ABC JAK ZAŁOŻYĆ KLASTER? Przewodnik dla przedsiębiorcy

Transkrypt

1

2

3 ABC JAK ZAŁOŻYĆ KLASTER? Przewodnik dla przedsiębiorcy Autorzy: Paulina Fabrowska Mateusz Halicki Daniel Kozdęba Paulina Piotrowska Anna Szerenos Wrocław 2009

4 Raport opracowany przez firmę ECORYS Polska Sp. z o.o. z siedzibą: ul. Racławicka 146, Warszawa na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego Projekt okładki, skład komputerowy i druk: Drukarnia Sparta z siedzibą: ul. Ułańska 18a, Szczecin Wydawca: Drukarnia Sparta dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego Copyright by Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Publikacja opracowana i wydana w ramach realizacji projektu pn.: Rozwój, koordynacja, monitoring i ewaluacja dolnośląskiego systemu innowacji, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5 Spis treści 1 Wprowadzenie Wstęp Charakterystyka ekonomiczna Dolnego Śląska pod kątem występowania klastrów Co to jest klaster i jak go powołać? Czym jest klaster? Na jakiej podstawie wyróżniamy różne typy klastrów? Co składa się na klaster? Na czym polegają relacje między przedsiębiorstwami w klastrze? Na czym polegają relacje między przedsiębiorstwami a sferą badawczo-rozwojową? Motywy tworzenia klastrów a więc: po co nam klaster? Jakie czynniki decydują o sukcesie klastra? Jaką formę prawną może przybrać klaster w Polsce? Czym się charakteryzują formy prawne przybierane przez klastry? Która forma prawna jest najlepsza dla klastra? Stowarzyszenie jako optymalne rozwiązanie formalno-prawne dla klastra Możliwości i źródła finansowania klastrów Studia przypadków klastrów dolnośląskich NutriBioMed Ceramika i Turystyka Studia przypadków klastrów spoza województwa dolnośląskiego Dolina Lotnicza OPTOKLASTER

6 1 Wprowadzenie 1.1. Wstęp 6 ABC jak założyć klaster? Przewodnik dla przedsiębiorcy został opracowany na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego w ramach badania Rozwój klastrów w regionie dolnośląskim. Ma on na celu przede wszystkim wpłynąć na wzrost świadomości znaczenia klastrów i sieciowej współpracy wśród przedsiębiorców. Otwartość, przyzwolenie, a nawet co jest najbardziej pożądane chęć współpracy są podstawowym warunkiem zaistnienia i funkcjonowania klastra. Przeprowadzone w 2006 r. badanie Komisji Europejskiej Innobarometr, którego tematem były klastry i ich wpływ na poziom innowacyjności, wykazało bardzo niski udział polskich przedsiębiorstw działających w klastrze lub sieci kooperacyjnej tylko 4%, w porównaniu do Wielkiej Brytanii (84%) i Łotwy (67%) 1. Średnio w Unii Europejskiej jedna na cztery firmy działa w klastrze, choć w niektórych zachodnioeuropejskich państwach udział przedsiębiorstw działających w klastrach jest niższy np. w Austrii jest to 34%. Najsilniejsze sklastrowanie widoczne jest w Danii, Szwecji i Norwegii, gdzie większość firm działa w co najmniej dwóch sieciach kooperacyjnych. Pomimo tego, że niemal jedna trzecia przedsiębiorstw w Polsce nigdy nie podjęła próby współpracy z jakimkolwiek innym podmiotem (inna firma, instytucja badawczo-rozwojowa, samorząd), pośród przedsiębiorców obecna jest silna potrzeba takiej współpracy (88% wykazuje świadomość płynących z niej korzyści). Ponad połowa polskich firm jest zdania, że znaczącą rolę we wsparciu klastrów odgrywa administracja publiczna. Przykładem takich działań wspierających klastrowanie przez administrację publiczną jest opracowany przewodnik. Przedstawienie w prosty sposób działań klastrów oraz sposobów ich powoływania staje sie bardzo istotną kwestią. Oznaką nowoczesnej gospodarki są m.in. powstające struktury klastrowe, oparte na nieformalnych kontaktach i współpracy firm z pokrewnych branż, które konkurując i współpracując jednocześnie osiągają lepsze wyniki niż w pojedynkę. Nie chodzi tylko o podnoszenie jakości i poziomu technologicznego dóbr i usług, ale także o przepływ wiedzy i informacji. Wszystko to sprawia, że przedsiębiorstwa zrzeszone w klastrze szybciej się rozwijają i osiągają lepsze wyniki, niż ich niezrzeszona konkurencja. Niestety, główną przeszkodą 1 European Commission - DG Enterprise and Industry, The Gallup Organization, 2006, Innobarometer on cluster s role in facilitating innovation in Europe. Analytical report, Flash EB Series No. 187

7 w klastrowaniu jest niewiedza dotycząca klastrów, bariery mentalne i brak zaufania do wspólnych przedsięwzięć. Działania takie, jak przedstawiany przewodnik mają na celu przede wszystkim wyjaśnienie specyfiki klastrów i przedstawienie rzetelnej informacji w formie zrozumiałej dla osoby nie mającej wcześniej kontaktu z taką formą współpracy, co winno skutkować zwiększeniem świadomości przedsiębiorców, a następnie wzrostem liczby inicjatyw klastrowych. W pierwszej części przewodnik w przystępny sposób objaśnia zjawisko powstawania klastrów oraz przedstawia korzyści, jakie można osiągnąć, będąc jego członkiem. Opracowanie zawiera opis funkcjonującej struktury organizacyjnej oraz przedstawia specyfikę relacji w klastrze. Jest to część istotna z punktu widzenia tych przedsiębiorców, którzy chcieliby powołać strukturę klastrową lub zostać jej członkiem. Zaprezentowano sposób organizacji samego klastra, działania i zadania, a także sposoby i źródła finansowania jego działań. Omówiono również dostępne formy prawne dla klastra, wymieniając korzyści i problemy związane z każdą z nich. Ponadto, opracowanie zawiera rekomendacje optymalnych form prawnych dla klastrów, nastręczających koordynatorom klastra najmniejszych trudności z powołaniem i zarządzaniem. Przewodnik zamykają cztery przykłady funkcjonujących klastrów, dwa z województwa dolnośląskiego i dwa spoza województwa. Opisane klastry to: Ceramika i Turystyka z Bolesławca, klaster biotechnologiczny NutriBioMed, klaster Dolina Lotnicza oraz OPTOKLASTER. Klaster Grupa Ceramika i Turystyka Via Sudetica to przykład klastra istniejącego od wielu lat, powstałego wskutek koncentracji przedsiębiorstw tradycyjnego w tym regionie przemysłu ceramicznego. Koordynacja klastra rozpoczęła się jednak dopiero niedawno. Klaster NutriBioMed z uwagi na nowoczesność swych technologii i organizację opartą o innowacyjne firmy z Wrocławskiego Medycznego Parku Naukowo-Technologicznego bardzo dobrze rokuje na przyszłość. Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Dolina Lotnicza, zlokalizowane w województwie podkarpackim to przykład klastra stosunkowo młodego, ale niezwykle prężnego i wkraczającego w stadium dojrzałe. Stale zyskuje on na znaczeniu i już dziś w branży lotniczej obszar jego działania zaliczany jest do grupy najprężniej rozwijających się regionów w Europie. Ostatni omówiony przykład Klaster Innowacyjnych Technologii Fotonicznych OPTOKLASTER w województwie mazowieckim to klaster o mało sformalizowanej strukturze, ale bardzo innowacyjny i osiągający coraz bardziej widoczne efekty swych działań. 7

