Szanowni Państwo, Z wyrazami szacunku. Lubelski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie dr n. med. Janusz Słodziński

Transkrypt

1 Szanowni Państwo, Oddaję do Państwa rąk raport o stanie sanitarnym i sytuacji epidemiologicznej województwa lubelskiego w 2009 roku. Państwowa Inspekcja Sanitarna jest instytucją powołaną do ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Na obszarze województwa lubelskiego zadania te realizuje Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Lublinie oraz powiatowe i graniczne stacje sanitarno-epidemiologiczne poprzez pełnienie zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego, a także działalność oświatowo-zdrowotną oraz laboratoryjną. W jednostkach Państwowej Inspekcji Sanitarnej z obszaru województwa lubelskiego zatrudnione są osoby posiadające wysokie kwalifikacje oraz specjalistyczną wiedzę z zakresu ochrony zdrowia, profilaktyki zdrowotnej oraz badań laboratoryjnych. Stanowi to gwarancję wysokiej jakości świadczonych przez nas usług oraz wykonywanych zadań statutowych. Wdrożony i stale doskonalony system zarządzania w Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego pozwala skutecznie realizować zaplanowane cele strategiczne takie jak szybka identyfikacja zagrożeń i ochrona społeczeństwa przed skutkami tych zagrożeń. W 2009 roku w Inspekcji Sanitarnej województwa utworzono zintegrowany system badań epidemiologicznych obejmujący 8 laboratoriów powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz specjalistyczne, o szerokim zakresie badań laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Rozszerzono zakres akredytacji na badanie oleju mineralnego w oleju słonecznikowym, wykonywane tylko w Lublinie dla potrzeb całego kraju. Systemy zarządzania w laboratoriach WSSE i PSSE są poddawane, co roku ocenie przez Polskie Centrum Akredytacji w celu potwierdzenia ich kompetencji. Funkcjonujący system zarządzania w działalności kontrolnej jest potwierdzany i weryfikowany w procesie auditów wewnętrznych. Badania auditowe prowadzone są przez wykwalifikowanych auditorów wewnętrznych Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego. Doskonalenie systemu zarządzania jest gwarancją uzyskiwania wiarygodnych i użytecznych wyników badań i ocen zgodności prowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Na wypadek zaistnienia zagrożenia terrorystycznego lub epidemiologicznego wprowadzony jest system powiadamiania alarmowego, a także system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt RASFF uruchamiany w sytuacji stwierdzenia żywności stanowiącej ryzyko dla zdrowia lub życia człowieka. Systematyczne prowadzenie badań oraz dokonywanie okresowych ocen umożliwia Państwowej Inspekcji Sanitarnej monitorowanie sytuacji epidemiologicznej i sanitarnej województwa oraz w razie konieczności podejmowanie natychmiastowych działań interwencyjnych. Realizując nasze zadania, na stałe współpracujemy z innymi inspekcjami oraz organizacjami na szczeblu centralnym, wojewódzkim i powiatowym m. in. z: Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego-Państwowym Zakładem Higieny, Instytutem Żywności i Żywienia, Państwową Agencją Atomistyki, Instytutem Medycyny Pracy w Łodzi, Państwową Inspekcją Weterynaryjną, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, Państwową Inspekcją Pracy. Wyrażam przekonanie, iż przedstawiony poniżej raport da Państwu pełny obraz stanu sanitarnego województwa lubelskiego w 2009 roku. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w organizacji i podziale zadań administracji publicznej w województwie (Dz. U. Nr 92, poz. 753 z późn. zm.), rok 2009 był również rokiem reformy organizacyjnej Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lublinie przygotowywała się do funkcjonowania w zespolonej administracji rządowej w województwie. W wyniku wprowadzonych zmian od roku zadania nałożone przez ustawę z dnia roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 12, poz. 49 z późn. zm.) WSSE w Lublinie wykonuje pod zwierzchnictwem Wojewody Lubelskiego. Z wyrazami szacunku Lubelski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie dr n. med. Janusz Słodziński

2 Ocena Stanu Sanitarnego województwa lubelskiego za rok 2009 SPIS TREŚCI: ODDZIAŁ EPIDEMIOLOGII...3 ODDZIAŁ HIGIENY KOMUNALNEJ...7 ODDZIAŁ HIGIENY PRACY...11 ODDZIAŁ HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY...17 ODDZIAŁ HIGIENY ŻYWNOŚCI, ŻYWIENIA I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU...23 ODDZIAŁ HIGIENY RADIACYJNEJ...27 ODDZIAŁ OŚWIATY ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA...28 ODDZIAŁ ZAPOBIEGAWCZEGO NADZORU SANITARNEGO...31 DZIAŁ LABORATORYJNY SPIS TREŚCI

3 Oddział Epidemiologii Ocena sytuacji epidemiologicznej województwa lubelskiego za rok 2009 Rejestracja chorób zakaźnych i zatruć pokarmowych prowadzona była zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób (ICD 10) oraz definicjami chorób zakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego. W zależności od cech epidemiologicznych poszczególnych chorób zakaźnych stosowany był trójstopniowy system kwalifikacji przypadków. Na jego podstawie w 2009 roku sporządzono sprawozdania dwutygodniowe, kwartalne i roczne o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach pokarmowych (MZ 56), oraz miesięczne, kwartalne i roczne raporty o zachorowaniach oraz podejrzeniach zachorowań na niektóre choroby zakaźne. Prowadzono analizy porównawcze występujących chorób zakaźnych w odniesieniu do lat poprzednich. Prowadzony był systematyczny nadzór nad grypą (dzienne i tygodniowe meldunki przesyłane do NIZP PZH w Warszawie). W ramach czynnego nadzoru nad porażeniami wiotkimi do NIZP PZH w Warszawie przesyłane były cotygodniowe meldunki dotyczące zachorowań na OPV. W roku 2009 r. województwo lubelskie uczestniczyło w badaniu Aktywny nadzór nad neuroinfekcjami wirusowymi, prowadzonym w Polsce przez okres od marca do grudnia 2009 r., które obejmowało 107 szpitali na terenie 11 województw. W woj. lubelskim badanie prowadzono w wybranych oddziałach 16 szpitali, zlokalizowanych w 13 powiatach. Zgłoszono ogółem w okresie marzec-grudzień podejrzeń neuroinfekcji, zbadano 65 próbek materiału biologicznego od chorych w kierunku kleszczowego zapalenia mózgu (KZM), wykryto 12 przypadków KZM. Udział woj. lubelskiego w w/w programie pozwala na m.in. na lepsze rozpoznanie sytuacji epidemiologicznej tej choroby jak również określenie obszarów, na których występują kleszcze zakażone tym wirusem. Podczas kontroli sanitarnych w obiektach zakładów opieki zdrowotnej sprawdzano rejestry chorób zakaźnych oraz terminowość dokonywania zgłoszeń. W związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U Nr 234, poz.1570, z późn. zm.) uległ zmianie wykaz chorób zakaźnych podlegających obowiązkowemu zgłaszaniu, w związku z czym niektóre jednostki chorobowe przestały być monitorowane. W roku 2009 na terenie województwa lubelskiego wśród chorób podlegających zgłaszaniu nie odnotowano zachorowań na błonicę, cholerę, dur brzuszny, dury rzekome, wściekliznę, tularemię, ostrą czerwonkę pełzakową. Zagrożenie zachorowaniami na te choroby nie jest wysokie. Wymagają one jednak utrzymania stałego nadzoru z racji ich znaczenia klinicznego i potencjału epidemicznego. Gruźlica W 2009 r. zarejestrowano 732 przypadki zachorowań (wsk. dla woj. 33,8), natomiast w 2008 r (wsk. dla woj. 30,46). W roku sprawozdawczym wystąpiło ognisko gruźlicy wśród mieszkańców ośrodka dla bezdomnych powiecie bialskim. W toku podjętych działań ustalono, że mieszkańcami ośrodka były osoby dorosłe i dzieci. Gruźlicę prątkującą rozpoznano u matki i trójki dzieci w wieku 1,5 r., 3 lata, 4 lata. U pozostałej trójki rodzeństwa rozpoznano gruźlicę nieprątkującą. Gruźlica jest uznawana za chorobę społeczną, bowiem jej występowanie wiąże się w głównej mierze z trudnymi warunkami życia ludności. Bardzo ważną rolę w zapobieganiu szerzenia się gruźlicy odgrywa odpowiednio wczesne zdiagnozowanie choroby i natychmiastowe leczenie chorego. Grypa i infekcje grypopodobne Corocznie w miesiącach zimowych obserwowany jest sezonowy wzrost zachorowań na grypę i inne wirusowe infekcje układu oddechowego o podobnych objawach klinicznych. W okresie największej zachorowalności ustalenie rozpoznania grypy możliwe było jedynie w oparciu o specjalistyczne metody diagnostyki wirusologicznej. W ramach nadzoru nad grypą SENTINEL nawiązano współpracę z 52 lekarzami z całego województwa, z pobranych prób potwierdzono laboratoryjnie 17 przypadków RSV, 4 przypadki parainfluenzy typu 1, 1 przypadek parainfluenzy typu 3, 1 przypadek - adenowirus. W 2009 roku nowym wyzwaniem dla służb sanitarnych była pandemia grypy A/H1N1v. Najwięcej zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę wystąpiło w listopadzie i w grudniu, w powiecie: lubelskim, tomaszowskim i biłgorajskim. Ogółem grypę A/ H1N1v potwierdzono laboratoryjnie metodą RT-PCR u 154 osób (wsk. dla woj. 7,13; wsk. dla kraju 6,72), w tym u 60 dzieci do 14 lat. Z powodu grypy A/H1N1 ODDZIAŁ EPIDEMIOLOGII 3

