrowej grubości stropem i ośmiometrową warstwą ziemi. Drzwi po lewej i po prawej stronie zaraz przy wejściu prowadzą do koszar i magazynów. 9

10 Poterna Główna 5. Prochownia. Magazyn o osłabionej konstrukcji ochronnej przeznaczony do przechowywania prochu czarnego. W razie jakiegokolwiek wybuchu wewnątrz prochowni, zawała się ona absorbując energię wybuchu i nie dopuszczając w ten sposób do zniszczenia całego fortu. W ścianie naprzeciw drzwi wejściowych znajdują się dwa okienka, gdzie za szybą umieszczano lampy naftowe oświetlające pomieszczenie, dzięki czemu nie wchodziło się do prochowni z żadnym otwartym źródłem ognia. 10

11 Prochownia lewa Wychodząc z prochowni kierujemy się w prawo i wychodzimy na majdan prawy. 11

12 6. Majdan jest jednym z dwóch symetrycznych dziedzińców fortu. Tutaj wyprzęgano konie ciągnące armaty i dalej po rampie wciągano je na pozycje bojowe przy pomocy lin. Wyjście na majdan zostało częściowo zamurowane po wyprowadzeniu większości artylerii na baterie skrzydłowe. Prawy majdan Fortu Pokonujemy całość majdany (ok. 30m) i wchodzimy dalej śmiało do długiego, ciemnego korytarza (poterny) prowadzącego do kaponiery barkowej. 7. Kaponiera barkowa prawa Dzieło fortyfikacyjne na dnie fosy służący do obrony wnętrza fosy. Zachowały się pancernych elementy zasuw strzelnic. Pod sufitem możemy dostrzec otwór wentylacyjny. 12

13 Widok przez strzelnicę z prawej kaponiery barkowej Po obejrzeniu pomieszczeń kaponiery skręcamy w lewo, aby obejrzeć podstawę wału z murem Carnota i Latryną. 13

14 Przekrój przez kaponierę barkową Mur Carnota. Wał niski od dna fosy odgrodzony jest wolnostojącym murem ze strzelnicami, który uniemożliwiał przedostanie się bezpośrednio z fosy na koronę wału. Przy wyjściu z kaponiery barkowej możemy podziwiać ładnie zachowaną latrynę. 8. Latryna ta, zwana była wojenną, ponieważ używana miała być tylko w okresie wojny. Normalnie używane były toalety wozy konne, czyli XIX wieczny odpowiednik dzisiejszych toi toi. Wracając z powrotem do kaponiery przechodzimy obok wejścia do poterny, którą weszliśmy z dziedzińca i kierując się dalej schodami do góry wchodzimy na wał niski piechoty. Wejście do latryny i kaponiery barkowej 14

15 9. Wał niski piechoty Z kaponiery na wał średni piechoty prowadzą schody na umocnione stanowiska piechoty broniące bezpośredniego przedpola fortu. Mamy stąd świetny punkt widokowy na stok bojowy Fortu. Stok bojowy Z wału niskiego piechoty doskonale można zaobserwować delikatnie wznoszący się stok bojowy fortu, który został tak usypany, aby z większej odległości pełnił rolę maskującą fortu, który wznosi się jedynie na wysokość 8 metrów ponad poziom powierzchni ziemi z daleka robiąc wrażenie niewielkiego pagórka. Bliższe załamanie stoku osłania drogę krytą wykorzystywaną przez załogę fortu, natomiast kolejne załamanie ukrywało przed nieprzyjacielem linie zasieków. Z wału niskiego piechoty wspinamy się po stopniach na koronę wału, gdzie można obejrzeć stanowiska przygotowane dla artylerii Fortu. 15

16 Stanowisko artylerii Od strony majdanu widoczne jest jedno ze stanowisk dla artylerii głównej fortu pozwalające na ostrzał dalekiego przedpola fortu przy jednoczesnym częściowej ochronie obsługi przed odłamkami wałem ziemi, który jak widać otacza pozycję z trzech stron. Dalej koroną (szczytem) wału idziemy, aż do pancernej kopuły, czyli stanowiska obserwacyjnego piechoty. Stanowisko bojowe artylerii ma koronie fortu 10. Stanowisko obserwacyjne piechoty. Ruchoma pancerna kopuła ochraniała oficera obserwującego przedpole fortu stalą pancerną o grubości 30 mm i mimo swojej wagi 200 kg nadal swobodnie się obraca. 16