8 W studiach przypadków klastrów przedstawiono pokrótce ich rozwój oraz działania podejmowane w zakresie finansowania, przełamywania przeszkód i określania kierunków rozwoju. 1.2 Charakterystyka ekonomiczna Dolnego Śląska pod kątem występowania klastrów W trakcie badania nad strukturami klastrowymi w województwie dolnośląskim pt. Rozwój klastrów w regionie dolnośląskim na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, według stanu na dzień 4 grudnia 2008 r. zidentyfikowano trzynaście istniejących klastrów: Ceramika Bolesławiecka klaster oparty na lokalnej tradycji produkcji ceramiki, a ponadto łączący także przemysł turystyczny; Dolnośląski Klaster Ekoenergetyczny EEI klaster wyrosły z sieci naukowo-gospodarczej EKO-ENERGIA, działający przede wszystkim w sferze energii ze źródeł odnawialnych; Dolnośląski Klaster e-zdrowie klaster działający na rzecz stworzenia sieci telemedycznej i informatyzacji ośrodków zdrowia, jego źródłem była sieć naukowo-gospodarcza E-ZDROWIE; Dolnośląski Klaster Energii Odnawialnej najmłodszy klaster, funkcjonujący w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych i ochrony środowiska; Dolnośląski Klaster Surowcowy powołany na rzecz racjonalnego gospodarowania surowcami na Dolnym Śląsku; Grupa Kooperacyjna Przedsiębiorstw MTD klaster powołany dzięki projektowi EQUAL, skupiający przedsiębiorstwa branży drzewnej, metalowej i tworzyw sztucznych, których celem jest produkcja wspólnego wyrobu; Klaster AGD niesformalizowana struktura klastrowa, skupiona wokół czterech zagranicznych koncernów AGD Electrolux, Whirlpool, FagorMastercook i LG Electronics; Klaster Energia Mega Nano klaster energetyczny, którego głównym tematem zainteresowań jest pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych i racjonalne gospodarowanie energią; Klaster ICT Wspólnota Wiedzy i Innowacji w Zakresie Technik Informacyjnych i Komunikacyjnych klaster informatyczno-komunikacyjny, obecnie funkcjonujący w celu opracowania nowych rozwiązań informatycznych; 8

9 Klaster Przemysłowy LG klaster produkujący telewizory i monitory LCD oraz sprzęt AGD, powstały wskutek koncentracji przedsiębiorstw wokół fabryki LG Electronics; Klaster motoryzacyjny klaster niesformalizowany powstały w wyniku skupienia firm motoryzacyjnych zagranicznych fabryk Toyota, Volvo, Volkswagen, Bosch, Faurecia, WABCO i wielu mniejszych poddostawców; Klaster NutriBioMed biotechnologiczny klaster, którego źródłem jest sieć naukowo-gospodarcza Biotech, jego założeniem jest opracowanie technologii produkcji żywności nieprzetworzonej i suplementów diety; SIDE CLUSTER klaster drzewny, założony w celu koordynacji działań przedsiębiorców z branży budowlanej i budowy domów fińskich na Dolnym Śląsku. Ponadto, przeprowadzono również badanie koncentracji podmiotów gospodarczych w powiatach województwa dolnośląskiego na podstawie danych statystycznych o zatrudnieniu. Badanie to wykazało istnienie koncentracji w wielu branżach w powiatach województwa dolnośląskiego. Wiodącymi branżami są m.in.: rolnictwo, przemysł tekstylny i uzdrowiskowy, turystyka, produkcja mebli oraz doradztwo i obsługa firm. Największą koncentracją działalności gospodarczej na Dolnym Śląsku cechuje się rolnictwo. Koncentracja rolnictwa występuje w większości powiatów województwa dolnośląskiego. Jednak tylko w jednym wypadku jest to znaczące powiat wrocławski charakteryzuje się wyjątkowym skupieniem rolnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem warzywnictwa i ogrodnictwa. Taka koncentracja działalności jest zrozumiała, gdyż uprawa warzyw i owoców w powiecie sąsiadującym z dużym miastem (Wrocławiem) prowadzona jest na potrzeby tego miasta. Istotną działalnością w województwie dolnośląskim, koncentrującą się w czterech powiatach, jest przemysł tekstylny. Produkcja tekstyliów jest znacząca zwłaszcza w powiecie bolesławieckim, gdzie skupione są przedsiębiorstwa specjalizujące się w kaletnictwie, a ponadto w powiecie dzierżoniowskim, gdzie produkuje się odzież. Ponadto, w powiatach: kamiennogórskim i oławskim skoncentrowane jest włókiennictwo, z tym, że powiat kamiennogórski jest wyspecjalizowany w produkcji gotowych wyrobów włókienniczych, zaś oławski w pozostałej produkcji włókienniczej. Włókiennictwo jest przemysłem tradycyjnym na Ziemi Kamiennogórskiej i Dzierżoniowskiej 9

