GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry. Polish Module D9.3

Transkrypt

1 GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry Polish Module D9.3 Submoduł Energia: 2 Submoduł Zapobieganie i redukcja emisji hałasu: 24 Submoduł Odpady: 121 Submoduł Surowce: 153

2 GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry Submoduł Energia

3 Procedura niemiecka Bochum Duisburg Dortmund Kreuztal Sub-moduł energia opracowała grupa robocza przy ThyssenKrupp Steel Europe AG Reprezentowane było każde centrum techniczne szkolenia Lekcje były opracowywane w każdym ośrodku szkoleniowym Koncepcja treści i metod dydaktycznych została opracowana podczas wspólnego spotkania

4 Podejście niemieckie Wprowadzenie do zagadnienia: Łatwy dostęp do samych podstaw połączony z przykładami z przemysłu stalowego Ćwiczenia bardziej związane z zagadnieniami przemysłowymi Odzwierciedlenie doświadczeń zawodowych w przemyśle Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów: Sub-moduł Energia Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów: Sub-moduł Surowce Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu: Sub-moduł Hałas Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów: Sub-moduł Odpady 4

5 Podstawowe tematy modułu GT VET Treści wyprowadzone dla modułu szkoleniowego Treści pochodne Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów Energia Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów Wartość, wpływ i cykl życia zasobów i materiałów Przestrzeganie aktualnych standardów i najlepszych dostępnych technik 5

6 Energia: Informacje podstawowe Podstawowe tematy modułu GT VET Treści pochodne Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów Energia Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów Wartość, wpływ i cykl życia zasobów i materiałów Przestrzeganie aktualnych standardów i najlepszych dostępnych technik 6

7 Energia: Informacje podstawowe Tytuł zajęć Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Czas trwania Grupa szkoleniowa Wymagane materiały Proces Uczenia (procedury dydaktyczne) Opis zajęć dla osób szkolonych Formy i źródła energii Praktykanci/uczniowie rozróżniają różne formy energii, zwłaszcza ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, umieją wyjaśnić ich wydajność Nie wymagane 90 minut Uczniowie / nowi praktykanci Arkusz pracy / prezentacja Burza mózgów, dyskusja w grupach, praca zespołowa, praca indywidualna, własne prezentacje Następna strona Załączone dokumenty: Oszczędzanie i Zmniejszanie Zużycia Zasobów (informacje podstawowe) 7

8 Energia: Informacje podstawowe Ćwiczenie do pracy zespołowej Sprawdź, opracuj, wyjaśnij i zaprezentuj Jakie znasz źródła energii? Jaka jest różnica pomiędzy energią odnawialną a nieodnawialną? Wyjaśnij prawo przekształcania energii za pomocą przykładów? Co oznacza sprawność w tym kontekście? 8

9 Energia: Informacje podstawowe Dopasuj źródła energii do zdjęć paliwa kopalne 2 energia jądrowa 3 energia wodna 4 energia słoneczna 5 energia wiatrowa 6 bioenergia 7 geotermia Quelle: 9

10 Energia: Zrozumienie podstaw i związków logicznych Podstawowe tematy modułu GT VET Treści pochodne Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów Energia Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu Hałas jet też emisją Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów Postępowanie z niebezpiecznymi substancjami Wartość, wpływ i cykl życia zasobów i materiałów Przestrzeganie aktualnych standardów i najlepszych dostępnych technik Normy w przemyśle 10

11 Energia: Zrozumienie podstaw i związków logicznych Tytuł zajęć Źródła energii, ich wydajność i oszczędzanie Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Czas trwania Słuchacze znają różne rodzaje energii i umieją je przyporządkować do źródeł energii oraz znają możliwości oszczędzania energii Podstawowe zrozumienie źródeł energii 90 minut Grupa szkoleniowa Praktykanci Wymagane materiały Arkusz pracy, internet jeśli dostępny Proces uczenia (procedury dydaktyczne) Opis zajęć dla osób szkolonych Podniesienie świadomości na temat zużywania i oszczędzania energii Następna strona 11

12 Energia: Zrozumienie podstaw i związków logicznych Energia pierwotna Źródła energii mogą być odnawialne lub nieodnawialne. Proszę przyporządkować źródła energii do poniższej tabeli! Nieodnawialne źródła energii węgiel Odnawialne źródła energii światło słoneczne światło słoneczne rzeka wiatr węgiel ropa naftowa gaz ziemny pływy fale morskie ruda uranu u-235 biomasa odpady 12

13 Energia: Zrozumienie podstaw i związków logicznych Praca zespołowa: Przedstaw swoje wyniki! Gdzie i z jakiego powodu korzystamy z różnych źródeł energii? Gaz ziemny - ogrzewanie Gospodarstwo domowe Elektrownia Huty Ruch woda energia koks - ciepło benzyna - ruch 13

14 Energia: Zrozumienie podstaw i związków logicznych Praca zespołowa: Proszę przedstawić swoje wyniki i podać przykłady dla każdego pytania! Jak możesz oszczędzać energię? Co politycy mogą zrobić, aby oszczędzać energię? Co społeczeństwo może zrobić, by oszczędzać energię? Co Twoja firma może zrobić, by oszczędzać energię? 14

15 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Podstawowe tematy modułu GT VET Treści pochodne Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów Energia Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu Hałas jet też emisją Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów Postępowanie z niebezpiecznymi substancjami Wartość, wpływ i cykl życia zasobów i materiałów Przestrzeganie aktualnych standardów i najlepszych dostępnych technik Normy w przemyśle 15

16 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Tytuł zajęć Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Czas trwania Grupa szkoleniowa Wymagane materiały Proces Uczenia (procedury dydaktyczne) Opis zajęć dla osób szkolonych Obliczyć i zmierzyć zużycie energii w określonym obszarze i uzasadnić ekonomiczne rozwiązanie Praktykanci mogą stworzyć sytuację laboratoryjną do pomiaru kilka rodzajów światła, ich zużycia energii, kosztów i skutecznego sposobu ich wykorzystania. Mogą obliczyć moc, wydajność i koszty dla konkretnego rozwiązania. Wiedza, jak obliczyć i zmierzyć prąd. 3 dni Praktykanci Urządzenia elektryczne (puszki, przełączniki, lampy, itp.) Wykonanie polecenia: plan, realizacja i ocena projektu Następna strona Dodatkowa strona z instrukcją o pokoju, w którym światło powinno być zainstalowane w określonych warunkach. 16

17 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Obliczanie mocy, sprawności i kosztów (Praktykanci technicy elektrycy) Zadanie: W eksperymencie w warsztacie / laboratorium stworzyć oświetlenie w obszarze mieszkalnym (patrz na wyznaczone zadanie). Dla różnych źródeł światła, np.: żarówka, świetlówka, żarówki energooszczędne oblicz i zmierz wartości potrzebne do określenia mocy, wydajności i kosztu. Biorąc pod uwagę oszczędność energii i koszty eksploatacji, które rozwiązanie jest najbardziej ekonomiczne? 17

18 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Zadanie: instalacja oświetlenia w obszarze mieszkalnym (Praktykanci technicy elektrycy) W obszarze mieszkalnym 4 x 5 m należy zainstalować obwód oświetleniowy z 5 punktami świetlnymi. Do tego są dostępne: 3 puszki, 2 przełączniki i 1 lampa (symulacja 5 punktów świetlnych). Ten obwód ma być zasymulowany na kratownicy. To musi być wykonane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wszystkie urządzenia zabezpieczające muszą być przygotowane samodzielnie. To zadanie jest pracą indywidualną zaplanowaną przez grupę. Kratownica ma być strukturą standardową. Ponadto powinny zostać alternatywnie użyte żarówki, świetlówki, żarówki energooszczędne, lampy halogenowe oraz lampy LED. Na podstawie aktualnego pomiaru, obliczeń mocy, oświetlenia i specyfikacji kosztów, należy określić potencjalne oszczędności z danego źródła światła. Dokumenty niezbędne dla tego systemu są opracowywane niezależnie (tj. przez każdego ucznia lub dla każdego rodzaju oświetlenia). Maksymalny czas trwania tego zadania to 3 dni robocze, tj. 21 godzin. Wyniki powinny być następnie zaprezentowane. 18

19 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Obliczanie mocy, sprawności i kosztów (Praktykanci technicy mechanicy) Zadanie: Optymalizacja systemu hydraulicznego pod ciśnieniem kontrolowanym pompą typu łopatkowego. W doświadczeniu warsztatowym należy zoptymalizować wielkość przepływu objętościowego układu hydraulicznego (patrz na wyznaczone zadanie). Należy wykonać obliczenia i pomiary dla różnych sytuacji systemu. Należy zidentyfikować wymagane wartości, by określić: moc, wydajność i koszty. Biorąc pod uwagę oszczędność energii i koszty eksploatacji, wykazać które rozwiązanie jest najbardziej ekonomiczne? 19

20 Energia: Profesjonalna wiedza praktyczna Obliczanie mocy, sprawności i kosztów (Praktykanci technicy mechanicy) Zadanie: Zoptymalizuj system hydrauliczny ciśnieniowy sterowany pompą typu łopatkowego Należy określić rzeczywistą skuteczną moc układu hydraulicznego na podstawie pomiaru prądu, pomiaru przepływu i pomiaru ciśnienia. Pomiary należy wykonanie przed i po optymalizacji. Dostarczyć dowód matematyczny. Dokumenty niezbędne dla tego systemu są opracowywane niezależnie. Maksymalny czas trwania tego zadania to 2 dni robocze, tj. 16 godzin. Wyniki powinny być następnie zaprezentowane. 20

21 Energia: Opanowanie Wiedzy Podstawowe tematy modułu GT VET Treści pochodne Informacje podstawowe Zrozumienie podstaw i związków logicznych Profesjonalna wiedza praktyczna / kompetencje Opanowanie wiedzy Oszczędzanie i zmniejszanie zużycia zasobów Energia Zapobieganie i ograniczanie emisji, zanieczyszczeń i hałasu Hałas jet też emisją Utylizowanie, przechowywanie i unieszkodliwianie odpadów Postępowanie z niebezpiecznymi substancjami Wartość, wpływ i cykl życia zasobów i materiałów Przestrzeganie aktualnych standardów i najlepszych dostępnych technik Normy w przemyśle 21

22 Energia: Opanowanie Wiedzy Tytuł zajęć Oszczędzanie energii w miejscu pracy Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Czas trwania Słuchacze powinni sprawdzić możliwości oszczędzania energii w ich miejscu pracy. Arkusze danych, dyrektywy firmowe, praktyczne doświadczenie przemysłowe W zależności od czasu trwania stażu / zatrudnienia Grupa szkoleniowa Profesjonaliści, profesjonalni praktykanci Wymagane materiały Proces Uczenia (procedury dydaktyczne) Opis zajęć dla osób szkolonych Arkusz pracy Prezentacja odzwierciedlająca doświadczenie przemysłowe Następna strona, dodatkowo: Proszę przedstawić przykłady i rozwiązania, gdzie energia jest oszczędzana i może być oszczędzana w miejscu pracy. Arkusz pomoże w przygotowaniu prezentacji. 22

23 Poproś kolegów i szefa! Skontaktuj się z osobą kontaktową! Zidentyfikuj odpowiednie dyrektywy pracy, instrukcje obsługi i niezbędną wiedzę 23

24 GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry SUB-MODUŁ: Zapobieganie i redukcja emisji hałasu 24

25 Poziom I informacje podstawowe: co to jest hałas, istotne zagadnienia Grupa szkoleniowa: uczniowie gimnazjum ZAKRES SZKOLENIA 1. Pojęcie dźwięku i hałasu 2. Hałas i jego wpływ na ludzi 3. Ocena dźwięków : intensywność i uczucia estetyczne 4. Szkodliwość hałasu 5. Skutki hałasu 25

26 POJĘCIE DŹWIĘKU I HAŁASU Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami Dźwięki, czyli wrażenia słuchowe, różnią się nie tylko głośnością, wysokością i barwą niektóre są przyjemne dla ucha, inne nie Dźwięki odbierane jako niepożądane, uciążliwe, przykre, nieprzyjemne, dokuczliwe, zazwyczaj zbyt głośne, nazywamy hałasem Poziom natężenia dźwięku opisuje się za pomocą jednostki nazywanej decybelem (db)

27 POJĘCIE DŹWIĘKU I HAŁASU Parametry charakteryzujące dźwięk: natężenie (głośność) (db) (cichy - głośny) wysokość (niski - wysoki) barwa (charakterystyczna dla źródła dźwięku, pozwalająca odróżnić te źródła, np. pozwala na rozpoznawanie ludzi po głosie)

28 HAŁAS I JEGO WPŁYW NA LUDZI Poziomy hałasu: Natężenie hałasu 0-20 db Wrażenie kompletnej ciszy db db db db Oddziaływanie na człowieka Poziom hałasu nieszkodliwy dla zdrowia, ale może wywoływać zdenerwowanie. Rozprasza w czynnościach wymagających skupienia, np. projektowaniu, pisaniu itp., szczególnie, gdy trwa bardzo długo. Taki poziom hałasu wywołują np. szum wody, brzęk przekładanych naczyń lub narzędzi, odgłos pracującej lodówki lub komputera. Poziom hałasu negatywnie wpływający na układ nerwowy człowieka. Powoduje zmęczenie i spadek wydajności pracy. Może obniżyć zrozumiałość mowy i utrudnić zasypianie i wypoczynek. Trwały poziom hałasu może powodować zmniejszenie wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i negatywny wpływ na układ nerwowy człowieka. Taki poziom hałasu powoduje uszkodzenia słuchu i różne schorzenia, jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne. Uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra.

