RAPORT. Raport nt. rynku Private Equity/Venture Capital

Transkrypt

1 RAPORT Raport nt. rynku Private Equity/Venture Capital KRAKÓW LUTY 2012

2 Spis treści I. WSTĘP... 3 II. RYNEK PRIVATE EQUITY/VENTURE CAPITAL W EUROPIE ŚRODKOWO WSCHODNIEJ... 8 III. JAKI BYŁ ROK 2011? IV. ZNACZENIE INWESTYCJI PRIVATE EQUITY / VENTURE CAPITAL DLA POLSKIEGO SEKTORA MSP V. OBSZAR I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ I SUKCES SPÓŁEK Z SEKTORA MSP W KONTEKŚCIE INWESTYCJI PRIVATE EQUITY/VENTURE CAPITAL VI. RYNEK PRIVATE EQUITY/VANTURE CAPITAL JAKO PLATFORMA DZIAŁANIA GRUPY SATUS VII. PODSUMOWANIE VIII. BIBLIOGRAFIA... 42

3 I. WSTĘP Kryzys - to słowo najczęściej pojawiające się w ostatnim czasie na ustach prawie wszystkich. O początku końca mówią media, politycy, analitycy, organizacje biznesowe, inwestorzy, ale tez i przedsiębiorcy. Saxo Bank w prognozie 1 na IQ 2012 donosi, że rozpoczęty właśnie rok z uwagi na skomplikowaną sytuację w UE, spowolnienie popytu globalnego oraz napięcia społeczne, będzie decydujący dla światowej gospodarki. W tym kontekście, także po doświadczeniach kryzysu z 2008 roku, kiedy to załamanie koniunktury spowodowało, że inwestorzy odnotowali spore straty niezależnie od tego w co angażowali swoje środki: fundusze inwestycyjne, akcje, surowce czy opcje walutowe, można wnioskować, że przed nami trudny czas. Wcale nie lepiej wydają się nastrajać w kontekście niniejszego raportu, doniesienia firmy doradczej Deloitte, która rok rocznie przeprowadza badania wśród specjalistów zajmujących się funduszami Private Equity, działającymi w 17 krajach Europy Środkowo-Wschodniej nt. kondycji rynku Private Equity. Edycja 2011 tego badania uwzględniająca prognozy na rok 2012 pokazuje, że połowa funduszy Private Equity spodziewa się spadku aktywności na rynku. 1

4 Nie najlepiej w skali marko, oceniana jest też ogólna sytuacja gospodarcza w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, a co więcej, jak deklaruje 61% badanych, fundusze obawiają się zmniejszoną dostępnością finansowania. Pogarszają się także nastroje uczestników runku PE. Jeszcze w kwietniu 2011 roku tylko 10% badanych spodziewało się pogorszenia ogólnej sytuacji w regionie, w tej chwili jest to aż 66%. Deloitte raportuję, że 45% badanych uważa, że aktywność funduszy zostanie zachowana na obecnym poziomie jednak aż 50% przedstawicieli rynku spodziewa się w 2012 roku znacznego spadku aktywności funduszy, co pokazuje drastyczne obniżenie nastrojów biorąc pod uwagę, że w 2010 roku 67% badanych optymistycznie mówiło o wzroście aktywności. Z 77% do 58% spadła ilość tych specjalistów, którzy deklarują, że w najbliższych miesiącach 2012 roku będą angażować swój czas w nowe inwestycje. Z kolei 24% respondentów przewiduje spadek efektywności inwestycji, co może niepokoić w porównaniu do braku takich deklaracji jeszcze w kwietniu 2011 roku. Oliver Murphy, Partner w Dziale Doradztwa Finansowego Deloitte, zwraca uwagę, że te mało optymistyczne nastroje to efekt obaw przed możliwym drugim dnem kryzysu, obaw o kondycję instytucji finansowych i finansów państw strefy euro, której drastyczne pogorszenie może doprowadzić do rozpadu strefy, a także obaw związanych ze spowolnieniem wzrostu gospodarczego w Polsce, Czechach i na Słowacji.