10 10 oba tereny posiadają historyczne związki z tkactwem i włókiennictwem. Wśród przedstawicieli kamiennogórskich producentów wyrobów włókienniczych jest m. in. Dolnośląska Fabryka Maszyn Włókienniczych Dofama. Pomimo tego, że turystyka nie jest silnie skoncentrowana w całym województwie dolnośląskim, a jedynie w dwóch powiatach, jest to działalność generująca wysokie dochody i jako taka powinna być wspierana w regionie. W powiecie jeleniogórskim znaczące jest skupisko turystycznych obiektów noclegowych, co jest zrozumiałe, gdyż w tym powiecie leżą takie znane w Polsce turystyczne miasta, jak Karpacz i Szklarska Poręba. Natomiast we Wrocławiu zarejestrowano koncentrację usług gastronomicznych (restauracje i inne placówki gastronomiczne), co jest ważną składową atrakcyjności turystycznej miasta, ale także działalnością samą w sobie, funkcjonującą na potrzeby mieszkańców. Innym ważnym przemysłem w województwie dolnośląskim jest produkcja mebli. Znacząca koncentracja przemysłu meblarskiego występuje w czterech powiatach: dzierżoniowskim, kłodzkim, milickim i oleśnickim. Na Dolnym Śląsku jest zlokalizowanych kilka dużych firm, produkujących meble, jak Lech-Pol, Bodzio i Gawin w powiecie oleśnickim, KPM Meble Kłodzko w powiecie kłodzkim, Ludwikstyle w powiecie dzierżoniowskim i Deftrans w powiecie milickim. Poza wyżej wymienionymi zakładami istnieje także wielu mniejszych producentów mebli. Ciekawym przypadkiem jest koncentracja działalności, mającej na celu ochronę zdrowia w województwie dolnośląskim. Jest ona znacząca w przypadku powiatu jeleniogórskiego, w którym połączenie koncentracji działalności ochrony zdrowia i turystyki daje charakter uzdrowiskowy. Na tej kanwie można rozwijać prywatną działalność zdrowotną (np. sanatoria, spa), zwłaszcza w tych powiatach, które mają duży potencjał turystyczny - jak np. górski powiat kłodzki, który jednak nie wykazuje znaczącej koncentracji działalności turystycznej. Niezwykle ważnym przykładem koncentracji na Dolnym Śląsku, jest doradztwo i obsługa firm. Jest to działalność gospodarcza niezwykle ważna dla nowoczesnej gospodarki i koncentrująca się wokół dużych miast, gdzie występuje skupisko firm. Usługi doradcze i wszelka obsługa firm występują więc z największą intensywnością w Jeleniej Górze, gdzie najbardziej istotna jest działalność prawnicza i rachunkowo-księgowa, doradztwo oraz zarządzanie; w Legnicy (w większości obsługa nieruchomości i firm); oraz we Wrocławiu, gdzie występuje pełen wachlarz usług na potrzeby firm: działalność prawnicza i rachunkowo-księgowa, doradztwo, zarządzanie, pośrednictwo pieniężne, oraz rekrutacja i udostępnianie pracowników.

11 Ponadto, w województwie dolnośląskim zidentyfikowano kilka branż gospodarki, w których koncentracja została zarejestrowana w jednym lub dwóch powiatach. Są to: budownictwo, przemysł kamieniarski (zwłaszcza w powiecie świdnickim, o specjalizacji w obróbce kamienia ozdobnego i na potrzeby budownictwa dotyczy to zwłaszcza wydobycia granitu w okolicach Strzegomia, gdzie została podjęta inicjatywa stworzenia sieci przedsiębiorstw na kanwie tradycyjnego przemysłu kamieniarskiego na tym obszarze); przemysł maszynowy (znaczący w powiecie polkowickim, gdzie produkowane są maszyny specjalnego przeznaczenia na potrzeby górnictwa wydobycie rud miedzi w ramach Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej); transport lądowy; przemysł tworzyw sztucznych (przede wszystkim w powiatach: oleśnickim i wrocławskim, gdzie występuje koncentracja w produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych); przemysł metalowy (zwłaszcza obróbka i powlekanie metali w powiecie oławskim) oraz przemysł papierniczy (produkcja wyrobów z papieru i tektury w powiecie oławskim). 11

12 2 Co to jest klaster i jak go powołać? 2.1 Czym jest klaster? Klaster jest taką formą współpracy między partnerami gospodarczymi, która może powstać wszędzie tam, gdzie: na określonym terytorium występuje koncentracja małych i średnich przedsiębiorstw; występujące na tym terytorium zgrupowanie małych i średnich firm jest względnie jednorodne (tzn. należą do tych samych segmentów rynku) lub wyspecjalizowały się w relacjach produkt-rynek; istnieją silne i trwałe relacje między przedsiębiorstwami, które to relacje mogą przybierać różne formy; przedsiębiorstwo istniejąc w systemie ma dostęp do usług handlowych i niehandlowych; istnieje wspólna kultura, szczególnie kultura przemysłowa - a więc charakterystyczny dla danego regionu i danej branży w tym regionie typ produktu, sposób jego wytwarzania, kontaktów między podmiotami gospodarczymi. Klaster to forma współpracy między podmiotami działającymi w ramach rynku, której zadaniem jest wykorzystanie w jak największym stopniu silnych stron partnerów działających w klastrze, a przeciwdziałanie ich słabym stronom. Ważną cechą klastra jest działanie zgodne z zasadą: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego gdyż w przeciwdziałaniu słabym stronom jednego partnera biorą udział wszyscy pozostali partnerzy w klastrze. Klaster staje się więc podmiotem zdecydowaniem silniejszym i bardziej konkurencyjnym na rynku, niż jakikolwiek z podmiotów na ów klaster się składających, a działających w pojedynkę. 2.2 Na jakiej podstawie wyróżniamy różne typy klastrów? O klastrach można mówić wykorzystując różne ich cechy jako kryteria podziału. Podstawowymi cechami, ze względu na które dzieli się klastry na różne typy są: faza rozwoju klastra można mówić o klastrach w fazie embrionalnej (początkowej), wzrostowej, dojrzałej oraz schyłkowej, 12

13 zdolność klastra do wytwarzania nowych miejsc pracy wyróżnia się klastry o rosnącym zatrudnieniu, zatrudnieniu stabilnym oraz klastry o malejącym zatrudnieniu, zasięg terytorialny klastra uzależniony od tego, jak bardzo oddalone od siebie (w sensie geograficznym) są podmioty będące partnerami w klastrze. Mówi się o klastrach o zasięgu lokalnym (partnerzy w klastrze umieszczeni są w swojej bezpośredniej bliskości), regionalnym (partnerzy z tego samego regionu, złączeni szczególną kulturą przemysłową), krajowym (pochodzący z jednego kraju, ale bez względu na reprezentowany region tego kraju) i ponadnarodowym (partnerzy wywodzący się z różnych państw), liczba horyzontalnie powiązanych sektorów a więc, czy dany klaster zamyka się w obrębie jednego sektora, czy też partnerzy działający w ramach danego klastra reprezentują różne sektory gospodarki. Wyróżniamy: klastry wąskie (jednosektorowe) oraz klastry szerokie (wielosektorowe), liczba stadiów łańcucha produkcyjnego jeśli w ramach klastra dochodzi do wytworzenia określonego produktu od samego początku procesu technologicznego do samego końca wtedy mówimy o klastrze głębokim. Jeżeli zaś w klastrze dany produkt przechodzi tylko jeden, bądź kilka etapów produkcji mówimy o klastrze płytkim, pozycja konkurencyjna klastra pozwala na wyróżnienie klastrów będących krajowymi lub światowymi liderami (najwyższa pozycja konkurencyjna), klastry o przeciętnej konkurencyjności oraz klastry charakteryzujące się słabą pozycją konkurencyjną, znaczenie technologii w funkcjonowaniu klastra klastry wysokich, średnich lub niskich technologii w zależności od sektora i poziomu zaawansowania oferowanego przez klaster produktu. 2.3 Co składa się na klaster? Im bardziej różnorodne podmioty wchodzić będą we współpracę w ramach klastra tym lepiej dla klastra. Większa różnorodność może bowiem oznaczać większy stopień samowystarczalności klastra. Najważniejszymi typami podmiotów, których obecność w klastrze może sprzyjać wzrostowi konkurencyjności tego klastra są: przedsiębiorstwa funkcjonujące w klastrze (firmy produkcyjne i usługowe, wyspecjalizowani dostawcy, firmy w pokrewnych sektorach, kanały dystrybucji, klienci, producenci komplementarnych wyrobów); 13