29 HAŁAS I JEGO WPŁYW NA LUDZI Poziomy hałasu: Natężenie hałasu db > 150 db Oddziaływanie na człowieka Pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy ludzkiego ciała, a nawet może powodować ich trwałe schorzenia lub uszkodzenia. Praca w takim hałasie wiąże się z dużym zagrożeniem rozległego osłabienia słuchu, a nawet jego poważnych i trwałych uszkodzeń. Hałas o tym natężeniu już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie organizmu, powoduje mdłości i zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi. Wśród osób pracujących w takim hałasie (np. przy hamowaniu silników odrzutowych) aż w 80% stwierdza się zapadanie na nieuleczalne choroby, stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych

30 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Ćwiczenie 1. Jakie masz odczucia słuchając tych dźwięków? Zaznacz właściwe pole w tabeli. 1. Szum liści przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący 30

31 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 2. Darcie papieru przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

32 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 3. Odkurzacz przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

33 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 4. Korytarz szkolny - przerwa lekcyjna przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

34 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 5. Śpiewaczka operowa przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

35 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 6. Koncert rockowy przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

36 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE 7. Młot pneumatyczny przyjemny dla ucha obojętny nieprzyjemny uciążliwy bardzo drażniący

37 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Ćwiczenie 2. Spróbuj ułożyć dźwięki od najcichszego do najgłośniejszego. 150dB 140dB 130dB 120dB 110dB 100dB 90dB 80dB 70dB 60dB 50dB 40dB 30dB 20dB 10dB

38 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Prawidłowa odpowiedź: Szum liści ok. 10 db Darcie papieru Odkurzacz Śpiewaczka operowa Przerwa szkolna Młot pneumatyczny Koncert rokowy ok. 40 db ok. 60 db db db ok.100 db ok. 120 db 150dB 140dB 130dB 120dB 110dB 100dB 90dB 80dB 70dB 60dB 50dB 40dB 30dB 20dB 10dB

39 nieprzyjemny OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Ćwiczenie 3. Ułóż dźwięki od najnieprzyjemniejszych do najprzyjemniejszych. przyjemny 39

40 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Ćwiczenie 4. Dyskusja: subiektywne odczuwanie dźwięków, ich natężenia, wysokości i barwy (na podstawie wyników ćwiczeń 1, 2 i 3). 1. Natężenie dźwięków jest indywidualnie odbierane przez poszczególnych ludzi dotyczy to w szczególności reakcji na wymienione wcześniej poziomy hałasu oraz odczuwania próg bólu. 2. Również wrażenia estetyczne wywoływane odbiorem dźwięków są subiektywne. Dotyczy to w szczególności muzyki, śpiewu i mowy, które przy tym samym natężeniu mogą być odbierane jako przyjemne lub nieprzyjemne, np. koncert rockowy lub śpiew operowy jedni odbierają jako dźwięki przyjemne, a inni nie. Hałas na przerwie szkolnej oraz hałas przemysłowy i transportowy dla postronnego obserwatora są zazwyczaj nieprzyjemne. 40

41 OCENA DŹWIĘKÓW : INTENSYWNOŚĆ I UCZUCIA ESTETYCZNE Ćwiczenie 5. Dyskusja: Co my możemy zrobić w szkole by zmniejszyć hałas? Przykładowe rozwiązania: rozmawiajmy zamiast krzyczeć do siebie usiądźmy w czytelni, przeczytajmy coś ciekawego spacerujmy zamiast biegać zjedzmy w spokoju drugie śniadanie 41

42 SZKODLIWOŚĆ HAŁASU Czy hałas jest szkodliwy? Wysoki poziom hałasu obniża zdolność koncentracji, może powodować zaburzenia snu i przemiany materii. Skutkami długotrwałego oddziaływania hałasu na człowieka mogą być groźne schorzenia o podłożu nerwicowym oraz uszkodzenie narządu słuchu. Granica bólu to 130 db.

43 SKUTKI HAŁASU Z badań wynika, że około 20% dzieci i młodzieży w Polsce ma problemy ze słuchem. Jedną z głównych przyczyn jest długie i głośne słuchanie muzyki z odtwarzaczy, co w przyszłości może grozić nieodwracalnym ubytkiem słuchu. Jest to problem globalny. Jak wynika z raportów UE, aż 10 milionom młodych Europejczyków grozi poważne uszkodzenie słuchu, spowodowane przez zbyt głośne słuchanie muzyki z odtwarzaczy mp3.

44 SKUTKI HAŁASU Około 450 milionów mieszkańców Europy (czyli 65% populacji) przez 24 godziny na dobę jest narażone na oddziaływanie hałasu o natężeniu 55 db, który wywołuje niepokój i negatywnie wpływa na zdrowie. Około 113 mln ludzi (17% populacji) jest narażone na hałas o natężeniu powyżej 65 db, to znaczy powyżej poziomu, w którym obserwuje się poważne negatywne skutki zdrowotne. Około 10 mln ludzi żyje w środowisku, w którym hałas przekracza poziom 75 db przez 24 godziny na dobę, co jest niedopuszczalne.

45 SKUTKI HAŁASU Pomimo tego, że jesteśmy przyzwyczajeni do różnych dźwięków towarzyszących nam na co dzień, każdy hałas irytuje nas i męczy fizycznie oraz psychicznie. Utrata słuchu, bezsenność i ciągły stan napięcia nerwowego, nazywany też stresem, to objawy szkodliwych dla zdrowia skutków, które wywołuje hałas. Dźwięki o natężeniu 70 db są dla człowieka trudne do zniesienia przez dłuższą chwilę. Szkodliwe natężenie dźwięków zaczyna się na poziomie 90 db, a ból pojawia się przy natężeniu 130 db.

46 SKUTKI HAŁASU BEZSENNOŚĆ BÓLE GŁOWY NERWOWOŚĆ PRZEDWCZESNE ZMĘCZENIE CHOROBY ŻOŁĄDKA ROZDRAŻNIENIE HAŁAS MOŻE POWODOWAĆ ZABURZENIA TRAWIENIA PODWYŻSZONE CIŚNIENIE KRWI OBNIŻENIE ZDOLNOŚCI OBSERWACJI OBNIŻENIE UWAGI CHOROBY SERCA ZABURZENIA KRĄŻENIA KRWI

47 Poziom II zrozumienie podstaw i związków: Hałas - zapobieganie i redukcja Grupa szkoleniowa: słuchacze technikum ZAKRES SZKOLENIA 1. Podstawowe definicje 2. Podstawy akustyki: źródła dźwięku, fala akustyczna 3. Słuch i budowa ucha 4. Uszkodzenia słuchu 5. Jak chronić słuch 6. Praca w hałasie - wpływ na produktywność i zdrowie pracowników 7. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku 47

48 PODSTAWOWE DEFINICJE Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami Dźwięki, czyli wrażenia słuchowe, różnią się nie tylko głośnością, wysokością i barwą niektóre są przyjemne dla ucha, inne nie Dźwięki odbierane jako niepożądane, uciążliwe, przykre, nieprzyjemne, dokuczliwe, zazwyczaj zbyt głośne, nazywamy hałasem Poziom natężenia dźwięku opisuje się za pomocą jednostki nazywanej decybelem (db) 48

49 PODSTAWY AKUSTYKI: ŹRÓDŁA DŹWIĘKU, FALA AKUSTYCZNA Natężenie dźwięku Zadanie 1 Dopasuj pojęcie do właściwej definicji: JEDNOSTKA POZIOMU NATEŻENIA DŹWIEKU, HAŁAS, CIŚNIENIE AKUSTYCZNE, CZĘSTOTLIWOŚĆ DŹWIĘKU, FALA AKUSTYCZNA, REZONANS AKUSTYCZNY miara energii fali akustycznej, której jednostką jest W/m2. Jest ona równa średniej wartości strumienia energii akustycznej przepływającego w czasie 1s przez jednostkowe pole powierzchni (1m2) zorientowanej prostopadle do kierunku rozchodzenia się fali. Rezonans akustyczny..zjawisko polegające na pobieraniu energii fal akustycznych przez układ akustyczny ze źródła drgań o częstotliwościach równych lub zbliżonych do częstotliwości drgań własnych układu, w wyniku czego dochodzi do generowania, wzmacniania lub filtrowania drgań o tych częstotliwościach. 49

50 PODSTAWY AKUSTYKI: ŹRÓDŁA DŹWIĘKU, FALA AKUSTYCZNA Częstotliwość dźwięku. wyrażana jest w Hertzach [Hz] i informuje o odbieranej wysokości dźwięku. Człowiek słyszy dźwięki o częstotliwościach od 20 Hz (dźwięki niskie, basy) do 20 khz (dźwięki wysokie). Są to zatem dźwięki słyszalne i w tym zakresie częstotliwości mamy do czynienia z tzw. hałasem słyszalnym. Dźwięki, których człowiek nie słyszy, o częstotliwościach niższych od 20 Hz, nazywa się infradźwiękami, a o częstotliwościach powyżej 20 khz ultradźwiękami. ciśnienie akustyczne., wyrażone w Pascalach [Pa] to niewielkie zmiany ciśnienia powietrza, w którym rozprzestrzenia się dźwięk. Najcichsze dźwięki słyszane przez człowieka mają ciśnienie akustyczne wynoszące 0,00002 Pa, zaś dźwięki, które powodują ból uszu ciśnienie ponad 60 Pa. Ze względu na bardzo duży zakres ciśnień akustycznych dźwięków odbieranych przez człowieka zamiast ciśnienia akustycznego wykorzystywana jest względna miara ciśnienia akustycznego, jaką jest poziom ciśnienia akustycznego wyrażony w decybelach db.

51 PODSTAWY AKUSTYKI: ŹRÓDŁA DŹWIĘKU, FALA AKUSTYCZNA hałas.. wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania ośrodka sprężystego, działające na organ słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Jednostka nateżenia poziomu dźwieku.. - bel (1 B),1 bel odpowiada dźwiękowi o natężeniu dziesięciokrotnie większym niż próg słyszalności, 2 bele - dźwiękowi o natężeniu stokrotnie większym od progu słyszalności. W praktyce poziom natężenia dźwięku wyraża się jednak w decybelach; decybel (1 db) jest jednostką dziesięciokrotne mniejszą od bela. Poziom natężenia dźwięku w decybelach opisany jest wzorem B=10 log (I/I 0 ) db fala akustyczna.rozchodzące się w ośrodku zaburzenie gęstości (i ciśnienia), powodujące wrażenie słuchowe (dźwięk)

52 SŁUCH I BUDOWA UCHA Ucho - organ odpowiedzialny za odbiór sygnałów dźwiękowych Typowy audiogram dla człowieka o prawidłowym słuchu

53 USZKODZENIA SŁUCHU Szkodliwość hałasu Wyróżnia się kilka rodzajów hałasu, w zależności od jego szkodliwości: mniej niż 35 decybeli - nie są one szkodliwe dla zdrowia, ale mogą nas denerwowad od 35 do 70 decybeli - może powodowad zawroty głowy, osłabienie oraz zmniejszenie wydajności pracy. od 130 do 150 decybeli - hałas ten jest bardzo szkodliwy, może powodowad drgania niektórych narządów człowieka, a osoby pracujące w takim hałasie maja najczęściej osłabiony słuch. powyżej 150 decybeli - już po kilku minutach w takim hałasie może wystąpid u paraliż oraz drgawki, zmiany w organizmie są niestety nieodwracalne.

54 USZKODZENIA SŁUCHU Długotrwałe narażenie na hałas Uszkodzenie słuchu skutki: - przesunięcie progu słyszenia jest i pogorszenie zrozumiałości mowy, - problemy w ocenie głośności dźwięków, - utrata zdolności rozróżniania wysokości dźwięku - ograniczenia zdolności określania kierunku dochodzenia dźwięku.

55 JAK CHRONIĆ SŁUCH Zadanie 2 Jak myślisz, które z wymienionych działań nie służą ochronie przed hałasem? a) używanie nauszników lub wkładek do uszu b) noszenie kasku i odzieży ochronnej c) stosowanie zabezpieczeń akustycznych na urządzeniach źródłach hałasu d) takie usytuowanie źródeł hałasu (urządzeń) aby hałas się kumulował e) rotacja na głośnym stanowisku prac f) pozostawanie z dala od źródeł hałasu

56 JAK CHRONIĆ SŁUCH Metody techniczne i organizacyjne

57 USZKODZENIA SŁUCHU Uszkodzenie słuchu jest czwartą pod względem ilości zachorowań chorobą zawodową Dlatego pamiętaj o: badaniach wstępnych profilaktycznych okresowych

58 PRACA W HAŁASIE - WPŁYW NA PRODUKTYWNOŚĆ I ZDROWIE PRACOWNIKÓW Hałas może przyczynić się do zaistnienia wypadku przy pracy między innymi przez: pogorszenie słyszalności poleceń i sygnałów, a w wyniku tego błędne ich zrozumienie (zinterpretowanie), zagłuszenie sygnałów ostrzegających o niebezpieczeństwie (np. sygnału dźwiękowego lub odgłosu zbliżającego się pojazdu), rozproszenie uwagi pracowników, na przykład kierowców i operatorów, zwiększenie prawdopodobieństwa popełnienia błędu przez osoby zmęczone pracą wykonywaną w hałasie.

59 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU HAŁAS GROŹNY DLA ŚRODOWISKA Zadanie 3: Korzystając ze źródeł internetowych odszukaj i zapoznaj się z treścią obowiązującego rozporządzenia, mówiącego o dopuszczalnych poziomach hałasu w środowisku (z dnia 14 czerwca 2007 r.)