5 Jednak ten sam Deloitte, na co warto zwrócić uwagę, donosi, że polski rynek Private Equity wydaje się być mniej podatny na pesymistyczne nastroje niż pozostałe kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Większość funduszy działających na naszym rynku ma otwartych kilka dużych procesów inwestycyjnych i wciąż można mówić o znacznym apetycie inwestycyjnym wśród firm z tego sektora. Jak zauważa Gavin Hill, Partner Zarządzający Działu Doradztwa Finansowego Deloitte, Polska posiada o wiele większy rynek wewnętrzny, dlatego też wpływ czynników europejskich nie jest tak silny i stąd inwestorzy chętniej decydują się na angażowanie swoich środków właśnie tutaj. Dodatkowym atutem jest fakt, że Polska uniknęła recesji i prezentuje się jako Państwo względnie silne pod względem gospodarczym na tle innych krajów regionu. Wydaje się to potwierdzać raport przygotowany przez Uniwersytet Nawarry we współpracy z firmą doradczą Ernst & Young. W zestawieniu, które powstało dla 80 krajów świata na podstawie kalkulacji indeksu atrakcyjności inwestycyjnej 2, Polska zajęła: 36 miejsce w rankingu najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie dla funduszy PE i VC krajów na świecie wyprzedzając tym samym wszystkie państwa regionu Europy Środkowej i Wschodniej, i awansowała z 24 na 20 miejsce pod względem wielkości gospodarki. 2 Na indeks atrakcyjności inwestycyjnej kraju, na podstawie którego tworzony jest ranking, składają się takie czynniki jak: aktywność ekonomiczna kraju, głębokość rynku kapitałowego, uwarunkowania podatkowe, ochrona inwestorów i standardy ładu korporacyjnego, jakość kapitału ludzkiego, kultura i poziom rozwoju przedsiębiorczości.

6 Jak podaje GUS 3 w 2011 r., polska gospodarka rozwijała się w dość wysokim, stabilnym tempie, wykazując znaczną odporność na niekorzystne uwarunkowania w gospodarce światowej i europejskiej. Według wstępnego szacunku, produkt krajowy brutto w 2011 r. zwiększył się realnie o 4,3% (wobec wzrostu o 3,9% w 2010 r.).także według prognoz Komisji Europejskiej do krajów o najwyższym tempie wzrostu gospodarczego w minionym roku należały Estonia (wzrost o 8,0%), Litwa (o 6,1%), Łotwa (o 4,5%), Polska (o 4,3%) i Szwecja (o 4,0%). Prognoza Komisji Europejskiej na 2012 r. przewiduje, że wzrost PKB w UE ogółem wyniesie 0,6%. Do krajów o najwyższej dynamice ponownie będą należały kraje bałtyckie (Litwa wzrost o 3,4%, Estonia o 3,2% oraz Łotwa o 2,5%), a także Polska oraz Bułgaria (wzrost odpowiednio o 2,5% i 2,3%). Jednak w większości krajów UE tempo wzrostu PKB będzie znacznie niższe niż w 2011 r. Jak zauważa Gavin Hill z Deloitte, nawet jeśli polska gospodarka zwolni, w porównaniu do innych krajów Polska nadal będzie odbierana pozytywnie przez branżę Private Equity. Kryzys z pewnością w krótkim terminie pociąga za sobą bolesne zaburzenia, jednak można tez podejść do kryzysu w sposób bardziej optymistyczny. Do zrozumienia tego, czym są realia kryzysu, zdaje się przybliżać nas sposób jego pojmowania na Dalekim Wschodzie. Pisząc słowo kryzys Azjaci używają dwóch znaków, z których jeden znaczy niebezpieczeństwo, bliska, nieunikniona ruina, drugi zaś oznacza okazję, możliwość, coś w rodzaju perspektywy otwierającej się w obliczu przyszłości. A więc kryzys w swym dalekowschodnim rozumieniu jednoczy w sobie coś, co jest równocześnie niebezpieczeństwem i szansą, zagrożeniem i nową możliwością na przyszłość. Dlatego, pomimo że obecna sytuacja na rynkach finansowych wydaje się nie nastrajać optymistycznie, właśnie teraz w okresie dekoniunktury pojawiają się bardzo atrakcyjne warunki do inwestowania. Dla funduszy PE korzystniejszy jest okres dekoniunktury, gdyż stanowią one alternatywę dla pozyskania finansowania przez giełdę, a właściciele spółek i inwestorzy pomimo wysokiego ryzyka chętniej korzystają z ich rozwiązań. Możliwość nabywania aktywów rynku niepublicznego po cenach uwzględniających duże dyskonto względem mocno już przecenionego rynku publicznego, stwarza możliwość wyjścia z tego typu inwestycji z dużym zyskiem. Należy jednak pamiętać, że ryzyko towarzyszące tego typu przedsięwzięciom jest tym wyższe im wcześniejsze jest stadium rozwoju firmy, w którą się inwestuje. Inwestycje o dużym stopniu ryzyka w projekty czasami wręcz na etapie pomysłu na biznes (obszar inwestycji Venture Capital), mogą jednak teoretycznie przynieść nieograniczoną stopę zwrotu, co w przypadku inwestycji w spółki rozwinięte nie jest już możliwe. Przykładem inwestycji Venture Capital jest rozwój firmy Google czy niemiecki Interhyp, z którego jeden z największych i najskuteczniejszych europejskich funduszy Venture Capital, Eralybird, wyszedł z 50-krotnym zwrotem z inwestycji. Wysokie ryzyko nie oznacza oczywiście, że robienie dobrych inwestycji jest mocno utrudnione. Zarządzający funduszami muszą jednak pamiętać o tym, aby przed inwestycją odrobić pracę domową i dbać o dobro wszystkich podmiotów zaangażowanych w projekt. Inwestycje w perspektywiczne przedsiębiorstwa to dzisiaj najefektywniejsza forma lokowania wolnych aktywów, natomiast dla firm poszukujących kapitału to szansa szybkiego pozyskania środków na nieskrępowany i dynamiczny rozwój. 3 GUS, Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, Warszawa, 2011.