14 instytucje sektora badawczo-rozwojowego (m. in.: szkoły wyższe, instytuty naukowe); instytucje pośredniczące (organizacje pozarządowe, organizacje branżowe, ośrodki innowacji i przedsiębiorczości); instytucje finansowe. Z punktu widzenia struktury klastrowej najważniejszą jej cechą jest utrzymywanie relacji przez różnorodne podmioty w ramach klastra, co w efekcie składa się na tzw. efekt synergii, czyli wzmocnienie skuteczności każdego pojedynczego partnera w klastrze (dzięki innym partnerom) oraz nieporównywalnie zwiększone możliwości całego klastra w porównaniu z potencjałem jego części składowych. Najważniejszymi relacjami w ramach klastra są: relacje między przedsiębiorstwami: zachodzące bezpośrednio lub przy pomocy instytucji pośredniczących; relacje między przedsiębiorstwami a sferą badawczo-rozwojową (B+R): zachodzące bezpośrednio lub przy pomocy instytucji pośredniczących. rynkowa dyfuzja technologii: nabywanie przez przedsiębiorstwa technologii i innowacji, np. w postaci zakupu licencji; transfer wiedzy przez pracowników: przemieszczanie się pracowników pomiędzy sferą B+R i systemem edukacji oraz przedsiębiorstwami, wszelkie formy podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstwa, m.in. poprzez: szkolenia pracowników, wymianę informacji podczas targów i konferencji. 2.4 Na czym polegają relacje między przedsiębiorstwami w klastrze? Relacje między przedsiębiorstwami w klastrze wyznaczone są przez główny cel klastra: osiągnięcie przez partnerów w klastrze wspólnie takiego celu, który leży poza ich zasięgiem w wypadku działań samodzielnych, nieskoordynowanych. Podmioty wchodzące w skład klastra powinny zatem: działać wspólnie w kierunku niwelowania słabych punktów współpartnerów, umiejętnie rozdzielać zadania między współpartnerów zgodnie z ich kompetencjami (a więc zgodnie z ich mocnymi punktami), unikać dublowania wysiłków (czasu i pieniędzy) skoro działamy razem, to nie musimy wszyscy zajmować się danym zagadnieniem, ale zrobi to jeden z nas (współpartnerów) i podzieli się wynikami z resztą, 14

15 budować relacje trwałe, oparte na zaufaniu dzielić się swoimi, sprawdzonymi sposobami postępowania ze swoimi współpartnerami na niższym stopniu rozwoju np. technologicznego. Ich skuteczniejsze działanie to skuteczniejszy klaster, a więc i więcej profitów dla mnie, podejmować wspólną odpowiedzialność zarówno sukces, jak i porażka to dzieło KLASTRA, a nie poszczególnych współpartnerów. Partnerzy winni podejmować wspólne działania w kierunku inicjowania wspólnych badań naukowych, zakupu nowych technologii, wynajmowania sobie powierzchni lokalowych, wypożyczania oprzyrządowania, itp. 2.5 Na czym polegają relacje między przedsiębiorstwami a sferą badawczo-rozwojową? Aby klaster (a tym samym podmioty na niego się składające) odniósł sukces, konieczne jest odpowiednie zarządzanie sferą najistotniejszą z punktu widzenia współczesnej gospodarki: wiedzą i informacją. Kontakty przedsiębiorstw tworzących klaster z podmiotami reprezentującymi sferę badawczo-rozwojową (B+R) są korzystne dla obu stron. Przedsiębiorstwa zyskują wiedzę niezbędną do zwiększania swojej konkurencyjności na rynku (lepsze materiały, sprawniejszy system produkcji, bardziej wydajne maszyny), zaś podmioty sfery B+R środki pieniężne pochodzące z zakupu ich wiedzy, które mogą zostać przeznaczone na dalsze badania. Współpraca przedsiębiorstw i podmiotów B+R może przyjąć formę powiązań nieinstytucjonalnych: transfer osobowy w postaci nieformalnych kontaktów między pracownikami firm a sektora B+R, zatrudnianie pracowników instytucji naukowych i uczelni wyższych w przedsiębiorstwach, umożliwianie studentom odbycia stażu w firmie, działania w ramach edukacji studentów, a więc udostępnianie swojej infrastruktury oraz doświadczeń rynkowych na cele edukacji przyszłej, młodej kadry pracowniczej, organizowanie i udział w konferencjach naukowych, szkoleniach i targach, wspólne publikacje naukowe, doradztwo i doskonalenie zawodowe (szkolenia). 15