60 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU zgodnie z Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu [db] Drogi lub linie kolejowe Zakłady przemysłowe Pozostałe obiekty i działalności będące źródłem hałasu LAeq D -przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom LAeq - przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom LAeq D - przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym LAeq N - przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy - Strefa ochronna "A" uzdrowiska Tereny szpitali poza miastem - Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej - Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży - Tereny domów opieki społecznej - Tereny szpitali w miastach - Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego - Tereny zabudowy zagrodowej - Tereny rekreacyjno wypoczynkowe - Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców

61 Poziom III kompetencje i profesjonalna wiedza praktyczna: uciążliwość hałasu Grupa szkoleniowa: młodzi pracownicy ZAKRES SZKOLENIA 1. Podstawowe definicje 2. Hałas przemysłowy 3. Główne źródła hałasu w ArcelorMittal Poland 4. Ograniczanie hałasu 5. Szkodliwość hałasu 6. Przepisy i wymagania BHP w zakresie emisji hałasu 7. Środki ochrony indywidualnej ochrona słuchu i ich stosowanie 8. Przepisy ochrony środowiska w zakresie emisji hałasu 9. Emisja hałasu z zakładów przemysłowych 10. Zadanie kontrolne: dopuszczalne poziomy hałasu 11. Ankieta dotycząca tego modułu testowego 61

62 PODSTAWOWE DEFINICJE Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami Dźwięki, czyli wrażenia słuchowe, różnią się nie tylko głośnością, wysokością i barwą niektóre są przyjemne dla ucha, inne nie Dźwięki odbierane jako niepożądane, uciążliwe, przykre, nieprzyjemne, dokuczliwe, zazwyczaj zbyt głośne, nazywamy hałasem Poziom natężenia dźwięku opisuje się za pomocą jednostki nazywanej decybelem (db) 62

63 PODSTAWOWE DEFINICJE rodzaje i źródła hałasu źródło: 63

64 HAŁAS PRZEMYSŁOWY CO TO TAKIEGO? Hałas przemysłowy obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez różnego rodzaju maszyny i urządzenia w trakcie procesów technologicznych, jak również instalacje i wyposażenie zakładów usługowych, obiektów handlowych, lokali gastronomicznych i rozrywkowych. Podmioty gospodarcze są przede wszystkim źródłem lokalnej uciążliwej emisji hałasu. Hałas przemysłowy nie ma zatem znaczącego wpływu na klimat akustyczny w skali całego miasta i jest znacznie mniej odczuwalny niż np. hałas komunikacyjny. Ustawa Prawo ochrony środowiska traktuje hałas jako jedno z zanieczyszczeń środowiska i poddaje go takim samym zasadom i ograniczeniom, jak w przypadku pozostałych zanieczyszczeń. 64

65 GŁÓWNE ŹRÓDŁA HAŁASU PRZEMYSŁOWEGO W AMP - wentylatory, - węzły przemysłowe, - czerpnie powietrza, - zrzuty mediów (np. pary) - wyloty z kominów, - odpylnie, - przenośniki taśmowe, - mieszalniki, - ssawy, - przesiewacze, - chłodnie wentylatorowe, itd. Źródła hałasu charakteryzuje się poprzez parametry takie jak: - moc akustyczna [db], - wysokość źródła [m], - czas pracy w dzień i w nocy [h]. Powyższe parametry znajdują się w Pozwoleniach Zintegrowanych 65

66 PRZYKŁADY ŹRÓDEŁ HAŁASU W AMP Czerpnia powietrza Na zdjęciu czerpnia powietrza, emisja hałasu na poziomie 92,5 db Komin Na zdjęciu: wyciąg spalin Stalowni Konwertorowej o wys. 80 m, emisja hałasu na poziomie 128dB Ciąg wentylatorów Na zdjęciu: ciąg 6-ciu wentylatorów chłodzenia taśmy spiekalniczej, emisja hałasu na poziomie 112dB 66

67 OGRANICZANIE HAŁASU Jednym z głównych celów środowiskowych w ArcelorMittal Poland jest ograniczenie emisji hałasu. W celu ograniczenia hałasu stosuje się różnego rodzaju zabezpieczenia akustyczne, m.in. obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne, tłumiki akustyczne, komory tłumiące, ekrany, można także regulować czas pracy źródła w porze nocnej, kiedy normy są ostrzejsze. 67

68 PRZYKŁADY STOSOWANYCH METOD WYCISZEŃ HAŁASU Obudowa dźwiękoizolacyjna wentylatora instalacji do zawracania spalin dla taśmy spiekającej w spiekalni Obudowa dźwiękochłonno-izolacyjna na wentylatorach odpylni w koksowni Ekrany akustyczne 6 świetlików hali wyżarzalni walcowni zimnej Projekt budowy ekranu (ściany zachodniej) w Hucie Królewskiej 68

69 SZKODLIWOŚĆ HAŁASU Hałas jest najpowszechniej występującym czynnikiem szkodliwym środowiska pracy, liczba zagrożonych nim pracowników z roku na rok wzrasta. Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia. Długotrwałe narażenie na hałas 69

70 SZKODLIWOŚĆ HAŁASU PAMIĘTAJ! Powstawanie uszkodzeń słuchu jest najczęściej procesem powolnym, a ubytki słuchu pojawiają się stopniowo i bezboleśnie. Z tego powodu osoby narażone na nadmierny hałas często nie dostrzegają jego negatywnego oddziaływania aż do momentu, w którym okazuje się, że nastąpiły u nich poważne ubytki słuchu. 70

71 PRZEPISY I WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU Podstawa prawna: ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne - Dz.U ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z dnia 26 września 1997 r. - Dz.U ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej - Dz.U ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy -Dz.U Dyrektywa europejska 86/188/EWG dotyczącą ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas przy pracy 71

72 PRZEPISY I WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU I. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, poprzez stosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych, ograniczających poziom hałasu, a w szczególności zapewnić stosowanie: procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu, maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości, rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy. II. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić: ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie, programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas, zaopatrzenie pracowników w indywidualne środki ochrony słuchu, dobrane charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie, do wielkości ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy, oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref poprzez ich odgrodzenie. 72

73 PRZEPISY I WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU III. Pracodawca zobowiązany jest zapewnić pracownikom zatrudnionym na stanowiskach, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne: informację o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania, informacje o wynikach pomiaru hałasu i występujących zagrożeniach dla zdrowia, informacje o wynikach oceny ryzyka zawodowego, szkolenia w zakresie wyników oceny ryzyka zawodowego, informacje o podjętych działaniach w związku z występującymi przekroczeniem hałasu, właściwy dobór oraz informacje na temat sposobu używania środków ochrony indywidualnej słuchu, okresowe badania lekarskie. IV. Do obowiązków pracownika należy stosowanie środków ochrony przed hałasem oraz informowanie pracodawcy o wszelkich uszkodzeniach środków ochronnych i trudnościach związanych z ich stosowaniem. 73

74 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE W przypadku gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca: udostępnia środki ochrony indywidualnej słuchu, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości progowe działania, udostępnia środki ochrony indywidualnej słuchu oraz nadzoruje prawidłowość ich stosowania, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają wartości NDN (najwyższego dopuszczalnego natężenia). Dopuszczalne wartości hałasu ze względu na ochronę słuchu wynoszą: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego lub 40-godzinnego czasu pracy 85 db, maksymalny poziom dźwięku A 115 db, szczytowy poziom dźwięku C 135 db. Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania szkodliwym skutkom hałasu powinny zmniejszać hałas w takim stopniu, aby maksymalny poziom dźwięku A odbierany przez użytkownika, nie przekroczył wartości dopuszczalnych. Środki powinny posiadać etykiety wskazujące wartość tłumienia hałasu i wartość wskaźnika komfortu zapewnianego przez dany środek. Etykiety powinny być umieszczone bezpośrednio na środku ochrony słuchu, a jeżeli nie jest to możliwe, na opakowaniu tego środka. 74

75 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny: być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia; uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy; uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika; być odpowiednio dopasowane do użytkownika - po wykonaniu niezbędnych regulacji. W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej - środki te powinny dać się dopasować względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych. Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania. Do środków ochrony indywidualnej powinny być dołączone instrukcje użytkowania opracowane w języku polskim. 75

76 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE Rodzaje środków ochrony słuchu Ochronniki słuchu Nauszniki przeciwhałasowe Wkładki przeciwhałasowe Niezależne nauszniki przeciwhałasowe Nahełmowe nauszniki przeciwhałasowe Wkładki przeciwhałasowe jednorazowego użytku Wkładki przewciwhałasowe wielokrotnego użytku 76

77 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE Rodzaje środków ochrony słuchu wkładki przeciwhałasowe jednorazowego użytku wkładki przeciwhałasowe wielokrotnego użytku nauszniki ochrony słuchu 77

78 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE Nauszniki przeciwhałasowe mocowane do przemysłowego hełmu ochronnego Dodatkowe funkcje: nauszniki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu, nauszniki przeciwhałasowe z aktywną redukcją hałasu, nauszniki przeciwhałasowe z sygnałem fonicznym wprowadzonym z wejścia elektronicznego, wkładki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu, nauszniki przeciwhałasowe z elektronicznymi urządzeniami dźwiękowymi 78

79 ZADANIE KONTROLNE Który z poniższych znaków jest dla pracownika informacją o tym, że w danym obszarze powinien stosować ochronniki słuchu: 1) 2) 3)

80 ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SŁUCHU I ICH STOSOWANIE Kiedy nie stosujemy środków ochrony słuchu Prace, przy których właściwe stosowanie środków ochrony indywidualnej słuchu przez cały czas mogłoby spowodować większe zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, niż rezygnacja z ich stosowania, wykonywane w szczególności: - przez osoby prowadzące akcję ratowniczą w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska, usunięcia awarii albo przeciwdziałania klęsce żywiołowej, - przez kierujących pojazdami samochodowymi, ciągnikami rolniczymi lub maszynami samobieżnymi po drogach publicznych lub drogach komunikacyjnych i transportowych na terenie zakładu pracy, - przez artystów - wykonawców widowisk muzycznych i rozrywkowych. 80

81 PRZEPISY OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE EMISJI HAŁASU Dopuszczalne poziomy hałasu różnicowane są w zależności od: przeznaczenia terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu, okresów, do których odnoszą się poziomy hałasu, jako czas odniesienia. Określa je załącznik nr 1 do ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku 81

82 ZADANIE KONTROLNE Zapoznaj się z rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku i odpowiedź na pytania 1. Jaki jest dopuszczalny poziom hałasu przemysłowego w porze nocnej na terenie zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej? 50 db 2. Jaki jest dopuszczalny poziom hałasu przemysłowego w nocy na terenach zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego? 45 db 82

83 EMISJA HAŁASU Z ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH Dla zakładów przemysłowych i instalacji posiadających stosowne pozwolenia, wielkość emisji hałasu wyznacza się i ocenia na podstawie pomiarów poziomu hałasu w środowisku. Okresowe pomiary hałasu w środowisku, w tym hałasu impulsowego, prowadzi się raz na dwa lata, z uwzględnieniem specyfiki pracy źródeł hałasu (dla instalacji posiadających Pozwolenia Zintegrowane) W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów własnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub pomiarów podmiotu obowiązanego do ich prowadzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalności, przekroczone są dopuszczalne poziomy hałasu, organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. 83

84 EMISJA HAŁASU Z ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH Ochrona przed hałasem w hutnictwie żelaza i stali jest również przedmiotem Najlepszych Dostępnych Technik BAT. BAT mają na celu ograniczanie emisji hałasu z odpowiednich źródeł w procesach wytwarzania żelaza i stali poprzez zastosowanie jednej lub kilku poniższych technik, w zależności od i stosownie do lokalnych warunków: wdrożenie strategii ograniczenia hałasu; obudowanie hałaśliwych operacji/urządzeń; izolacja przeciwwibracyjna operacji/urządzeń; wewnętrzne i zewnętrzne wyłożenia z materiałów pochłaniających energię uderzenia; izolacja dźwiękoszczelna budynków w celu odizolowania hałaśliwych operacji z wykorzystaniem urządzeń do przeróbki materiałów; 84

85 EMISJA HAŁASU Z ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH budowa ścian chroniących przed hałasem, np. konstrukcji budynków lub naturalnych barier pomiędzy chronionym obszarem a hałaśliwą działalnością; tłumiki na wylotach kominów; izolowane kanały, wentylatory umieszczone w dźwiękoszczelnych budynkach; zamykanie drzwi i okien na terenie budynków. 85

86 TY TEŻ MOŻESZ OGRANICZAĆ HAŁAS! Każdy pracownik może pomóc w ograniczaniu hałasu, każde działanie ma znaczenie, zatem pamiętajmy o: Zamykaniu okien tam gdzie przechodzi powietrze, zabiera ze sobą także hałas Zamykaniu drzwi, bram, obudowy urządzeń emitujących nadmierny hałas Przeglądach i bieżącym monitorowaniu pracy tych urządzeń Zgłaszaniu i likwidowaniu wszelkich nieszczelności, dziur, i zbyt głośnej pracy urządzeń Szybkim reagowaniu na usterki będące źródłem hałasu

87 KARY ZA PRZEKROCZENIE EMISJI HAŁASU Art Ustawy Prawo Ochrony Środowiska mówi, że Administracyjne kary pieniężne wymierza, w drodze decyzji, wojewódzki inspektor ochrony środowiska za m.in.: przekroczenie, określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub pozwoleniu, poziomów hałasu. 87

88 Poziom IV opanowanie wiedzy: ocena hałasu przemysłowego - aspekty praktyczne, ochrona akustyczna oraz specjalistyczne zagadnienia dotyczące hałasu w miejscu pracy Grupa szkoleniowa: specjaliści ZAKRES SZKOLENIA 1. Podstawowe definicje (przypomnienie) 2. Wymagania BHP w zakresie hałasu 3. Pomiary emisji hałasu 4. Ocena ryzyka zawodowego 5. Skutki oddziaływania hałasu 6. Ograniczanie emisji hałasu 7. Badania lekarskie 8. Zadanie kontrolne: dopuszczalne poziomy hałasu 9. Ankieta dotycząca tego modułu testowego 88

89 PODSTAWOWE DEFINICJE Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami Dźwięki, czyli wrażenia słuchowe, różnią się nie tylko głośnością, wysokością i barwą niektóre są przyjemne dla ucha, inne nie Dźwięki odbierane jako niepożądane, uciążliwe, przykre, nieprzyjemne, dokuczliwe, zazwyczaj zbyt głośne, nazywamy hałasem Poziom natężenia dźwięku opisuje się za pomocą jednostki nazywanej decybelem (db) 89