7 Analizy przedstawione przez czołowych graczy rynku doradczego pokazują ogólne tendencje rynkowe w regionie oraz panujące na nim nastroje, jednak w głównej mierze dotyczą dużych inwestycji i dużych funduszy Private Equity. Do zagospodarowania pozostaje jednak spory obszar tzw. inwestycji mniejszych, który nie jest w centrum zainteresowania dużych funduszy, a w którym wykazać się mogą swoją skutecznością działania krajowe fundusze z kapitalizacją od 1 mln zł do 50 mln zł. Na szczególną uwagę zasługują te obszary aktywności, które dotyczą projektów z zakresu biotechnologii, współpracy biznesu z nauką (komercjalizacja projektów naukowych), przemysłu i rozwiązań technologicznych, a także branży ICT w obrębie modelu B2B. Warto pokazać, więc jak kształtuję się polski rynek w obrębie tych właśnie obszarów, z jakimi wyzwaniami przychodzi się mierzyć nie tylko zaczynającym dopiero przedsiębiorcom/pomysłodawcom, ale i samym funduszom na poziomie: pozyskiwania projektów, konstruowania finansowania i zarządzania (w tym kapitałem ludzkim).

8 II. RYNEK PRIVATE EQUITY/VENTURE CAPITAL W EUROPIE ŚRODKOWO WSCHODNIEJ Małe i średnie przedsiębiorstwa mają coraz większe znaczenie w tworzeniu krajowego PKB. Swój rosnący udział mają w tej kwestii również inwestycje z sektora Private Equity. Według danych EVCA udział inwestycji PE jako odsetek PKB w całej Europie w latach notował tendencję spadkową od 0,552% na początku tego okresu do 0,089 %. W roku 2010 widoczny jest natomiast wzrost do 0,314 %. Analogicznie sytuacja wyglądała w Polsce - PE jako procent krajowego PKB wynosił odpowiednio 0,118 % w roku 2006, 0,141 % w 2007, 0,167 % w 2008, 0,089 % w 2009 i 0,192 % w Należy zauważyć, że Polska w tym względzie wyprzedziła w 2010 roku m.in. Niemcy, Danię, Czechy czy Portugalię i znalazła się powyżej średniej państw Europy Środkowo-Wschodniej (0,119 %). W czołówce znalazły się natomiast Szwecja (0,775 %), Wielka Brytania (0,750%), Norwegia (0,614 %) i nieco niżej Irlandia (0,5 %).

9 Według danych z EVCA w Europie Środkowo Wschodniej w 2010 roku na rynku Private Equity pozyskano 645 mln EURO, czyli 61 % więcej niż w roku wcześniejszym. W całej Europie został zanotowany wzrost na poziomie 13 %, co z kolei świadczy o dużej dynamice państw z regionu CEE. Głównym źródłem kapitału dla funduszy Europy Środkowo- Wschodniej pozostały agencje rządowe, które zwiększyły swoje zobowiązania o 170 % (376 mln EURO). Dane pokazują również, że 80 % środków pozyskanych w 2010 roku pochodziło z Europy.

10

11 Ponadto w Europie Środkowo-Wschodniej w roku 2010 nastąpił spadek inwestycji w stosunku do lat poprzednich, oraz odwrotny trend w stosunku do całej Europy (która w roku 2010 zanotowała wzrost aktywności inwestycyjnej o 80 %). Pomimo spadku aktywności inwestycyjnej w 2010 roku finansowanie PE otrzymało 30 % więcej firm (160) niż w roku wcześniejszym. 94 % łącznej wartości inwestycji PE w państwach Europy Środkowo-Wschodniej skoncentrowane było wokół Państw, takich jak m.in. Polska, Czechy, Rumunia, Ukraina, Bułgaria oraz Węgry. Polsce przypadło 657 mln EURO co stanowi ponad połowę środków zainwestowanych w sektorze państw CEE. Wzrost można zauważyć również według ilości spółek powstałych w Polsce. W 2010 miały miejsce 44 inwestycje czyli 76 % więcej niż w roku wcześniejszym.

