KONKURS. NA koncepcję SCENARIUSZA I KONCEPCJĘ plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW

Transkrypt

1 KONKURS NA koncepcję SCENARIUSZA I KONCEPCJĘ plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW ZAŁĄCZNIK NR 1 ZAŁOŻENIA MERYTORYCZNE Warszawa 2013

2 ZAŁĄCZNIK NR 1 Muzeum Warszawskiej Pragi Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy ZAŁOŻENIA MERYTORYCZNE do ekspozycji stałej ZAŁOŻENIA OGÓLNE dotyczące ekspozycji stałej Dziejów prawobrzeżnej Warszawy i innych form działalności Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW Poprzez ekspozycję stałą chcemy zaprezentować opowieść o mieście, które przetrwało zniszczenia drugiej wojny światowej, po czym zostało zapomniane i zaczęło podupadać. W końcu przypomniano sobie o nim zostało na nowo odkryte i docenione, bo ocalał tam fragment przedwojennej Warszawy, jej klimat i zarazem coś z elementów przedmieścia. Ale ta część miasta nie chce być tylko symbolicznym znakiem ciągłości dla stolicy ani skansenem/ostoją folkloru, bo ma swoją własną historię sięgającą dalej niż II wojna światowa, ma własną ciągłość lokalną i lokalnych bohaterów, ma też swoje nadzieje na przyszłość. Jest częścią Warszawy, ale jest też specyficzna w całej swej różnorodności. Ekspozycję stałą będzie tworzyć opowieść o dziedzictwie prawobrzeżnej Warszawy, opartą na tryptyku: I. miasto, które ukształtowało się jako odrębna i niemal równorzędna grodowi warszawskiemu osada w XVI-XVIII w. i przestało faktycznie istnieć na przełomie XVIII/XIX w. WŁASNA HISTORIA; II. miasto wyrosłe (na spustoszonym obszarze) z XIX-wiecznego boomu gospodarczego i międzywojennej myśli urbanistycznej dynamiczne i różnorodne ze względu na tworzącą się tkankę miejską, jak i mieszkańców MIASTO OCALONE; III. miasto współczesne wyrosłe z ocalenia z wojny, domagające się uznania swojej wartości i ocalenia od degradacji FASCYNACJA; 2

3 Jest to jednocześnie opowieść o związku ludzi i przestrzeni, świadomości własnej tożsamości oraz potrzebie zachowania pamięci o własnej historii i świadomego kształtowania teraźniejszości i przyszłości. Dlatego w prezentowaniu tej opowieści na ekspozycji stałej niezwykle ważne będą fragmenty opowieści mieszkańców (historia mówiona), których wspomnienia przywołują świat jeszcze sprzed wojny oraz lata okupacji, i którzy najlepiej zdają sprawę z charakteru poszczególnych części i z tego, co dla nich ważne. Towarzyszyć im będą pamiątki przekazane także przez mieszkańców drobiazgi z życia codziennego, świadectwa, dokumenty. Całość uzupełnią obiekty, mające pozwolić na poznanie kontekstu oraz odniesienie do tych czasów, do których nie sięga bezpośrednio pamięć współczesnych, a które są jednak przez nich upamiętniane. Ekspozycja stała to jedna z form działalności muzeum. Równolegle prezentowane będą wystawy czasowe, prowadzone warsztaty edukacyjne, projekty badawcze, organizowane wydarzenia, imprezy tematyczne, spotkania dyskusyjne, konferencje itp. Zakładamy ścisłą współpracę ze środowiskami lokalnymi, środowiskami akademickimi, instytucjami i osobami niezrzeszonymi, mającymi na celu działania na rzecz prawobrzeżnych rejonów miasta. W zakresie zadań Muzeum znajduje się szczególnie: gromadzenie zbiorów i rejestrowanie wspomnień (tworzenie archiwum historii mówionej), opracowywanie zbiorów, udostępnienie efektów pracy i poszukiwań, popularyzacja wiedzy i działalność edukacyjna. Zależy nam także na: wspieraniu procesu budowania tożsamości lokalnej, dostarczaniu rzetelnej wiedzy, inspirowaniu i wspieraniu zdarzeń i projektów, odwołujących się do dziedzictwa Pragi i innych prawobrzeżnych rejonów miasta, inspirowaniu dyskusji nad ważnymi problemami (np. rewitalizacja, kierunki rozwoju), aktywizacji mieszkańców, zapobieganiu wykluczaniu, tworzeniu atrakcyjnej propozycji spędzania wolnego czasu, uzupełnieniu luk w badaniach nad historią miasta, budowaniu więzi międzypokoleniowej. Powstanie Muzeum jest szczególnie ważne i oczekiwane przez (adresaci działań): - mieszkańców prawobrzeżnych dzielnic, przez wiele lat żyjących w poczuciu zaniedbywania i pomijania, zmagania się z funkcjonującymi i rozpowszechnianymi stereotypami. Możliwość wykorzystania tkwiącego w mieszkańcach potencjału i chęci zaangażowania się na rzecz lokalnego dziedzictwa. Dla rdzennych mieszkańców Muzeum może spełnić istotną rolę dla budowania poczucia bycia pełnoprawnym mieszkańcem miasta, wartości własnego dziedzictwa i edukacji młodego pokolenia. Dotyczy to także osiedlających się tu przybyszów - włączania ich w społeczność zastaną, budowanie mostów, zainteresowanie terenem, w którym się osiedlają. - dzieci i młodzież szkolną, choćby dlatego, że miejsce to odwołuje się do ich własnych korzeni i jest dodatkowo najbliższą, jedyną tego typu placówką funkcjonującą na prawym brzegu Wisły. Wizyty w muzeum mogą odbywać się zarówno w ramach programów odnoszących się do historii lokalnej, jak i powszechnej (możliwość umiejscowienia historii społeczności lokalnych lub danego rejonu miasta w ramach historii kraju, historii miasta, poznawania historii i zjawisk kulturowych na przykładach bliskich), czy w ramach tematycznych projektów autorskich. Szczególny adresat działań muzealnych to dzieci i młodzież z Pragi muzeum może tu odegrać rolę w zapobieganiu wykluczaniu, proponowaniu alternatywnych możliwości spędzania czasu; wyrównywaniu szans. - mieszkańców lewobrzeżnych części miasta i turystów, dla których wizyta w Muzeum może stać się cie- 3

4 kawą możliwością pogłębienia często powierzchownej i przypadkowej eksploracji terenu, uczytelnienia i wyjaśnienia jego elementów, okazja do odkrycia niezwykłej dzielnicy i jej klimatu podczas zwiedzania miasta. Pozwoli wniknąć w specyfikę miejsca i miło spędzić czas; Adresatami działań muzealnych będą oczywiście także: 1. mieszkańcy całej Warszawy i okolic (woj. mazowieckie); 2. dzieci, młodzież i nauczyciele szkół z terenu Warszawy i okolic (woj. mazowieckie); placówki edukacyjne (szkoły wszystkich poziomów); 3. turyści odwiedzający Warszawę; 4. środowiska naukowe miasta (przede wszystkim varsavianiści) i studenci uczelni warszawskich Studenci kierunków specjalistycznych architektura, urbanistyka, studia miejskie, zarządzenie miastem, rewitalizacja, kulturoznawstwo obok wystawy, spotkania i dyskusje tematyczne, wspólne projekty badawcze; 5. środowiska lokalne (stowarzyszenia, towarzystwa i inne organizacje społeczne); 6. lokalne środowiska twórcze; 7. emeryci i renciści, seniorzy związani z Uniwersytetem Trzeciego Wieku; 8. środowiska żydowskie (rodzime i emigracyjne); 9. przewodnicy miejscy, obsługa ruchu turystycznego. Zespół Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW 4