90 WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU Wartości progów działania w przypadku hałasu na stanowisku pracy: 1. Dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8 godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy - wartość dopuszczalna wynosi 80 db. Dla szczytowego poziomu dźwięku C - jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN (Najwyższe Dopuszczalne Natężenie) wynoszącą 135 db. 80 db wywóz śmieci suszarka do włosów 90

91 WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU 2. Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy - wartość dopuszczalna wynosi 85 db Maksymalny poziom dźwięku A - 115dB Szczytowy poziom dźwięku C - 135dB 85 db Piła ręczna 85dB Mikser 85dB 115 db przyśpieszająca ciężarówka z silnikiem Diesla 114 db Ubijarka 116 db pisk ściskanych zabawek 135 db wiertarka udarowa 130 db 135 db 91

92 WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU 3. Młodociani - poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8- godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy wartość dopuszczalna wynosi 80dB. Maksymalny poziom dźwięku A - 110dB Szczytowy poziom dźwięku C - 130dB 80 db wywóz śmieci - 80dB suszarka do włosów 80 db 110 db płaczące dziecko 110 db syrena ambulansu 112 db 130 db wiertarka udarowa 130 db 92

93 WYMAGANIA BHP W ZAKRESIE HAŁASU Podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. 2004, nr 200, poz z późniejszymi zmianami). Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2002, nr 217, poz z późniejszymi zmianami). 93

94 POMIARY EMISJI HAŁASU NA STANOWSIKACH PRACY Skuteczne zwalczanie hałasu wymaga w pierwszej kolejności jego właściwej oceny. Podstawowym działaniem związanym z ocena środowiska pracy jest ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Obowiązek oceny ryzyka zawodowego oraz jego dokumentowania wynika z 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169, poz z 2003 r.), oraz z art. 226 pkt. 1 Kodeksu Pracy. Niezbędnym do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego jest przeprowadzenie pomiarów hałasu. Pracodawca dokonuje pomiarów wielkości charakteryzujących hałas oraz porównuje wyniki tych pomiarów z wartościami NDN i wartościami progów działania. 94

95 POMIARY EMISJI HAŁASU NA STANOWISKACH PRACY Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania wyników oraz ich udostępniania pracownikom określają przepisy w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. W przypadku przekroczenia wartości progów działania pracodawca planuje i podejmuje działania zmniejszające ryzyko zawodowe. Narażenie indywidualne pracownika na hałas nie może przekroczyć wartości NDN. W przypadku stwierdzenia narażenia indywidualnego na hałas przekraczającego wartości NDN, pracodawca: podejmuje niezwłoczne działania w celu ograniczenia narażenia indywidualnego poniżej wartości NDN, ustala przyczyny wystąpienia nadmiernego narażenia indywidualnego, dobiera środki ochronne oraz podejmuje działania zapobiegawcze, pozwalające uniknąć ponownego wystąpienia narażenia indywidualnego przekraczającego wartości NDN. 95

96 POMIARY EMISJI HAŁASU NA STANOWISKACH PRACY Pomiary hałasu w środowisku pracy należy przeprowadzać: co najmniej raz do roku, jeżeli wyniki ostatnio przeprowadzonych pomiarów osiągnęły poziom powyżej 0,5 wartości dopuszczalnych, co najmniej raz na dwa lata, jeżeli wyniki ostatnio przeprowadzonych pomiarów osiągnęły poziom powyżej 0,1, lecz nie przekroczyły 0,5 wartości dopuszczalnych, w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania hałasu. Częstotliwość wykonywania pomiarów hałasu została określona w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Dz.U nr 33 poz

97 METODY POMIARÓW EMISJI HAŁASU Metoda bezpośrednia pomiaru hałasu na stanowisku pracy polega na ciągłym pomiarze ekspozycji pracownika na hałas i odczycie wielkości bezpośrednio z mierników, np. dozymetru hałasu lub całkującego miernika poziomu dźwięku. Jest to łatwa metoda, niewymagająca wykonywania skomplikowanych obliczeń. Wadą metody jest jej czasochłonność (pomiar dla jednego stanowiska pracy trwa całą zmianę roboczą lub dłużej). Metoda pośrednia polega na pomiarze hałasu w czasie krótszym niż czas ekspozycji pracownika oraz zastosowaniu odpowiednich zależności matematycznych do wyznaczenia wielkości opisujących hałas na stanowiskach pracy. Dokonując pomiarów, należy uwzględniać niepewność pomiarową wynikającą z błędów związanych z zastosowaniem konkretnej procedury pomiarowej, błędów wnoszonych przez przyrząd pomiarowy oraz wynikających z innych przyczyn. 97

98 URZĄDZENIA DO POMIARU EMISJI HAŁASU Do pomiaru wielkości charakteryzujących hałas powinny być stosowane dozymetry hałasu lub całkujące mierniki poziomu dźwięku o klasie dokładności 2 lub większej. Dozymetr hałasu Miernik poziomu dźwięku 98

99 OCENA RYZYKA Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe związane z narażeniem pracowników na hałas lub drgania mechaniczne, wynikające z cech miejsca pracy oraz ze stosowanych w konkretnych warunkach środków lub procesów pracy. Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas polega na jednoczesnym odniesieniu zamierzonych lub wyznaczonych wartości charakteryzujących hałas do ich wartości dopuszczalnych (poziom ekspozycji hałasu dobowy, tygodniowy; maksymalny poziom dźwięku A, szczytowy poziom dźwięku C). Ryzyko akceptowalne ryzyko małe i ryzyko średnie Ryzyko nieakceptowalne ryzyko duże UWAGA: wartości dopuszczalne hałasu obowiązują jednocześnie. Jeżeli, którakolwiek z wartości jest większa od wartości NDN ryzyko zawodowej jest duże. 99

100 BEZPIECZNA GRANICA HAŁASU 20 db próg słyszalności szum liści db poziom komfortowy szum komputera, nowoczesny samochód 75 db 80 db 85 db poziom nie stanowiący zagrożenia, ale jeśli hałas nie jest pożądany może szkodzić zdrowiu środki ochrony słuchu zalecane przy 8 godzinnym narażeniu na hałas powyżej natężenia 80 db środki ochrony słuchu wymagane przy 8 godzinnym narażeniu na hałas powyżej 85 db metro, głośna rozmowa klakson samochodowy, szczekanie psa samochód ciężarowy 100 db ekstremalnie głośno pociąg, młot pneumatyczny 120 db nawet krótka ekspozycja może spowodować uszkodzenie słuchu i uczucie "dzwonienia w uszach silnik samolotu, piła tarczowa, bardzo głośna muzyka rockowa 130 db próg natychmiastowego bólu wybuch petardy 135 db maksymalna ekspozycja na hałas, stosując środki ochrony słuchu wystrzał z karabinu, samolot odrzutowy 160 db natychmiastowe uszkodzenie fizyczne słuchu 100

101 WPŁYW HAŁASU NA WYDAJNOŚĆ I ZDROWIE Wysoki poziom hałasu obniża zdolność koncentracji, może powodować zaburzenia snu i przemiany materii. Skutkami długotrwałego oddziaływania hałasu na człowieka mogą być groźne schorzenia o podłożu nerwicowym oraz uszkodzenie narządu słuchu. Granica bólu to 130dB 101

102 WPŁYW HAŁASU NA WYDAJNOŚĆ I ZDROWIE BEZSENNOŚĆ BÓLE GŁOWY NERWOWOŚĆ ROZDRAŻNIENIE BÓLE BRZUCHA CHOROBY ŻOŁĄDKA ZABURZENIA TRAWIENIA HAŁAS MOŻE POWODOWAĆ SKUTKI OBNIŻENIE UWAGI PRZEDWCZESNE ZMĘCZENIE OBNIŻENIE ZDOLNOŚCI OBSERWACJI zdrowotne UTRATA SŁUCHU USZKODZENIE NARZĄDÓW SŁUCHU PODWYŻSZONE CIŚNIENIE KRWI CHOROBY SERCA ZABURZENIA KRĄŻENIA KRWI 102

103 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA EMISJI HAŁASU Podstawa prawna: Zgodnie z 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne obowiązkiem pracodawcy jest eliminowanie u źródła ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas lub ograniczanie tego ryzyka do najniższego poziomu uwzględniając przy tym dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny. 103

104 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA EMISJI HAŁASU Metody ograniczania hałasu Administracyjnoprawne Techniczne 104

105 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA EMISJI HAŁASU Podejmowane środki zaradcze powinny być zgodne z następującym schematem: 1. eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania stosowanie jak najcichszych procesów technologicznych stosowanie jak najcichszych środków produkcji (maszyny, urządzenia) ograniczanie źródeł hałasu 2. stosowanie środków ochrony zbiorowej, 3. stosowanie środków ochrony indywidualnej, 4. wykorzystywanie przedsięwzięć o charakterze organizacyjnym. 105

106 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA EMISJI HAŁASU 2. stosowanie środków ochrony zbiorowej Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne (dźwiękoizolacyjne) Tłumiki akustyczne Ekrany akustyczne Przemysłowe kabiny dźwiękoizolacyjne Materiały pochłaniające dźwięk Aktywna redukcja hałasu 106

107 MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA EMISJI HAŁASU 3. stosowanie środków ochrony indywidualnej, ochronniki słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe 4. wykorzystywanie przedsięwzięć o charakterze organizacyjnym. stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach, rotację na stanowiskach pracy oddzielenie obszarów, w których wykonywane są prace o małej emisji hałasu od obszarów, w których wykonywane są prace o dużej emisji hałasu grupowanie źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku odsunięcie człowieka od hałaśliwych procesów (robotyzacja i automatyzacja) odpowiednie usytuowaniu źródeł hałasu względem siebie i względem ścian pomieszczenia 107

108 BADANIA LEKARSKIE Podstawa prawna: ROZPORZADZENIE Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U 1996, nr 69, poz. 332). Pracownik jest zobowiązany poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim, na które kieruje go pracodawca. Rezultatem badania profilaktycznego jest orzeczenie lekarskie stwierdzające: brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy, lub przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy. Pracodawca może zatrudnić tylko takiego pracownika, który posiada aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na danym stanowisku. Orzeczenie lekarskie jest przekazywane pracodawcy i pracownikowi. Pracownik lub pracodawca, który nie zgadza się z treścią orzeczenia może, na warunkach określonych w rozporządzeniu, wystąpić z wnioskiem o ponowne badanie Profilaktyczne badania lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy. Pracodawcę obciążają również inne koszty związane z profilaktyczną opieką zdrowotną (m.in. koszty monitorowania stanu zdrowia i szkolenia tych pracowników, którzy wykonują pracę w warunkach występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia). 108

109 BADANIA LEKARSKIE Badania okresowe i kontrolne są przeprowadzane, w miarę możliwości, w godzinach pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za czas trwania badań. Wstępne badania są obowiązkowe dla pracowników: nowo przyjmowanych młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Zakres badań okresowych oraz ich częstotliwość określa lekarz, w oparciu o wskazówki metodyczne zawarte w rozporządzeniu. Kontrolne badania lekarskie wymagane są w przypadku pracownika, który przebywał na zwolnieniu lekarskim trwającym dłużej niż 30 dni. Pracownik jest zobowiązany poddać się tym badaniom, zgodnie ze skierowaniem wydanym przez pracodawcę. Badania profilaktyczne przeprowadzane są na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać określenie rodzaju badania profilaktycznego, stanowisko, na którym jest lub ma być zatrudniony pracownik oraz informacje o występowaniu na tym stanowisku czynników szkodliwych lub uciążliwych (wraz z danymi pomiarowymi). Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określono w załączniku do ww. rozporządzenia. 109

110 Dla hałasu badania obejmują: Badania wstępne: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne) oraz inne badania w zależności od wskazań Badania okresowe: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne) Ostatnie badania okresowe: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne). Badania ogólne powinny być wykonywane co 4 lata. Badania otolaryngologiczne i audiometryczne powinny być wykonywane przez pierwsze trzy lata pracy w hałasie - co rok, następnie co 3 lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do 1 roku lub 6 miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy albo hałas, którego równoważny poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110dB, badanie audiometryczne należy przeprowadzać nie rzadziej niż raz w roku. Lekarz prowadzący badania profilaktyczne może poszerzyć zakres badań o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. BADANIA LEKARSKIE 110

111 ZADANIE KONTROLNE 2 Wymienione poniżej metody ograniczania hałasu przyporządkuj odpowiednio do metod administracyjno prawnych oraz technicznych. uregulowania prawne, to jest uchwały Rady Ministrów, ustawy sejmowe, rozporządzenia, zarządzenia oraz pozostałe przepisy i normy techniczne ograniczenie i minimalizacja emisji hałasu ze źródła stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach przenoszenie pracowników wrażliwych na działanie hałasu oraz tych, u których stwierdzono schorzenia, a zwłaszcza upośledzenie słuchu, do pracy w warunkach mniej uciążliwych. ograniczanie transmisji hałasu, tj. ograniczanie energii wibroakustycznej na drogach jej przenoszenia stosowanie jak najcichszych środków produkcji stosowanie odpowiednio zaprojektowanych środków ochrony zbiorowej stosowanie obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych, tłumików, ekranów na głośne urządzenia stosowanie profilaktyki lekarskiej, w tym badań lekarskich obejmujących kontrolę słuchu wszystkich nowo przyjmowanych pracowników oraz okresowe badania kontrolne wszystkich pracowników narażonych na hałas przekraczający dopuszczalne wartości 111

112 Metody ograniczania hałasu Administracyjno-prawne metody walki z hałasem - uregulowania prawne, to jest uchwały Rady Ministrów, ustawy sejmowe, rozporządzenia, zarządzenia oraz pozostałe przepisy i normy techniczne - stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach - przenoszenie pracowników wrażliwych na działanie hałasu oraz tych, u których stwierdzono schorzenia, a zwłaszcza upośledzenie słuchu, do pracy w warunkach mniej uciążliwych. - stosowanie profilaktyki lekarskiej, w tym badań lekarskich obejmujących kontrolę słuchu wszystkich nowo przyjmowanych pracowników oraz okresowe badania kontrolne wszystkich pracowników narażonych na hałas przekraczający dopuszczalne wartości Techniczne metody walki z hałasem - ograniczenie i minimalizacja emisji hałasu ze źródła - ograniczanie transmisji hałasu, tj. ograniczanie energii wibroakustycznej na drogach jej przenoszenia - stosowanie jak najcichszych środków produkcji - stosowanie odpowiednio zaprojektowanych środków ochrony zbiorowej - stosowanie obudowy dźwiękochłonnoizolacyjne, tłumików, ekranów na głośne urządzenia 112

113 HAŁAS TO TEŻ ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA Hałas jest jednym z poważniejszych problemów obniżających jakość życia w Europie. Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki w danym miejscu i czasie. Jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania. Hałas, poza szkodliwością na organizm człowieka, przyczyniają się do pogorszenia jakości środowiska przyrodniczego, co powoduje: utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza; zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych; zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt

114 HAŁAS TO TEŻ ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA Cele środowiskowe do osiągnięcia w zakresie emisji hałasu (Główny Inspektorat Ochrony Środowiska): wyeliminowanie z produkcji środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada standardom Unii Europejskiej, oraz stopniowe eliminowanie z użytkowania tych urządzeń; rozpoczęcie działań w kierunku ograniczenia hałasu na obszarach miejskich wokół lotnisk, terenów przemysłowych oraz głównych dróg i głównych linii kolejowych do poziomu równoważnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 db; wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem.