16 W ramach powiązań instytucjonalnych wyróżnia się natomiast: tworzenie wspólnych firm oraz prowadzenie wspólnie z sektorem B+R badań naukowych, współpracę opartą na relacjach producent/konsument, gdy firmy korzystają z wyników badań uczelni bądź instytutu badawczego, lokując tam swoje zamówienia na prace B+R w ramach zawartych umów lub w przypadku gdy instytucje sektora B+R dokonują zakupów w firmach np. potrzebnej aparatury badawczej. tworzenie firm odpryskowych (typu spin-off 2 ), w których zaangażowane są obie strony. 2.6 Motywy tworzenia klastrów a więc: po co nam klaster? bo ogranicza ryzyko naszej działalności nie jesteśmy zdani sami na siebie, mamy współpartnerów, łatwiej nam działać choćby w warunkach kryzysu, dzięki posiadaniu współpartnerów ułatwione są: wymiana, badania i rozwój oraz dostęp do komplementarnych zasobów (m.in. kapitału, wiedzy, technologii, patentów), unikamy dublowania wysiłków (nie tracimy czasu i pieniędzy), łatwiej i sprawniej pokonujemy bariery administracyjne, handlowe. Jest nas więcej znamy więcej ludzi, zaś klaster jako forma współpracy jest podmiotem bardziej wiarygodnym i o większych szansach na przetrwanie w ramach rynku niż pojedyncze przedsiębiorstwo, łatwiejszy dostęp do źródeł finansowania (włączając systemy finansowania przeznaczone dla klastrów, nie musimy rezygnować z tych systemów, które wspierają pojedynczych przedsiębiorców). Jesteśmy też bardziej wiarygodni dla instytucji finansujących, mamy większy wpływ na zarządzanie konkurencją, a więc na swoją pozycję konkurencyjną w regionie/kraju/świecie. Łatwiej nam bronić pozycji już osiągniętej łatwiej też swój status poprawić, uzyskujemy szeroki i łatwy dostęp do sieci powiązań i kontaktów partnera. Jego wiedza to nasza wiedza, jego partnerzy to nasi partnerzy, a jego klienci to nasi klienci, zwiększamy skalę produkcji, usprawniamy ją razem z naszymi partnerami (w konsekwencji redukujemy koszty), 16 2 Firmy typu spin-off (inaczej odpryskowe) to nowe firmy powstające we współpracy z uczelniami lub instytutami badawczymi, lub zakładane przez samych naukowców. Ich działalność koncentruje się na komercjalizacji wyników badań naukowych i opracowaniu na ich podstawie innowacyjnych technologii. Najczęściej funkcjonują w takich dziedzinach, jak biotechnologia, farmacja i informatyka.

17 działanie w klastrze pozwala na wprowadzenie na rynek bardziej zaawansowanych, lepszych jakościowo i tańszych w produkcji, a przez to bardziej konkurencyjnych produktów, zyskujemy zwiększenie potencjału innowacyjnego więcej partnerów oznacza więcej doświadczeń, które można potem wykorzystać dla dobra ogółu. Łatwiej też o finanse na np. nowe technologie gdyż finansowanie pochodzi od wszystkich współpartnerów, zaś kupuje się jeden produkt wykorzystywany przez wszystkich, uzyskujemy wyższą produktywność bo dzielimy fazy produkcji między współpartnerów, dzielimy się kosztami, wykorzystujemy kupione wspólnie maszyny, itp. wspomagamy transfer technologii aby być konkurencyjni kupujemy nowe rozwiązania od podmiotów ze sfery B+R. A jeśli podmiot B+R jest współpartnerem w klastrze nowe rozwiązania mamy po kosztach ich uzyskania. 2.7 Jakie czynniki decydują o sukcesie klastra? Zbadano cały szereg czynników mogących mieć wpływ na osiąganie sukcesu przez struktury klastrowe i stwierdzono, że jeśli spełnione zostaną podane niżej warunki, to tworzony w ich ramach klaster ma duże szanse na stanie się dojrzałą i konkurencyjną strukturą klastrową: rozpoznanie przez regionalne władze potencjału przemysłu w regionie, zidentyfikowanie i wzmacnianie mocnych stron regionu, usprawnienie działań regionalnych liderów na rzecz rozwoju innowacji technologicznych w regionie, rozwój przedsiębiorczości i jej najlepszych praktyk, występowanie różnorodnych źródeł finansowania inwestycji, sprawne współdziałanie formalnych i nieformalnych sieci informacyjnych, rozwój instytucji badawczo-rozwojowych i edukacyjnych, zbudowanie długofalowej strategii działania na rzecz wzrostu innowacji w regionie. Im więcej tych czynników tworzyć będzie otoczenie danego klastra tym korzystniejsze będą warunki dla klastra do rozwoju. 17

18 2.8 Jaką formę prawną może przybrać klaster w Polsce? ABC jak za o y klaster? Przewodnik dla przedsi biorcy organizacji przedsi biorców (Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemio le, Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorz dzie zawodowym niektórych przedsi biorców, Ustawa z dnia 30 maja W polskim prawie gospodarczym nie ma ustawowo określonej, prawnej formy organizacyjnej klastra. Polskie prawo przewiduje szereg form organizacyjnych, które można wykorzystać do tworzenia klastrów. Dla organizowania się w różnego rodzaju związki przedsiębiorcy mogą korzystać ze swobody zawierania umów dwustronnych i wielostronnych, znanych polskiemu prawu (umowy nazwane). W Polsce klastry przybierają m.in. formę: umowy konsorcjum (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny); stowarzyszenia (Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach); fundacji (Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach); spółdzielni (Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze); organizacji przedsiębiorców (Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle, Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym fundacji niektórych (Ustawa przedsiębiorców, z dnia 6 kwietnia 1984 Ustawa r. o fundacjach); z dnia 30 maja 1989 r. o izbach spó dzielni gospodarczych); (Ustawa z dnia 16 wrze nia 1982 r. Prawo spó dzielcze); spółki (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks Spółek Handlowych) - na poniższym diagramie zostały przedstawione dostępne formy spółek, 1989 r. o izbach gospodarczych); możli- spó ki (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, Ustawa z dnia 15 wrze nia we do zastosowanie w odniesieniu do klastrów roku Kodeks Spó ek Handlowych) - na poni szym diagramie zosta y przedstawione dost pne formy spó ek, mo liwe do zastosowanie w odniesieniu do klastrów Czym si charakteryzuj formy prawne przybierane przez klastry? Poni ej zosta y scharakteryzowane formy prawne, które wykorzystywane s do sformalizowania klastra:

19 2.9 Czym się charakteryzują formy prawne przybierane przez klastry? Poniżej zostały scharakteryzowane formy prawne, które wykorzystywane są do sformalizowania klastra: KONSORCJUM: konsorcjum to organizacja zrzeszająca kilka (co najmniej dwóch) podmiotów gospodarczych na określony czas, w konkretnym celu; zasady działania konsorcjum nie są w polskich przepisach odrębnie uregulowane, dopuszczalność zawierania tego typu umów wynika z obowiązującej w prawie cywilnym swobody zawierania umów; celem zawiązania konsorcjum jest najczęściej wspólne działanie w realizacji konkretnego przedsięwzięcia gospodarczego, które ze względu na potencjał finansowy, przekracza możliwości jednego podmiotu (np. budowa autostrady, lotniska, itp.), uczestnicy konsorcjum zobowiązują się do współdziałania na rzecz osiągnięcia określonego celu gospodarczego; utworzenie konsorcjum ma charakter najczęściej tymczasowy, czyli po osiągnięciu celu do którego zostało powołane (wybudowanie autostrady, lotniska) jest rozwiązywane; konsorcjum nie musi posiadać oznaczonej struktury organizacyjnej (organów); nie musi też być wyposażone w majątek własny, wyodrębniony z majątków jego uczestników; istnieją jednak konsorcja posiadające zarówno organy zarządzające, jak i dysponujące wyodrębnionym majątkiem; konsorcjum w formie podstawowej nie posiada osobowości prawnej; konsorcjum nie jest podmiotem gospodarczym, nie musi więc być rejestrowane, nie musi mieć odrębnej nazwy ani też siedziby; podmioty tworzące konsorcjum są niezależne w swoich dotychczasowych działaniach (czyli w działaniach nie związanych z konsorcjum), a w działaniach związanych z konsorcjum realizują wspólna politykę finansową objętą porozumieniem; zawierając umowę konsorcyjną podmioty mogą określić, który z podmiotów lub osób będzie reprezentował konsorcjum na zewnątrz (może to być jeden podmiot, kilka, lub osoba trzecia); 19