5 ZAŁĄCZNIK NR... EKSPOZYCJA DZIEJE PRAWOBRZEŻNEJ WARSZAWY ZAŁOŻENIA DO SCENARIUSZA I. MIASTO NA PRAWYM BRZEGU RZEKI/ WŁASNA HISTORIA Cel: ukazanie procesu kształtowania się odrębnego miasta na prawym brzegu (w relacji z miastem Warszawą) i jego upadku kontekst poczucia odrębności i tożsamości lokalnej 1. Sąsiedztwo stolicy Opowieść o potencjale prawego brzegu i odkryciu go przez Warszawę zbudowanie pierwszego stałego mostu, lokalizacja pierwszej wolnej elekcji bodziec do rozwoju gospodarczego, handlu, osiedlania się i zabudowy; Eksponaty priorytetowe: Widok ogólny Warszawy z końca XVI w., ryt. A. Hogenberg, miedzioryt kolor., papier, przed 1602, 32x47,5, (widok mostu umożliwiającego przemieszczenie szlachty) Pole elekcyjne na Kamionie pod Warszawą w 1573 r., autor n.n., miedzioryt, XVIII w. (powiększenie na podstawie ryciny XVI-wiecznej) Portret Henryka Walezego, Francis Quesnel, XVI w. pierwszego władcy elekcyjnego, wybranego w Kamionie Mapa okolic Warszawy z zaznaczeniem miejsc elekcji królów, rys. John Spilsbury, 1763 r.; miedzioryt, papier; 38 x 28 Elekcja Augusta III, aut. n.n., po 1733 r., miedzioryt, papier, rycina górna 11,4x17 (portret), rycina dolna 12,2x17 (elekcja) Der Tractat zu Warschau, miedzioryt, XVIII w., 18,5x19,5 (przedstawienie szlachty zgromadzonej na prawym brzegu w czasie zjazdu zamykającego konfederację tarnogrodzką 1716) Ikonografia: wybrane fragmenty panoram Warszawy i przedstawień: spichrze, żupa, ruch na Wiśle itp. 5

6 Opowieść o mieście, które ciągle było niszczone jako przedpole Warszawy: bitwa trzydniowa ( potop szwedzki ) zniszczenie zwł. Kamiona, Pragi, Grochowa i Bródna; - Bitwa pod Olszynką Grochowską (25 II 1831); - Projekty fortyfikacji i ich znaczenie dla przestrzeni miejskiej (fortyfikacje pruskie, fortyfikacje powstańcze 1831; Fort Śliwickiego wytyczenie esplanady, Twierdza Warszawa); Cud nad Wisłą przedpole bitwy; Eksponaty priorytetowe: Trzy dni bitwy pod Warszawą 28 VII 1656, 3 ryciny wg rys. Erik J. Dahlberg, ok. 1696, (arkusz, ok. 35x59) Umocnienie przyczółka mostowego na Pradze w lutym 1831, Wincenty Kasprzycki, 1831, olej, płótno, 73,5(105)x109(134) wł. MNW, depozyt MHW Bitwa pod Grochowem, Jan N. Lewicki?, olej kolor, płótno, ok. 1860, 54x73 Plany Warszawy - przykłady z różnych okresów (np. Plan Warszawy 1831, rys. W. B. Clarcke, staloryt papier, 33x41) lokalizacja wydarzeń, ilustracja projektów umocnień, fortyfikacji, zniszczeń, działań strategicznych; Plakaty propagandowe z 1920 r.; Ikonografia grafiki, ryciny (ew. kopie fotograficzne sceny, postacie, widoki, projekty umocnień) 2. Lokacja opowieść o odrębności, kształtowaniu się samodzielnych miasteczek i ich włączaniu do stolicy - Osady i wsie na prawym brzegu (odrębnie rozwijające się miejscowości, które później staną się jednym miastem) pokazanie tworzywa, zaplecza; - Osoby i instytucje organizujące prawobrzeżne ośrodki miejskie opowieść o konkurencji i ścieraniu się interesów (np. kapituła płocka, Władysław IV, Kazanowski, Działyński, Skaryszewski, Stanisław August, Szmul Zbytkower); - Akt lokacji i jego znaczenie opowieść o fenomenie odrębności jurydyki praskie (na przykładzie lokacji Pragi 1648, odniesienia do Skaryszewa 1641, Golędzinowa 1658, Kamiona 1781) herby, ulice, zabudowa, mieszkańcy (charakter); - Proces jednoczenia w jeden organizm miejski i włączania do miasta (wały Lubomirskiego, 1791 sejm Wielki: ustawa o miastach, ustawodawstwo 1 poł. XIX w.); Eksponaty priorytetowe: Makieta Pragi końca XVIII w. plastyczno-przestrzenne odwzorowanie historycznego wyglądu centralnej części prawobrzeżnej zabudowy miasta, ukazujące Pragę, częściowo Skaryszew i Golędzinów w k. XVIII w., makieta o kształcie nieregularnego owalu, zbliżonym wymiarami do prostokąta o wym. 3,5m x 3m, (UWAGA: obiekt o dużych rozmiarach) 6

7 Władysław IV wręcza klucze do kaplicy Loretańskiej na Pradze, XVII w., olej, płótno, 260x266 cm wł. MNW, depozyt MHW Faksymile dokumentu nadania Pradze praw miejskich z 1648 r., pergamin, wym. 74,7x41 cm +10; pieczęć o śr. 9,6 cm Portret Adama Kazanowskiego na tle Pragi i Skaryszewa, 1646 r., miedzioryt, wym. 30,6x19 Konieczność zaprojektowania rozwiązań multimedialnych i aranżacyjnych (np. oświetlenie) uczytelniających i uzupełniających treść makiety Pragi k. XVIII w. oraz faksymile dokumentu lokacyjnego. Dokument potwierdzający prawa miejskie Skaryszewa przez Jana Kazimierza, 1655, pergamin (oryginał w AGAD); Plan Deutscha 1765 r. z przedstawieniem jurydyk: Golędzinowa, Pragi i Skaryszewa (skan) możliwość zestawienia z Planem Raucha 1796 r.; Portret Władysława IV, miedzioryt, XVIII w.; Ikonografia wybór z ok. 40 szt., w tym: Widok Pragi F.C. Schmidt, 1739; Widok Warszawy i Pragi, 1716, ryt. n.n., XVIII, 18,5x19,5; widoki panoramiczne - powiększenia fotograficzne przedstawień ikonograficznych, stanowiące tło dla makiety z okresu XVIII-XX w.; ryciny, fotogramy i materiał kartograficzny do zilustrowania poszczególnych części tematycznych; 3. Upadek opowieść o zniszczeniu miasta i pustce, jaka po nim została - Rzeź Pragi i wyburzenia napoleońskie jako przerwanie ciągłości - koniec pewnej epoki w dziejach prawobrzeżnych terenów Eksponaty priorytetowe: Plan zdobycia Pragi 1794, aut,. n.n., k. XVIII w., miedz. kolorowany, papier, (40x40 razem z legendą) Druk: Dodatek do Gazety Warszawskiej z r.: Wyburzenia Napoleona na Pradze (1 karta, wym.); Szturm Pragi w 1794 r., rys. A. Orłowski, ok r., wym. 35,5x62 Widok kościoła i klasztoru ojców bernardynów podczas rozbiórki w 1811 r., rycina wg akwareli A. Majerskiego,22x29; Atak Rosjan na umocnienia praskie rys. Jana Norblina 35 x104 Widok Pragi podczas szturmu od strony Rosjan, rys. J. Norblina, 80x157, Berek Joselewicz, lit. H. Aschenbrenner, fot., oryg. 11,2x9,5, Jakub Jasiński na tle płonącej Pragi, fot., lit. wielobarwna; Realia: Krzyż za zdobycie Pragi 24 X 1794; Szkaplerz Tadeusza Korsaka adiutanta Jasińskiego; Militaria - np. kule kartaczowe, działowe k. XVIII, pocz. XIX w.; Ikonografia (pow. fot.) 10 szt. litografii barwnych: potyczki, dowódcy, sceny; wyburzenia na Pradze (zniszczenie praskiego kościoła bernardynów), grafiki/ryciny max 6 szt. oryg. ok. 30x50; Kartografia (wybór planów z pocz. XIX w., ilustrujących skalę rozbiórek i wyczyszczenia terenu na Pradze i Skaryszewie); 7