4 zmarło 6 osób, w tym jedno dziecko w wieku 7 lat z powiatu bialskiego. Ogółem na grypę i infekcje grypopodobne w województwie lubelskim zachorowało osób (wsk. dla woj. 1,44; wsk. dla kraju 2837,31), w tym potwierdzona grypa A/H1N1 154 przypadki. (wsk. dla woj. 7,13; wsk. dla kraju 6,72). W 2008 roku zarejestrowano 4378 zachorowań na grypę i infekcje grypopodobne (wsk.dla woj.198,0), w tym jeden przypadek grypy typu B. Przeciwko grypie sezonowej szczepi się corocznie w woj. lubelskim od 70 do 80 tys. osób, co stanowi w przybliżeniu od 3 do 4 procent populacji województwa. W 2009 roku zaszczepiło się osób. Inwazyjna choroba meningokokowa W roku 2009 na terenie województwa lubelskiego zarejestrowano 22 przypadki ICHM (inwazyjnej choroby meningokokowej). Wskaźnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców województwa wyniósł 1.01 i jest nieco wyższy od wskaźnika zapadalności liczonego generalnie dla kraju 0,81. Sytuacja wymaga obserwacji i ciągłego nadzoru ze strony PIS. W każdym przypadku zgłoszenia podejrzenia ICHM pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmują czynności mające na celu zapobieżenie szerzeniu się zachorowań w środowisku. Inwazyjna choroba meningokokowa ogółem. W tym: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych Posocznica Zgony Rok 2008 Rok 2009 liczba Wsk. liczba Wsk. 28 1, ,01 13 (w tym potwierdzonych, 1 prawdopodobny) 18 (w tym 11 potwierdzonych, 3 prawdopodobne) 1 (17 lat) (20 lat, 14 lat, 53 lata) W roku 2008 u 3 osób zgłoszono jednocześnie posocznicę i zomr, w 2009 r. u 2 osób zgłoszono jednocześnie posocznicę i zomr. W 2009 r. grupa serologiczna C 11 zachorowań (2 zgony) grupa serologiczna B 8 zachorowań (1 zgon) grupa serologiczna Y 1 zachorowanie w 2 przypadkach grupy nie określono W 2009 r. zachorowania na ICHM wystąpiły w powiatach: lubelskim (6 zachorowań), parczewskim (3), zamojskim (3), janowskim (2), lubartowskim (2), chełmskim (1), świdnickim (1), łęczyńskim (1), hrubieszowskim (1), krasnostawskim (1), puławskim(1). Odra W 2009 roku do Oddziału Epidemiologii WSSE w Lublinie zgłoszono ogółem 45 zachorowań na odrę (wsk. dla woj.2,08; wsk. dla kraju 0,1), które wystąpiły wśród osób narodowości romskiej (za wyjątkiem 1 przypadku pielęgniarka z oddziału chorób zakaźnych dorosłych SPZOZ w Puławach, która miała kontakt z chorym na odrę) zamieszkującej powiat puławski i opolski. Wszystkie zachorowania wystąpiły u osób uprzednio nie szczepionych p/odrze. W celu potwierdzenia czynnika etiologicznego pobrano materiał do badań wirusologicznych (wymaz z gardła, mocz, krew) w celu wykrycia wirusa odry, oraz surowicę na badanie serologiczne w kierunku odry. W sumie zachorowanie na odrę potwierdzono u 13 osób, 29 przypadków zarejestrowano jako prawdopodobne - powiązanie epidemiologicznie z przypadkiem potwierdzonym, oraz 3 przypadki możliwe zgłoszone na podstawie objawów klinicznych. Po przeprowadzeniu dochodzenia epidemiologicznego szukano powiązania między zachorowaniami, jakie wystąpiły w Puławach i w Opolu Lubelskim, jednak po dokładnej weryfikacji wszystkich uzyskanych informacji ustalono, że wszystkie zachorowania na odrę wśród osób narodowości romskiej w Opolu Lubelskim nie mają żadnego powiązania epidemiologicznego z ogniskiem odry, które wystąpiło w Puławach. W związku z zaistniałą sytuacją przeprowadzono akcję dodatkowych szczepień ochronnych p/odrze wśród osób populacji romskiej objętych kalendarzem szczepień oraz osób dorosłych nie podlegających PSO. Podczas akcji zaszczepiono ogółem 176 osób. W roku 2008 zarejestrowano 6 (wsk. dla woj. 0,27) potwierdzonych przypadków odry również wśród osób narodowości romskiej. Grupa wieku kobiety mężczyźni razem < lat lat lat lat lat suma końcowa Tabela. Zachorowania na odrę wg płci i wieku 4 ODDZIAŁ EPIDEMIOLOGII

5 Botulizm W 2009 roku na terenie województwa lubelskiego wystąpiły 3 (wsk. dla woj. 0,1; wsk. dla kraju 0,008) zatrucia pokarmowe wywołane jadem kiełbasianym 1 powiat biłgorajski, 2 powiat włodawski. W przypadku jednego zatrucia, które wystąpiło w powiecie włodawskim określono laboratoryjnie czynnik chorobotwórczy Clostridium Botulinum typ B/E, natomiast dwa pozostałe zachorowania zarejestrowano zgodnie z definicją przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego, jako przypadki możliwe, czyli zachorowania zgłoszone przez lekarza wyłącznie na podstawie objawów klinicznych. W żadnym z tych dwóch przypadków nie określono produktu będącego źródłem zakażenia. Powodem wystąpienia zatrucia pokarmowego wywołanego jadem kiełbasianym u osoby z powiatu biłgorajskiego było spożycie zupy jarzynowej z kiełbasą przechowywaną w wekowanym słoiku. Dla porównania w 2008 roku wystąpiło 6 zachorowań (wsk.0,28) z czego 5 potwierdzono laboratoryjnie. Krztusiec W 2009 roku zarejestrowano 15 przypadków zachorowań na krztusiec tj. o dwa przypadki mniej niż w roku Współczynnik zapadalności dla woj. lubelskiego na 100 tys. mieszkańców wyniósł 0,7, natomiast dla kraju 0,03. Spośród 15 zgłoszonych przypadków tylko dwa zostały potwierdzone laboratoryjnie, pozostałych 13 zgłoszono według obowiązujących definicji jako przypadki możliwe rozpoznanie oparte jedynie na objawach klinicznych. Zaobserwowano nieznaczną poprawę sytuacji w zakresie krztuśca w porównaniu do lat ubiegłych. Płonica (szkarlatyna) W porównaniu z rokiem 2008 dwukrotnie wzrosła liczba zachorowań na płonicę. W 2009 r. zarejestrowano 625 przypadków (wsk. dla woj. 28,94; wsk. dla kraju 1,6), natomiast w roku 2008 odnotowano 308 zachorowań (wsk. dla woj. 13,96). Najwięcej wystąpiło u dzieci w wieku przedszkolnym i szkoły podstawowej. Ospa wietrzna W 2009 r. obserwowano nieznaczny spadek zachorowań na ospę wietrzną. W roku ubiegłym zarejestrowano 6100 przypadków zachorowań (wsk. dla woj. 282,49; wsk. dla kraju 15,9), natomiast w roku (wsk. dla woj. 281,97). Najwięcej zachorowań na w/w chorobę zakaźną wystąpiło u dzieci w wieku przedszkolnym. Od 1 października 2008 roku w Programie Szczepień Ochronnych zostały wprowadzone bezpłatne szczepienia przeciwko ospie wietrznej w grupach ryzyka klinicznie ciężkiego (a nawet zagrażającego życiu) przebiegu zakażenia. Bezpłatne szczepienia otrzymują również zdrowe dzieci do ukończenia 12 roku życia z bliskiego otoczenia dzieci, które nie chorowały na ospę wietrzną, a przebywają z dziećmi o upośledzonej odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby. Encefalopatie gąbczaste W 2009 roku na terenie powiatu lubelskiego zarejestrowano 1 przypadek (wsk. dla woj. 0,04; wsk.dla kraju 0,002) zachorowania na chorobę Creutzfeldta Jakoba. W roku 2008 w/w zachorowanie nie wystąpiło na terenie województwa lubelskiego. Bąblowica W roku sprawozdawczym zarejestrowano 5 przypadków (wsk. dla woj.0,2; wsk. dla kraju 0,01) zachorowań na bąblowicę wszystkie potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. W żadnym przypadku nie udało się ustalić źródła zakażenia. Wirusowe zapalenie wątroby W 2009 r. w województwie lubelskim zarejestrowano 27 przypadków zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A (2008 r. 77 przypadków). Większość z nich (11 przypadków) dotyczyła powiatu tomaszowskiego i wystąpiła na terenie Ośrodka dla Cudzoziemców w Lubyczy Królewskiej. W celu eliminacji kolejnych zachorowań, podjęto działania mające na celu wdrożenie szczepień profilaktycznych p/wzw typu A, jako skutecznego środka zapobiegającego rozszerzaniu się ogniska epidemicznego w Ośrodku. Sytuacja epidemiologiczna zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B w skali województwa utrzymuje się na podobnym poziomie jak w roku ubiegłym (6 przypadków WZW typu B ostre, 70 przypadków WZW typu B przewlekłe, wsk. zap. 3,24). Uwagę zwraca fakt, że większość zarejestrowanych zachorowań to WZW typu B przewlekłe, wskutek czego nie można stwierdzić czy do zakażenia wirusem doszło w roku, w którym zgłoszono zachorowanie, czy też w okresie wcześniejszym. W 2009 r. wprowadzono nowe definicje klasyfi- ODDZIAŁ EPIDEMIOLOGII 5

6 kowania WZW typu C. Nie można, więc jednoznacznie porównać liczby zachorowań w stosunku do lat poprzednich. Najwięcej zachorowań zarejestrowano w powiatach: puławskim 34 przypadki, lubelskim 16 przypadków, chełmskim 13 przypadków. Ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych W 2009 roku na terenie województwa lubelskiego wystąpiło 30 ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych (2008 r. 35 ognisk), zachorowało 336 osób (w tym 105 dzieci do 14 roku życia). Główną przyczyną zatruć była pałeczka Salmonella Enteritidis (14 ognisk), 2 ogniska Norowirusy, 2 ogniska WZW typu A, po jednym ognisku Rotawirusy, Salmonella spp. oraz Staphylococcus aureus. W przypadku 9 ognisk nie ustalono czynnika etiologicznego. Częstą przyczyną wystąpienia ognisk zatruć pokarmowych było dodawanie do potraw surowych jaj, nieprawidłowa obróbka termiczna, a także prawdopodobnie nie przestrzeganie reżimu sanitarnego przez osoby przygotowujące potrawy. Prawie 50 % ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych wystąpiło w domach prywatnych. Przeciwdziałanie tej sytuacji wymaga stałego uświadamiania społeczeństwu zasad zapobiegania szerzeniu się czynników chorobotwórczych będących przyczyną zatruć pokarmowych. Wybrane choroby zakaźne liczba zachorowań, wskaźnik zapadalności na 100 tys. mieszkańców Jednostka chorobowa Rok 2008 Rok 2009 liczba wskaźnik liczba wskaźnik Gruźlica , ,8 WZW - typ A 77 3, ,25 WZW - typ B 106 (ostre - 17, przewlekłe 89) 4,8 WZW - typ C 137 6,2 Choroba wywołana HIV/AIDS Bezobjawowy stan zakażenia HIV 76 (ostre 6, przewlekłe 70) def def ,52 4,17 5,60 6 0,27 2 0, , ,69 Odra 6 0, ,08 Świnka 170 7, ,67 Różyczka 165 7, ,4 Ospa wietrzna , ,49 Płonica , ,94 Borelioza , ,31 Kleszczowe zapalenie mózgu Grypa i infekcje grypopodobne W tym potwierdzona grypa A(H1N1) Grypa A(H1N1) u dzieci do 14 lat 2 0, , , , Krztusiec 17 0, Salmonelozy , ,11 Czerwonka 1 0,04 1 0,05 Posocznica meningokokowa Posocznica wywołana przez Streptococcus pneumoniae Szczepienia ochronne 18 0, ,6 7 0,32 2 0,09 I. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży Sytuacja epidemiologiczna chorób przeciwko, którym prowadzone są obowiązkowe szczepienia ochronne jest korzystna. Szczepienia ochronne realizowane są zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, odsetki zaszczepionych są na ogół zadawalające. Szczepienia małych dzieci przebiegają bez zakłóceń. Szczepienia dzieci w rocznikach szkolnych obecnie są realizowane systematycznie. Niższe niż oczekiwano odsetki zaszczepionych w skali województwa lubelskiego w 2009 roku uzyskano w przypadku następujących szczepień: I dawka MMR w m. ż. 86,2 %, I dawka przypominająca p/polio, błonicy tężcowi i krztuścowi w 6 r. ż. 88,4 %, III dawka przypominająca p/błonicy i tężcowi w 19 r. ż. 85,9 %. Wysokie odsetki zaszczepionych w skali województwa lubelskiego uzyskano w przypadku: II dawki przypominającej p/błonicy i tężcowi w 14 r. ż. 92,5 %, szczepienia p/odrze w 10 r. ż. (szczepienie podstawowe 9,7%, szczepienie przypominające 90,1%) II. Szczepienia zalecane W ramach szczepień zalecanych na terenie woj. lubelskiego w 2009 roku zaszczepiło się m.in.: p/grypie osoby, p/ Neisseria meningitidis osoby, 6 ODDZIAŁ EPIDEMIOLOGII