20 praktycznym wyjściem z sytuacji jest ustanowienie pełnomocnika (często określanego mianem lidera, koordynatora), który będzie reprezentować wobec osób trzecich wszystkich konsorcjantów niektóre przepisy wręcz wymagają ustanowienia pełnomocnika (np. prawo zamówień publicznych) umocowanie takiego pełnomocnika nie wynika jednak bezpośrednio z przepisów prawa, lecz z udzielonego pełnomocnictwa (należy zatem bardzo dokładnie określić w umowie konsorcjum zakres umocowania lidera, ma to duże znaczenie przy wszelkiego rodzaju rozliczeniach - zarówno tych pomiędzy konsorcjantami, jak i z budżetem państwa); reprezentowanie konsorcjum winne mieć umocowanie prawne, najczęściej jest sporządzana dodatkowa umowa między uczestnikami konsorcjum, a osobą lub podmiotem mającym je reprezentować. konsorcja nie mają wspólnego majątku (chociaż oczywiście mogą mieć wspólne konto rozliczeniowe), a wszelkie formy płatności regulowane są przez firmę lub osobę reprezentującego konsorcjum; odpowiedzialność za zobowiązania w przypadku konsorcjum występuje najczęściej w dwóch wypadkach: 1) gdy jeden z członków konsorcjum zaciągnął zobowiązania w imieniu własnym a nie konsorcjum wówczas odpowiada tylko on, a nie konsorcjum, 2) gdy zobowiązania zostały zaciągnięte przez całe konsorcjum, wówczas wszyscy członkowie konsorcjum odpowiadają solidarnie. STOWARZYSZENIE: Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności dobrowolność stowarzyszenia polega na swobodzie tworzenia stowarzyszeń, dobrowolności przystąpienia do istniejącego stowarzyszenia oraz na nieograniczonej swobodzie wystąpienia ze stowarzyszenia; stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników; trwałość stowarzyszenia oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu swoich członków (pod warunkiem, że jest ich ponad 15); niezarobkowy cel stowarzyszenia oznacza, że celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków ani przysporzenie korzyści majątkowych członkom stowarzyszenia. 20

21 Stowarzyszenie zarejestrowane: jest tworzone przez członków (do założenia stowarzyszenia koniecznych jest min. 15 osób); zorganizowane jest w sposób demokratyczny (najwyższą władzą jest walne zgromadzenie, stowarzyszenie jest obowiązane posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej.); jest organizacją pozarządową, nienastawioną na zysk, powoływaną w celach niezarobkowych; posiada osobowość prawną, jest rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym; działa w oparciu o statut (statut to podstawowy dokument, określający nazwę organizacji, jej cele, wewnętrzną strukturę itp.); majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej; może prowadzić działalność gospodarczą, dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków; majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale walnego zebrania członków (zebrania delegatów) o likwidacji stowarzyszenia (w razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie, sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny). FUNDACJA: instytucja prawna tworzona dla realizacji celów społecznych lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami państwa, w szczególności w sferze ochrony zdrowia, rozwoju gospodarki i nauki, oświaty i wychowania, kultury i sztuki, opieki i pomocy społecznej, ochrony środowiska oraz opieki nad zabytkami; fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne, niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania oraz osoby prawne, niezależnie od ich siedziby; fundacja działa na podstawie przepisów ustawy o fundacjach i statutu; do powstania fundacji konieczne jest: - oświadczenia fundatora/fundatorów o ustanowieniu fundacji złożone w formie aktu notarialnego; 21

22 - ustalenie statutu określającego nazwę fundacji, siedzibę, majątek, cele, zasady i zakres działalności, skład i organizacje zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia zarządu i jego członków; - dokonanie wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej w sądzie rejestrowym; fundacja jest osobą prawną; osobowość prawną nabywa w wyniku do Krajowego Rejestru Sądowego; wszelkie decyzje dotyczące fundacji, poczynając od wpisu do rejestru poprzez uchylenie uchwały zarządu i zawieszenie zarządu aż do likwidacji podejmuje sąd rejestracyjny na wniosek ministra właściwego ze względu na cel fundacji lub wojewody, jeśli fundacja działa na terenie jego województwa; organem zarządzającym fundacji jest zarząd, w praktyce często powoływane są rada fundacji jako organ o ogólniejszych zadaniach (wytyczanie kierunków działania, kontrola ich wykonania, powołanie i odwołanie zarządu), rada programowa, organ rewizyjny; fundacja może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie i na zasadach określonych w statucie, w rozmiarach służących celom fundacji (jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych); siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; fundacja, która ma prowadzić działalność na terenie jednego województwa, powinna mieć siedzibę na terenie województwa objętego działalnością tej fundacji. SPÓŁDZIELNIA: spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą; 1 członek = 1 głos, bez względu na wartość wkładu; posiada majątek odrębny od majątku członków; osiąganie zysku nie jest celem samym w sobie; spółdzielnia odpowiada całym majątkiem, a członkowie - do wysokości swoich udziałów; 22

23 majątek spółdzielni jest niepodzielny, należy do wszystkich członków; organami są: Zarząd, Rada Nadzorcza, Walne Zgromadzenie. ZWIĄZEK PRACODAWCÓW: pracodawcy mają prawo tworzyć, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, związki według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów; podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów, w tym gospodarczych, zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego; majątek związków pracodawców, ich federacji i konfederacji powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z własnej działalności i dochodów z majątków organizacji; związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców; zgromadzenie założycielskie, które podjęło uchwałę o założeniu związku pracodawców, uchwala statut i wybiera komitet założycielski w liczbie co najmniej 3 osób; związek pracodawców podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym; związek pracodawców nabywa osobowość prawną z dniem zarejestrowania; związki pracodawców, ich federacje i konfederacje mają prawo uchwalania swych statutów i regulaminów wewnętrznych, swobodnego wybierania swych przedstawicieli, powoływania zarządów oraz układania programów działania. SPÓŁKA CYWILNA: wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego lub pozagospodarczego; nie posiada osobowości prawnej; nie stanowi samodzielnego podmiotu prawa podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej; nie ma własnego mienia nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, tworząc ich współwłasność łączną; solidarna odpowiedzialność wspólników jest nieograniczona. 23