8 II. NOWE MIASTO / MIASTO OCALONE opowieść o mieście, które powstaje od nowa, nabiera kształtu i rozprzestrzenia się, zagarniając przedmieścia i opowieść o ludziach, którzy aktywnie uczestniczą w tym procesie i budują jego tożsamość Cel: Ukazanie procesów gospodarczych jako siły napędowej powstawania nowych przestrzeni miejskich i kształtowania nowych struktur urbanistycznych (miasto XIX-wieczne, miasto okresu międzywojennego). Kolej czynnikiem organizującym przestrzeń oraz uruchamiającym procesy gospodarcze i przemiany społeczne. 1. Kolej i jej znaczenie dla rozwoju terenu opowieść o otwarciu nowych możliwości - Połączenie ze światem budowa dworców i linii kolejowych (warszawsko-petersburska, warszawsko-terespolska); - Połączenie części miasta oraz jego peryferii pierwszy nowożytny most stały, budowa mostów, kolej obwodowa, nadwiślańska, kolejki dojazdowe itp.; Blankiet świadectwa Tow. Akc. Dróg Żelaznych Podjazdowych (Kolej Nadwiślańska), 1899, 28x34, Ikonografia bogaty wybór: grafika, rysunek, pocztówki, fotografia oryginały i powiększenia w odniesieniu do poszczególnych obiektów (dworców: petersburski, terespolski, warsztatów kolejowych, szpitala kolejowego, szkoły kolejowej, kolejek dojazdowych itp.); propozycja tematyczna do realizacji: Dworzec Terespolski (budynek, perony, sceny rodzajowe - na podstawie zespołu fotografii ze zb. MHW); Album mostu Aleksandrowskiego (Kierbedzia) na rzece Wiśle pod Warszawą 19 kart i fotografie Karola Beyera rejestrujące kolejne etapy budowy mostu, z podpisami; Archiwalia: drobne druki typu: legitymacje, zaświadczenia, bilety, kwity bagażowe, zezwolenia, itp. (20 szt.); Realia: Kufry podróżne - 3 szt., 71x60x95; 57x45x85; 45x34x52; mundury kolejowe - 3 szt.; Zabytki techniki, np. fragment szyny d. kolei terespolskiej, lampy karbidowe, zegar dworcowy, itp.; 2. Handel opowieść o fenomenie ciągłości Kupcy, bazary i targowiska to nieodłączny element praskiego krajobrazu. Handel pojawia się już w początkach istnienia Pragi i trwa jako jeden z najważniejszych czynników jej rozwoju. Przykłady: dawne targi na konie i woły, słynny Różyc, Ciuchy, handel na pl. Szembeka, małe sklepiki i zakłady usługowe w parterach (odniesienie do współczesności). Bazary i targowiska jako element przestrzeni miejskiej; - Świat drobnych sklepików i zakładów usługowych; 8

9 Eksponaty priorytetowe: Laska z miarką do mierzenia wysokości koni, XIX/XX w. Stara Praga bazar, 1916, rys. B. Kopczyński, 12,5x18,5 Syfon z Bazaru Różyckiego, mosiądz, 74x23 Ikonografia (bogaty wybór, np. fot. K. Brandla targu końskiego k. XIX w.) Kasa sklepowa, 1937 (60x45x45); Wagi (różne rodzaje) 5 szt. wym.: 10,5x9,5; 30x20; 17x30; 2x14; dł.63); Drobne przedmioty typu: miary (ok. 8 szt.), odważniki (20 szt.), opakowania [puszki, pudełka, słoiczki] szt., koszyki i pojemniki (6 szt.), pieniądze [monety i banknoty] 10 szt., Krzesła fryzjerskie drewniane z l. 30. XX w. z ul. Inżynierskiej (2 szt.); Ciuchy, mal. H. Krajewska, olej, płótno, (90x120), Wieśniak jadący z towarem na targ model płaskorzeźby do Pomnika Pracy, aut. Paweł Maliński, 1823 r.; gips, (77x86x8); Targ na Pradze, fot. wg. J.P. Norblina; Litkup na Pradze, 1841 rys. J.F. Piwarski, (35x49); Antoni Uniechowski, Targ, rys. tusz, XX w. ; Ikonografia, w tym: cykl akwareli J. Hawryłkiewicza: 8 x (ok.25x35); cykl akwareli H. Grzybowskiego: 8 x (ok.23x32); dobór fotografii z Bazaru Różyckiego, Pachulskiego, pl. Szembeka; oraz powiększenia fotograficzne szyldów, reklam i witryn sklepowych (10 szt.); Drobne druki firmowe, dyplomy (20 szt.); Materiały dźwiękowe i filmowe: ze archiwum historii mówionej fragmenty nagranych wspomnień dotyczące handlu; reportaż dźwiękowy z tzw. Ciuchów warszawskich 1958 r. 4 min; NAC sygn. 33-T- 333, film: Jarmark koński, Skaryszew 1989, 8 min. (PME F.158) itp. Propozycja tematyczna: plan z zaznaczonymi najważniejszymi targowiskami do zaprojektowania. 3. Przemysł opowieść o wykorzystaniu nowych możliwości i różnorodności inwestycji przemysłowych, kształtujących nowe rejony miasta Pokazanie różnych faz i oblicz tego procesu, a poprzez nie przemian przestrzeni miejskiej; specyfiki środowisk fabrykantów i robotników; 9

10 Pokazanie różnorodności inicjatyw gospodarczych i sposobów funkcjonowania przemysłu, z naciskiem na aktywność społeczną przedsiębiorców i funkcjonowanie środowisk robotniczych na wybranych przykładach: - O. Hartwig i C. Skoryna jako przykłady tradycji przemysłowej sprzed wielkiego boomu (rejon Starej Pragi); - Stalownia pierwsza wielka praska inwestycja przemysłowa, ściśle powiązana z uruchomieniem kolei (rejon Nowej Pragi); - Rektyfikacja przy Ząbkowskiej przykład fabryki z przełomu XIX i XX wieku (ukształtowanie Szmulowizny); - Fabryka Szpotańskiego w zestawieniu z fabryką E. Wedel - przykłady z okresu międzywojennego (Kamionek); - Punktem odniesienia do ilustrowanych procesów jest pojawienie się po II wojnie światowej Fabryki Samochodów Osobowych (Żerań) kształtowanie przestrzeni powojennego miasta (fabryka i jej środowisko w powojennych realiach) Propozycja tematyczna: pokazanie wielości i różnorodności firm i fabryk (i ich wytworów) oraz ich rozmieszczenia i wpływu jakie miały na kształtowanie charakteru poszczególnych rejonów (zwł. Stara i Nowa Praga, Szmulowizna, Kamionek, Grochów, Targówek Przemysłowy, Żerań) Eksponaty priorytetowe do wybranych przykładów: Album Budowa Towarzystwa Rektyfikacja, 1897 r., ul. Ząbkowska, a w nim: widoki okolic, ogóle widoki Pragi, ulica Ząbkowska (m.in. karczma vis á vis), budowa fabryki spirytusu, poszczególne gmachy, plac budowy, pracownicy i członkowie ich rodzin, wnętrze mieszkania portiera i woźnicy Janczewskiego, widoczne budynki Warszawskiego Skarbowego Składu Win (ten sam teren) 95 fotografii (do wyboru) naklejonych na karty albumu bez okładek (zdjęcia amatorskie, część zanika, niektóre w bardzo złym stanie) Eksponaty opcjonalne do wybranych przykładów (do wyboru): Ikonografia: cykl fotografii dot. Stalowni, z budowy fabryki Rektyfikacji (sceny budowy, właściciele i robotnicy, sceny uliczne, okolica); cykl fotografii z FAE Szpotańskiego, Wedla; fotografie z FSO; Realia: przykłady wytworów fabrycznych FAE Szpotańskiego; FSO - pamiątki, dokumenty i makiety samochodów (do wyboru); butelki z Rektyfikacji; opakowania po wyrobach E. Wedla, itp.; Portrety przemysłowców: Krystian Skoryna, olej płótno, 72x64; Klara Skoryna, olej, płótno, 72x64; Oskar Hartwig, fot. 70x55; Jan Wedel, ok. 120x80; Warszawskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego ul. Ząbkowska /rys, piórko, papier, tusz/, Marian Stępień, 1987, 29,6x42; Archiwalia dotyczące tych fabryk (m.in. papiery firmowe, dokumenty); katalog wyrobów Fabryki Szpotańskiego (druk); Materiały dźwiękowe i filmowe, np. reportaże: np. Reportaż z Fabryki Samochodów Osobowych (FSO) na Żeraniu w Warszawie. Wypowiedzi Nowotnego - dyrektora - oraz robotnika inicjatora tzw. wart pokoju 1950 r. 6 min; NAC syg 33-T-714; Reportaż z Fabryki Samochodów Osobowych (FSO) na Żeraniu w Warszawie zarejestrowany na kilka dni przed uruchomieniem seryjnej produkcji samochodów 1951 r. 6 min; NAC syg 33-T-859; wspomnienia z archiwum historii mówionej: Jacka Szpotańskiego o Fabryce Szpotańskiego, Leopolda Brzechowskiego o FSO, itp.; 10