7 p/ Streptococcus pneumoniae osób, p/wzw typu A 666 osób, p/kleszczowemu zapaleniu mózgu osoby, p/wirusowi brodawczaka ludzkiego osoby III. Szczepienia realizowane w Gabinecie Szczepień WSSE w Lublinie W gabinecie szczepień WSSE w Lublinie realizowane są odpłatnie szczepienia zalecane oraz szczepienia dla osób wyjeżdżających. Szczepienia, jakie można wykonać w gabinecie Szczepień WSSE w Lublinie obejmują: szczepienia p/polio, szczepienia p/wzw typu A i typu B (w tym możliwość wykonania szczepień szczepionką skojarzoną uodparniającą jednocześnie p/wirusom zapalenia wątroby typu A i typu B), szczepienia p/grypie, szczepienia p/błonicy, tężcowi, szczepienia p/odrze, śwince i różyczce, szczepienia p/durowi brzusznemu, szczepienia p/ kleszczowemu zapaleniu mózgu. Podsumowanie W 2009 r. w województwie lubelskim zarejestrowano 22 tj. o 6 przypadków mniej inwazyjnej choroby meningokokowej w porównaniu do roku 2008 (28). W dalszym ciągu choroba ta wymaga stałego nadzoru epidemiologicznego i szybkiego reagowania ze strony Państwowej Inspekcji Sanitarnej w celu objęcia nadzorem osób z otoczenia. Istnieje możliwość wprowadzenia szczepień ochronnych p/meningokokom osób zamieszkałych na terenach, na których wystąpiły nowe ogniska zachorowań meningokokowych lub przypadki powiązane epidemiologiczne z zakażeniami inwazyjnymi Neisseria meningitidis. Sytuacja epidemiologiczna gruźlicy na terenie województwa lubelskiego w dalszym ciągu jest niezadowalająca. W porównaniu do roku 2008 ponownie wzrosła liczba nowych zachorowań. W celu uniknięcia wystąpienia ognisk zachorowań na odrę celowe jest wzmożenie nadzoru nad szczepieniami ochronnymi (szczególnie środowisk, które ze względu na niską świadomość zdrowotną niechętnie poddają się obowiązkowym szczepieniom ochronnym). Oddział Higieny Komunalnej. Zaopatrzenie ludności w wodę. W województwie lubelskim źródłem zaopatrzenia ludności Sytuacja epidemiologiczna w wodę do gruźlicy spożycia na terenie województwa są zasoby lubelskiego wód w podziemnych. liczba nowych zachorowań. Państwowa Inspekcja Sanitarna ocenia- dalszym ciągu jest niezadowalająca. W porównaniu do roku 2008 ponownie wzrosła W celu uniknięcia wystąpienia ognisk zachorowań na odrę celowe jest ła wzmożenie jakość nadzoru wody nad do szczepieniami spożycia ochronnymi przez (szczególnie ludzi zgodnie środowisk, które z wymaganiami szczepieniom ochronnym). określonymi w rozporządzeniu Ministra ze względu na niską świadomość zdrowotną niechętnie poddają się obowiązkowym Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości Oddział Higieny Komunalnej. wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr Zaopatrzenie ludności w wodę. 61, poz. 417). Wodę mieszkańcom rozprowadzały sieci są 879 zasoby wodociągów, wód podziemnych. Państwowa w tym Inspekcja 636 Sanitarna to wodociągi oceniała jakość wody zbioro- W województwie lubelskim źródłem zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia do spożycia przez ludzi zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu wego Ministra zaopatrzenia, Zdrowia z dnia 29 marca a r. w sprawie to ujęcia jakości wody własne przeznaczonej placówek do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417). Wodę mieszkańcom rozprowadzały sieci 879 wodociągów, w tym 636 to wodociągi zbiorowego zaopatrzenia, a 243 to oświatowych, służby zdrowia, domów pomocy społecznej. ujęcia własne placówek oświatowych, służby zdrowia, domów pomocy społecznej. Wykres Nr 1. Liczby ludności i dostępność do wody o dobrej lub złej jakości w poszczególnych powiatach woj. lubelskiego ludność powiatu liczba ludności korzystającej z wody spełniającej wymagania rozp.m.z. liczba ludności korzystającej z wody nie spełniającej wymagań rozp. M. Z bialski i m. Biała Podl... powiat biłgorajski chełmski i m. Chełm hrubieszowski j anows ki krasnostawski k raśnick i lubartowski lubelski i m. Lublin Wykres Nr 1. Liczby ludności i dostępność do wody o dobrej lub złej jakości w poszczególnych powiatach woj. lubelskiego 9 łęczyński Spośród mieszkańców Lubelszczyzny, z wody o kontrolowanej jakości korzystało osób, co stanowi 89,97% mieszkańców województwa (2005 r. 87,65%; 2006 r. 88%; 2007 r. 88,95%, 2008 r. 89,92%). Woda dobrej jakości dostarczana była do (85,80%) osób, natomiast z wody nie spełniającej wymagań rozporządzenia M.Z. korzystało (4,16%) mieszkańców województwa lubelskiego. W dalszym ciągu na terenie województwa utrzymują się różnice w dostępności mieszkańców do wody o kontrolowanej jakości. W większości powiatów Lubelszczyzny w 2009 r. liczba ludności zaopatrywanej w wodę z wodociągów zbiorowego zaopatrzenia wahała się miedzy 69,80% 96,04%. W trzech powiatach województwa (parczewskim, lubartowskim oraz łukowskim) od 14,82 21,80% ludności korzysta z wody pochodzącej z wodociągów zbiorowego zaopatrze- łukowski opolski parczewski puławski radzyńsk i rycki śwdnicki tomasz ows ki wł odaws ki zamojski i m. Zamość ODDZIAŁ HIGIENY KOMUNALNEJ 7

8 żelazo mangan jon amonowy azotany azotyny liczba próbek przebadanych w kireunku oznaczeń fizyko - chemicznych liczba próbek zakw estionow anych arsen nia, której jakość została zakwestionowana przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych. W stosunku do roku poprzedniego nadal warunkowo została dopuszczona do spożycia woda pochodząca z wodociągów zbiorowego zaopatrzenia: Adamów, Szczygły Górne, Gołaszyn, Gręzówka, Turze Rogi, Serokomla powiat łukowski. W trakcie roku 2009 w wodzie pochodzącej z wzz Kraśnik stwierdzone zostały przekroczenia trichloroetenu i tetrachloroetenu. W związku z powyższym PPIS w Kraśniku wydał w dniu r. decyzję o braku przydatności wody do spożycia przez ludzi pobranej ze studni nr 7 z ujęcia przy ul. Żwirki i Wigury 8 wodociągu zbiorowego zaopatrzenia w Kraśniku (wyłączona została studnia nr 7). Od dnia r. na w/w wodociągu zbiorowego zaopatrzenia prowadzony jest stały monitoring w/w parametrów. Od chwili wprowadzenia rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417) inspektorzy sanitarni w województwie lubelskim udzielili trzech odstępstw w przypadku, gdy woda nie spełniała wymagań określonych w załączniku nr 2 do w/w rozporządzenia. Udzielone odstępstwa dotyczyły: wodociąg zbiorowego zaopatrzenia Machnów Nowy, w wodzie stwierdzono ponadnormatywną zawartość azotanów (powiat tomaszowski) postępowanie zakończone, wodociąg zbiorowego zaopatrzenia Zimno, w wodzie stwierdzono ponadnormatywną zawartość arsenu (powiat tomaszowski), wodociąg Markowicze, w wodzie stwierdzono ponadnormatywną zawartość azotynów (powiat biłgorajski). Nadal jako jedyna w województwie nie została jeszcze zwodociągowania gmina Bełżec w powiecie tomaszowskim żelazo mangan jon amonowy azotany azotyny liczba próbek przebadanych w kireunku oznaczeń fizyko - chemicznych liczba próbek zakw estionow anych Wykres Nr 2. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń fizyko- chemicznych oraz próby Wykres Nr 3. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych oraz próbek zakwestionowanych zakwestionowane. arsen liczba próbek wody przebadanych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych liczba próbek wody zakwestionowanych Wykres Nr 3. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych oraz próbek zakwestionowanych Escherichia coli liczba próbek wody przebadanych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych liczba próbek wody zakwestionowanych Enterokoki Bakterie grupy coli ogólna liczba mikroorganizmów w 22 C Ogólna liczba mikroorganizmów w 36 C Wykres Nr 3. Liczba próbek wody pobranych w kierunku oznaczeń mikrobiologicznych ponadnormatywna oraz próbek zawartość zakwestionowanych żelaza i manganu. Przekroczenia te nie mają Od lat w wodzie dostarczanej przez przedsiębiorstwa wodociągowe stwierdzana jest negatywnego skutku zdrowotnego u osób ją spożywających, jednak mogą wpłynąć na smak i wygląd wody (organoleptyczne pogorszenie jakości wody), co może być trudne do Od zaakceptowania lat w wodzie przez konsumentów dostarczanej i dlatego przez wymaga przedsię- podjęcia działań naprawczych ze strony producentów wody. biorstwa wodociągowe stwierdzana jest ponadnormatywna zawartość żelaza i manganu. Przekrocze- Stan sanitarny kąpielisk i basenów. nia te nie mają negatywnego skutku zdrowotnego u osób ją spożywających, jednak mogą wpłynąć na smak i wygląd wody (organoleptyczne pogorszenie jakości wody), co może być trudne do zaakceptowania przez konsumentów i dlatego wymaga podjęcia działań naprawczych ze strony producentów wody. Mieszkańcy województwa w 2009 r. korzystali z wypoczynku na 50 nadzorowanych kąpieliskach, zorganizowanych na jeziorach rzadziej zalewach i rzekach. Woda z kąpielisk pobierana była z częstotliwością, co 2 tygodnie. W minionym sezonie na podstawie orzeczeń państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie wydał 13 komunikatów informujących o jakości wody w kąpieliskach, publikowanych m.in. na stronie internetowej WSSE w Lublinie. 11 Stan sanitarny kąpielisk i basenów. Mieszkańcy województwa w 2009 r. korzystali z wypoczynku na 50 nadzorowanych kąpieliskach, zorganizowanych na jeziorach rzadziej zalewach i rzekach. Woda z kąpielisk pobierana była z częstotliwością, co 2 tygodnie. W minionym sezonie na podstawie orzeczeń państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Lublinie wydał 13 komunikatów informujących o jakości wody w kąpieliskach, publikowanych m.in. na stronie internetowej WSSE w Lublinie. W województwie skontrolowano 50 basenów kąpielowych, w których systematycznie monitorowano jakość wody. W przypadku stwierdzenia przekroczeń parametrów mikrobiologicznych wydawano orzeczenia o nieprzydatności wody do kąpieli. Przyczyny należy upatrywać w niespełnieniu wymagań higienicznych w zakresie prawidłowej eksploatacji pływalni oraz nieprzestrzeganiu obowiązujących rygorów sanitarnych i przeciwepidemicznych przez osoby korzystające z basenów. W roku sprawozdawczym przeprowadzony został kapitalny remont krytego basenu MOSiR w Lublinie oraz szkolnego basenu znajdującego się przy Szkole Podstawowej Nr 11 w Puławach ODDZIAŁ HIGIENY KOMUNALNEJ