115 DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU zgodnie z Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu [db] Drogi lub linie kolejowe Zakłady przemysłowe Pozostałe obiekty i działalności będące źródłem hałasu LAeq D -przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom LAeq - przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom LAeq D - przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym LAeq N - przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy - Strefa ochronna "A" uzdrowiska Tereny szpitali poza miastem - Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej - Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży - Tereny domów opieki społecznej - Tereny szpitali w miastach - Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego - Tereny zabudowy zagrodowej - Tereny rekreacyjno wypoczynkowe - Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców

116 Dyskusja Jakie znasz źródła hałasu występujące w zakładzie? Główne źródła hałasu w ArcelorMittal Poland to: - wentylatory, - węzły przemysłowe, - czerpnie powietrza, - wyloty z kominów, - odpylnie, - przenośniki taśmowe, - mieszalniki, - ssawy, - przesiewacze, - ciągi transportowe, itd

117 EMISJA HAŁASU Z ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH Dla zakładów przemysłowych i instalacji posiadających stosowne pozwolenia, wielkość emisji hałasu wyznacza się i ocenia na podstawie pomiarów poziomu hałasu w środowisku. Okresowe pomiary hałasu w środowisku, w tym hałasu impulsowego, prowadzi się raz na dwa lata, z uwzględnieniem specyfiki pracy źródeł hałasu. W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów własnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub pomiarów podmiotu obowiązanego do ich prowadzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalności, przekroczone są dopuszczalne poziomy hałasu, organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. 117

118 DECYZJA O DOPUSZCZALNYM POZIOMIE HAŁASU W decyzji określa się dopuszczalne poziomy hałasu poza zakładem przy zastosowaniu wskaźników hałasu LAeq D i LAeq N w odniesieniu do rodzajów terenów, na które oddziałuje zakład. W decyzji może zostać ustalony: rozkład czasu pracy źródeł hałasu dla całej doby, wraz z przewidywanymi wariantami, zakres i sposób oraz prowadzenia pomiarów poziomu hałasu oraz przekazywania ich wyników. W sposób analogiczny warunki emisji hałasu z instalacji określa się w pozwoleniu zintegrowanym. Za przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, określonych w określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub pozwoleniu zintegrowanym, WIOŚ może naliczyć kary.

119 JAKO PRACOWNIK ZAKŁADU PRZEMYSŁOWEGO PAMIĘTAJ, ŻE: 1. Ustawa Prawo ochrony środowiska traktuje hałas jako jedno z zanieczyszczeń środowiska i poddaje go takim samym zasadom i ograniczeniom, jak w przypadku pozostałych zanieczyszczeń. 2. Źródła hałasu zidentyfikowane na terenie zakładu mają określony w Pozwoleniu Zintegrowanym dopuszczalny poziom mocy akustycznej. 3. Za przekroczenie dopuszczalnych poziomów w środowisku spowodowane pracą urządzeń w zakładzie mogą zostać naliczone kary pieniężne, co więcej zakład ma obowiązek podjąć działania zmierzające do wyeliminowania przekroczenia.

120 Dziękuję za uwagę!

121 GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry Sub-moduł Odpady 121

122 Wprowadzenie Dla każdego poziomu: o Cele nauczania o Przykłady teoretyczne o Zajęcia Film o odpadach 122

123 Czym są odpady? (Poziom 1) Tytuł Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Osoby szkolone Czym są odpady? Słuchacze będą w stanie 1. Zdefiniować odpady i podać w jaki sposób powstają 2. Zrozumieć, zdefiniować i stosować podstawową terminologię w odniesieniu do odpadów 3. Zrozumieć kategorie odpadów i hierarchię postępowania z odpadami Żadne Stażyści i uczniowie Formy pracy 1. Praca zespołowa na temat wpływu powstających odpadów na środowisko 2. Praca indywidualna w zakresie wytwarzania i składowania odpadów 3. Studenci mają do rozwiązania quiz wielokrotnego wyboru, aby sprawdzić zrozumienie podstawowych zasad dotyczących odpadów Cele Zastanowić się, jak odpady powstają w procesie produkcyjnym. Zastanowić się, jak poszczególne działania mogą wpływać na wytwarzanie odpadów Zadania Definiowanie kluczowych pojęć Identyfikacja rodzajów odpadów Wprowadzenie do zasad hierarchii postępowania z odpadami 123

124 Poziom 1 Teoria Definicje i podstawowe terminy: o co jest odpadem: wszystko, co jest usuwane - materiały stałe, ciekłe i gazowe, o w najszerszym znaczeniu coś, co jest marnowane: zrzuty ścieków, emisje do atmosfery, ciepło odpadowe. Przegląd najczęściej używanych terminów np. o złom; straty; wydajność procesu; przetwarzanie, itp. Charakterystyki odpadów: o organiczne, nieorganiczne, brudna woda, itp. Przegląd typowych rodzajów odpadów Statystyki odpadów produkcyjnych : 124

125 Poziom 1 Teoria Hierarchia odpadów: o Hierarchia odpadów to serie opcji w zakresie zarządzania odpadami. Daje najwyższy priorytet zapobieganiu powstawania odpadów w pierwszej kolejności. Kiedy odpady są tworzone, daje priorytet przygotowaniu ich do ponownego użycia, a następnie recyklingu, a następnie innemu sposobowi odzyskiwania, tak jak odzyskiwanie energii, a na koniec usuwanie (na przykład na składowisko). : 125

126 Poziom 1 - Działania Działanie Materiały Metoda Tryb Czas Odpady 40 minut + materiałów surowcowych 1 Jak możemy wpływać na wytwarzanie odpadów? 2 Zrozumienie wytwarzania i unieszkodliwiania odpadów 3 Quiz wielokrotnego wyboru Papier i pióro Flip chart lub prezentacja PPT Papier i pióro Quiz wielokrotnego wyboru Internet Praca grupowa prowadzona przez słuchacza Zadanie indywidualne Zadanie indywidualne do wykonania z komputerem Flip chart lub prezentacja PPT jako pomoc słuchaczom przy pracy Dyskusja ze słuchaczami i/lub nauczycielem Zrobić quiz. Sprawdzić z arkuszem odpowiedzi. 30 minut na zadanie + 10 minut dla każdej grupy na opinię 40 minut 20 minut na zadanie + 20 minut na dyskusję 40 minut Ok. 40 minut na quiz i sprawdzenie odpowiedzi 126

127 Poziom 1 - Działanie 1 Jak możemy wpływać na wytwarzanie odpadów? Słuchacze powinni być podzieleni na grupy o odpowiedniej liczbie (około 4 osoby w grupie) Słuchacze powinni następnie omówić trzy poniższe zagadnienia w swoich zespołach i przedstawić wyniki pozostałym. Słuchacze powinni rozważyć: o Kluczowe kroki w każdym procesie produkcyjnym - grupy słuchaczy lub nauczyciel powinni wybrać proces produkcyjny (np. produkcji stali lub dowolnego innego produktu, z którymi słuchacze mogą być zaznajomieni). o Gdzie w tym procesie wytwarzane są odpady pomyśleć co jest zaangażowane w proces wytwórczy a także jakie odpady mogą powstawać na każdym etapie produkcji o Jak możemy zastosować hierarchię postępowania z odpadami, aby zmniejszyć ilość odpadów w każdej części procesu produkcyjnego popatrz jeszcze raz na hierarchię postępowania z odpadami i przemyśl, jak stosuje się ona do dyskutowanego procesu produkcyjnego Nauczyciel i słuchacze powinni wyrazić swoje reakcje w odniesieniu do pracy wykonanej przez słuchaczy. Zakup Proces Pakowanie Sklep Używanie Usuwanie 127

128 Poziom 1 - Działanie 2 Zrozumienie wytwarzania i usuwania odpadów Słuchacze powinni szczegółowo przeanalizować odpady, które mogą powstawać podczas przygotowania filiżanki herbaty. o Ćwiczenie powinno zakładać, że jest przeprowadzane w kuchni w domu i nie powinno uwzględniać aspektów, których nie kontroluje osoba przygotowująca napój. o Należy uwzględnić co najmniej następujące elementy: Herbata lub herbata w torebkach Mleko Woda Energia Filiżanki Opakowanie Mycie filiżanek, itp. Słuchacze powinni myśleć o procesie w aspekcie wytwarzania i unieszkodliwiania odpadów. Słuchacze muszą zidentyfikować jakie odpady są wytwarzane, jak marnotrawstwo może być zmniejszone (lub wyeliminowane) i jak odpady mogą być unieszkodliwiane w odpowiedni sposób. 128

129 Quiz wielokrotnego wyboru w zakresie programu kursu - zobacz przykład. Testowanie i zrozumienie podstawowych pojęć w odniesieniu do odpadów. Słuchacze muszą odpowiadać online. Poziom 1 - Działanie 3 Quiz Wielokrotnego Wyboru L.p. Pytanie Odpowiedź 1 Ile odpadów wytwarza się w UK rocznie? 400 mln ton 2 Który przemysł wytwarza najwięcej odpadów w UK? Rolnictwo 3 Ile odpadów jest deponowanych na wysypiskach rocznie? 80 mln ton 4 Co zazwyczaj robi się z odpadami przed ich transportem? 5 Jaki inny termin określa spalanie odpadów? Spopielanie 6 Co to jest płuczka? 7 Co to są PCB? 8 Jaki jest główny gaz wytwarzany podczas rozpadu odpadów organicznych? Metan 9 Jak nazywa się skażona woda na wysypiskach odpadów? Odciek 10 Co to są odpady gnilne? Zagęszcza (ubija) się by zajmowały mniej miejsca Urządzenie do kontroli zanieczyszczeń zamontowane w spalarni Bifenyle polichlorowane trwałe zanieczyszczenia organiczne Odpady, które gniją lub mogą być łatwo zniszczone przez bakterie 11 Jak określa się nielegalne usuwanie odpadów? Składowanie w niedozwolonych miejscach 12 Jaki materiał jest często stosowany do uszczelniania wysypisk? Glina 13 Jak nazywa się proces ponownego użycia materiału? Recykling 14 Kto wydaje pozwolenie i nadzoruje prowadzenie wysypisk? Agencja Środowiskowa 15 Gdzie najczęściej w UK usuwane są odpady? Na wysypiska 16 Dlaczego na wysypiskach stawia się papierowe sieci? 17 Jak nazywają się odpady płynne, ścieki bytowe lub odpady z procesów wytwórczych wrzucone do wody? Aby zatrzymać lekkie odpady wydmuchiwane na sąsiadujące tereny Ścieki 18 Ile puszek aluminiowych jest używanych rocznie?