11 Eksponaty opcjonalne pozostałe (przykłady): Tableau fotograficzne (w tym: tableu: pracownicy zakładu produkcji listew, XIX/XX w., 58x47; tableau: pracownicy fabryki telefonów PWATT na Grochowie 1927, 37x48; tableau: pracownicy fabryki Wulkan, 84x94); Żerań elektrociepłownia, olej, płótno, Maria Antoszkiewicz, 1962, 100x90; Ikonografia: 40 powiększeń fotograficznych (w tym fotografie fabryki Szpotańskiego i Wedla, reklam fabrycznych, sylwetki przemysłowców, rzemieślników, kupców) i grafik/rysunków; Archiwalia: 30 szt., w tym: zaświadczenia, papiery firmowe, druki zamówień, ulotki reklamowe, katalogi wyrobów (np. firm Bracia Borkowscy, Perun), akcje itp.; Realia: ok. 50 szt., w tym drobne przedmioty: przykłady wytworów fabrycznych różnych firm (np. zakładu Kemnitza, PZO, Nowińskiego, Klotz, Minter, Mennica- przykłady medali, Pocisk), szkła do lamp naftowych hut z Pelcowizny i Targówka, puszki, opakowania (np. Spiess), plakietki, wyroby reklamowe; szufla do mąki, worek z młyna itp.; Materiały dźwiękowe i filmowe, np. wspomnienia z różnych zakładów nagrania z właścicielami, potomkami właścicieli, pracownikami dotyczące specyfiki danego wytwórstwa, historii zakładu itp.; reportaże dźwiękowe: np., wykłady, kroniki filmowe itp. 4. Rozwój przestrzenny terenu opowieść o związkach przemian gospodarczych ze zmianą krajobrazu i granic miasta Pokazanie przemian w architekturze i przestrzeni, typów zabudowy, uwypuklenie różnic w charakterze poszczególnych osiedli, dzielnic - nowe dzielnice (na wybranych przykładach): - miasto XIX i XIX/XX w.: Praga (nowe centrum), Nowa Praga, Szmulowizna, Kamionek, Nowe Bródno; - dzielnice mieszkaniowe okresu międzywojennego (nowa myśl urbanistyczna): zabudowa Grochowskiej, Saska Kępa, Kolonia Praussa, Kolonia Śliwice, Białołęka Dworska (miasto-ogród), Annopol (projekt socjalny); - oblicza architektury, typy zabudowy (na przykładach): zabudowa drewniana, zabudowa czynszowa, kamienice funkcjonalne, zabudowa podmiejska, zabudowa willowa, Pokazanie procesu stawania się miastem nowoczesnym (pełnoprawną częścią stolicy): - ważne architektoniczne realizacje publiczne: np. Komora Wodna, rogatki, wodozbiór Grotowskiego, kościół św. Floriana, cerkiew św. Marii Magdaleny, Szpital Przemienienia, Instytut Weterynaryjny, gmach DOKP, Most Poniatowskiego; - założenia urbanistyczne: budowa Traktu Brzeskiego, wytyczenie osi ul. Aleksandrowskiej i założenia miejskiego wokół niej, uporządkowanie ul. Targowej przed I wojną światową, Aleja Waszyngtona i Zieleniecka, Wał Miedzeszyński, parki miejskie (Park Praski i Skaryszewski), Port Praski; Ważny kontekst: pokazanie całościowego procesu wchłaniania przez rozwijające się miasto kolejnych rejonów (oficjalne przyłączenia) z podkreśleniem ich odrębnego charakteru (organizacja przestrzeni, architektura, oblicze społeczne) 11

12 Eksponaty priorytetowe: Ikonografia bogaty wybór grafik, rysunków, fotografii (od k. XIX do poł. XX w.), prezentujących typy zabudowy, nowe realizacje, starą architekturę, detale np. cykl drzeworytów ilustracyjnych: Widok od Dworca Warszawsko-Petersburskiej ku ul. Środkowej, aut. nieust., 1867 r., papier, 9,9 x 12,4 cm; Dom Ksawerego Konopackiego przy ul. Środkowej, aut. nieust., 1867 r., papier, 14 x 17 cm; Widok z pola pragskiego na ul. Strzelecką, aut. nieust., 1867 r., papier, 8,3 x 11,8 cm; Dom p. Józefa Jankowskiego przy ul. Bródnowskiej, aut. nieust., 1867 r., papier, 8,7 x 11,8 cm; Pierwszy dom wystawiony na Nowej Pradze w roku 1860, J.S., 1867 r., drzeworyt ilustracyjny, papier, 8,2 x 11,1 cm; Plany Warszawy - 4 szt. lub więcej, prezentujące rozwój miasta w różnych okresach i powstawanie nowych dzielnic i założeń; Plany założeń, projekty budynków, schematy, widoki poszczególnych rejonów przykłady (bogaty materiał kartograficzny); Bronisław Kopczyński, Karczma, akwarela, l. 40. XX w.; Bronisław Kopczyński, Dom na Pradze [Targowa/Kijowska], akwarela, l.30 XX w. MP 355 Realia: drobne przedmioty 20 szt.: np. tabliczki ulic, numery policyjne, pamiątki historyczne z otwarcia mostów; obiekty takie jak: belka z zaciosami pochodząca z jednej z praskich kamienic, fragm. barierki balkonu, żaluzja metalowa (dł. 265 cm) - możliwość dokładania materiałów (drobne elementy detalu architektonicznego); Archiwalia (dokumenty, max. 15 szt.); Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia mieszkańców dotyczące charakteru poszczególnych części prawobrzeżnej Warszawy, kroniki i materiały archiwalne ze zb. FN; 5. Społeczeństwo opowieść o ludziach tworzących charakter miasta Społeczeństwo przełomu XIX i XX w. i dwudziestolecia międzywojennego jako różnorodna mieszanka społeczności przy odwołaniach do wcześniejszych okresów, a także do współczesności. - Wielokulturowość - obecność różnych grup narodowych i etnicznych (główny akcent na pocz. XX. oraz grupy: Polacy, Żydzi, Rosjanie, Niemcy; inne grupy w różnych okresach, np. Gruzini, Cyganie, osadnicy olęderscy, Wietnamczycy) oraz wyznaniowych (zwł.: katolicyzm, judaizm, prawosławie, wyznania protestanckie; inne: starowiercy, muzułmanie, mariawici) obecność w krajobrazie miasta (świątynie, miejsca kultu, obrzędy, cmentarze); Bronisław Kopczyński, Stara bożnica na Pradze, akwarela, l. 30. XX w.; Wykupujcie Szekel! afisz; Realia: samowar, przedmioty kultu (np. prawosławne szaty liturgiczne, ikona, zwój Tory), sztandary, ewentualnie przykład starego feretronu, dewocjonalia (np. domowe figurki święte, obrazki); pamiątki chrztu, komunii św., konfirmacji; 12