9 Stan sanitarny obiektów użyteczności publicznej. Na Lubelszczyźnie inspekcja sanitarna sprawuje bieżący nadzór sanitarny nad 5425 (o 256 więcej niż w roku 2008) obiektami użyteczności publicznej, wśród których przeważają zakłady fryzjerskie, kosmetyczne i odnowy biologicznej oraz placówki świadczące usługi noclegowe. W 2009 r. mieszkańcy Lubelszczyzny mogli korzystać z usług fryzjerskich, kosmetycznych i innych zabiegów upiększających w 2215 zakładach. Z roku na rok stan sanitarny i estetyka pomieszczeń zakładów fryzjerskich, kosmetycznych i odnowy biologicznej ulega systematycznej poprawie. W wielu zakładach przeprowadzono remonty i modernizacje. Kontrole pracowników oceniające spełnienie wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej (Dz. U. Nr 31, poz. 273), wykazały jednak w niektórych obiektach zaniedbania sanitarne przy świadczeniu usług w wyniku, czego nałożono ogółem 74 mandaty karne na kwotę 9050 zł. W roku sprawozdawczym zły stan sanitarno higieniczny stwierdzono w 73 zakładach fryzjerskich,19 kosmetycznych, 4 zakładach odnowy biologicznej i w 14 zakładach innych, w których świadczone są więcej niż jedna z usług fryzjerskich, kosmetycznych, odnowy biologicznej, tatuażu. Wśród placówek świadczących usługi noclegowe, głównie hotele systematycznie podnoszą poziom usług. Podczas bieżących kontroli stwierdzano w niektórych obiektach zaniedbania sanitarne, osoby odpowiedzialne ukarano mandatami karnymi (7 mandatów na kwotę 900 zł.). Zły stan sanitarno higieniczny stwierdzono w trakcie całego roku sprawozdawczego w 16 obiektach. Kontrole dworców i przystanków prowadzone były głównie w okresie nasilonego ruchu turystycznego i skierowane były na obiekty zlokalizowane przy głównych trasach turystycznych w miejscowościach najchętniej odwiedzanych przez turystów. Dworce autobusowe na terenie województwa lubelskiego to obiekty przeważnie z lat siedemdziesiątych, których stan sanitarno-techniczny w porównaniu do lat ubiegłych nie ulega poprawie, obiekty te wymagają ciągłych remontów i modernizacji. Nadal funkcjonują dworce zajmujące budynki, które nie posiadają toalet, podróżni korzystają z szaletów miejskich znajdujących się w ich sąsiedztwie, niektóre poczekalnie udostępniane są jedynie w okresie jesienno zimowym. Przeprowadzone prace remontowe ograniczały się do odmalowania zadaszeń, podjazdów, ławek, ścian i sufitów w pomieszczeniach dla podróżnych. Z 70 dworców autobusowych oraz dworców i stacji kolejowych w 8 obiektach w roku sprawozdawczym stwierdzono zły stan sanitarny. Za stwierdzone uchybienia sanitarne w 2009 r. nałożono 3 mandaty karne na kwotę 300 zł. Należy zaznaczyć, że obiekty te są często dewastowane, szczególnie w miejscach pozbawionych obsługi. Stan sanitarno-higieniczny 6 przejść drogowych na Lubelszczyźnie w 2009 roku nie budził zastrzeżeń. Teren przejść oraz budynki utrzymywane były w bieżącej czystości. Nadzór nad czynnikami szkodliwymi w powietrzu atmosferycznym oraz w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Państwowa Inspekcja Sanitarna na terenie województwa lubelskiego w 2009 roku prowadziła monitoring zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w 11 miastach na 14 stacjach pomiarowych. Pomiarami zajmowały się 4 Pracownie Sanitarnej Ochrony Powietrza Atmosferycznego (WSSE Lublin, PSSE Zamość, PSSE Chełm, PSSE Biała Podlaska). Pomiary obejmowały stężenia: NO2 na 5 stanowiskach pomiarowych, SO2 na 7 stanowiskach pomiarowych, PM10 na 6 stanowiskach pomiarowych, PM 2,5 na 1 stanowisku pomiarowym, pyłu zawieszonego na 2 stanowiskach pomiarowych, rozpuszczalników (benzen) na 7 stanowiskach pomiarowych (ksylen) na 5 stanowiskach pomiarowych (toluen) na 7 stanowiskach pomiarowych (etylobenzen) na 1 stanowisku pomiarowym metali w pyle (kadm, ołów, nikiel, arsen) na 3 stanowiskach pomiarowych. Na ogólną liczbę zaplanowanych pomiarów jednostkowych średniodobowych wykonano 9519 pomiarów. Wszystkie wyniki badań uzyskane na stacjach pomiarowych będących w posiadaniu Inspekcji Sanitarnej przekazywano na bieżąco do bazy JPO- ODDZIAŁ HIGIENY KOMUNALNEJ 9

10 AT Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz do bazy MA Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH w Warszawie. PODSUMOWANIE Lokalizacja Stacji pomiarowych Państwowej Inspekcji Sanitarnej Podstawowym (województwo ośrodkiem lubelskie) wodonośnym na terenie województwa są utwory kredowe. ynie w niewielkiej południowej części województwa, a także w części północnej równie tne znaczenie mają osady czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Główne zbiorniki PODSUMOWANIE wód podziemnych na terenie województwa lubelskiego charakteryzują brakiem naturalnych Podstawowym warstw izolujących ośrodkiem piętra wodonośnym wodonośne od na powierzchni terenie terenu. nak wody podziemne województwa charakteryzują są się utwory dobrą jakością. kredowe. Jedynie w W 2009r. zwiększyła się liczba ludności korzystającej z wody pochodzącej odociągów niewielkiej zbiorowego południowej zaopatrzenia w części wyniku rozbudowy województwa, sieci. Nie a także w części w których północnej nadal równie istotne zaobserwowano znaczenie znaczącej mają poprawy mniej jednak istnieją cze obszary, ostępności mieszkańców wody o kontrolowanej jakości. osady czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Istniejąca infrastruktura wodociągowa wymaga bieżącej i prawidłowej konserwacji oraz ploatacji, a także Główne poniesienia zbiorniki nakładów wód finansowych podziemnych na zapewnienie na terenie awaryjnych ujęć y, wprowadzenie województwa skutecznych lubelskiego technologii charakteryzują uzdatniania wody, się brakiem także konserwacji lub iany wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej. Przyśpieszenia naturalnych wymaga warstw proces porządkowania izolujących piętra gospodarki wodonośne wodno od ściekowej poprzez budowę istniejących powierzchni oraz terenu. budowę Jednak nowych wody systemów podziemne kanalizacyjnych, charakteryzują dominują się dobrą przydomowe jakością. bezodpływowe zbiorniki na wytwarzane ścieki. szczególnie na nach, gdzie szczelne zbiorniki bezodpływowe służące do gromadzenia nieczystości płynnych, rych stan techniczny W 2009r. w zwiększyła większości się przypadków liczba ludności budzi zastrzeżenia, korzystającej na stan z wody sanitarny pochodzącej środowiska. z wodociągów Pogarszanie zbio- się czystości wód wpływają pośrednio ierzchniowych rowego może zaopatrzenia zatem zagrozić w wodom wyniku podziemnym. rozbudowy Działania sieci. Nie wodociągów mniej jednak zbiorowego istnieją zaopatrzenia jeszcze w obszary, 2009 roku w poddano któ- remontom lub przypadkowe i mentaryczne tylko wybiórczo rozwiązują problem kanalizacji danego obszaru. Osiemnaście dernizacji. rych Coraz nadal częściej nie prace zaobserwowano modernizacyjne znaczącej wykonywane poprawy w SUW przeprowadzane w zakresie automatyzacji kontroli procesów uzdatniania, co jest niewątpliwie korzystne w dostępności mieszkańców do wody o kontrolowanej jakości. pozostaje utrzymujący się ponadnormatywny poziom żelaza w wodzie bieżącego nadzoru nad jakością dostarczanej przez przedsiębiorstwo wody. Nadal problemem ilku wodociągów, Istniejąca który spowodowany infrastruktura jest brakiem wodociągowa stacji uzdatniania wymaga wody, niewłaściwą ploatacją lub niewłaściwie pracującymi złożami filtracyjnymi (zbyt długi okres bieżącej i prawidłowej konserwacji oraz eksploatacji, a także poniesienia nakładów finansowych na zapewnienie awaryjnych ujęć wody, 14 wprowadzenie skutecznych technologii uzdatniania wody, także konserwacji lub wymiany wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej. Przyśpieszenia wymaga proces porządkowania gospodarki wodno ściekowej poprzez rozbudowę istniejących oraz budowę nowych systemów kanalizacyjnych, szczególnie na terenach, gdzie dominują przydomowe bezodpływowe zbiorniki na wytwarzane ścieki. Nieszczelne zbiorniki bezodpływowe służące do gromadzenia nieczystości płynnych, których stan techniczny w większości przypadków budzi zastrzeżenia, wpływają bezpośrednio na stan sanitarny środowiska. Pogarszanie się czystości wód powierzchniowych może zatem zagrozić wodom podziemnym. Działania przypadkowe i fragmentaryczne tylko wybiórczo rozwiązują problem kanalizacji danego obszaru. Osiemnaście wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w 2009 roku poddano remontom lub modernizacji. Coraz częściej prace modernizacyjne wykonywane w SUW przeprowadzane są w zakresie automatyzacji kontroli procesów uzdatniania, co jest niewątpliwie korzystne dla bieżącego nadzoru nad jakością dostarczanej przez przedsiębiorstwo wody. Nadal problemem pozostaje utrzymujący się ponadnormatywny poziom żelaza w wodzie z kilku wodociągów, który spowodowany jest brakiem stacji uzdatniania wody, niewłaściwą eksploatacją lub niewłaściwie pracującymi złożami filtracyjnymi (zbyt długi okres eksploatacji). Podwyższone stężenie żelaza i manganu w wodzie przeznaczonej do spożycia stanowi największy problem w przypadku małych wodociągów z uwagi na trudności technologiczne i finansowe w przeprowadzeniu skutecznych działań naprawczych. Chlorowanie wody przeprowadzano w razie potrzeby m.in. po awariach, po włączeniu nowych odcinków sieci lub wykonaniu przyłączy oraz w przypadku przekroczenia parametrów mikrobiologicznych. Natomiast stałe chlorowanie prowadzone jest tylko w 23 wodociągach. W roku sprawozdawczym stwierdzono przekroczenia manganu, żelaza i jonu amonowego i barwy w wodzie dostarczanej przez 53 wodociągi zbiorowego zaopatrzenia. Przekroczenia te nie mają negatywnego skutku zdrowotnego u osób ją spożywających, jednak mogą wpłynąć na smak i wygląd wody (organoleptyczne pogorszenie jakości wody), co może być trudne do zaakceptowania przez konsumentów i dlatego wymaga podjęcia działań naprawczych ze strony producentów wody. W wielu wypadkach prowadzona na bieżąco, 10 ODDZIAŁ HIGIENY KOMUNALNEJ