12 Ponadto w 2010 we wskaźnikach dot. poszczególnych etapów rozwoju spółki zauważyć należy liczbę wartość starupów, która wzrosła o 13 %, znacznie podniosły się również kwota inwestycji w dalszych etapach rozwoju, wzrostu oraz refinansowania i wykupów. Według struktury branżowej w 2009 najwięcej środków pochłonęła branża life science (54,8%), przy czym w 2010 roku spadła już na siódmą pozycję ustępując miejsca m.in. dobrom i usługom konsumpcyjnym (41,9 % i 13,9 %) czy komunikacji (10,5 %). Również największym zainteresowaniem cieszyły się spółki z sektora dóbr konsumpcyjnych pod kątem ich ilości - 5 w 2009 roku i 11 w 2010 roku. Co ciekawe natomiast spadek zanotowała cała branża high-tech, gdzie na przestrzeni dwóch lat powstały zaledwie 4 z 69 przedsięwzięć.

13 Jakość projektów z roku na rok poprawia się. Jest to zasługa rosnącej zarówno po stronie inwestorów jak i projektodawców świadomości, o co w inwestycjach typu PE/VC tak naprawdę chodzi: czego mogą i powinni od siebie wzajemnie oczekiwać i wymagać, jakie mają prawa i obowiązki, na czym polega cały mechanizm inwestycyjny na poziomie zarządzania, prawa i finansów. Ostatnimi czasy dużo się mówi i pisze o tego typu inwestycjach, odbywają się liczne seminaria i konferencje, pojawiają się publikacje książkowe, nie tylko z uwagi na fakt wieszczonego drugiego dna kryzysu, ale tez po prostu w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku. Społeczeństwo chce się kształcić w tym zakresie. Dzięki temu, w porównaniu do lat wcześniejszych, znacznie sprawniej przebiegają negocjacje. Trzeba jednak pamiętać, że inwestycje PE/VC to inwestycje trudne. Statystyki pokazują, że średnio na 100 zgłoszonych do projektów, około 45 nich może być brana pod uwagę ponieważ na wstępie spełnia określone przez Fundusz kryteria; 10 z nich to projekty z autorami, których warto się spotkać i rozmawiać o zaangażowaniu kapitałowym, jednak finalnie, jak pokazuje praktyka, tylko 2 na 10 takie zaangażowanie otrzymują. Decyduje tutaj nie tylko pomysł, którego jakość jest bardzo ważna, ale też otoczenie rynkowe, panująca na nim sytuacja i co jest kluczowe, zespół.

14 Największym wyzwaniem w kontekście nie tylko nowo tworzonych spółek, które powstają w obrębie rynku PE/VC, ale i inwestorów PE/VC, którzy angażują swoje środki finansowe w innowacyjne projekty jest znalezienie dobrej kadry, w tym zarządzającej, która w pełni odpowiedzialnie podchodziłaby do powierzonego jej zadania budowania wartości spółki, po to aby wymierne korzyści z przedsięwzięcia mogli czerpać i projektodawcy, i inwestorzy. Jak pokazują statystyki/analizy, uruchomienie środków finansowych, wpompowanie ich w Spółkę, czy też tzw. bierne, tylko finansowe, angażowanie się w projekt, nie wystarczają by zapewnić sobie sukces. To dobra kadra jest sprawą podstawową; kadra potrafiąca wznieść dany biznes na wyższy poziom albo zdecydować, że nadeszła pora, aby trochę zwolnić czy nawet wycofać się, być może obniżyć swe zaangażowanie do minimalnego poziomu albo zatrzymać jedynie część danego biznesu, albo też przekazać go pod zarząd komuś innemu, kto lepiej rozwinie daną działalność to klucz do sukcesu. O ile sytuacja z pozyskiwaniem projektów z branży ICT jest względnie dobra, o tyle trudno pozyskuje się projekty technologiczne i biotechnologiczne. Według PMR, w latach ( ), mimo gorszej sytuacji gospodarczej, przychody polskich firm biotechnologicznych rosły o kilka procent rocznie, natomiast za rok 2011 przewidywano wzrost sprzedaży prawie 30%. Taki skokowy wzrost to efekt rozwoju innowacyjnych przedsięwzięć jeszcze kilka lat temu znajdujących się na początkowym etapie i jeszcze nie przynoszących przychodów. Jak wszędzie na świecie, decydującą rolę w rozwoju innowacyjnych technologii odgrywa dostęp do finansowania podwyższonego ryzyka, czyli finansowania w ramach inwestycji typu Venture Capital. W obrębie zainteresowania Funduszy są małe firmy rozpoczynające działalność w tej właśnie branży. Cenni są tez naukowcy z ideą i pomysłem, którzy myślą o wyjściu z uczelni, chcą założyć własne firmy, nie mając jednocześnie kapitału oraz zaplecza badawczego. Na poziomie akademickim tkwi tutaj bez wątpienia ogromny potencjał, przy czym, należy zaznaczyć, że w większości akademickie projekty są niezorganizowane pod względem właśnie biznesowym. Są one świetnie prowadzone na poziomie naukowym, natomiast nie na poziomie komercjalizacji. Przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny jest młody. Walka na tym rynku jest duża, a wiele z młodych firm, nie ma kompetencji by poukładać dany projekt od strony biznesowej, zwłaszcza na jego wstępnym, jeszcze akademickim etapie. To rola dla Funduszu. Działając na wczesnym etapie rozwoju firmy, Fundusz pomaga ułożyć projekty w sposób przekładalny na język biznesu. W ten sposób firmy te mogą pokazać się jako podmioty ze sprawnie działającym zarządem i biznesplanem. Rolą naukowców w projektach tego typu jest dbałość o stronę merytoryczną, o jakość, Funduszy VC jest dbałość o stronę operacyjna, o biznes. Inwestycja w tego typu projekty to 5-9 letni horyzont czasowy i duże ryzyko, choć koszty w skali globalnej nie aż tak przerażające. Generalnie, duże fundusze, które działają na rynku nie są zainteresowane tak małymi inwestycjami. Inwestycje seedowe i start-up są poza ich dolną granica inwestowania. Także dostępność funduszy unijnych w Polsce pozwoliła na wsparcie rozwoju firm zainteresowanych ryzykownymi przedsięwzięciami w sektorze biotechnologicznym. Najważniejszym z nich jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Dzięki właściwemu wykorzystaniu środków unijnych firmom działającym w Polsce jest obecnie łatwiej sfinansować inwestycje w badania oraz wdrożenia innowacyjnych technologii.