13 Archiwalia: dokumenty, druki: świadectwa urodzenia, zawarcia małżeństwa, zgonów - różnych wyznań, zaświadczenia, druki religijne (np. Wosskriesnoje Cztienije, 1939 druk), prasa; Ikonografia: bogaty materiał ikonograficzny - do wykorzystania wybrane fragmenty fotografii od poł. XIX w. do końca XX w., (dobór materiału pod kątem uwypuklenia różnorodności tradycji narodowych i wyznaniowych); Materiały dźwiękowe i filmowe: nagrania wspomnień w środowisku prawosławnym i ewangelickim; wspomnienia o żydowskich sąsiadach, wspomnienia inne (Cyganie, Chińczycy), wspomnienia z procesji Bożego Ciała itp.; reportaże dźwiękowe; np. Reportaż z obozu Cyganów pod Wawrem 1946 r. 12 min; NAC syg 33-P-537, Fragment prawosławnego nabożeństwa, prowadzonego przez Bazylego (Włodzimierza Doroszkiewicza) - metropolity Warszawy i całej Polski, zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 1 min; NAC syg 33-T-6996; - Środowiska zawodowe kształtujące klimat miasta (np. kolejarze, tramwajarze, wojskowi, rzemieślnicy) UWAGA: propozycja prezentacji różnorodności środowisk poprzez fotografie okazjonalne: Eksponaty priorytetowe główna propozycja do wykorzystania: Zespół obiektów z zakładu fotograficznego Targowa 78: szyld zakładu: Fotoportret (55x75); powiększalnik fotograficzny (115x20), aparaty fotograficzne (2 szt.); oraz archiwum fotograficzne zakładu pocz. XX-l. 70. XX w. fotografie do wyboru (możliwość prezentacji wybranych środowisk: orkiestra wojskowa, uczestnicy kursów kroju i szycia, pracownicy zakładu kamieniarskiego, fotografie okolicznościowe, itp.); Ikonografia: m.in. Tableau fotograficzne pracowników linii kolejowych (tableau rosyjskie kolejarzy; oraz zawiadowcy stacji kolei terespolskiej) 39x34, ok. 50x60; Tableau fotograficzne: Absolwenci Szkoły Technicznej Kolejowej, 1930, 28,5x39; Tableau fotograficzne: pracownicy Szpitala przy Brzeskiej, 1920, 100x130 (z możliwością wykorzystania także zespołu archiwaliów - ksiąg i dokumentów); Cegiełka na budowę kolonii letnich Dyrekcji Kolei Państwowych, okres międzywojenny Widok warsztatu kamieniarskiego w Warszawie (Bródno?), mal. J. Rapacki, 1901, olej, płótno, (90x120) ; Przewoźnicy nadwiślańscy, litografia, wg rys. Fr. Kostrzewskiego, 1858 r.; Sztandar cechu kowali, 1897, Depozyt Cechu Rzemiosł; Warsztat tkacki, miejski, 101x103x123; Szyld zakładu zegarmistrzowskiego Gintofta, ul. Ząbkowska 15/43, 30,5 x 49, Maszyna do szycia, męska, Singer lub Pfaff (77x43x80); manekiny krawieckie; nożyce, przybory krawieckie; Urządzenia z piekarni praskiej (4 szt., w tym: ziarniak do mielenia zboża 80x60, stępa wys. 90; maszyna do kajzerek 170x120; maszyna do dzielenia bułek 90x60; 13

14 Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia mieszkańców, odgłosy pracy, materiały filmowe fragmenty itp.; nagrania: np. Wiązanka legjonowa - cz.i ([Kazimierza] Sikorskiego) - w wykonaniu orkiestry reprezentacyjnej 36 pułku min; NAC syg 33-P-4216 ; wspomnienia dotyczące Nowego Bródna i środowiska kolejarskiego, relacje czytane, odgłosy pracy, kroniki; Archiwalia: Świadectwo czeladnicze piekarskie 1947, Dyplom Zgromadzenia Piekarzy 1904, Dyplom starszych zgromadzenia młynarzy (45x56, MP), reklama na kartoniku Elektryczność Fotografia Radio, Saska Kępa oraz legitymacje, papiery firmowe, inne świadectwa mistrzowskie i czeladnicze; - Aktywność społeczna opowieść o wybitnych społecznikach, organizacjach i inicjatywach społecznych; - Fenomen stowarzyszeń lokalnych oraz organizacji skupionych na problemach terenu; Materiały dot. działalności towarzystw lokalnych (Towarzystwo Przyjaciół Pragi, Towarzystwo Przyjaciół Grochowa oraz Saskiej Kępy i TPW Oddział Bródno) Archiwalia (np. dokumenty, druki, korespondencja zw. z działalnością TPP i TPG); Ikonografia wybór fotografii dokumentujących działalność towarzystw; fotografie związane z wydarzeniami i sposobami upamiętniania bitwy pod Olszynką; Druki: m.in. prasa lokalna ( Echo Pragi ; Głos Pragi, Gazeta Pragi, Saskiej Kępy, Gocławia ), pocztówki i cegiełki na budowę kościoła na pl. Szembeka i kościoła na Kamionku; itp. Sztandar Towarzystwa Przyjaciół Grochowa, 1916 (wł. TPW Oddział Grochów) Archiwalia (np. dokumenty, druki, korespondencja zw. z działalnością TPP i TPG) - Aktywność na polu oświaty; środowiska szkolne oraz ich działalność wychowawcza i kulturotwórcza (przede wszystkim: Gimnazjum i Liceum H. Rzeszotarskiej, Z. Łabusiewiczowej, im. Władysława IV, im. Gen. Lisa-Kuli); Portret Heleny Rzeszotarskiej (zb. LO im. Ruy Barbossy); Sztandar szkoły im. Wł. Bandurskiego, atłas, haft, 98x92, 1928; Archiwalia: dokumenty, druki świadectwa szkolne, dyplomy, zaświadczenia, zeszyty szkolne, podręczniki związane ze szkołami tj. Gimnazjum im. Władysława IV, Szkoła H. Rzeszotarskiej, Szkoła Z. Łabusiewiczowej; gen. J. Jasińskiego, M. Skłodowskiej-Curie itp.; Realia, drobne przedmioty i pamiątki: przybory szkolne (np. tabliczka do pisania), elementy stroju szkolnego, albumy szkolne (2 szt.); Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia o szkołach i ważnych postaciach zwł. szkoła Rzeszotarskiej (montaż filmowy), czytane relacje, kroniki i inne materiały filmowe fragmenty itp.; 14

15 Ikonografia: do wykorzystania wybrane fotografie (budynki szkolne, fotografie zbiorowe, np. klasowe, fotografie okolicznościowe); - Inne działania indywidualnych osób i organizacji - tło do ukazania aktywności lokalnej: (harcerstwo, opieka społeczna, ochotnicza straż pożarna itp.) Ikonografia (wybór fotografii ilustrujących istnienie noclegowni, ochronek dla dzieci, kuchni ruchomych, drużyn harcerskich i i innych instytucji); Dokumenty i fotografie dot. działalności Ogniska Dziadka Lisieckiego; Dom Weterana 1863 (zespół fotografii plus dyplom dla Janiny Korsakowej, za pracę społeczną w schronisku 38x22); Album Heleny Jeżewskiej 21 W.Ż.D.H., napis wytłoczony na okładce; oraz archiwalia (legitymacje, zaświadczenia, fotografie) i elementy umundurowania harcerza z Pragi (okres międzywojenny); Album pamiątkowy (dedykowany Wł. Różyckiemu) z fotografiami XV Dzielnicy OPLG (okres międzywojenny); Materiały dźwiękowe i filmowe: nagrania wychowanków Ogniska Dziadka Lisieckiego, wspomnienia dotyczące innej działalności społ.; - Kultura i rozrywka propozycje spędzania wolnego czasu na prawym brzegu Wisły (kina, teatry, Lunapark, imprezy plenerowe; sport aktywności, kluby, infrastruktura); Ikonografia: bogaty materiał ikonograficzny - do wykorzystania wybrane fragmenty fotografii od poł. XIX w. do 2 poł. XX w., (dobór materiału pod kątem uwypuklenia różnorodności sposobów spędzania wolnego czasu itp.; Antoni Uniechowski, Scena w restauracji. Raki, rys. tusz, XX w.; Afisze teatralne, programy, druki; Animacja: Tradycje sportowe prawego brzegu (aut. R. Kucharczuk - gotowe); Narty, łyżwy (używane na obiektach w Parku Skaryszewskim); Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia dotyczące rozrywek (Lunapark, kina, ZOO itp.), sportu, wydarzeń kulturalnych, sposobów spędzania wolnego czasu; Propozycje tematyczne do realizacji: Lunapark w Parku Praskim (lata XX w.) - wykorzystanie archiwalnych fotografii, reklam i dokumentów; Wizyta w ZOO - do wykorzystania cykl fotografii H. Poddębskiego (lata 30. XX w.) oraz archiwalia (plan ogrodu i spis akcjonariuszy); 15