11 6% 5% 2% 12% 35% ścisła współpraca pracowników Inspekcji Sanitarnej z właścicielami i administratorami urządzeń przynosi realne rezultaty w postaci stosunkowo szybkiej poprawy jakości wody z nadzorowanych wodociągów. Oddział Higieny Pracy Jednym z obszarów działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest nadzór nad warunkami zdrowotnymi środowiska pracy, polegający między innymi na identyfikacji zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz podejmowaniu działań mających na celu ograniczenie wpływu czynników szkodliwych i uciążliwych na zdrowie pracujących. W 2009 roku pion Higieny Pracy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego objął ewidencją 3660 zakładów pracy, zatrudniających łącznie pracowników. W ramach nadzoru nad warunkami środowiska pracy i warunkami higieniczno sanitarnymi skontrolowano 2687 zakładów pracy, w których przeprowadzono 3890 kontroli, w tym: 1593 kontroli w zakresie nadzoru nad substancjami i preparatami chemicznymi; 88 kontroli w zakresie nadzoru nad prekursorami narkotyków kategorii 2 i 3; 237 kontroli w zakresie nadzoru nad substancjami, preparatami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym; 305 kontroli w zakresie nadzoru nad produktami biobójczymi; 14 kontroli w zakresie nad detergentami; 921 kontroli w zakresie nadzoru nad czynnikami biologicznymi w środowisku pracy. W wyniku przeprowadzonych kontroli warunków pracy i higieniczno sanitarnych wydano 1051 decyzji administracyjnych. 12% 11% 4% 6% 5% 2% 13% Z analizy Wykres oceny Nr 1. Odsetek narażenia najistotniejszych zawodowego uchybień w stwierdzonych 2009 roku wynika, w skontrolowanych zakładach zakładach pracy pracy 7364 pracowników było eksponowanych na jeden że w 363 trolowanych kilka czynników szkodliwych dla zdrowia w stężeniach lub natężeniach kraczających dopuszczalne normatywy higieniczne, co stanowi około 16,5% lnej liczby zatrudnionych w zakładach skontrolowanych. wiązku z działaniami organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz samych odawców w 2009 roku dokonano poprawy warunków pracy i warunków 12% 35% brak aktualnych pomiarów czynników szkodliw ych brak rejestru czynników szkodliw ych brak oceny ryzyka zaw odow ego brak aktualnych badań lekarskich zły stan sanitarno-higieniczny pom ieszczeń uchybienia w zakresie substancji i preparatów chemicznych uchybienia w zakresie produktów biobójczych uchybienia w zakresie czynników biologicznych uchybienia w zakresie czynników rakotw órczych lub mutagennych 11% 4% Z analizy oceny 13% 12% narażenia zawodowego w 2009 brak aktualnych pomiarów czynników szkodliw roku wynika, że w 363 skontrolowanych zakładach brak rejestru czynników szkodliw ych brak oceny ryzyka zaw odow ego pracy 7364 pracowników było eksponowanych na brak aktualnych badań lekarskich jeden lub zły kilka stan sanitarno-higieniczny czynników pomszkodliwych ieszczeń dla zdrowia uchybienia w zakresie substancji i preparatów chemicznych w stężeniach uchybienia lub w zakresie natężeniach produktów biobójczych przekraczających dopuszczalne uchybienia normatywy w zakresie czynników higieniczne, rakotw órczych lub co mutagennych stanowi oko- uchybienia w zakresie czynników biologicznych ło 16,5% ogólnej liczby zatrudnionych w zakładach skontrolowanych. W związku z działaniami organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz samych pracodawców w 2009 roku dokonano poprawy warunków pracy i warunków higieniczno sanitarnych 1435 pracownikom. Z analizy oceny narażenia zawodowego w 2009 roku wynika, że w 363 skontrolowanych zakładach pracy 7364 pracowników było eksponowanych na jeden lub kilka czynników szkodliwych dla zdrowia w stężeniach lub natężeniach przekraczających dopuszczalne normatywy higieniczne, co stanowi około 16,5% ogólnej liczby zatrudnionych w zakładach skontrolowanych. W związku z działaniami organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz samych pracodawców w 2009 roku dokonano poprawy warunków pracy i warunków higieniczno sanitarnych 1435 pracownikom. Wykres Nr 2. Odsetek osób pracujących w przekroczeniach dopuszczalnych normatywów higienicznych 6% 1% 11% 82% liczba pracow ników pracujących w narażeniu na czynniki chem iczne liczba pracow ników pracujących w narażeniu na pyły liczba pracow ników pracujących w narażeniu na ponadnorm atyw ny hałas liczba pracow ników pracujących w narażeniu na drgania m echaniczne przekraczające norm y higieniczne Wykres Nr 2. Odsetek osób pracujących w przekroczeniach dopuszczalnych W normatywów 2009 roku w higienicznych ramach bieżącego nadzoru nad warunkami pracy zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Sanitarnego w 136 zakładach pracy zajmujących się produkcją materiałów budowlanych pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego przeprowadzili 186 kontroli sanitarnych W 2009 w zakresie roku warunków w ramach zdrowotnych bieżącego środowiska nadzoru pracy. Zgodnie nad z warunkami pracy zgodnie z wytycznymi Głównego 16 Inspektora Sanitarnego w 136 zakładach pracy zajmujących się produkcją materiałów budowlanych pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego przeprowadzili 186 kontroli sanitarnych w zakresie warunków zdrowotnych środowiska pracy. Zgodnie z profilem produkcyjnym skontrolowane zakłady zajmują się produkcją materiałów takich jak: cegły, cegły klinkierowe, elementy żelbetowo betonowe, kostki brukowe, masy bitumiczne, masy betonowe, kostka brukowa, płyty stropowe, pustaki, wapno hydratyzowane, zaprawy tynkarskie, cementy portlandzkie, klinkier, piasek, masy i roztwory asfaltowo hydroizolacyjne, elementy gipsowe, porotherm. Wśród skontrolowanych zakładów są zakłady przemysłu materiałów budowlanych, czyli cementownie, zakłady produkujące zaprawę cementową oraz zakłady zajmujące się produkcją mieszanki mineralno bitumicznej. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: brak aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub przekroczenia NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy takich jak: hałas, pył, drgania mechaniczne miejscowe, nie przekazanie pracowni- ODDZIAŁ HIGIENY PRACY 11

12 kom informacji o wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; brak lub nieprawidłowo prowadzone rejestry czynników szkodliwych dla zdrowia; nie sporządzenie i nie wprowadzenie w życie programu działań organizacyjno technicznych; brak aktualnego spisu stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych; brak kart charakterystyk dla stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych; brak lub niekompletna ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, nieodpowiedni stan sanitarno-higieniczny zaplecza higieniczno-socjalnego. Wydano 58 decyzji administracyjnych, w których nakazano usunięcie w/w nieprawidłowości. W 28 skontrolowanych zakładach stwierdzono przekroczenia NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy takich jak: hałas o krotnościach od 1.05 do NDN, na który narażone były 142 osoby, pyły o krotnościach od 1.07 do NDS, na które narażonych było 28 pracowników oraz drgania mechaniczne o krotnościach od 2.38 do 2.45 NDN, na które narażonych było 2 pracowników. W przypadku stwierdzenia narażenia pracowników na ponadnormatywny hałas, którego eliminacja do najniższego poziomu jest niemożliwa z przyczyn technologicznych egzekwowany był wymóg opracowania i wprowadzenia w życie przez pracodawców programów działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas lub drgania mechaniczne uwzględniających działania określone w 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318). Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi niebezpiecznymi Zadaniem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o substancjach i preparatach chemicznych, ustawy o produktach biobójczych, ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii jest nadzór nad obrotem i stosowaniem w działalności zawodowej substancji i preparatów niebezpiecznych, produktów biobójczych, detergentów oraz prekursorów narkotyków kategorii 2 i 3. Na terenie województwa lubelskiego w roku 2009 było 211 podmiotów wprowadzających do obrotu substancje i preparaty niebezpieczne, w tym 41 producentów, 169 dystrybutorów i 6 importerów. W powyższym zakresie pracownicy pionu higieny pracy przeprowadzili 230 kontroli. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 44 decyzje administracyjne oraz nałożono 5 mandatów karnych. W efekcie realizowania nadzoru nad niebezpiecznymi substancjami i preparatami chemicznymi, u skontrolowanych podmiotów gospodarczych stwierdzono 22 przypadki nieprawidłowych kart charakterystyki oraz 23 przypadki niewłaściwego oznakowania produktów chemicznych. W ramach nadzoru bieżącego nad zakładami pracy w zakresie stosowania substancji i preparatów chemicznych w 2009 roku przeprowadzono 1412 kontroli i wydano 153 decyzje administracyjne. Nadzór nad produktami biobójczymi W 2009 roku pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego zgodnie z wytycznymi GIS w Warszawie pełnili szczególny nadzór w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych pod kątem przestrzegania zakazu stosowania substancji czynnych, które nie mogą wchodzić w skład produktów biobójczych zgodnie z Decyzjami Komisji, dotyczącymi niewłączania niektórych substancji do załącznika I, IA lub IB dyrektywy 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej wprowadzania do obrotu produktów biobójczych. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego w wyniku przeprowadzonych 271 kontroli sanitarnych w zakresie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych stwierdzili, że 54 podmioty wprowadza produkty biobójcze bez wymaganego pozwolenia. Efektem przeprowadzonych kontroli było wydanie 63 decyzji nakazujących wycofanie z obrotu 114 produktów biobójczych. Nadzór nad detergentami W 2009 roku zgodnie z wytycznymi GIS w Warszawie objęto nadzorem zakłady zajmujące się wprowadzaniem do obrotu detergentów i środków powierzchniowo czynnych przez producentów zgodnie 12 ODDZIAŁ HIGIENY PRACY