15 Jak wynika z informacji Ministerstwa Gospodarki, w latach firmy oraz instytuty naukowe z sektora medycznego, farmaceutycznego i biotechnologicznego będą z pomocą środków unijnych realizowały projekty o łącznej wartości około 662 milionów złotych (Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka), z czego około 120 milionów złotych zostanie przeznaczonych na projekty związane z sektorem urządzeń i technologii medycznych oraz suplementów diety. Zdecydowana większość pozostałych środków jest bezpośrednio lub pośrednio związana z sektorem biotechnologii w medycynie i farmacji w Polsce.. Fakt, iż polski sektor life science dopiero zaczyna się intensywnie rozwijać, najlepiej widać analizując liczbę nowych innowacyjnych przedsięwzięć, szczególnie z sektora biotechnologicznego powiązanego z przemysłem farmaceutycznym. Warto zwrócić uwagę na innowacyjne projekty prowadzone przez takie firmy jak: Celther (terapia komórkowa z zastosowaniem komórek macierzystych), Celon Pharma (terapie oparte na sirna), Mabion (terapie oparte na humanizowanych przeciwciałach monoklonalnych), Euroimplant (inżynieria tkankowa i medycyna regeneracyjna) oraz Biocontract (innowacyjne szczepionki przeciw nowotworom skóry i nerki). Dużo gorzej wygląda natomiast sytuacja z projektami technologicznymi. Nie ma na rynku zbyt wielu firm, które powstały w wyniku mariażu nauki i biznesu. Warto na pewno tutaj wymienić Optopol Technology, Euroimplant, Mobion czy Navi Expert. Wciąż brakuje dobrze przygotowanych projektów pochodzących z uczelni o profilu technicznym w fazie start-up, które mogą zainteresować inwestora. Za powody można uznać: brak wystarczającej wiedzy i motywacji naukowców do przedstawienia swoich wynalazków jako projektu biznesowego oraz problemy wynikające z niejasności prawnych i administracyjnych na linii rozliczenia inwestor, uczelnia, pomysłodawca. Rozwiązaniem wydają się umowy licencyjne, jednak droga do usystematyzowania całości wydaje się długa.

16 III. JAKI BYŁ ROK 2011? Najnowsze dane udostępnione przez EVCA, które uwzględniają trzy kwartały 2011 roku mówią, że poziom pozyskiwania kapitału w IIIQ 2011 roku ustabilizował się, jednak pozostał wyższy niż w analogicznych kwartałach lat Kwota inwestycji wzrosła względem IIQ2011 o 13% a inwestycje przez transakcje wykupu wzrosły o 22% od IQ 2011roku do 9,7 bn Euro.