130 Wymagania Prawne (Poziom 2) Tytuł Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Osoby szkolone Formy pracy Odpady - Wymagania prawne Słuchacze będą w stanie: 1. Zrozumieć oddziaływanie odpadów 2. Zrozumieć jak oddziaływanie odpadów jest kontrolowane obowiązek zachowania należytej staranności 3. Zrozumieć jak oddziaływanie odpadów jest ograniczane lub redukowane Część 1 informacje podstawowe Stażyści i uczniowie 1. Czynności związane z oddziaływaniem odpadów 2. Czynności związane z obowiązkiem zachowania należytej staranności Cele Zrozumienie kluczowych kwestii środowiskowych związanych z odpadami Zidentyfikowanie konsekwencji związanych z brakiem zgodności w zakresie oddziaływania na środowisko oraz zdrowie i bezpieczeństwo Zadania Określić wpływ odpadów na środowisko Zdefiniować obawy związane ze składowaniem i spopielaniem odpadów. 130

131 Poziom 2 Teoria Wpływ odpadów na środowisko 1. Wyczerpywanie się zasobów 2. Przypadkowe lub nieodpowiednie uwolnienie: Rozlanie Wyciek Składowanie śmieci w niedozwolonych miejscach 3. Wpływ składowania Zapach Uciążliwość (ptaki / muchy) Gaz wysypiskowy (metan) Wypłukiwanie i skażenia gruntu / wód gruntowych 4. Wpływ spopielania Zanieczyszczenia powietrza Odpady stałe Wysokie koszty inwestycyjne Opinia publiczna 5. Środki na rzecz łagodzenia zagadnień środowiskowych 131

132 Poziom 2 Teoria Obowiązek dochowania należytej staranności Obowiązek należytego dochowania staranności odnosi się do każdego, kto jest posiadaczem odpadów podlegających kontroli. o Posiadaczem jest każda osoba, która: produkuje, przywozi, przenosi, posiada, przerabia, unieszkodliwia odpady lub jest brokerem odpadów Naruszenie obowiązku należytego dochowania staranności jest przestępstwem karanym grzywną, w nieograniczonej wysokości jeśli skazanie jest z oskarżenia publicznego Wymagania obowiązku należytego dochowania staranności o o Kiedy masz odpady musisz: przechowywać je bezpiecznie aby uniknąć przenikania do środowiska przekazywać je tylko komuś z uprawnieniami do przejmowania ich (np. zarejestrowanemu lub zwolnionemu z rejestracji przewoźnikowi / licencjonowanemu zarządcy odpadami) prowadzenia odpowiednich rejestrów za pomocą not przekazywania (w tym opis i informacje na temat ewentualnych problemów) Kiedy bierzesz odpady od kogoś innego musisz być pewny, że masz uprawnienia by je przejąć upewnić się, że dokumentacja jest kompletna Posiadacze lub wytwórcy odpadów odpowiadają za odpady przechodzące do innych przez cały cykl ich życia 132

133 Poziom 2 - Działania Działanie Materiały Metoda Tryb Czas Dostęp do Praca Poszukiwania 50 minut Internetu grupowa w Internecie Papier (A3) prowadzona kolorowe przez pisaki. słuchacza. 1 Wpływ odpadów na środowisko Zadanie do wykonania z użyciem komputera Projekt posteru i opinia o pracy słuchaczy. 20 minut poszukiwania w Internecie 20 minut opracowanie posteru + 10 minut dla każdej grupy na opinię 2 Obowiązek dochowania należytwj staranności segregacja odpadów Materiały odpadów surowcowych Dostęp do Internetu Papier i pióro Flip chart lub prezentacja PPT Praca grupowa prowadzona przez słuchacza Zadanie do wykonania z użyciem komputera Poszukiwania w Internecie Dyskusja ze słuchaczami i nauczycielem 1 godzina 20 minut poszukiwania w Internecie 20 minut analiza znalezionych wyników 20 minut dyskusja 133

134 Poziom 2 Działanie 1 Wpływ odpadów na środowisko - Poster Słuchacze są podzieleni na grupy i grupom są przypisane: albo składowanie albo spopielanie, jako technika usuwania odpadów. Korzystając z Internetu, każda para bada zagadnienia środowiskowe związane z przypisaną techniką oraz metody łagodzenia zagadnień środowiskowych np.: o przeciwdziałanie wypłukiwania składowiska, o wychwytywanie gazu wysypiskowego, o oczyszczanie spopielarni, o odzysk energii, o monitoring emisji, itp.). Następnie pary stworzą ulotkę / poster podsumowujący najważniejsze punkty i przekażą zdobytą wiedzę reszcie grupy. 134

135 Poziom 2 Działanie 1 Obowiązek dochowania należytej staranności ćwiczenie Słuchacze są podzieleni na grupy i analizują różne obrazy związane z wymaganiami obowiązku dochowania należytej staranności. Słuchacze są proszeni o zidentyfikowanie dobrych / złych stron każdego obrazu i niezgodności z obowiązkiem dochowania należytej staranności Grupy dzielą się z resztą słuchaczy wynikami analiz i wypracowanymi zaleceniami. 135

136 Poziom 2 Działanie 2 Obowiązek dochowania należytej staranności ćwiczenie Obraz Problem Zalecenia Zła segregacja Pomieszanie Przepełnienie Wprowadzić hierarchię postępowania z odpadami Segregacja Zła segregacja Pomieszanie Wprowadzić hierarchię postępowania z odpadami Segregacja Nieodpowiednie składowanie Rozszczelnienia Zanieczyszczenie Przechowywać na twardym podłożu Posprzątać rozlania 136

137 Poziom 2 Działanie 2 Obowiązek dochowania należytej staranności ćwiczenie Obraz Problem Zalecenia Nielicencjonowane lub nierzetelny kontrahent Sprawdzić licencję przewoźnika Sprawdzić dokumenty Brak Dobry przykład Powtarzać gdzie indziej Brak Dobry przykład Powtarzać gdzie indziej 137

138 Odpady wytwarzane w miejscu pracy (Poziom 3) Tytuł Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Osoby szkolone Odpady wytwarzane w miejscu pracy Słuchacze będą w stanie: 1. Zidentyfikować rodzaje odpadów, które są tworzone przy pracach utrzymania ruchu w zakresie mechanicznym / elektrycznym 2. Opisać wymagania usuwania każdego rodzaju odpadu i zrozumieć procesy bezpiecznego i dokładnego unieszkodliwiania wytwarzanych odpadów 3. Zrozumieć, jak dokładnie wypełnić wymagane dokumenty Część 2 Zrozumienie podstaw i związków logicznych Stażyści i uczniowie Formy pracy Działanie 1: Ćwiczenie praktyczne: Nota Kontrolna Przekazania Odpadu Studium przypadku 1: Powtórne użycie w hutnictwie Pył z pieca elektrycznego EAF Studium przypadku 2: odzyskiwanie surowców w hutnictwie Pył z pieca elektrycznego EAF Cele Wymienić i zidentyfikować rodzaje odpadów, które są tworzone przy pracach utrzymania ruchu w zakresie mechanicznym / elektrycznym Opisać wymagania unieszkodliwiania dla każdego rodzaju odpadu aby bezpiecznie i dokładnie usunąć wytwarzane odpady Dokładnie wypełnić wymagane dokumenty Zadania Podsumowanie wiedzy teoretycznej w odniesieniu do źródeł odpadów Zróżnicowanie odpadów Omówienie dokumentacji obowiązku zachowania należytej staranności oraz odpowiednich dyrektyw (np. EWC) Zróżnicowanie odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne 138

139 Poziom 3 Teoria Klasyfikacja odpadów i dokumentacja Podsumowanie wiedzy o źródłach odpadów (w zakresie odpowiednim dla techników elektryków i mechaników) Ocena, czy dany materiał jest produktem czy odpadem Dokumentacja obowiązku należytego dochowania staranności o Nota przekazująca Nota przekazująca: zgodnie z zasadą obowiązku należytego dochowania staranności nota powinna być wystawiona gdy odpad jest przekazywany od jednego posiadacza do drugiego Musi być przechowywana przez co najmniej dwa lata Na żądanie muszą być wystawiane kopie dla instytucji uprawnionych do ich żądania o Kwit sezonowy Jedna nota przekazująca obejmująca serię przekazywanych odpadów Seria przekazywania tego samego odpadu pomiędzy tymi samymi stronami w okresie do 12 miesięcy o Nota wysyłkowa Spełnia wymagania dokumentu do przekazywania odpadów niebezpiecznych Firmy lub miejsca produkujące powyżej niewielkich limitów odpadów niebezpiecznych muszą być zarejestrowane w Agencji Ochrony Środowiska o Licencja do przewożenia odpadów Firmy mają prawo do transportowania własnych wytworzonych odpadów (z wyjątkiem odpadów budowlanych) Licencja przewoźnika jest wymagana do przewozu odpadów osób trzecich 139

140 Poziom 3 Teoria Kryteria przyjmowania odpadów i Europejski Katalog Odpadów (EWC) Jeśli obojętne: wymywanie Odpady stałe Nie niebezpieczne Bez wymywania Odpady stałe Wymywanie Niebezpieczne Obojętne Nie niebezpieczne Stabilne nie reaktywne Niebezpieczne Bardziej niż niebezpieczne Wymywanie Wprowadzenie do klasyfikacji odpadów o Odpady niebezpieczne, inne niż niebezpieczne i obojętne Miejsca usuwania odpadów dla różnych strumieni odpadów (dyrektywa składowania odpadów) Wprowadzenie do kodowania odpadów zgodnie z Europejskim Katalogiem Odpadów 140

141 Poziom 3 Studium przypadku Powtórne użycie odpadów w hutnictwie Pył z elektrycznego pieca łukowego (EAF) Zawartość tlenków ołowiu, cynk przekracza odpowiednie wartości progowe do składowania Niebezpieczny, nr w katalogu EWC * Pył związany na zimno w formie brykietów tlenków odpadów (WOB) kierowany jest do stalowni konwertorowej (BOS Basic Oxygen Steelmaking) 141

142 Poziom 3 - Działania Działania Materiały Metody Tryb Czas Dokument Ćwiczenie 1 godzina EWC indywidualne Europejski Katalog Odpadów 1 Ćwiczenie praktyczne: Kontrolna Nota Przekazująca Odpad Nota Przekazująca i Nota Wysyłkowa Pióro Prawidłowe wypełnienie Noty Przekazującej i Noty Wysyłkowej do sprawdzenia przez nauczyciela 142

143 Poziom 3 Działania Dokumentacja związana z odpadami Słuchacze muszą wypełnić noty przekazania odpadu i wysyłkową dla kluczowych odpadów wytwarzanych podczas operacji utrzymania ruchu w zakresie obowiązków technika mechanika i technika elektryka. Dokumenty obejmują EWC, pozwolenia, licencje przewoźników Przykłady wymaganych informacji: o Opis procesu powstawania odpadu o Procesy, którym poddawany był odpad o Jak odpad jest przechowywany lub pakowany o Ilość odpadu o Miejsce, data i czas przekazania odpadu o o o Nazwy i adresy obu podmitów Szczegóły pozwolenia, licencji lub zwolnień osoby odbierającej odpad Właściwy kod odpadu zgodny z katalogiem odpadów Praca indywidualna sprawdzana przez prowadzącego zajęcia 143

144 Kontrola, Mapowanie i Minimalizacja (Poziom 4) Tytuł Wynik nauczania Wymagane informacje wstępne Osoby szkolone Formy pracy Odpady: Kontrola, Mapowanie & Minimalizacja Słuchacze będą w stanie: 1. Ocenić i zrozumieć, jak stosować zasady hierarchii postępowania z odpadami w miejscu pracy 2. Zrozumieć w jaki sposób formułować zalecenia w celu minimalizacji odpadów lub poprawy zarządzania nimi w miejscu pracy 3. Zrozumieć etapy kontroli odpadów Część 3 Profesjonalna Wiedza Praktyczna Stażyści i uczniowie Projekt: Kontrola redukcji odpadów w miejscu pracy Cele Zastosowanie zasad hierarchii postępowania z odpadami w miejscu pracy Sformułowanie zaleceń w celu minimalizacji odpadów lub poprawy zarządzania nimi w miejscu pracy Zrozumienie etapów kontroli odpadów Zadania Umożliwienie słuchaczom podjęcia przeglądu odpadów w miejscu pracy Zrozumienie kontekstu praktycznego i prawnego w celu efektywnego podjęcia się przeglądu odpadów 144

145 Poziom 4 Teoria Przegląd mapowania odpadów Wprowadzenie do podstaw mapowania odpadów Wykorzystanie mapy miejsca do naniesienia: o Typu odpadu, lokalizacji, ilości, kosztów utylizacji Wzięcie pod uwagę wszystkich źródeł odpadów Zapewnienie wspólnych jednostek o Zazwyczaj skoncentrowanie się na kosztach utylizacji (należy rozważyć przyszłe koszty/zagadnienia utylizacji) Wizyta na miejscu i kontrola Identyfikacja źródeł o o o Z każdego etapu procesu Rozmowa z pracownikami Na każdym poziomie analiza materiałów wejściowych i wyjściowych Identyfikacja rodzajów odpadów i aktualne statystyki o Można także spróbować skorelować z produkcją - jak ilość, rodzaj i charakter odpadów może się zmieniać, jeśli produkcja wzrasta / maleje Wybór / Priorytety o Szybkie wygrane i duże korzyści Koszt / trudność / łatwość utylizacji 145

146 Diagram rybiej ości Bilans masy Poziom 4 Teoria Techniki mapowania odpadów 146

147 Poziom 4 Teoria Mapowanie odpadów 147

148 Poziom 4 Teoria Mapowanie odpadów (szczegółowa mapa) Czynniki wejściowe Pierścienie żeliwne Pierścienie żeliwne Czynniki wyjściowe Praca Chłodziwa Energia Oleje Oprzyrządowanie Materiały przychodzące Proces cięcia Obróbka cieplna Zużyty olej Woda / oleje Chłodziwo Opiłki / złom Wybraki Rozpuszczalniki Suchy dmuch Praca Oprzyrządowanie Chemikalia Szlifowanie i toczenie Pokrywanie Inspekcja i pakowanie Wysyłka Zapakowane pierścienie Woda Gazy Pyły Wybraki Anody Złom Placek filtracyjny 148

149 Poziom 4 - Działania Działania Materiały Metody Tryb Czas 1 Projekt słuchacza Pióro, papier i skoroszyt (teczka) Samodzielny project słuchacza. Ćwiczenie mapowania odpadów Prezentacja PPT Raport pisemny Informacja w postaci prezentacji PPT dla słuchaczy i kolegów z miejsca pracy Do zrobienia w trakcie kursu Oddanie na koniec kursu 149

150 Poziom 4 - działanie Projekt słuchacza Słuchacze są zobowiązani do przeprowadzenia studium redukcji odpadów w miejscu pracy z wykorzystaniem wiedzy zdobytej podczas szkolenia Cel: Przeprowadzenie mapowania odpadów w celu określenia źródeł odpadów, kosztów i prawnych skutków dla biznesu Ocena czy spełniony jest obowiązek dochowania należytej staranności w odniesieniu do odpadów Na podstawie wyników należy opracować strategię o Redukcji odpadów (unikanie ich powstawania) lub ponownego ich wykorzystania o Odzysku / recyklingu odpadów o Pomysły na zmniejszenie kosztów utylizacji Słuchacze są zobowiązani do zgłaszania wniosków w formie sprawozdania z kontroli odpadów oraz mapowania Prezentacja głównych wniosków dla reszty grupy i przedstawicieli przedsiębiorstwa stalowego 150

151 Film o odpadach Słuchacze są zobowiązani do przeprowadzenia studium redukcji odpadów w miejscu pracy z wykorzystaniem wiedzy zdobytej podczas szkolenia Cel: Przeprowadzenie mapowania odpadów w celu określenia źródeł odpadów, kosztów i prawnych skutków dla biznesu Ocena czy spełniony jest obowiązek dochowania należytej staranności w odniesieniu do odpadów Na podstawie wyników należy opracować strategię o Redukcji odpadów (unikanie ich powstawania) lub ponownego ich wykorzystania o Odzysku / recyklingu odpadów o Pomysły na zmniejszenie kosztów utylizacji Słuchacze są zobowiązani do zgłaszania wniosków w formie sprawozdania z kontroli odpadów oraz mapowania Prezentacja głównych wniosków dla reszty grupy i przedstawicieli przedsiębiorstwa stalowego 151