16 - Życie codzienne: opowieść o życiu kamienicy i ulicy (struktura społeczna, sąsiedztwo, realia życia, sceny uliczne (uwaga: akcent na relacje mieszkańców i życie zachowane w pamięci ludzkiej); Eksponaty priorytetowe: Księga meldunkowa kamienicy Kępna 15 pocz. XX w.; Materiał dźwiękowy: wspomnienia mieszkańców o życiu w kamienicy (sąsiedztwo, gospodarz domu itp.); Animacja Dom na Świeżej ( drewniana kamienica ) na podst. wspomnień M. Gajdy J. Rusiński w trakcie realizacji; Realia: przedmioty życia codziennego (np. dzwonek do drzwi z ul. Ząbkowskiej z k. XIX w., balia, tary, maglownica do prania, przedmioty użytkowe jak: szkło stołowe/użytkowe, porcelana, garnki, rondle (m.in. rondle wyprawowe); maszynka spirytusowa do parzenia kawy, pojemnik do lodów, żelazka, froterka; przedmioty takie jak: karbówki do włosów, wachlarz, szydełka, bielizna wyprawowa; zabawki (np. lalki, instrument-zabawka, 56x45 cm,); Ikonografia: bogaty materiał ikonograficzny - do wykorzystania wybrane fragmenty fotografii od poł. XIX w. do 2 poł. XX w., (dobór materiału pod kątem uwypuklenia klimatu dawnych podwórek kamienic i ulic) Archiwalia: dokumenty, druki: zaświadczenia, dokumenty osobiste, prasa; Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia mieszkańców z różnych części miasta, sceny filmowe z życia ulicy itp.; Meble, k. XIX w.-1 poł. XX w. wybór; - Folklor i gwara miejska jako przejaw życia codziennego życie podwórka (handlarze obwoźni, muzykanci, artyści, kuglarze) i bazaru (targowanie się, gry hazardowe); Eksponaty priorytetowe: Album typów ulicznych cykl rysunków Rapackiego, 8 szt x 35 każda wł. MHW Harmonia pedałowa lub akordeon (odniesienie do kapeli podwórkowej); Cykl akwareli S. Grudkowskiego dot. Bazaru Różyckiego, Pragi, scen ulicznych: 8 x (ok.42x50/60); Ikonografia: bogaty materiał ikonograficzny - do wykorzystania wybrane fragmenty fotografii od poł. XIX w. do 2 poł. XX w. (dobór materiału pod kątem pokazania życia podwórka i targowiska); Materiały dźwiękowe i filmowe: wspomnienia dotyczące tego, co działo się na podwórkach, jak się targowało itp., czytane fragm. literackie (Wiech), kroniki i inne materiały filmowe fragmenty itp.; nagrania: np. Rozmowa ze Stefanem Wiecheckim Wiechem - satyrykiem - na temat jego pracy literackiej - obserwacji dzieci miejskich i gwar jakimi się posługiwały. Wspomnienia na temat zainteresowań dziennikarstwem oraz teatrem. Wypowiedzi na temat pracy w teatrach warszawskich na Pradze i Teatrze Popularnym 1963 r. 18 min; NAC syg 33-T

17 III. MIASTO WSPÓŁCZESNE/ FASCYNACJA opowieść o mieście którego nie zniszczyła wojna, ale wieloletnie zaniedbania, które zostało na nowo odkryte i poszukuje swojej tożsamości Cel: wytłumaczenie dlaczego Praga jest taka, jaka jest (zaniedbana, zniszczona) i pokazanie podstaw, na których opiera się dzisiejsza fascynacja ciągłości istnienia miasta na prawym brzegu i autentyczności. 1. Chwilowa stołeczność opowieść o tym, jak Praga staje się centrum miasta i jak tę funkcję traci. II wojna i okupacja (główny akcent na różnicę w losach obu części miasta, odwrócenie dotychczasowej prawidłowości zniszczenie lewobrzeżnej Warszawy, zachowanie ciągłości zamieszkania, istnienia miasta na prawym brzegu aczkolwiek także przy pewnym stopniu zniszczeń); - Działania wojenne 1939, 1944 (powstanie warszawskie, wkroczenie Armii Czerwonej i Wojska Polskiego na prawy brzeg); - Codzienność okupacyjna przetrwanie; Stolica na Pradze lokalizacja i funkcjonowanie głównych instytucji i urzędów miejskich i państwowych na prawym brzegu, ożywienie społeczne i gospodarcze; Przemiany ustrojowe miejsca represji, Eksponaty priorytetowe: Pierwsze numery Życia Warszawy Biuletynu Informacyjnego Biuletynu Praskiego, wydawane na Pradze) Realia: drzwi do pomieszczeń więziennych służby bezpieczeństwa w podziemiach budynku przy ul. 11 Listopada 66 (200x70), krata komisariatu MO przy ul. Cyryla i Metodego; Drobne pamiątki z lat okupacji (np. kosz używany do pakowania opatrunków z punktu na Ząbkowskiej 42, lalka, lampka z łuski od pocisku, chusteczka ze spadochronu); fragmenty (drobne) Liberatora rozbitego na Pradze, opaski powstańcze; Ikonografia wybór fotografii dokumentujących rzeczywistość okupacyjną i powojenną np. fot. Chomętowskiej (rzesza ludzi idących przez most na Pragę, widoczna zniszczona Warszawa w tle); Archiwalia: plakaty, afisze, dokumenty (np. kenkarty, zaświadczenia), druki, zarządzenia, prasa z epoki; Dokumenty wydawane przez urzędy funkcjonujące na Pradze (np. zaświadczenia, rozporządzenia, korespondencja), druki, karki żywnościowe z lat ; Materiały dźwiękowe i filmowe, np.: - wspomnienia mieszkańców dot. okupacji i powstania ze zb. MP i własnych, materiały archiwalne np. fragm. materiałów archiwalnych dot. lat okupacji; - wspomnienia np. J. Borowskiej pracującej w życiu Warszawy, inne dotyczące tego czasu: sytuacja na Pradze, otwieranie na nowo szkół, pierwsze pokazy filmowe i teatralne, atmosfera itp.; kroniki i materiały filmowe; - reportaże dźwiękowe: Wołanie wozaków warszawskich: na Pragię. Odgłosy ulicy warszawskiej bezpośrednio po wyzwoleniu min; sygn.: 33-P-1495; NAC syg 33-P-1495; Przemiany przestrzeni opowieść o degradacji tego co przetrwało i próbach zmiany struktur miejskich; 17