17 Punkt obserwacyjny piechoty Nieco dalej, idąc nadal koroną natrafimy na stanowisko dowodzenia artylerią Fortu, które umieszczone jest centralnie na osi Fortu. 17

18 11. Stanowisko obserwacyjne artylerii (główny tradytor artyleryjski) Tutaj znajdował się punkt dowodzenia całą artylerią fortu. Stanowisko jest doskonale chronione pancerzem, którego grubość dochodzi do ok. 300 mm i waży ok. 55 ton. Punkt obserwacyjny artylerii 18

19 Poruszając się dalej po koronie fortu dojdziemy do stanowisk artylerii i pomiędzy nimi trafimy na dobrze zachowaną remizę artyleryjską. 12. Remiza Artyleryjska Remiza jest garażem na armaty i miejscem ukrycia się dla obsługi przed ostrzałem artyleryjskim wroga. Po obu stronach wejścia do głównej komory garażowej znajdują się podręczne magazyny amunicji zamykane, podobnie jak remiza, pancernymi drzwiami. Remiza artyleryjska 19

20 Armaty z okresu II wojny światowej ustawione są na miejscu historycznych pozycji artylerii fortecznej. Wracając drogą ukrytą za koroną wału dotrzemy do wejścia do punktu obserwacyjnego artylerii. Moździerz 120 mm Stanowisko obserwacyjne artylerii wnętrze. Stanowisko to jest najważniejszą częścią całego Fortu, to tu oficerowie artylerii obserwowali przedpole i stąd podawano koordynaty celownicze do strzelań dla kanonierów obsługujących armaty na stanowiskach bojowych. Główne wejście do niego prowadzi z pomieszczenia sztabowego znajdującego się na poziomie poterny głównej, a dodatkowe wejście umiejscowiono w dawnej remizie na poziomie szczytu wału. Następnie, po wyjściu na zewnątrz idąc dalej tą drogą dotrzemy do wejścia do stanowiska obserwacyjnego piechoty. Dorośli zachowując szczególną ostrożność mogą wspiąć się na miejsce obserwatora. 20

21 Stanowisko obserwacyjne piechoty wnętrze. Dwie z remiz artyleryjskich przebudowano na schrony pogotowia wraz z pancernymi stanowiskami obserwacyjnymi. Dostęp do stanowiska znajduje się zarówno z poziomu wału przez dawną remizę, jak i z prawego majdanu schodami wewnątrz czoła Fortu. Po wyjściu na zewnątrz wspinamy się na koronę wału i schodzimy w dół schodkami na centralnie umieszczony wał niski piechoty. Wnętrze punktu obserwacyjnego piechoty Wał niski piechoty Tutaj znajdowały się stanowiska piechoty służące do obrony bezpośredniego przedpola Fortu. Murowanym zejściem udajemy się do wnętrza czoła Fortu. 21

22 Czoło fortu z murem Carnota Obecny wygląd jest wynikiem przebudowy z lat osiemdziesiątych XIX wieku. Liczne galerie strzeleckie uzupełniają obronę dna fosy prowadzoną z kojca, oraz bronią wejścia z dna fosy do wnętrza kojca. Przekrój przez czoło fortu Widok na Kojec bojowy w zakolu przeciwskarpy Kojec bojowy służył do ochrony czoła Fortu i dna fosy ogniem działek rewolwerowych i broni piechoty. Powstał w wyniku przebudowy fortu w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Przekrój przez Kojec bojowy 22

23 Następnie udajemy się ponownie na majdan [6], skąd wchodzimy do Fortu i kierując się korytarzem, dochodzimy do poterny głównej [4] i wychodzimy na zewnątrz obiektu [1]. Prosimy o zachowanie szczególnej ostrożności podczas zwiedzania obiektu i poruszanie się zgodnie ze wskazówkami przewodnika. 23