13 z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu (WE) nr 648/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 roku w sprawie detergentów. Na terenie województwa lubelskiego znajduje się 5 zakładów zajmujących się produkcją detergentów bądź środków powierzchniowo czynnych do detergentów. W w/w zakładach pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego przeprowadzili 7 kontroli, w trakcie których skontrolowali 11 produktów. Wydano 3 decyzje, w których nakazano m.in. sporządzenie oceny ryzyka zawodowego związanego z występowaniem czynnika chemicznego w środowisku pracy, przeprowadzenie badań i pomiarów czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, sporządzenie instrukcji określających sposób składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych, sporządzenie rejestru badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Nadzór nad prekursorami narkotyków kategorii 2 i 3 W ramach nadzoru bieżącego nad zakładami pracy pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą także nadzór w zakresie prekursorów narkotyków kategorii 2 i 3. Na terenie województwa lubelskiego znajduje się 19 podmiotów wprowadzających do obrotu prekursory narkotyków kategorii 2 i 3. W 2009 roku wydano 33 zezwolenia na wywóz prekursorów narkotyków do krajów trzecich. Nadzór nad szkodliwymi czynnikami rakotwórczymi lub mutagennymi w środowisku pracy Istotnym zagadnieniem jest narażenie na czynniki rakotwórcze lub mutagenne obecne w środowisku pracy. W ewidencji Lubelskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Lublinie dotyczącej narażenia na czynniki rakotwórcze lub mutagenne za 2009 rok znajduje się 242 zakłady pracy, w których na stanowiskach pracy występowały substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. W ramach nadzoru nad warunkami pracy w roku 2009 pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili 173 kontrole. W wyniku podjętych czynności kontrolnych stwierdzono uchybienia i wydano 26 decyzji administracyjnych. W porównaniu do roku 2008 znacznie zwiększyła się liczba osób pracujących w narażeniu na czynniki rakotwórcze lub mutagenne (2008 rok 2546 osób, 2009 rok 8616). Wzrost ten jest związany ze zmianą interpretacji narażenia na szkodliwy czynnik rakotwórczy, jakim jest WZW typu B i/lub C. W 2009 roku ewidencją objęto wszystkie osoby pracujące w narażeniu na czynnik biologiczny WZW typu B i/lub C. Natomiast w roku 2008 w ewidencji dotyczącej narażenia na ten czynnik rakotwórczy znajdowały się tylko te osoby, które w roku poprzedzającym rok sprawozdawczy uległy zakażeniu szkodliwym czynnikiem WZW typu B i/lub C. Nadzór nad szkodliwymi czynnikami biologicznymi w środowisku pracy W roku sprawozdawczym 2009 pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego pełnili nadzór w zakresie narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, w zakładach o następujących profilach działalności: zakłady opieki zdrowotnej, prowadzące działalność związaną z pozyskiwaniem drewna i przetwórstwem drzewnym, zakłady zajmujące się uprawą zbóż, hodowlą zwierząt gospodarskich, zakłady mleczarskie, zakłady przetwórstwa mięsa i drobiu, zakłady przetwórstwa zbóż i ziemniaków, drożdżownie, browary, pralnie, produkcja leków i szczepionek, produkcja leków weterynaryjnych, produkcja wyrobów tytoniowych, produkcja pasz dla zwierząt, zakłady zajmujące się odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków i gospodarką odpadami, instytucje naukowe, zakłady świadczące usługi pogrzebowe, zakłady pomocy społecznej. Skontrolowano ogółem 746 zakładów, w których przeprowadzono 921 kontroli. Ogółem nadzorem objęto pracowników zatrudnionych w skontrolowanych zakładach eksponowanych na działanie szkodliwych czynników biologicznych. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono następujące uchybienia: brak rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych zaklasyfikowanych do 3 i/lub 4 grupy zagrożenia, brak rejestru pracowników pracujących w narażeniu na czynniki biologiczne z grupy zagrożenia 3 i/lub 4, brak oceny ryzyka dotyczącego czynników biologicznych, brak procedur i instrukcji określających postępowanie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, brak szkoleń pracowni- ODDZIAŁ HIGIENY PRACY 13

14 ków w zakresie szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy. W związku ze stwierdzeniem naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych wydano 68 decyzji administracyjnych. W 2009 roku pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa lubelskiego skontrolowali 162 zakłady pracy, w których wykonywane są prace spawalnicze i przeprowadzili w nich ogółem 205 kontroli sanitarnych w zakresie nadzoru nad warunkami pracy spawaczy i wypełnianiem przez pracodawców obowiązków, wynikających ze sporządzonej oceny ryzyka zawodowego pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach. Skontrolowane podmioty zajmują się m.in. produkcją: konstrukcji metalowych części i podzespołów do maszyn budowlanych, konstrukcji stalowych mostów, elementów żelbetowo-betonowych, kotłów c. o., mebli metalowych (ogrodowych), wysokogabarytowych elementów stalowych, maszyn rolniczych, elementów budowlanych ze stali i montażem wyprodukowanych elementów, produkcją detali dla energetyki, gazownictwa, telekomunikacji, usługami ślusarsko spawalniczo montażowymi oraz naprawą instalacji produkcyjnych stosowanych w przemyśle chemicznym, wagonów towarowych, autobusów, kontenerów na śmieci. Ponadto w zlokalizowanej na terenie województwa lubelskiego kopalni prowadzone są prace spawalnicze pod ziemią w komorze spawalniczej spawanie elektryczne z elektrodą otuloną typu ER i EB i gazowe za pomocą palników tlenowo acetylenowych. Materiałami spawanymi były przede wszystkim stale niestopowe i niskostopowe oraz aluminium. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: brak przeprowadzonych/aktualnych badań środowiska pracy, brak oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, ocena ryzyka niezgodna z obowiązującymi przepisami, przekroczenia normatywów higienicznych czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy, brak kart charakterystyk dla stosowanych substancji/preparatów niebezpiecznych, brak opracowanych i udostępnionych pracownikom instrukcji BHP, brak aktualnego spisu stosowanych substancji/preparatów niebezpiecznych, brak programu działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas, nie przekazanie pracownikom informacji o wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, niewłaściwie zorganizowany system pierwszej pomocy przedlekarskiej. Wydano 72 decyzje administracyjne, w których nakazano usunięcie w/w nieprawidłowości. W 25 skontrolowanych zakładach stwierdzono przekroczenia NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia takich jak: hałas o krotnościach NDN od 1.01 do 17.78, na który narażonych było 325 pracowników, pyły spawalnicze o krotnościach NDS od 1.1 do 1.98 (dla pyłu całkowitego) i od 1.15 do 4.42 (dla pyłu respirabilnego), na które narażonych było 11 osób, gazy i dymy spawalnicze o krotnościach NDS od 1.47 do 4.50 (Mn) i od 1.29 do 2.53 (Fe), na które narażonych było 58 pracowników. Badania środowiska pracy na stanowiskach spawalniczych w ramach sprawowanego nadzoru zostały przeprowadzone przez Laboratorium PSSE Biała Podlaska (hałas, pył i związki chemiczne mangan i żelazo) w 5 wytypowanych zakładach oraz przez Dział Laboratoryjny Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Lublinie, Oddział Badań Środowiska Pracy (pył całkowity / pył respirabilny, WKK) również w 5 wytypowanych zakładach. Działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie poprawy warunków zdrowotnych środowiska pracy polegały głównie na egzekwowaniu obowiązku przeprowadzania badań i pomiarów środowiska pracy, przeprowadzenia i/lub aktualizacji oceny ryzyka zawodowego z uwzględnieniem zagrożeń wynikających z narażenia na działanie wszystkich czynników szkodliwych występujących na stanowisku spawacza, opracowania i wprowadzenia w życie programu działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na ponadnormatywny hałas. W 17 spośród 22 zakładów, w których stwierdzono przekroczenie najwyższego dopuszczalnego natężenia hałasu realizowany jest obowiązek opracowania programu działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia nara- 14 ODDZIAŁ HIGIENY PRACY

15 żenia na hałas. Pracownicy narażeni na ponadnormatywny hałas wyposażeni są w środki ochrony indywidualnej słuchu. W roku 2009 Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru nad środowiskiem pracy, zgodnie z Planem Zasadniczych Przedsięwzięć realizowała działania, dotyczące oceny warunków pracy i narażenia zawodowego pracowników zakładów produkujących okna, ze szczególnym uwzględnieniem narażenia na czynniki fizyczne (hałas, drgania, pyły). Skontrolowano 59 zakładów, w których przeprowadzono łącznie 82 kontrole sanitarne. Objęte nadzorem podmioty zajmują się m.in.: produkcją akcesoriów do okien z PCV, produkcją aluminiowych profili do okien, produkcją okien z gotowych profili listew z PCV i aluminium, produkcją okien drewnianych oraz montażem okien i drzwi na budowie u klienta. W procesie produkcyjnym stosowane są m.in. surowce: granulat tworzywa Terluren GP 22 Naturel, zawierający w swym składzie terpolimery: akrylonitrylu, butadienu, styrenu, PCV, PCV+aluminium, różne gatunki drewna: sosna/klejone drewno sosnowe, mahoń, dąb kleje i farby wodne i/ lub akrylowe. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: brak przeprowadzonych/aktualnych badań środowiska pracy, brak lub nieprawidłowo prowadzone rejestry czynników szkodliwych dla zdrowia; przekroczenia normatywów higienicznych czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy, nie przekazanie pracownikom informacji o wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, brak programu działań organizacyjno technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas; nie przekazanie LPWIS w Lublinie informacji o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym według obowiązującego wzoru; brak aktualnego spisu stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych oraz kart charakterystyki stosowanych substancji i preparatów chemicznych; brak lub nieprawidłowości w zakresie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy; brak stanowiskowych instrukcji bhp, stan sanitarno higieniczny pomieszczeń pracy niezgodny z ogólnymi wymaganiami bhp (nałożono mandat karny na kwotę 200 zł). W 32 zakładach stwierdzono przekroczenia NDN/NDS czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy takich jak: hałas i pył. W warunkach przekroczenia normatywów higienicznych zatrudnionych było ogółem 385 pracowników, w tym 381 pracowników pracujących na stanowiskach pracy, na których stwierdzono przekroczenia NDN hałasu (krotność NDN od 1.26 do 31.59), 4 pracowników na stanowiskach pracy, na których stwierdzono przekroczenia NDS pyłów (krotność NDS od 1.31 do 2.36) te osoby pracują jednocześnie w warunkach narażenia na ponadnormatywny hałas. Wydano 28 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej mające na celu wyegzekwowanie poprawy warunków zdrowotnych środowiska pracy polegały głównie na zobowiązywaniu pracodawców do: opracowania programu działań organizacyjnotechnicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas w przypadkach, gdy ze względów technologicznych niemożliwe było obniżenie lub zlikwidowanie przekroczeń NDN hałasu; przeprowadzenia i/lub aktualizacji oceny ryzyka zawodowego z uwzględnieniem zagrożeń wynikających z narażenia na działanie wszystkich czynników szkodliwych występujących na danym stanowisku; przeprowadzenia badań i pomiarów środowiska pracy; prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia i/lub kart badań i pomiarów czynników szkodliwych; opracowania i udostępnienia pracownikom instrukcji BHP; odnowienia pomieszczeń higieniczno sanitarnych i pomieszczeń pracy. W 2009 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa lubelskiego zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Sanitarnego realizowała działania w zakresie prowadzenia i rozpowszechniania promocji zdrowego stylu życia w miejscu pracy miejsce pracy środowiskiem bez papierosa : powadzono akcję uświadamiającą pracodawców o korzyściach wynikających z organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zachęcano do realizowania polityki uwalniania środowiska pracy zakładu od dymu tytoniowego podkreślając, że przyczynia się to do rozwoju firmy i budowania jej dobrego wizerunku. Ponadto wskazywano na aspekt ekonomiczny, a mianowicie na ponoszone przez pracodawcę koszty dodatkowych remontów w pomieszczeniach, w któ- ODDZIAŁ HIGIENY PRACY 15