152 Pytania? 152

153 GT VET Greening Technical VET Sustainable Training Module for the European Steel Industry Submoduł Surowce

154 SPIS TREŚCI 1. Produkcja stali nierdzewnych w EAF Opis produkcji stali i stosowanie reaktorów (tj. urządzeń do wytapiania i rafinacji) 2. Opis surowców do produkcji stali nierdzewnej Złom (jego właściwości chemiczne i fizyczne), recykling złomu jako czynnik ograniczający zużycie surowców naturalnych i energii (surowce i energia) Żelazostopy (ich rola oraz dobór składu chemicznego) Materiały żużlotwórcze (rola materiałów żużlotwórczych i upłynniaczy) 3. Produkty uboczne produkcji stali oraz aspekty środowiskowe Żużel Materiały drobnoziarniste 4. Ogólne zasady stalownicze Topienie złomu (piec elektryczny; parametry napięcia i natężenia prądu) Rafinacja stali (wypalanie węgla w EAF oraz AOD/VOD; redukcja żużla, odsiarczenie stali)

155 ZMNIEJSZENIE WPŁYWU PROCESU STALOWNICZEGO NA ŚRODOWISKO Zmniejszanie oddziaływania na środowisko procesu stalowniczego nie może ograniczać się do pasywnej kontroli emisji (gazów odlotowych, pyłów, itp.), ale może być bardziej efektywne przez zoptymalizowanie zużycia zasobów, w tym materiałów wsadowych i energii. Właściwie zoptymalizowane zużycie surowców jest podstawowym warunkiem procesu wytwarzania stali zarówno pod względem ekonomicznym, jak i środowiskowym. Minimalizacja zużycia zasobów, uwzględniająca możliwości ich regeneracji w skali planety jest najważniejszym warunkiem zrównoważonego rozwoju oraz wyrazem naszej odpowiedzialności wobec obecnych i przyszłych pokoleń.

156 ZMNIEJSZENIE WPŁYWU PROCESU STALOWNICZEGO NA ŚRODOWISKO W procesie stalowniczym najlepsze ekonomiczne wskaźniki uzyskuje się, gdy: wykorzystane do produkcji stali surowce zapewniają najwyższą możliwą wydajność stosowane urządzenia metalurgiczne najlepiej odpowiadają poszczególnym etapom procesu reaktory pracują tak wydajnie, jak to możliwe energia dostarczana jest tylko wtedy, gdy jest potrzebna można odzyskać zarówno odpadowe surowce, jak i energię, która jest w procesie rozpraszana. Poznanie procesów stalowniczych pozwala uzyskać bardziej wszechstronną wiedzę o tych etapach produkcji stali, które najbardziej wpływają na środowisko oraz ograniczają straty energii, ilość odpadów i emisję szkodliwych gazów i pyłów do środowiska.

157 Stal wytwarzana jest w dwóch rodzajach (cyklach) procesów: CYKLE PRODUKCYJNE STALI Zintegrowanym (konwertorowym) który wykorzystuje rudy żelaza (tlenki i/lub siarczki) i mineralne formy pierwiastków stopowych (tlenki i inne), którymi dla stali stopowych, obok żelaza, najczęściej są chrom, nikiel, tytan i molibden

158 Elektrycznym w elektrycznym piecu łukowym, który wykorzystuje złom stalowy. CYKLE PRODUKCYJNE STALI

159 PRODUKCJA STALI NIERDZEWNYCH Najpowszechniejszym sposobem produkcji stali nierdzewnych jest proces produkcyjny w piecu elektrycznym. W tym procesie podstawowym surowcem jest złom stali nierdzewnych, który może być dodawany łącznie ze złomem stali węglowych i żelazostopami. Żelazostopy zawierają dodatki stopowe o wymaganej zawartości np. Cr, Ni, Mo i Ti, w stopie z żelazem (Fe). Pierwiastki niestopowe stosowane są tylko w specjalnych przypadkach. Rolą pierwiastków stopowych (głównie chromu) jest poprawa odporności na korozję. Stal określana jest jako nierdzewna, gdy zawartość Cr przekracza 12%.

160 URZĄDZENIA PRODUKCYJNE W PROCESIE EAF Proces produkcji stali nierdzewnej realizowany jest w następujących wydziałach i urządzeniach: Składowisko surowców, obejmujące: składowisko złomu, składające się z silosów zbiorczych i skrzyń separacji złomów poszczególnych gatunków stali składowisko żelazostopów, składające się z silosów i skrzyń Stalownia: obszar topienia (metalurgia pierwotna) z piecem elektrycznym obszar rafinacji obróbki pozapiecowej (metalurgia wtórna): z reaktorami takimi jak AOD (Argon Oxygen Decarburization) i/lub VOD (Vacuum Oxygen Decarburization) do rafinacji stali nierdzewnych. Reaktory takie jak piece kadziowe (LF) stosowane są w dalszej części procesu produkcyjnego. Wydział odlewania i krzepnięcia: stal po procesach obróbki pozapiecowej jest odlewana w sposób ciągły i krzepnie w slaby, kęsy lub kęsiska. do

161 SCHEMAT I ZDJĘCIA SKŁADOWISKA ZŁOMU I PIECA ELEKTRYCZNEGO EAF

162 SCHEMAT I ZDJĘCIA PIECA ELEKTRYCZNEGO (EAF)

163 SCHEMAT I ZDJĘCIA KONWERTORA ARGONOWO-TLENOWEGO (AOD)

164 SCHEMAT I ZDJĘCIA URZĄDZENIA DO ODWĘGLANIA TLENEM W PRÓŻNI (VOD) I PIECA KADZIOWEGO (LF)

165 SUROWCE DO PRODUKCJI STALI NIERDZEWNYCH Surowce (i energia) są powszechnymi zasobami do produkcji stali nierdzewnych. Zasoby mogą być w przybliżeniu podzielone na 4 kategorie: Złom (stali nierdzewnych i węglowych) Żelazostopy i stopy Materiały żużlotwórcze: kamień wapienny, fluoryt i (pośrednio) magnezytowe lub wysokoglinkowe materiały ogniotrwałe Gazy procesowe: tlen, azot i argon

166 ZASOBY ZŁOMU Zastosowanie złomu regulują przepisy krajowe i międzynarodowe, co będzie lepiej wyszczególnione w załączniku 1. Aby złom był uznany za "surowiec wtórny", a nie "odpad podlegający utylizacji, musi spełniać wymagania norm: ECSC, AISI, CAEF, Uni, Euro. Złom jest klasyfikowany w zależności od pochodzenia: Złom własny (obiegowy): pochodzący z procesów topienia, odlewania i walcowania; jest cennym surowcem wtórnym, ponieważ jego skład chemiczny jest znany Nowy złom (złom poprodukcyjny): pochodzący z przemysłów przetwarzających stal Stary złom (złom poamortyzacyjny): złom zbiórkowy

167 ZASOBY ZŁOMU Uzysk złomu poamortyzacyjnego, np. z przemysłu samochodowego, silnie zależy od zawartości materiałów niestalowych i osiąga prawie 80%. Gdy złom pochodzi z małych samochodów, uzysk ten jest niższy (zaledwie około 60%) ze względu na dużą zawartość plastików. Przykład ten pokazuje, że kategorie złomu zgodne z normami międzynarodowymi mają zastosowanie jedynie do celów handlowych. W stalownictwie klasyfikacja złomu musi być bardziej ścisła, zwłaszcza dla produkcji stali wysoko-jakościowych i właściwym zarządzaniem w procesie stalowniczym. Pozwala to na zoptymalizowanie zużycia zasobów, przez skierowanie złomu o znanej zawartości poszczególnych pierwiastków do produkcji stali, która tych pierwiastków wymaga, a przez to zmniejszenie zużycia żelazostopów.

168 SEGREGACJA ZŁOMU W celu skierowania właściwego złomu do produkcji określonych gatunków stali złom musi być posegregowany tak, aby: zabezpieczyć składniki stopowe w złomie stalowym, zastosować te składniki, które pierwsze ulegają stopieniu we właściwej ilości, być pewnym, że zastosowano złom, który zawiera tylko te pierwiastki, które są wymagane w wyrobie gotowym. W hutach wytwarzających wyroby z wielu gatunków stali, segregacja złomu ze względu na zawartość pierwiastków stopowych musi być bardziej precyzyjna, niż w zakładach wytwarzających wyroby ze stali jednego typu. W zakładach wytwarzających wyroby z wielu gatunków stali stopowych i odpornych na korozję identyfikuje się co najmniej 300 kategorii złomu.

169 RECYKLING ZŁOMU W PIECU EAF I ZMNIEJSZENIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Proces produkcji stali z odzyskanego złomu (szczególnie z EAF) środowiskowo jest znacznie korzystniejszy niż proces oparty na czystych surowcach (ruda żelaza i węgiel), bo zużywa się w tym procesie mniej energii i mniej zasobów naturalnych. Dowodem mniejszego wpływu na środowisko recyklingu złomu jest fakt, że zużycie energii w procesie elektrycznym stanowi tylko 20% ilości wymaganej w procesie zintegrowanym. Surowiec Absolutne teoretyczne minimum energii jako funkcja temperatury spustu, MJ/t 1813 K 1873 K Ruda (Fe 2 O 3 ) Złom (Fe)

170 RECYKLING ZŁOMU W PIECU EAF I ZMNIEJSZENIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Oprócz mniejszego zużycia energii w procesie elektrycznym na bazie złomu emitowana jest mniejsza ilość gazów cieplarnianych, takich jak CO 2, niż w procesie zintegrowanym na bazie rud żelaza. Surowiec Ruda (Fe 2 O 3 ) Złom (Fe) Temperatura, o K Źródło energii = węgiel Emisja węgla, kg CO 2 /tonę Źródło energii = gaz Źródło energii = energia elektryczna Ponadto, w procesie opartym na złomie zmniejszona jest emisja innych zanieczyszczeń atmosferycznych zarówno gazowych (NO x, VOC, dioksyny i furany), jak i stałych (pyły i tlenki metali ciężkich).

171 ŻELAZOSTOPY I DODATKI STOPOWE Pierwiastki stopowe (Cr, Ni, Mn, Mo, V, Ti,...) są podstawowymi składnikami do produkcji stali. Zapewniają stali wytrzymałość mechaniczną i odporność na korozję, co sprawia, że stal nadaje się do wymaganych zastosowań w określonym przedziale czasowym. Stosuje się je według jednej z dwóch podstawowych metod: odzyskiwanie ze złomu, lub dodawanie odpowiednich składników stopowych i żelazostopów. Dodawanie pierwiastków do stali w postaci żelazostopów jest znacznie prostsze, bo żelazo i inne elementy bardzo często tworzą związki "eutektyczne", których temperatura topnienia jest niższa niż temperatura topnienia czystego żelaza lub czystych pierwiastków. W niektórych żelazostopach może być jeden lub więcej pierwiastków stopowych oprócz żelaza.

172 MATERAIAŁY ŻUŻLOTWÓRCZE (rola materiałów żużlotwórczych i upłynniaczy) Gdy materiały żużlotwórcze topi się ze złomem i żelazostopami, są one w stanie rozpuścić produkty uboczne utleniania metalu i zużytych elementów wyłożenia ogniotrwałego pieca. Roztwór składający się z tlenków metali i materiałów żużlotwórczych nazywany jest żużlem. Głównym materiałem żużlotwórczym jest tlenek wapnia (CaO lub wapno palone), ale tlenek magnezu (MgO), tlenku glinu (Al2O3) i dolomit (MgO-CaO) również należą do materiałów żużlotwórczych. Mogą one obejmować fluorki (CaF2), których zadaniem jest obniżenie temperatury topnienia żużla, czyniąc go bardziej płynnym w zakresie temperatur procesu (1550 do 1650 C). To sprawia, że typowe reakcje tworzenia żużla przebiegają łatwiej i szybciej.

173 PRODUKTY UBOCZNE WYTWARZANIA STALI ROZWAŻANIA ŚRODOWISKOWE W stalowni powstaje duża ilość stałych produktów ubocznych. W zasadzie, są one uważane za odpady i muszą spełniać wymagania krajowych i europejskich przepisów dotyczących gospodarki odpadami. Na poziomie krajowym dokumentem odniesienia dla gospodarki odpadami jest rozporządzenie 152/2006 z dnia 3 kwietnia 2006 r., zmienionego rozporządzeniami 186/06 z dnia 5 kwietnia 2006 r. i 4/08 z dnia 16 stycznia Produkty uboczne stanowią od 30 do 40% produkcji stali w elektrycznym piecu łukowym i mniej więcej taką samą ilość stali wytwarzanej w procesie zintegrowanym.

174 WPŁYW ŻUŻLA NA ŚRODOWISKO Najbardziej krytycznym dla środowiska produktem ubocznym, zwłaszcza przy dużej ilości wytwarzanej stali jest żużel w ilości przekraczającej 20% masy produkowanej stali (około 50% objętościowo). Z rzadkimi tylko wyjątkami, wytwarzanie żużla jest niezbędne do produkcji stali, ponieważ styka się on ze stalą, wyłożeniem ogniotrwałym oraz atmosferą wewnątrz reaktora (piec, konwertor, kadź lub kadź pośrednia). W większości, żużel stalowniczy składa się z tlenków, wśród których przeważają krzemiany. Rolą żużla w stalowni jest pochłanianie niepożądanych pierwiastków ze wsadu lub powstałych w reaktorze. W miarę potrzeby, niektóre właściwości żużla mogą być modyfikowane przez dodanie odpowiednich materiałów żużlotwórczych.