18 - Degradacja starej tkanki miejskiej - Nowe osiedla i pomysły na reorganizację przestrzeni - Stadion Dziesięciolecia nowa inwestycja, soczewka wydarzeń politycznych i społecznych (odniesienie do Stadionu Narodowego) Kroniki PKF wymowa kontrastująca kapitalistyczną zabudowę miasta przełomu XIX/XX wieku z nowymi realizacjami mieszkaniowymi oraz innymi inwestycjami, materiał filmowy Stara zabudowa warszawskiej Pragi dokumentacja przed planowaną modernizacją; Stadion X-lecia: Realia: fragment barierki ze Stadionu Dziesięciolecia; element oznakowania sektora; Archiwalia: programy, druki związane z wydarzeniami na Stadionie; Materiały dźwiękowe i filmowe: kroniki wydarzenia na Stadionie, wspomnienia, reportaże np. fragmenty: Przemówienie Władysława Gomułki - I sekretarza KC PZPR - wygłoszone na Centralnych Dożynkach w Warszawie 1968 r. 27 min; NAC syg 33-T-4372; Druga pielgrzymka Ojca św. Jana Pawła II do Polski. Homilia Ojca św. wygłoszona w czasie Mszy św. odprawianej na Stadionie X-lecia w Warszawie 1983 r. 18 min; NAC syg 33-T-4606; Ikonografia fotografie (wybór) dokumentujące budowę i wydarzenia związane ze Stadionem Dziesięciolecia (odniesienie do budowy Stadionu Narodowego); Ikonografia wybór przedstawień starej i nowej zabudowy; Plany, rysunki - przykłady realizacji przestrzennych (np. Osiedle Praga I, Praga II, Praga III, Osiedle Hansenów na Przyczółku Grochowskim, przykłady realizacji z wielkiej płyty), przykłady projektów (np. projekty modernizacji ul. Targowej B. i H. Chylińskich z l dot. realizacji projektu zagospodarowania centrum Pragi (zbiór Chylińskich); Materiały dźwiękowe i filmowe: kroniki PKF nowe inwestycje mieszkaniowe, przemysłowe, handlowe itp.; wspomnienia mieszkańców (różne: przeprowadzki na nowe osiedla, degradacja tkanki miejskiej, negatywny stereotyp Pragi itp.); Nowe zainteresowanie opowieść o odkryciu zdegradowanych obszarów miasta i nadaniu im nowej wartości: - Kolonie artystyczne, odkrywanie Pragi, inspiracje ( ginące zawody, folklor, przestrzeń miejska); - Działania/programy społeczne ożywiające dzielnice i ich społeczności przykłady; - Projekty rewitalizacyjne przykłady; - Nowe inwestycje zmiana charakteru przestrzeni, ścieranie się koncepcji i systemów wartości; 18

19 Ikonografia np. cykl fotografii Zeldy Klimkowskiej Praski społeczności, fotografie artystyczne, dokumentacja imprez plenerowych i innych projektów z terenu prawobrzeżnej Warszawy: np. Sąsiedzi dla sąsiadów, Święto ulicy Ząbkowskiej, Święto Saskiej Kępy, dokumentacja starej zabudowy przykłady wyburzeń z terenu Pragi, Kamionka, Bródna (fotografie, dokumentacje konserwatorskie); Plany, rysunki - przykłady projektów rewitalizacyjnych (np. ul. Okrzei-Chylińscy, Ząbkowska, Fabryka Trzciny, SWPS Szpotański, Koneser); przykłady wizualizacji projektów zagospodarowania rejonów i obiektów, np. Portu Praskiego, Stalowni; Materiały dźwiękowe i filmowe: przykłady projektów artystycznych inspirowanych Pragą: np. projekt Joanny Warszy: Podróż do Azji; prezentacja Laboratorium reportażu dot. Bazaru Różyckiego (w tym: materiały dźwiękowe i filmowe); dokumentacje: np. P. Althamer na Bródnie i na Pradze (pan Guma) itp. Do realizacji jako odniesienie do układu problemowego: KALENDARIUM możliwość odniesienia do innych wydarzeń do zaproponowania forma prezentacji UWAGA: Dopełnienie opowieści ekspozycji stałej dziejów prawobrzeżnej Warszawy mają stanowić także: - Sala ginących zawodów wydzielona przestrzeń: prezentacja rzemiosła Ikonografia np. cykl fotografii Zygmunta Świątka pokazujący rzemieślników z rejonu Pragi przy pracy Realia: Szyld zakładu zegarmistrzowskiego Gintofta, ul. Ząbkowska 15/43, 30,5 x 49, Maszyna do szycia, męska, Singer lub Pfaff (77x43x80); manekiny krawieckie; nożyce, przybory krawieckie itp. Archiwalia: Świadectwo czeladnicze piekarskie 1947, Dyplom Zgromadzenia Piekarzy 1904, Dyplom starszych zgromadzenia młynarzy (45x56), itp. - Sale dawnych modlitewni żydowskich - oficyna w podwórzu (opis w osobnym załączniku) - Historia posesji Targowa 50/52 do zaproponowania sposób prezentacji historii kamieniczek, w których powstaje muzeum strefa wejścia (opis dostępny w oprac. Badania historyczno-architektoniczne piwnic i parterów kamienic frontowych oraz oficyny przy ul. Targowej 50/52 w Warszawie, oprac. zespół: K. Kawka, M. Pastewka, J. Kwiecińska, D. Mysłowski, T. Siwiec, Fronton pracownia architektoniczno -konserwatorska, t. 1 Warszawa 2008; t.2 Warszawa 2009, maszynopis (opracowanie na zlecenie BSKZ Urzędu m.st. Warszawa, w archiwum Muzeum Warszawskiej Pragi O/MHW); Archiwalia: księgi adresowe wybór sklepów, usług i osób indywidualnych mieszkających pod tym adresem, Przedmioty związane z kamieniczkami: znaleziska z posesji, np. fragment modlitewnika żydowskiego, litery z szyldów, buteleczki, recepty, opakowania Historia mówiona wspomnienia dotyczące mieszkańców kamienicy, sklepów itp. 19

20 EKSPOZYCJA SALE DAWNYCH MODLITEWNI ŻYDOWSKICH ZAŁOŻENIA OGÓLNE Miejsce ekspozycji: dwie sale dawnych modlitewni żydowskich, zlokalizowane w części parteru starej oficyny (w budynku B), usytuowanej w północnej części podwórza posesji Targowa 50/52. Udostępnienie pomieszczeń dawnych modlitewni żydowskich dla zwiedzających zakłada przede wszystkim: 1 Podporządkowanie aranżacji wnętrza zasadzie zachowania charakteru miejsca, podkreślenia autentyzmu zabytku i jego cech unikatowych. 2 Uwzględnienie kontekstu wynikającego ze specyfiki obiektu (dawnego miejsca kultu religijnego określonej grupy), zaleceń konserwatorskich (m.in. co do rodzaju wprowadzanego oświetlenia i sposobu wprowadzania elementów wystawienniczych) oraz kontekstu historycznego. 3 Głównym eksponowanym elementem w tych niewielkich pomieszczeniach (determinującym projekt aranżacji) będzie zachowana dekoracja malarska. Program konserwatorski opracowany przez dr. Pawła Jakubowskiego (ASP) wraz z późniejszymi uzupełnieniami przewiduje konserwację zachowanych malowideł oraz ich częściową rekonstrukcją, obejmującą w sali zachodniej także mazerowaną lamperię (biegnącą na wysokości ok. 130 cm). Należałoby więc uwypuklić i uczytelnić efekty tych prac (np. poprzez zastosowanie odpowiedniego oświetlenia, dźwięku czy komentarza). 4 Wprowadzenie niewielkich ekspozycji w parterach sal: W sali zachodniej będzie to prezentacja odnosząca się do zachowanych malowideł (wyjaśnienie treści i programu ikonograficznego, symboliki, kontekstu historycznego) oraz historii przeprowadzonych prac konserwatorskich. W sali wschodniej będzie ona związana z dawną funkcją tych pomieszczeń (treści dotyczące historii obiektu w kontekście dziejów i lokalizacji praskich prywatnych domów modlitwy, ich wyglądu, funkcji i użytkowników (przybliżenie wybranych aspektów duchowości związanej z modlitwą, świętowaniem). 5 Uwzględnienie zastosowania multimediów w celu uzupełnienia, pogłębienia i uatrakcyjnienia narracji. 6 Podpisy, teksty i komentarze w trzech językach (pol., ang., hebr.); 7 Ekspozycja (ze względu na malowidła oraz niewielką powierzchnię) przewidziana jest do udostępniania w niewielkich grupach (10-15 osób). 8 Konieczność uwzględnienia uwarunkowań istniejącego projektu budowlanego (realizowanego przez inwestora zastępczego SZRM) oraz ścisłej współpracy z zespołem merytorycznym Muzeum. Dekoracje malarskie, wykonane bezpośrednio na tynkach farbami olejnymi, w każdej z zachowanych sal wykonane zostały w innym stylu, prawdopodobnie przez innych autorów. Dekoracje zostały odkryte w 1996 (J. Sujecki, J. Zieliński) i 1999 r. (J. Sujecki), w większości odsłonięte w 2005 r., a w latach poddane 20