16 rych pracownicy nie przestrzegają zakazu palenia W strukturze zapadalności na choroby zawodowe w nikotyny oraz straty wynikające z dodatkowych Liczba przypadków roku rok najczęściej Liczba przypadków stwierdzanymi 2006 rok Liczba przypadków chorobami 2007 rok zawodowymi były następujące jednostki chorobowe: przerw w pracy, Liczba przypadków 2008 rok Liczba przypadków 2009 rok podczas kontroli zwracano uwagę na przestrzeganie wymogów prawnych regulujących stwierdzanymi zjawi- chorobami nadmiernym zawodowymi wysiłkiem były następujące głosowym, jednostki trwającym chorobowe: co W strukturze zapadalności przewlekłe na choroby zawodowe narządu głosu w roku spowodowane 2009 najczęściej sko palenia w miejscu pracy, jak też uświadamiano pracodawcom zjawisko koincydencji składni- głosowym, trwającym co najmniej 15 lat; przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem najmniej 15 lat; ków dymu papierosowego i niektórych szkodliwych czynników środowiska pracy (np. podczas choroby skóry; stępstwa; choroby zakaźne lub choroby pasożytnicze zakaźne albo lub ich następstwa; pasożytnicze albo ich na- pylice płuc. ekspozycji zawodowej palących pracowników na choroby skóry; azbest, krzemionkę, chrom, pyły, pary i gazy m.in. Wykres Nr 4. Udział pylice procentowy płuc. najczęściej stwierdzanych chorób zawodowych w roku 2009 amoniaku, formaldehydu, chloru, siarki), 18% 11% w zakładach, w których występuje narażenie na 6% czynniki rakotwórcze wnikliwie analizowano ocenę ryzyka zawodowego. Sprawdzano, czy pracodawca dopełnił obowiązku przeszkolenia pracowników w zakresie dodatkowego ryzyka wynikającego z palenia tytoniu, 34% Pylice płuc 31% pracodawcom zainteresowanym rozwiązaniem Choroby skóry Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym problemu palenia tytoniu w środowisku pracy w ysiłkiem głosow ym, trw ającym co najm niej 15 lat rozdawano płyty CD p.t. Jak rozwiązać problem Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa palenia tytoniu w zakładzie pracy zawierające Inne materiały w postaci prezentacji przygotowanych Wykres Nr 4. Udział procentowy najczęściej stwierdzanych chorób zawodowych w roku do 2009 roku 2008 zaobserwowano spadek zachorowań na przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. W J. Nofera 2009 roku w porównaniu w Łodzi. Ogółem przekazano płyty CD 120 choroby praco-zakaźndawcom i pasożytnicze oraz spadek zachorowań na choroby narządu z terenu województwa lubelskiego. Po- W 2009 roku w porównaniu do roku 2008 zaobserwowano spadek zachorowań na choroby zakaźne i panadto w kontrolowanych zakładach pracy pozostawiono materiały szkoleniowe na temat profi- 23 laktyki antynikotynowej w postaci ulotek, broszur sożytnicze oraz spadek zachorowań na choroby narządu głosu. W roku 2009 najczęściej stwierdzanymi i plakatów. chorobami zawodowymi były choroby zakaźne i pasożytnicze. Choroby zawodowe Z występowaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy wiąże Choroby się zapadalność zawodowe na choroby zawodowe Z występowaniem wśród czynników pracowników. szkodliwych w W środowisku porównaniu pracy wiąże do się W województwie lubelskim stwierdzono 63 przypadki takich chorób zawodowych. Wśród chorób zakaźnych i pasożytniczych dominowała borelioza (stwierdzono 44 przypadki zachorowań). roku 2008 zmniejszyła się liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych z 301 przypadków w roku 2008 do 180 przypadków w 2009 roku. Inne zapadalność na choroby zawodowe wśród pracowników. W porównaniu do roku 2008 zmniejszyła się liczba stwierdzonych przypadków chorób zawodowych z 301 przypadków w roku 2008 do 180 przypadków w 2009 roku. Wykres Nr 3. Liczba najczęściej występujących chorób zawodowych w województwie lubelskim w latach Pylice płuc Choroby skóry Przewlekłe choroby narządu głosu Rok WZW typu B WZW typu C WZW typu B i C Gruźlica Choroby zakaźne lub pasożytnicze borelioza bruceloza pozostałe Inne Razem Pylice płuc Choroby skóry Przewlekłe choroby narządu głosu Choroby zakaźne lub pasożytnicze Inne Liczba przypadków 2005 rok Liczba przypadków 2006 rok Liczba przypadków 2007 rok Liczba przypadków 2008 rok Liczba przypadków 2009 rok W strukturze Wykres Nr zapadalności 3. Liczba najczęściej choroby występujących zawodowe chorób w roku zawodowych 2009 najczęściej w stwierdzanymi województwie chorobami lubelskim zawodowymi w latach były następujące jednostki chorobowe: przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat; choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa; choroby skóry; 16 pylice płuc. ODDZIAŁ HIGIENY PRACY Tabela Nr 1. Analiza zawodowych chorób zakaźnych i inwazyjnych stwierdzonych w województwie lubelskim w latach

17 Oddział Higieny Dzieci i Młodzieży W ewidencji Państwowej Inspekcji Sanitarnej na obszarze województwa lubelskiego w 2009 r. znajdowało się: 2331 placówek nauczania i wychowania, 29 uczelni wyższych oraz 468 placówek wypoczynku dzieci i młodzieży. Liczba placówek w ewidencji Liczba placówek skontrolowanych Rodzaj placówki 2007r. 2008r. 2009r. 2007r. 2008r. 2009r. żłobki przedszkola szkoły podstawowe filie szkół podstawowych gimnazja filie gimnazjów 1 0 zasadnicze szkoły zawodowe średnie szkoły zawodowe technika licea ogólnokształcące licea profilowane zespoły szkół ogólnokształcących zespoły szkół ponadpodstawowych szkoły policealne warsztaty szkolne domy dziecka internaty, bursy, domy studenckie placówki z pobytem dziennym placówki z pobytem całodobowym placówki z pobytem dziennym i całodobowym placówki pracy pozaszkolnej zielone szkoły schroniska młodzieżowe inne ogółem Tabela Nr 1. Liczba obiektów objętych nadzorem w latach Żłobki i przedszkola W 2009 r. funkcjonowało 14 żłobków oraz 460 przedszkoli, w tym 131 innych form wychowania przedszkolnego, tzw. Małe Przedszkola. Skontrolowano 14 żłobków, do których uczęszcza 985 dzieci oraz 355 przedszkoli, do których uczęszcza dzieci. Warunki sanitarno-techniczne żłobków oceniono jako dobre. Spośród skontrolowanych przedszkoli, 16 (tj. 4,5%) mieściło się budynkach adaptowanych, nieprzystosowanych, zbudowanych w innym celu niż funkcjonujące w nich placówki. Szkoły W ewidencji znajduje się 1451 szkół. Kontrolę przeprowadzono w 1140, na skutek czego stwierdzono nieprzystosowanie 49 z nich, (tj. 4,3%). W pomieszczeniach i urządzeniach sanitarnych ww. budynków często nie były przestrzegane normy higieniczne. Najczęściej stwierdzano niefunkcjonalne małe sale dydaktyczne nie spełniające wymagań w zakresie wysokości pomieszczeń oraz usytuowania podłogi względem przyległego terenu, ciągi komunikacyjne posiadające małą powierzchnię, brak sal gimnastycznych oraz szatni. Nieprawidłowości dotyczące stanu sanitarno technicznego odnotowano w 66 placówkach i dotyczyły: pękniętych ścian i sufitów, uszkodzonej podłogi, zużytej stolarki okiennej i drzwiowej, wyeksploatowanej instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej, przeciekających dachów, niesprawnych urządzeń sanitarnych (popękane muszle sedesowe i umywalki, brak pokręteł i wylewek przy bateriach, uszkodzonych drzwi do sanitariatów, ubytki glazury i terakoty). Budynki nieprzystosowane zajmowały: 23 szkoły podstawowe (tj. 4,1%), 5 szkół filialnych (tj. 9,8%), 2 technika (tj. 66,6%), 13 zespołów szkół ogólnokształcących (tj. 5,5%) oraz 6 zespołów szkół ponadpodstawowych (tj. 5,2%). Budynki znajdujące się w złym stanie technicznym użytkowało: 30 szkół podstawowych (tj. 5,6%), 1 szkoła filialna (tj. 2%), 7 gimnazjów (tj. 5,6%), 3 licea ogólnokształcące (tj. 8,8%), 9 zespołów szkół ogólnokształcących (tj. 3,8%) oraz 16 zespołów szkół ponadpodstawowych (tj. 13,9%). Należy podkreślić, iż zły stan techniczny budynków, pomieszczeń i urządzeń sanitarnych utrudnia utrzymanie odpowiednich warunków higienicznych. Niezadowalający stan higieniczny stwierdzono w 1 szkole podstawowej oraz 1 liceum ogólnokształcącym na terenie powiatu krasnostawskiego. Kolejną, ważną kwestię w zapewnieniu właści- ODDZIAŁ HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY 17