17 Inwestycje typu Venture Capital zmalały o 11% do 661m Euro.

18 Z kolei dezinwestycje wzrosły o 53% względem IIQ2011r. Odsprzedaż innym firmom PE wzrosła o 72%. Rynek Venture Capital rozwija się w Polsce nieprzerwanie od 1990 roku. Jego początki to Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości z kapitalizacją 240 mln $, Duński Fundusz dla Europy Centralnej i Wschodniej mający za pomocą kapitałów rządowych wspierać inwestycje w Polsce, kapitałowo wspierane przez Francuzów TISE (Towarzystwo Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych), czy Caresbac-Polska utworzone przez Care Small Business Assistance Corporation (USA) Fundusz Współpracy, Fundację na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR). Wraz z umacnianiem się w świecie wiarygodności Polski, pod względem politycznym i gospodarczym, zaczęły pojawiać się na terenie kraju duże fundusze komercyjne: Poland Partners (65 mln $), Pionieer Poland Fund (40 mln $), Poland Investemnt Fund, Renaissance Capital, White Eagle Industries oraz Poland Growth Fund. Pomogło w tym także powołanie Polskiego Prywatnego Funduszu Kapitałowego I i II (wielkości 151 mln$). Jak czytamy w przygotowanym przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy jeszcze w 2005 roku raporcie nt. VC szansa dla przedsiębiorczości, w połowie lat 90. według danych EVCA działalność inwestycyjną w Polsce prowadziło już 12 firm zarządzających łączną kwotą kapitału w granicach 660 mln $. Do największych udziałowców 24 funduszy należał Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa oraz zagraniczne fundusze emerytalne. Na ten okres przypada także początek budowy bankowego segmentu rynku Private Equity, do którego weszły Central Poland Fund, PBG-

19 Fundusz Inwestycyjny, Wschodnie Towarzystwo Inwestycyjne, Pomorski Fundusz Kapitałowy a także Pierwszy Polski Fundusz Rozwoju, PBK-Inwestycje, Hals. Na polskim rynku najaktywniejsze były i są fundusze Private Equity, inwestujące w dojrzałe, rozwinięte przedsiębiorstwa. Jednak Polski rynek jest wciąż bardzo młody. Doświadczenie dojrzałych rynków VC Europy Zachodniej, a także najbardziej zaawansowanego rynku amerykańskiego wskazują kierunek, w którym powinien zmierzać także rynek polski. W USA transakcje we wstępnej fazie rozwoju przedsiębiorstwa, stanowiły ponad 37,2 proc. liczby wszystkich transakcji zawartych w 2010 r. przez fundusze VC, reprezentujące jednocześnie 22,7 proc. udziałów w ogólnej wartości inwestycji VC. Dane na temat polskiego rynku inwestycji kapitału podwyższonego ryzyka za 2010 rok mówią, że fundusze działające w Polsce zainwestowały w tym okresie ponad 483 mln euro, z czego 23% tej kwoty stanowiły inwestycje we wczesne etapy rozwoju spółek. Mówi się o zwiększeniu tej dynamiki chociażby z powodu sprzyjających warunków dla rozwoju mniejszych funduszy PE/VC, często o zasięgu regionalnym, których aktywność mogłaby się przyczynić do zwiększenia inwestycji szczególnie w małe przedsiębiorstwa znajdujące się we wczesnych fazach rozwoju. W chwili obecnej funkcjonuje ponad 45 inkubatorów mających do zainwestowania 300 mln zł, 12 sieci aniołów biznesu, ponad 14 Funduszy dofinasowanych przez FKF nie mówiąc już o ponad 50 funduszach venture capital o zróżnicowanej kapitalizacji dysponujących środkami zebranymi wyłącznie od inwestorów indywidualnych. Ostatnie lata to dążenie do wspierania tworzenia funduszy VC, które będą inwestowały i rozwijały mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa, szczególnie firmy innowacyjne lub spółki znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju. Do tej pory segment małych i średnich przedsiębiorstw był omijany przez fundusze PE/VC ze względu na wysokie koszty przygotowania takich inwestycji w stosunku do ich wielkości oraz na wysokie ryzyko inwestycyjne tego rodzaju projektów. Rynek Venture Capital pozostawał dość długo w cieniu sektora bankowego i giełdy. Obecnie sytuacja ulega zmianie; m.in. z uwagi na fakt kolejnej fali kryzysu, o rynku tym mówi się i pisze częściej. Mimo, że jest on relatywnie małym elementem sektora finansowego to jest on ważny, bo współtworzy pewien łańcuch wzajemnych zależności. W obecnej sytuacji rynkowej i gospodarczej, fundusze Venture Capital mają dużą szansę rozwoju. Zważając na fakt osłabienia gospodarczego oraz idącym za tym zamrożeniem akcji kredytowych w bankach, wymienione fundusze stanowią dla spółek istotne źródło pozyskania kapitału na dalszą działalność i rozwój. Ponadto obecność inwestora Venture Capital w akcjonariacie spółki jest również ważnym argumentem dla banku, do którego firma przychodzi z wnioskiem o kredyt. Praktyka pokazuje, że niejednokrotnie to właśnie fundusze VC pozyskują linie kredytowe dla swoich spółek portfelowych. Według badania przeprowadzonego przez European Private Equity and Venture Capital Association (EVCA), inwestycje funduszy Private Equity/Venture Capital (PE/VC) w Polsce dynamicznie wzrastają. W latach ich wartość zwiększyła się z 303 mln EUR do 784 mln EUR. Pomimo kryzysu, jaki nawiedził światową gospodarkę, w najbliższych latach rynek inwestycji PE/VC jawi się jako bardzo perspektywiczny zarówno ze względu na oczekiwane wysokie