21 zabiegom zabezpieczającym. W 2010 r. przystąpiono do wstępnych prac konserwatorskich (dr P. Jakubowski), w ramach inwestycji związanej z udostępnieniem obiektów jako przyszłej siedziby Muzeum Warszawskiej Pragi. Sala wschodnia: W sali tej dekoracja umieszczona jest jedynie w górnej części ścian, w pasie pod sufitem są to znaki zodiaku w kalendarzu hebrajskim, umieszczone w co drugim polu kompozycji (zachowały się: fragment wagi, strzelec, koziorożec, wodnik, fragment ryb, byk, bliźnięta, rak, panna, skorpion). Całość stanowi fryz szerokości 75 cm i biegnący na wysokości ok. 300 cm. Sala zachodnia: Wiemy (z napisu fundacyjnego), że malowidła w sali zachodniej ufundowali w 1934 r. bracia Izrael Jehuda, Jehoszua, Josef i Zew synowie Dawida Grinsztejna. Główna kompozycja zachowana w ok. 30% na ścianie północnej to przedstawienie Żydów modlących się pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie oraz grób Racheli w Betlejem (powyżej), z fragmentem dekoracyjnego fryzu pod sufitem. Malowidła zachowane są na wysokości powyżej ok. 120 cm. Na ścianie wschodniej i częściowo południowej zachowała się kompozycja malarska w postaci fryzu ze znakami zodiaku w kalendarzu hebrajskim, biegnącego pod sufitem, w górnej partii ścian (ok. 80% zachowania na ścianie wschodniej i niewielkie fragmenty na ścianie południowej). Są to przedstawienia znaków: fragment lwa, raka, bliźniąt, byka, barana i fragment ryb. Eksponaty priorytetowe do wykorzystania Materiał ekspozycyjny: 1. Fragment zwoju Tory ze zb. MWP (specjalna gablota); 2. Wydawnictwa religijne: 5 szt. (komentarze do Talmudu, modlitewniki); Eksponaty możliwe do wykorzystania: 1. Przykłady synagogaliów i przedmiotów używanych podczas modlitwy (np. świeczniki, wskaźnik do Tory, tarcza lub korona Tory, jarmułka, tałes, tefilin); Multimedia Propozycje tematyczne dotyczące stanowisk multimedialnych (do wykonania): Sala zachodnia: Sala wschodnia: Prezentacja odnosząca się do treści i formy zachowanych w obu salach malowideł (przewodnik po ikonografii malowideł, wyjaśnienie treści, kontekstu historycznego, pokazanie przeprowadzonych prac konserwatorskich) Modlitewnia (prezentacja historyczna - treści dotyczące historii modlitewni przy ul. Targowej 50/52, lokalizacji innych praskich prywatnych domów modlitwy, ich funkcjonowania i wyposażenia; możliwa prezentacja dotycząca wybranych form religijności, kalendarza świąt żydowskich itp.); W części parteru oficyny (usytuowanej po drugiej stronie wejścia z podwórza) przewidziano także niewielką przestrzeń na prowadzenie działań edukacyjnych, m.in. warsztatów z zakresu kultury i tradycji żydowskiej, które stałyby się ważnym uzupełnieniem treści ekspozycji i kolejną formą aktywnego uczenia się historii. 21

22 Kontekst historyczny, informacje dodatkowe: W obu salach dawnych modlitewni żydowskich zlokalizowanych w oficynie zachowały się unikatowe malowidła, będące pozostałością dawnego wystroju modlitewni. Stanowią główny element ekspozycji niewielkich wnętrz jako jedyny zachowany autentyczny element wystroju. Zachowane pomieszczenia są przykładem funkcjonowania w dawnej Warszawie dużej liczby prywatnych modlitewni, usytuowanych zarówno w kamienicach, jak i w oficynach i innych budynkach stanowiących zabudowę podwórek poszczególnych posesji. Takie rozdrobnienie kultu było charakterystyczne dla Warszawy zjawisko to dostrzeżono już w początkach XIX stulecia. Spis z 1926 r. wykazał ogółem istnienie 442 bożnic w Warszawie i na Pradze (nie rozróżniono w nim obiektów większych i mniejszych, obiektów wolnostojących i stanowiących jedynie sale), w tym 38 bożnic i domów modlitwy znajdowało się na Pradze (przy czym 18 przy samej ulicy Targowej). Historia budynku. Oficynę, jako budynek o przeznaczeniu gospodarczym/użytkowym zbudowano prawdopodobnie w ostatniej dekadzie XVIII stulecia. Z tego okresu pochodzą piwnice pod późniejszymi modlitewniami i klatka schodowa. Budynek został przebudowany (m.in. nadbudowa kondygnacji) i rozbudowany w stronę północno-wschodnią ok r. (datowanie piwnic pod częścią mieszkalną). Na początku II wojny światowej została zniszczona sala od strony południowo-zachodniej (badania archeologiczne wykazały w tym miejscu zachowane mury piwnicy (odkopane i przekryte szkłem stanowić będą dodatkową salę w piwnicach). Wiele wskazuje na to, że budynek nie pełnił początkowo funkcji sakralnych, ale gospodarcze (spichlerz, gorzelnia, stajnia). Po raz pierwszy adres ten znalazł się w spisie domów modlitwy w 1869 r. W 1926 r. na posesji zarejestrowane były trzy modlitewnie. Nie wiadomo dokładnie, czy mieściły się tylko w oficynie, czy także w kamienicach frontowych. Od około 1900 r. właścicielami działki byli bracia Abram Nachum, Aria Lejzer i Josif Chaim Fajgenblat (a następnie sam Abram Nachum, później dzieci Abrama). W posiadaniu tej rodziny posesja znajdowała się prawdopodobnie aż do 1940 r., tj. do momentu wysiedlenia właścicieli go getta. W styczniu 1943 r. o prawo do użytkowania pomieszczeń parterowego budynku w podwórzu posesji na warsztat mechaniczno-ślusarski zwrócił się cechowy mistrz ślusarski Władysław Himkowski. Pozwolenie takie otrzymał, nie wiadomo jednak (choć możliwe), czy warsztat znajdował się także w którejś z sal modlitewni. Wiadomo, że po zakończeniu wojny pomieszczenie sali południowo-zachodniej w oficynie wykorzystywano jako magazyn i warsztat czy też garaż samochodowy (co doprowadziło do jego dewastacji), a salę północno-wschodnią użytkowano jako pracownię krawiecką. Do dziś zachowały się dwie sale modlitewne zlokalizowane w oficynie. Możliwe jednak, że pierwotnie było ich tu trzy, mniej więcej jednakowej wielkości (trzecia sala została zniszczona na początku wojny i nie została odbudowana), oddzielone klatką schodową od części mieszkalnej. Możliwe, że dwie sale południowo-wschodnie stanowiły jedną modlitewnię (o czym świadczyłoby wejście od podwórza widoczne na starym planie), natomiast do trzeciej sali prowadziły bezpośrednio drzwi z klatki schodowej. Przejście pomiędzy obecnie zachowanymi salami jest prawdopodobnie efektem działań już po II wojnie światowej. Budynek oficyny został wpisany do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 6-A w dniu 19 stycznia 2001 roku. (oprac. J. Wiśniewska) 22