18 wych warunków higienicznych stanowi podłączenie placówek do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Szkoła Podstawowa w Macoszynie (powiat włodawski), nie jest podłączona do wodociągu, zaopatruje się w wodę ze studni głębinowej. Brak kanalizacji stwierdzono w 2 szkołach: Zespole Placówek Oświatowych w Rososzy (powiat rycki), Zespole Szkół Ogólnokształcących w Rybczewicach (powiat świdnicki). Ważnym elementem dobrych warunków zdrowotnych jest zapewnienie dzieciom komfortu przy zaspakajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych podczas pobytu w szkole. Można to ocenić porównując liczby: uczniów i urządzeń ustępowych. Niedostateczną liczbę urządzeń ustępowych z powodu nadmiernej liczby uczniów stwierdzono w 92 placówkach, tzn. 27 szkołach podstawowych (tj. 4,8%), 12 gimnazjach (tj. 9,6%), 7 liceach ogólnokształcących (tj. 20,6%), 21 zespołach szkół ogólnokształcących (tj. 8,9%), 24 zespołach szkół ponadpodstawowych (tj. 20,8%) oraz w 1 szkole policealnej (tj. 7,1%). Ponadto przy 6 placówkach funkcjonowały ustępy zewnętrzne: 3 szkołach filialnych (powiat hrubieszowski, łukowski, zamojski tj. 5,9%), 2 zespołach szkół ogólnokształcących (powiat łukowski, rycki, tj. 0,85%). Wykres Nr 1. Warunki do utrzymania higieny w latach Zespole Placówek Oświatowych w Rososzy (powiat rycki), Zespole Szkół Ogólnokształcących w Rybczewicach (powiat świdnicki). Ważnym elementem dobrych warunków zdrowotnych jest zapewnienie dzieciom komfortu przy zaspakajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych podczas pobytu w szkole. Można to ocenić porównując liczby: uczniów i urządzeń ustępowych. Niedostateczną liczbę urządzeń ustępowych z powodu nadmiernej liczby uczniów stwierdzono w 92 placówkach, tzn. 27 szkołach podstawowych (tj. 4,8%), 12 gimnazjach (tj. 9,6%), 7 liceach ogólnokształcących (tj. 20,6%), 21 zespołach szkół ogólnokształcących (tj. 8,9%), 24 zespołach szkół ponadpodstawowych (tj. 20,8%) oraz w 1 szkole policealnej (tj. 7,1%). Ponadto przy 6 placówkach funkcjonowały ustępy zewnętrzne: 3 szkołach filialnych (powiat hrubieszowski, łukowski, zamojski tj. 5,9%), 2 zespołach szkół ogólnokształcących (powiat łukowski, rycki, tj. 0,85%). Wykres Nr 1. Warunki do utrzymania higieny w latach Warunki do prowadzenia Warunki do prowadzenia zajęć zajęć z WF z WF Ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój ucznia jest jego aktywność fizyczna. Wywiera ona hartujący wpływ na organizm, zwiększa ogólną wydajność psychofizyczną młodego człowieka. Aktywność ruchowa jest nieodłącznym atrybutem życia. Odpowiednio dobrana i urozmaicona sprzyja rozwojowi organizmu, pomnażaniu i zachowaniu zdrowia. 111 brak w odociągu brak kanalizacji ponadnormatyw na liczba uczniów na urządzenie ustępowe ustępy zewnętrzne 2007r. 2008r. 2009r. Ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój ucznia jest jego aktywność fizyczna. Wywiera ona hartujący wpływ na organizm, zwiększa ogólną wydajność psychofizyczną młodego człowieka. Aktywność ruchowa jest nieodłącznym atrybutem życia. Odpowiednio dobrana i urozmaicona sprzyja rozwojowi organizmu, pomnażaniu i zachowaniu zdrowia. Ruch rozwija mięśnie, układ krążeniowo-oddechowy, wpływa na prawidłowy wzrost i kształt kości, podnosząc sprawność i wydolność fizyczną. Stąd istotne znaczenie odgrywają warunki środowiskowe, w których prowadzone są zajęcia wychowania fizycznego. Tabela Nr 2. Posiadanie infrastruktury do prowadzenia wf. Ruch rozwija mięśnie, układ krążeniowo-oddechowy, wpływa na prawidłowy wzrost i kształt kości, podnosząc sprawność i wydolność fizyczną. Stąd istotne znaczenie odgrywają warunki środowiskowe, w których prowadzone są zajęcia wychowania fizycznego. Rodzaj placówki Liczba placówek w ewidencji Liczba placówek skontrolowanych Liczba placówek posiadających tylko salę gimnasty czną salę rekreacyjną boisko sportowe Liczba placówek posiadających salę gimnastyczną, /rekreacyjną, boisko Liczba placówek w których brak infrastruktury do prowadzenia zajęć WF szkoły podstawowe filie szkół podstawowych gimnazja zasadnicze szkoły zawodowe średnie szkoły zawodowe technika licea ogólnokształcące licea profilowane posiadających placówek placówek 0 0 w skontrolo salę salę salę boisko ewidencji wanych gimnasty gimnastyczną, / rekreacyjną sportowe zespoły szkół ogólnokształcących czną rekreacyjną, boisko zespoły szkół ponadpodstawowych szkoły policealne ogółem Rodzaj placówki Liczba Liczba Liczba placówek posiadających tylko placówek Liczba Tabela Nr 2. Posiadanie infrastruktury do prowadzenia wf. Liczba placówek w których brak infrastruktury do prowadzenia szkoły podstawowe filie szkół podstawowych zajęć WF gimnazja zasadnicze szkoły zawodowe średnie szkoły zawodowe technika licea ogólnokształcące licea profilowane zespoły szkół ogólnokształcących zespoły szkół ponadpodstawowych W dalszym ciągu obserwuje się niewystarczającą infrastrukturę do prowadzenia zajęć fizycznych Dotyczy to 1451 zarówno 1140 sal 42gimnastycznych, boisk, 787 jak 78i basenów. Brak ich w dostatecznej ilości powoduje, iż zajęcia z wychowania fizycznego odbywają się na korytarzach lub w pomieszczeniach do tego nieprzystosowanych. szkoły policealne ogółem W dalszym ciągu obserwuje się niewystarczającą infrastrukturę do prowadzenia zajęć fizycznych. Dotyczy to zarówno sal gimnastycznych, boisk, jak i basenów. Brak ich w dostatecznej ilości powoduje, iż zajęcia z wychowania fizycznego odbywają się na korytarzach lub w pomieszczeniach do tego nieprzystosowanych. Wykres Nr 2. Infrastruktura do prowadzenia zajęć w-f w szkołach liczba placówek tylko z salą gimnastyczną liczba placówek tylko z salą rekreacyjną liczba placówek posiadających tylko boisko brak infrastruktury do prowadzenia zajęć WF liczba placówek z salą gimnastyczną/ rekreacyjną i boiskiem liczba placówek skontrolowanych Wykres Na 1140 Nr 2. skontrolowanych Infrastruktura do placówek prowadzenia 78 (tj. 6,8%) zajęć nie w-f posiada w szkołach infrastruktury do prowadzenia zajęć WF. 787 placówek (tj. 69%) posiada zarówno sale gimnastyczne/ rekreacyjne, jak i boiska, 42 (tj. 3,7%) placówki posiadają tylko salę gimnastyczną, 54 (tj. 4,7%) tylko salę rekreacyjną, 178 (tj. 15,6%) tylko boisko. Na terenie naszego województwa jedynie 22 szkoły posiadają baseny ODDZIAŁ HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY 26 27

19 Na 1140 skontrolowanych placówek 78 (tj. 6,8%) nie posiada infrastruktury do prowadzenia zajęć WF. 787 placówek (tj. 69%) posiada zarówno sale gimnastyczne/rekreacyjne, jak i boiska, 42 (tj. 3,7%) placówki posiadają tylko salę gimnastyczną, 54 (tj. 4,7%) tylko salę rekreacyjną, 178 (tj. 15,6%) tylko boisko. Na terenie naszego województwa jedynie 22 szkoły posiadają baseny. W 2009 r. oddano do użytku 1 halę sportową, 7 sal gimnastycznych, 11 boisk, w tym 4 tzw. Orliki oraz 14 placów zabaw przy szkołach i przedszkolach. Ponadto w 2009 r. w 6 szkołach przeprowadzono remonty bloków sportowych, w 12 szkołach modernizacje boisk sportowych oraz w 3 szkołach zaadaptowano pomieszczenia na salę rekreacyjną. Zdjęcie przedstawia boisko sportowe przy Zespole Szkół nr 5 w Krasnymstawie. Higiena procesu nauczania i wychowania W 2009 r. w ramach nadzoru bieżącego oceniany był tygodniowy rozkład zajęć lekcyjnych pod kątem zachowania zasad higieny oraz dostosowanie mebli szkolnych do wzrostu uczniów. Rozkład zajęć lekcyjnych Rodzaje placówek Liczba skontrolowanych Rozkład zajęć szkolnych Liczba niezgodnych z normą placówek oddziałów placówek oddziałów szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne ogółem Tabela Nr 3. Wyniki oceny tygodniowego rozkładu zajęć w szkołach. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły: zdwojenie godzin lekcyjnych danego przedmiotu; umieszczanie przedmiotów trudnych na pierwszej bądź ostatniej lekcji; łączenie przedmiotów trudnych; zbyt krótkie przerwy międzylekcyjne (5-min); przekroczenie maksymalnej liczby godzin w danym dniu, dopuszczalnej dla poszczególnych grup wiekowych; nie uwzględnienie w każdym dniu zajęć z elementami ruchu; rozpoczynanie zajęć o różnych porach. Nieprawidłowości spowodowane były m.in. dowożeniem dzieci do szkół, uzupełnieniem etatów przez nauczycieli w innych placówkach, zbyt małej liczby sal lekcyjnych wobec ilości oddziałów w szkole. Meble szkolne (stoły i krzesła) Rodzaj placówki Meble szkolne stoliki i krzesła oceniono dostosowanie mebli do wzrostu uczniów liczba placówek liczba oddziałów stwierdzono niewłaściwe liczba placówek liczba oddziałów przedszkola szkoły podstawowe filie szkół podstawowych gimnazja szkoły ponadgimnazjalne ogółem Tabela Nr 4. Wyniki oceny dostosowania mebli szkolnych do wzrostu uczniów. Przyczyny niewłaściwego dostosowania mebli szkolnych do wzrostu uczniów: przemieszczanie się uczniów z sal dydaktycznych (brak własnych klas, przeznaczonych tylko dla jednego oddziału); brak zróżnicowania mebli szkolnych (np. tylko jedna wielkość mebli w salach lekcyjnych); nieodpowiednie zestawienie stołów i krzeseł; częsta zmiana stanowisk pracy; brak odpowiednich nawyków i samokontroli uczniów; nie przestrzeganie prawidłowego doboru mebli w klasie przez nauczycieli; wyposażenie szkół w stare, niecertyfikowane meble szkolne. ODDZIAŁ HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY 19

20 sanitarnych pracowni chemicznych w placówkach nauczania. Na terenie województwa lubelskiego w szkołach funkcjonują: pracownie chemiczne 62; klasopracownie 206. Zdjęcie przedstawia sale lekcyjne wyposażone w meble dostosowane zasad ergonomii w Zespole Szkół w Żółtańcach (powiat chełmski). Program profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania, ma na celu zapewnienie uczniom dostępności do opieki i poprawy jej jakości. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty szkoła powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Opieka profilaktyczna nad uczniami jest jednak nadal niezadowalająca. Na terenie naszego województwa spośród skontrolowanych 1140 szkół, tylko 330 (t.j. 28,9%) posiada gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. W 654 placówkach (tj. 57,4%) profilaktyczna opieka medyczna i pomoc przedlekarska sprawowana była w pomieszczeniach zastępczych. Wykres Nr 4. Gabinety profilaktycznej opieki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej szkoły podstawowe gimnazja licea ogólnokształcące Profilaktyczna opieka zdrowotna Program profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania, ma na celu zapewnienie uczniom dostępności do opieki i poprawy jej jakości. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty szkoła powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Opieka profilak- Profilaktyczna opieka zdrowotna tyczna nad uczniami jest jednak nadal niezadowalająca. Na terenie naszego województwa spośród skontrolowanych 1140 szkół, tylko 330 (t.j. 28,9%) posiada gabinety profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. W 654 placówkach (tj. 57,4%) profilaktyczna opieka medyczna i pomoc przedlekarska sprawowana była w pomieszczeniach zastępczych. 235 zesp. szkół ogólnokształcących zesp. szkół ponadpodstawowych Wykres Nr Nadzór 4. Gabinety nad substancjami profilaktycznej i preparatami opieki zdrowotnej niebezpiecznymi i pomocy przedlekarskiej W 2009 roku nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi prowadzony był w formie kontroli sanitarnych pracowni chemicznych w placówkach nauczania. Nadzór pracownie nad chemiczne substancjami 62; i preparatami niebezpiecznymi klasopracownie 206. W 2009 roku nadzór nad substancjami i prepara- W ramach bieżącego nadzoru nad pracowniami chemicznymi i klasopracowniami tami chemicznymi w szkołach zwracano prowadzony uwagę na: był w formie kontroli aktualny spis posiadania niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; posiadanie kart charakterystyki dla niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; sposób oznakowania niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; 20 ODDZIAŁ HIGIENY DZIECI I MŁODZIEŻY 14 szkoły policealne Na terenie województwa lubelskiego w szkołach funkcjonują: 1 skontrolowane posiada gabinet W ramach bieżącego nadzoru nad pracowniami chemicznymi i klasopracowniami w szkołach zwracano uwagę na: aktualny spis posiadania niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; posiadanie kart charakterystyki dla niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; sposób oznakowania niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; sposób oraz miejsce przechowywania substancji i preparatów chemicznych; posiadanie instrukcji bhp w pracowniach, klasopracowniach; datę ważności niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; zapewnienie odpowiedniej ilości środków do udzielenia I-ej pomocy w razie wypadku; zapewnienie środków ochrony indywidualnej; sprawność dygestoriów; zapoznanie uczniów z kartami charakterystyki niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów; zainstalowanie zlewów z bieżącą wodą w pomieszczeniach, w których występuje niebezpieczeństwo oblania się środkami żrącymi. Najczęstsze uchybienia w pracowniach chemicznych i klasopracowniach dotyczyły: braku właściwego oznakowania umożliwiającego identyfikację substancji i preparatów chemicznych; posiadania przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych; braku kart charakterystyki substancji i preparatów niebezpiecznych; braku spisu substancji i preparatów niebezpiecznych; niewłaściwego przechowania substancji i preparatów niebezpiecznych; braku udokumentowania zaznajomienia uczniów z kartami charakterystyki substancji i preparatów niebezpiecznych. W 2009 roku 21 szkół oddało do utylizacji niewykorzystywane substancje i preparaty chemiczne w ilości 772,1 kg.