175 WPŁYW ŻUŻLA NA ŚRODOWISKO Głównymi funkcjami żużla stalowniczego są: ochrona wyłożenia ogniotrwałego przed erozją przez osłonę od ciepła promieniowanie w EAF lub LF, oczyszczanie stali z produktów ubocznych odtleniania (SiO 2, Al 2 O 3 ) i wtrąceń oraz ułatwienie odfosforowania w piecu i odsiarczania w kadzi i AOD, zapobieganie dalszemu utlenianiu ciekłej stali, ochrona ciekłej stali przed absorpcją azotu i wodoru z atmosfery przez utworzenie płynnej warstwy między roztopioną stalą i powietrzem wewnątrz pieca, zmniejszenie strat ciepła przez izolowanie powierzchni ciekłej stali. Z ekologicznego punktu widzenia, żużel pomaga chronić materiały ogniotrwałe, zwiększyć uzysk ze złomu, oszczędzać energię, poprawić jakość stali, a zatem chronić zasoby stali.

176 UWAGI W ODNIESIENIU DO ŻUŻLA Dlaczego odzysk żużla i ponowne jego wykorzystanie W ostatnich latach podejmuje się coraz więcej inicjatyw uwydatniających rolę żużla jako surowca wtórnego w budownictwie. Dokument stowarzyszenia producentów hutniczych we Włoszech (Federacciai) z maja 2012 ( Wzrost znaczenia kruszyw stalowniczych - Żużel stalowniczy: od problemu do zasobu") uszczegóławia możliwe zastosowania żużla stalowniczego i zawiera informacje statystyczne na temat jego bieżących sposobów wykorzystania. Z hutniczego punktu widzenia, żużel jest materiałem zawierającym niewielki procent metali, które można by odzyskać, a te znajdują się głównie w postaci tlenków. Może zawierać metalowe frakcje w formie rozproszonych kropelek lub, w zależności od jego pochodzenia, duże kawałki metalu (skrzepy), oddzielone od siebie i łatwe do odzyskania przez separację mechaniczną, a także sedymentację wodą (technika stosowana do żużla ze stali nierdzewnej).

177 UWAGI W ODNIESIENIU DO ŻUŻLA Dlaczego odzysk żużla i ponowne jego wykorzystanie Żużel jest opisany w Europejskim Katalogu Odpadów (EWC) z 2002 r., gdzie jest on identyfikowany według numerów: odpady z przetwarzania żużli, żużle nieprzetworzone. Zgodnie z powyższym, żużel może być ponownie użyty, tylko jeżeli posiada wymagane parametry techniczne i spełnia wszystkie normy z zakresu ochrony ludzkiego zdrowia i ochrony środowiska. Z tego powodu, żużel musi mieć legalizację, określającą jego charakter i identyfikującą go jako odpad, produkt uboczny lub produkt.

178 UWAGI W ODNIESIENIU DO ŻUŻLA Dlaczego odzysk żużla i ponowne jego wykorzystanie Zgodnie z aktualnymi regulacjami prawnymi, żużel może być uważany za: produkt (jest to w przypadku żużla wielkopiecowego, który jest używany do produkcji cementu); produkt uboczny, zgodnie z art. 184-bis rozporządzenia 152/2006; odpad, który może być objęty procesem zatwierdzania do ponownego użycia, według art. 184 rozporządzenia 152/2006 oraz rozporządzenia z dnia

179 UWAGI W ODNIESIENIU DO ŻUŻLA Dlaczego odzysk żużla i ponowne jego wykorzystanie Przepisy nie wprowadzają rozróżnienia pomiędzy trzema typami żużli, jednak ich właściwości i zastosowanie mogą się znacznie różnić. W terminologii mineralogicznej bardzo różnią się one w zależności od ich pochodzenia. Ogólnie mówiąc są dwie główne kategorie żużli: żużel z metalurgii pierwotnej (zwłaszcza z pieca EAF): składa się głównie z trójskładnikowej mieszanki tlenku wapnia (CaO), dwutlenku krzemu (SiO 2 ) i tlenku żelaza (FeO), wraz mniejszymi ilościami innych składników; żużel z metalurgii wtórnej: zawiera bardzo niski procent tlenku żelaza (FeO) (około 1%) i bardzo wysoki procent tlenku wapnia (CaO) (około 50%). Inne składniki, takie jak Al 2 O 3 lub SiO 2, powstają z dodatków tworzących żużel, odtleniania stali, a MgO ze zużytego wyłożenia ogniotrwałego.

180 UWAGI W ODNIESIENIU DO ŻUŻLA Możliwe systemy ponownego wykorzystania Ze względu na jego różny skład i właściwości mechaniczne, żużel może być ponownie wykorzystany w bardzo różny sposób, a zwłaszcza: Żużel z metalurgii pierwotnej ogólnie można porównać do naturalnych skał magmowych i posiada on o dużą wytrzymałość mechaniczną i trwałość. Jego właściwości są często lepsze niż drogich materiałów, takich jak bazalt, porfir i diabaz i może być stosowany jako podłoże do budowy dróg, itp..; Żużel z metalurgii wtórnej składa się typowo z krzemianu dwuwapniowego, który podczas chłodzenia ulega sproszkowaniu. Jego główne zastosowanie zależy od składu chemicznego i może być alternatywą dla kamienia wapiennego. Zgodnie z utrwaloną praktyką, żużel kadziowy jest ponownie wykorzystywany w łukowym piecu elektrycznym zamiast typowego materiału żużlotwórczego, np. kamienia wapiennego.

181 MATERIAŁY DROBNOZIARNISTE ZE ZŁOMU I PROCESU STALOWNICZEGO Drobne frakcje stalownicze stanowią specjalny typ odpadów stalowniczych o wysokiej zawartości frakcji metalicznej (podobnej jak w złomie wsadowym do stalowni). Ich wielkość może być w przedziale od kilku dziesiątych milimetra do kilku centymetrów w zależności od źródła pochodzenia. Najważniejsze materiały drobnoziarniste obejmują: zgorzelinę odpady ze szlifowania opiłki metal odzyskany ze zgorzeliny odpady z czyszczenia silosów złomowych oraz wagonów kolejowych

182 MATERIAŁY DROBNOZIARNISTE ZE ZŁOMU I PROCESU STALOWNICZEGO Rozważania w odniesieniu do ponownego wykorzystania W zasadzie, materiały te nie są traktowane jako odpady, jako że pochodzą one z obróbki skrawaniem. Niemniej jednak, ich recykling w EAF jest problematyczny i silnie ogranicza ich użycie. Podstawową przyczyną jest trudność ich wprowadzenie do kąpieli stalowej. Posiadają dużą nośność i w kontakcie z gazami odlotowymi są unoszone z kąpieli stalowej oraz z powodu lepkości kinematycznej ciekłego żużla utrudniony jest ich ruch grawitacyjny do dołu kąpieli. Innymi słowy: dodawanie luźnego proszku powoduje, że jego większość jest porywana do odciągu spalin, nawet nie osiągając żużla, przez gazy odlotowe powstające w kąpieli stalowej, dodawanie proszku w beczkach i / lub tzw. big bagach, powoduje, że pływają one po powierzchni żużla aż do stopienia pojemnika. W tych warunkach, pływający materiał tworzy również niejednorodne miejsca w żużlu i wpływa na lokalną przewodność elektryczną.

183 MATERIAŁY DROBNOZIARNISTE ZE ZŁOMU I PROCESU STALOWNICZEGO Rozważania w odniesieniu do ponownego wykorzystania Uzyskany efekt stosowania materiałów drobnoziarnistych jest niekorzystny, gdyż łuk elektryczny staje się niestabilny i średnia moc pieca jest zmniejszona. To z kolei zwiększa zużycie energii elektrycznej i zmniejsza wydajność. Jest to typowe zjawisko przy odzyskiwaniu pierwiastków stopowych, takich jak chrom, dla stali odpornych na korozję. Kiedy materiał jest utleniany, jego uzysk jest naturalnie bliskie zeru, a kiedy w większości składa się z metalowych proszków drobnoziarnistych ze złomu i procesu stalowniczego, jego uzysk ledwie przekracza 50%. Doświadczenie przemysłowe uczy, a TKL-AST potwierdza, że dodanie na przykład luźnej zgorzeliny z walcowania w ilości ok. 5% do kosza złomowego powoduje wzrost zużycia energii elektrycznej o ok. 60 kwh / t wytworzonej stali (tj. więcej niż 10%) i spadek całkowitego uzysku materiału o około 1%, oprócz spadku uzysku uwzględnionego w obliczeniach (około 50% masy zgorzeliny).

184 MATERIAŁY DROBNOZIARNISTE ZE ZŁOMU I PROCESU STALOWNICZEGO Możliwości ponownego wykorzystania Odzyskiwanie metali z materiałów drobnoziarnistych jest dużo bardziej skuteczne, jeśli są one prasowane (lub spiekane) w brykiety lub grudki. Może to pomóc uniknąć narażenia dużej powierzchni materiałów drobnoziarnistych na kontakt z gazami odlotowymi. Ponieważ gęstość materiału sprasowanego lub spieczonego (w brykiety lub grudki), może być większa niż gęstość żużla, może on zanurzyć się w warstwie żużla i osiągnąć powierzchnię roztopionej stali, w której szybko się rozpuści.

185 OGÓLNE ZASADY WYTWARZANIA STALI Topienie złomu Energia potrzebna do topienia złomu pochodzi z kilku źródeł, wśród których energia elektryczna łuku elektrycznego odgrywa najważniejszą rolę, o udziale większym niż 60%. Energia pochodzi również ze źródeł chemicznych, głównie z utleniania pierwiastków wsadowych (C, Fe, Si, Cr,...) przez wdmuchiwanie czystego tlenu za pomocą lanc. Bilans energii jest uzupełniany przez palniki tlen / metan, pracujące podczas topienia złomu. Energia z łuków elektrycznych jest przekazywana głównie w drodze promieniowania, dzięki temperaturze łuku plazmowego, która może sięgać K.

186 Rafinacja stali OGÓLNE ZASADY WYTWARZANIA STALI Rafinacja stali zaczyna się od chwili, gdy złom jest już roztopiony i szybko pojawia się chemiczne utlenianie. Nie wszystkie reakcje chemiczne zachodzą w tym samym czasie i w tym samym zakresie. Zależą one od warunków termodynamicznych roztopionej stali, podczas gdy jej temperatura rośnie i zmienia się struktura chemiczna. Podstawowym parametrem termodynamicznym, regulującym te reakcje jest zmiana energii swobodnej tworzenia" ΔG substancji (głównie tlenków dla pieców łukowych i konwertorów). W zależności od tego parametru, reakcje chemiczne zachodzą z mniejszym lub większym prawdopodobieństwem lub nawet w sposób odwracalny (w przypadku reakcji odwracalnych). Najistotniejszymi reakcjami chemicznymi, zachodzącymi w piecu łukowym są: odwęglenie i odfosforowanie stali węglowych oraz odkrzemianie i pierwsze odwęglanie stali nierdzewnych.

187 Rafinacja stali: odwęglanie OGÓLNE ZASADY WYTWARZANIA STALI Wysoko-temperaturowe odwęglanie stali odbywa się przez podawanie tlenu gazowego do kąpieli stalowej według następującej reakcji : 2C + O 2(g) 2 CO (g) Teoretycznie powinna to być reakcja odwracalna. Jednakże, ponieważ wytwarzany gaz opuszcza natychmiast kąpiel stalową, nie jest dostępny do ponownego nawęglania. Jest to najważniejsza reakcja chemiczna w produkcji stali, która umożliwia przeróbkę surówki w stal oraz oczyszczanie ciekłego metalu z węgla. Gdy mówimy o rafinacji stali, to jest to podstawowa reakcja Równocześnie z tą reakcją zachodzą inne reakcje utleniania, tworząc tlenki metalu przechodzące do żużla.

188 Rafinacja stali: redukcja żużla OGÓLNE ZASADY WYTWARZANIA STALI Tlenki metali powstałe podczas odwęglania często składają się z cennych składników stopowych rozproszonych w żużlu (typowym przykładem jest chrom przekształcony w Cr 2 O 3 ). Aby uniknąć tej niedogodności, często przeprowadza się operację nazywaną redukcją żużla. Redukcję żużla przeprowadza się przez dodanie tzw. pierwiastków redukujących, które wykazują większe powinowactwo chemiczne do tlenu niż pierwiastki, które nie powinny przejść do żużla w postaci tlenków. Również w tym przypadku parametrem napędowym jest zmiana energii swobodnej, powstającej podczas redukcji żużla. Najczęściej stosowanymi pierwiastkami o dużym powinowactwie do tlenu są glin i krzem, chociaż lepiej byłoby użyć pierwiastka redukującego, który jest najbardziej odpowiedni do odzyskania danego metalu.

189 OGÓLNE ZASADY WYTWARZANIA STALI Gdzie najlepiej zrealizować operacje metalurgiczne, w celu uzyskania jak najlepszych wyników, przy jak najmniejszym zużyciu surowców i energii? Opisane operacje metalurgiczne mogą być prowadzone we wszystkich typach reaktorów, jednakże niektóre reaktory są bardziej efektywne od innych. Odwęglanie jest najlepiej dopracowane w konwertorach AOD i urządzeniach VOD, gdzie zużycie tlenu i straty dodatków stopowych do żużla są mniejsze. Tworzenie CO można zwiększyć poprzez zmniejszanie ciśnienia cząstkowego CO, w miarę jego narastania. Jak wiadomo, odsiarczanie przebiega lepiej, gdy nie ma tlenu, który albo jest rozpuszczony w kąpieli, albo jest związany w łatwo redukujących się tlenkach, takich jak FeO lub MnO; w tym przypadku, odsiarczanie najlepiej przeprowadzić w urządzeniu do odgazowania próżniowego, po usunięciu utlenionego żużla z pierwotnego reaktora lub prościej, w kadzi, podczas odlewania z pierwotnego reaktora, dodając pierwiastki redukcyjne (Si i/lub Al) i uważając, by pierwotny żużel nie został zaciągnięty do kadzi.