24 SPÓŁKA JAWNA: spółką jawną jest spółka, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową; forma umowy: pisemna, konstytutywny wpis do rejestru; zasady odpowiedzialności: wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki, solidarnie, nieograniczenie ze spółką oraz pozostałymi wspólnikami, subsydiarnie wobec wierzycieli spółki; sposób podejmowania uchwał: jednomyślność (umowa spółki może stanowić inaczej), głosowanie: jednomyślność; większość zwykła; większość kwalifikowana; stosunki zewnętrzne: spółka może nabywać prawa, zobowiązani, pozywać i być pozywana, zakres co do zasady jest nieograniczony, można reprezentować samodzielnie; zakres: każdy wspólnik może prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu zwykłego zarządu, w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest jednomyślna zgoda wszystkich wspólników w tym także wyłączonych, wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki bez uchwały może bez uchwały dokonać czynność prawną jeśli zaniechanie mogłoby wyrządzić poważną szkodę. SPÓŁKA PARTNERSKA: spółka partnerska jest to osobowa spółka handlowa, która tworzona jest przez wspólników w celu wykonywania jednego lub więcej wolnych zawodów w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą; jest ograniczona dla osób fizycznych; forma umowy: akt notarialny, charakter konstytutywny zasady odpowiedzialności: reguła jest, że partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, na podstawie postanowień umownych mogą przyjąć nieograniczoną odpowiedzialność; sposoby podejmowania uchwał: większość kwalifikowana, jednomyślność; stosunki zewnętrzne: gdy nie ma zarządu to tak jak w spółce jawnej, jeśli jest zarząd to on reprezentuje spółkę. SPÓŁKA KOMANDYTOWA: spółka komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firma, w której wobec wierzycieli za 24

25 zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona; forma umowy: akt notarialny, wpis ma charakter konstytutywny; zasady odpowiedzialności: zależy od rodzaju pozycji zajmowanej przez wspólnika, komplementariusze odpowiadają nieograniczenie oraz solidarnie z pozostałymi wspólnikami, a w stosunku do wierzycieli- subsydiarnie, komandytariusze odpowiadają do wysokości sumy komandytowej; sposoby podejmowania uchwał: jednomyślnie; stosunki zewnętrzne: komplementariuszom przysługują uprawnienia analogiczne do praw wspólników jawnych (prawo do prowadzenia spraw i reprezentowania), komandytariusze mogą reprezentować spółkę jedynie na podstawie pełnomocnictwa; stosunki wewnętrzne: komandytariusz może żądać odpisu sprawozdania finansowego, komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki chyba że umowa stanowi inaczej, w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzebna jest zgoda komandytariusza, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, komandytariusz uczestniczy w podziale zysków proporcjonalnie do wniesionego wkładu. SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA: spółka komandytowo-akcyjna jest to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz) a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem; forma umowy: akt notarialny, konstytutywny wpis do rejestru; zasady odpowiedzialności: komplementariusz solidarnie ze spółką oraz komplementariuszami, nieograniczenie, wobec wierzycieli spółki subsydiarnie, akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania); sposoby podejmowania uchwał: walne zgromadzenie, rada nadzorcza (organ akcjonariuszy), jednomyślność, większość; stosunki zewnętrzne: prawo reprezentowania na zasadzie przedstawicielstwa ustawowego przysługuje wyłącznie komplementariuszom, akcjonariusze mogą reprezentować spółkę na podstawie pełnomocnictwa, akcjonariusz może być prokurentem; stosunki wewnętrzne: każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki, statut może przewidywać powierzenie 25

26 jednemu lub kilku komplementariuszom prowadzenie spraw, komplementariusz nie może być członkiem rady nadzorczej, rada nadzorcza jest konieczna gdy jest więcej niż 25 akcjonariuszy, rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością spółki, walne zgromadzenie (komplementariusze + akcjonariusze). SPÓŁKA z o.o.: kapitałowa spółka prawa handlowego, będąca osoba prawną; jednoosobowa korporacja lub związek podmiotów (wspólników), w którym odpowiadają oni wobec wierzycieli spółki tylko do wysokości imiennych udziałów w spółce, zapisanych w umowie, spółka zaś odpowiada za zobowiązania całym swym majątkiem; spółka z o.o. może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym; posiada kapitał zakładowy o minimalnej wartości zł, który dzieli się na udziały o minimalnej wartości 50 zł; w przeciwieństwie do spółek osobowych może występować pod dowolną firmą; wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna jak i prawna; obligatoryjnymi organami spółki są: zarząd i zgromadzenie wspólników, a fakultatywnymi: rada nadzorcza i (lub) komisja; umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego; w przypadku jeśli klaster chciałaby się ubiegać o środki z funduszy strukturalnych w umowie spółki musiałby pojawić się również zapis, iż spółka jest non-profit, bądź też, że spółka przeznacza wszystkie swoje zyski na cele statutowe (związane z funkcjonowaniem sieci/klastra); SPÓŁKA AKCYJNA: kapitałowa spółka prawa handlowego, której kapitał jest podzielony na akcje; akcje mogą być notowane (kupowane i sprzedawane na giełdzie); minimalny kapitał akcyjny wynosi zł, a nominalna minimalna wartość akcji to 1 grosz; obligatoryjne organy spółki to: zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie; akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki, ryzyko ponoszą jedynie do wysokości wniesionego kapitału, spółka zaś odpowiada za zobowiązania całym swym majątkiem; spółka może posiadać akcje na okaziciela lub imienne. 26

27 2.10 Która forma prawna jest najlepsza dla klastra? Nie ma jednej, najlepszej formy prawnej dla klastra. Każda z przedstawionych form prawnych posiada wady i zalety. Plusy i minusy każdej formy prawnej przedstawiono w poniższej tabeli. Forma Zalety Wady Finansowanie Umowa cywilno-prawna, konsorcjum Stowarzyszenie elastyczność zasad współpracy tania osobowość prawna bez odpowiedzialności majątkowej członków non-profit rozdzielność finansów klastra od finansów przedsiębiorstw brak konieczności rozliczania pomocy publicznej i de minimis brak osobowości prawnej brak przejrzystej formy organizacyjnej i rozliczeniowej ewentualne trudne zarządzanie w zmiennym gronie członków każdorazowo przez grupę podmiotów zainteresowanych realizacją danego projektu fundusze publiczne składki członkowskie, działalność statutowa, fundusze publiczne 27