20 stopy zwrotu z inwestycji, jak również ze względu na dużą ilość podmiotów, które będą chciały pozyskać kapitał na rozwój swojej działalności. Ożywienie na giełdach oraz zwiększona dostępność zadłużenia wpłynęły pozytywnie na nastroje. Ekonomiści są przekonani o istnieniu efektu konwergencji, zgodnie z którym, w średnim okresie kraje Europy Środkowej powinny rozwijać się szybciej niż kraje w Europie Zachodniej (Źródło: Badanie firmy doradczej Deloitte Central Europe Private Equity Confidence Survey, 2010). Po długim okresie dekoniunktury wiele firm utraciło płynność finansową i było zmuszonych do odsprzedawania części bądź całych dywizji prywatnym inwestorom. W przypadku dużych przedsiębiorstw, restrukturyzacja polegała wręcz na odsprzedaży całych, podległych spółek córek, a w ostateczności prowadziła do postawienia się w stan upadłości. Fundusze VC, dysponujące znacznym kapitałem, przyciągają uwagę firm, których strategia działania zakłada agresywne podbicie rynku, poprzez kosztowne akwizycje. Taki model działania, choć pracochłonny i drogi, może pomóc w uzyskaniu znaczącej przewagi konkurencyjnej. Ponadto dzięki obecności inwestora VC, spółka zyskuje w oczach kredytodawców, ponieważ jest postrzegana, jako bardziej stabilna i wiarygodna. Dodatkowo powoli kończą się w niektórych działaniach środki przyznane z funduszy unijnych na rozwój innowacji. Widoczne jest to między innymi w zaostrzaniu kryteriów przyznawania dotacji. Młodzi przedsiębiorcy, którzy mają dobry pomysł oraz chęć jego realizacji, mogą nie otrzymać wsparcia z przyczyn formalnych. Jedną z szans na pozyskanie środków niezbędnych do urzeczywistnienia swoich koncepcji biznesowych są grupy kapitałowe, mające w swojej ofercie fundusze specjalizujące się w inwestycjach typu PE/VC oraz współpracujące z akceleratorami biznesu. Okresy koniunktury i dekoniunktury pojawiają się cyklicznie. Paradoksalnie, właśnie na okresy dekoniunktury, które często na wprost zmuszają do zmiany sposobu myślenia o biznesie, jego elementach przewagi konkurencyjnej czy barierach wejścia i wyjścia z inwestycji, przypada najlepszy czas na budowanie nowych firm i inwestycje VC. Dotyczy to także jak najbardziej Polski. Warto inwestować, nie tylko w dobie kryzysu, w spółki z tzw. obszaru dóbr pierwszej potrzeby, które obejmują sektor opieki zdrowotnej, branży FMCG, przemysłu spożywczego czy energetyki ponieważ niezależnie od tego czy mamy koniunkturę czy dekoniunkturę zawsze będzie zapotrzebowanie na tego typu usługi czy towary. W okresie dekoniunktury, rośnie atrakcyjność współpracy z funduszami PE/VC z uwagi na ich ofertę łączącą dostęp do kapitału i kompetencje zespołów zarządzających. Jak pokazują statystyki jedne z najlepszych wyników osiągały te fundusze, które budowały swe portfele właśnie w okresie bessy. Polska jest, i będzie pomimo pojawiających się na rynku negatywnych głosów, największym obszarem inwestycji tego typu w regionie Europy Środkowo Wschodniej. Jak podaje EVCA, rok rocznie ponad połowa środków zainwestowanych w regionie, trafia właśnie do Polski.