28 Forma Zalety Wady Finansowanie Fundacja forma skupiająca wszystkich członków, stosunkowa łatwość założenia fundacji non-profit rozdzielność finansów klastra od finansów przedsiębiorstw brak konieczności rozliczania pomocy publicznej i de minimis możliwy problem z rejestracją (ustawa o fundacjach mówi o fundatorze, a nie fundatorach) konieczność wyposażenia w majątek nierówne prawa nowych członków w stosunku do fundatorów przez fundatorów (majątek fundacji) i członków w formie składek członkowskich działalność statutowa (również działalność gospodarcza, ale nie dla zysku) fundusze publiczne Spółka cywilna Spółka kapitałowa szybkie i tanie założenie stabilna i przejrzysta w zarządzaniu osobowość prawna bez odpowiedzialności majątkowej wspólników / akcjonariuszy pełna odpowiedzialność majątkowa wspólników brak osobowości prawnej kosztowna i długotrwała rejestracja oraz wyższe koszty funkcjonowania wkłady wspólników, działalność gospodarcza finansowanie zewnętrzne (kredyty, leasing, fundusze publiczne) wkłady właścicieli działalność gospodarcza finansowanie zewnętrzne (kredyty, leasing, obligacje, fundusze publiczne i prywatne) Wybór formy prawnej dla klastra podyktowany jest wieloma czynnikami. Przy ustalaniu formy prawnej dla tejże sieci należy wziąć pod uwagę m.in.: 28

29 specyfikę przedsiębiorstw funkcjonujących w omawianej sieci oraz intensywność i charakter współpracy między tymi przedsiębiorstwami; cele funkcjonowania sieci; wymagania odnośnie sieci i koordynatora (wnioskodawcy) w ramach Działania 5.1 PO IG; zalety i wady dostępnych form prawnych dla klastrów w Polsce. Z punktu widzenia elastyczności działania najlepsza wydaje się być forma konsorcjum. Charakteryzuje ją luźna struktura, łatwość nawiązania powyższej formy oraz współpraca w kierunku realizacji określonych projektów podejście zadaniowe. Z kolei dużym minusem tej formy prawnej jest brak osobowości prawnej, niebezpieczeństwo słabego zaangażowania się partnerów oraz trudne zarządzanie, szczególnie majątkiem. Forma spółki (zwłaszcza spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) jest bardzo korzystna w przypadku kiedy klaster posiada własny majątek. Oprócz skomplikowanych procedur zawiązywania tej formy prawnej oraz stosunkowo wysokich kosztów funkcjonowania, forma ta posiada wiele zalet: m.in. przejrzyste zasady zarządzania oparte na mechanizmach rynkowych, osobowość prawna oraz zaangażowanie się partnerów. Również korzystna wydaje się być forma stowarzyszenia tania osobowość prawna bez odpowiedzialności majątkowej członków, naturalny szyld non-profit, osobowość prawna. Podsumowując różne możliwości nadania osobowości prawnej klastrom, uznano, że najlepszym rozwiązaniem jest forma stowarzyszenia Stowarzyszenie jako optymalne rozwiązanie formalno-prawne dla klastra Jednym z ważniejszych czynników, mających wpływ na tworzenie i rozwój klastra, jest jego formuła prawna. Jej właściwe ujęcie ma niezwykle duży wpływ na późniejsze możliwości działań. Z doświadczeń funkcjonujących klastrów wynika, że jednym z optymalnych rozwiązań jest forma stowarzyszenia. Pozwala ona na kompleksowe ujęcie problematyki inicjatyw klastrowych, a w praktyce na doprowadzenie do sytuacji, w której samo stowarzyszenie staje się klastrem. Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę stowarzyszeń, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1989 r. Nr 20, poz. 104). 29

30 Już na etapie tworzenia powiązania forma prawna stowarzyszenia przejawia swoje zalety. Jego członkowie, tworząc statut, ustalają finalne cele i zasady współpracy w klastrze. Warto dodać, że zgodnie z artykułem 17 ustawy rejestracja stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym jest wolna od opłat sądowych. Statut stowarzyszenia powinien określać cały szereg obowiązkowych informacji. Zaliczyć do nich należy: nazwę stowarzyszenia (klastra), siedzibę i teren działania, cel działania i sposób ich realizacji, sposób nabywania i utraty członkowstwa w stowarzyszeniu (klastrze), sposób wyboru władz i ich kompetencje, sposób dokonywania zmian w statucie, sposób uzyskiwania środków finansowych, sposób reprezentowania stowarzyszenia, sposób rozwiązywania stowarzyszenia. Zaproponowane rozwiązanie zmierza w kierunku utworzenia stowarzyszenia (klastra) na bazie co najmniej 2 rodzajów członków: członków zwykłych i wspierających. Propozycję przedstawia poniższy schemat. ABC jak za o y klaster? Przewodnik dla przedsi biorcy Prezes Cz onek zwyczajny Zarz d Stowarzyszenie Podmiot posiadaj cy osobowo prawn Cz onek Wspieraj cy $ 30 Prezesi spółek, czy osoby kierujące innymi podmiotami prawnymi wchodzą do stowarzyszenia jako członkowie zwykli. Warto zaznaczyć, że status członka zwykłego przypisany zostaje do stanowiska. W praktyce oznacza to, że zmiana na stanowisku prezesa spółki prowadzi do zmiany członka zwyczajnego stowarzyszenia. Zaletą tego rozwiązania jest ciągłość reprezentacji podmiotów w klastrze. Prezesi spó ek, czy osoby kieruj ce innymi podmiotami prawnymi wchodz do stowarzyszenia jako cz onkowie zwykli. Warto zaznaczy, e status cz onka zwyk ego przypisany zostaje do stanowiska. W praktyce oznacza to, e zmiana na stanowisku prezesa spó ki prowadzi do zmiany cz onka zwyczajnego stowarzyszenia. Zalet tego rozwi zania jest ci g o reprezentacji podmiotów w klastrze. Same firmy, jako e s to podmioty posiadaj ce osobowo prawn, nie mog uzyska statusu cz onka zwyk ego. Uzyskuj status cz onka wspieraj cego i obci one zostaj obowi zkiem wnoszenia sta ej op aty cz onkowskiej. Cz onkowie stowarzyszenia mog ustali wysoko wnoszonych op at uzale niaj c j przyk adowo od wielko ci podmiotu lub liczebno ci zatrudnienia. Zarz d stowarzyszenia wy aniany jest spo ród cz onków zwyczajnych i mo e stanowi odzwierciedlenie struktury podmiotów w klastrze. Aby stowarzyszenie mog o sprawnie realizowa zadania zwi zane z bie cym dzia aniem klastra, powinno mie ono mo liwo prowadzenia dzia alno ci gospodarczej. Celem umo liwienia