21 IV. ZNACZENIE INWESTYCJI PRIVATE EQUITY / VENTURE CAPITAL DLA POLSKIEGO SEKTORA MSP Działania na rzecz rozwoju młodych przedsiębiorstw w Polsce od 2004 roku prowadzone są głownie w ramach polityki spójności Unii Europejskiej. W przypadku Polski, nadrzędnym celem polityki państwa jest wzrost konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki, m.in. poprzez tworzenie stabilnych podstaw makroekonomicznych gospodarki, kształtowanie warunków pobudzających przedsiębiorczość, rozwój instrumentów ułatwiających finansowanie firm, szczególnie przedsiębiorstw rozpoczynających działalność oraz wspieranie sektora usług. Działania te w większości są skierowane do mikro, małych i średnich firm. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP 2011 W Polsce Małe i Średnie Przedsiębiorstwa stanowią 99,8% całkowitej liczby przedsiębiorstw, z czego 95,8% to mikroprzedsiębiorstwa. MSP tworzą 48,4% PKB, z czego jedną trzecią tworzą mikroprzedsiębiorstwa. MSP to także miejsca pracy - w mikrofirmach zatrudnionych jest 39,2% ogółu osób pracujących w firmach 4. Dane te wskazują jak ważny dla rozwoju polskiej gospodarki jest rozwój sektora MSP. Nowe przedsiębiorstwa wpływają bowiem na konkurencyjność i wzrost innowacyjności polskiej gospodarki. Jednak jak wskazuje przygotowany przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego Raport o stanie sektora MSP w Polsce Małe i Średnie Przedsiębiorstwa natrafiają na bariery, które obniżają ich szanse na rynku. Szczególnie w czasach spowolnienia gospodarczego. Głównym problemem, jaki napotykają MSP jest brak dostępu do wystarczającego kapitału. Na bariery natrafiają przede wszystkim firmy o dużym potencjale rozwoju. Plany i strategie rozwoju MSP, które oferują innowacyjne rozwiązania są bowiem bardziej ryzykowne i nieprzewidywalne, niż ma to miejsce przy standardowych modelach biznesowych. Rozwojowi nowych firm w Polsce sprzyja członkostwo w Unii Europejskiej, której polityka jest nakierowana na wsparcie rozwoju przedsiębiorstw 5. Sprzyjają też - szczególnie firmom innowacyjnym, o wysokim potencjale, tworzącym nowe technologie - fundusze typu Venture Capital oferując nowo powstałym przedsiębiorstwom kompleksowe wsparcie między innymi kapitałowe i przekazując know-how. Ten ostatni element w świetle poniższych danych wydaję się być niezwykle istotny. Oprócz problemu z dostępem do finansowania działalności pojawiają się bariery wynikające z braku wiedzy i doświadczenia w prowadzeniu własnej firmy. Młodzi przedsiębiorcy nie widzą potrzeby budowania strategii funkcjonowania firmy, nie potrafią działać w sytuacjach kryzysowych. Szerszych informacji na temat podejścia przedsiębiorców do prowadzenia działalności dostarcza badanie przeprowadzone przez PARP w raporcie o stanie MSP w Polsce. Autorzy raportu sprawdzili podejście polskich przedsiębiorców z sektora MSP do takich kwestii, jak analiza przedsiębiorstwa i budowa strategii, podejście do konkurencji, sytuacji kryzysowych, korzystania z doradztwa instytucji zewnętrznych czy wprowadzania innowacji. Wyniki badań są średnio zadawalające, świadczą bowiem o niewystarczającej wiedzy lub świadomości 4 Dane GUS Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP 2011

22 młodych przedsiębiorców o podstawowych mechanizmach i czynnikach funkcjonowania współczesnej, konkurencyjnej firmy. Badając podejście MSP do kwestii budowania strategii autorzy raportu zauważyli, że w większości przedsiębiorstw sposób działania, w tym strategia funkcjonowania firmy jest wynikiem intuicyjnych działań w reakcji na pojawiające się bodźce, a bardzo rzadko jest ona wiadomym wyborem. Jest to ważne przy określeniu powodzenia działalności firmy na rynku. Wykres pierwszy pokazuje czynniki wpływające na podjęcie decyzji o rozpoczęciu własnej działalności. Zdecydowanie najczęściej motywem były chęć samorealizacji lub dostrzeżona okazja. Znacznie rzadziej motywacją była konieczność znalezienia zajęcia z powodu utraty pracy, przejęcie rodzinnej działalności czy przypadkowa decyzja. Z pewnością natomiast polskie MSP nie powstają pod wpływem sugestii otoczenia. Mogłoby to świadczyć o przedsiębiorczości Polaków oraz przemyślanej decyzji o rozpoczęciu własnej działalności. Niepokojąca natomiast jest pewna dająca się zauważyć tendencja do bagatelizowania tematu przygotowania kompleksowej analizy podstawowych czynników rozpoczynania działalności, tj. kosztów, korzyści, szans i zagrożeń. Co czwarta firma w ogóle nie wykonuje takiej analizy, a blisko ¾ firm wykonuje analizy samodzielnie co często nie daje szerszej perspektywy. Zaledwie 0,8 % firm zleca wykonanie analizy wyspecjalizowanym firmom zewnętrznym. Według ekspertów PARP istotna jest tu skala prowadzonej działalności niewielcy przedsiębiorcy na ogół nie planują i nie działają perspektywicznie, lecz dostosowują się do zastanych warunków i zajmują występującą na rynku niszę.

23 Wykonanie analizy wydaję się więc być dla przedsiębiorców pewną kwestią kłopotliwą podobnie jak zbudowanie i spisanie kompleksowej strategii działania firmy. Przedsiębiorcy nie dostrzegają zależności pomiędzy posiadaniem dokumentu strategicznego, a budowaniem konkurencyjności firmy. Ponadto co czwarty przedsiębiorca wręcz neguje możliwość zwiększania szans na podniesienie konkurencyjności firmy poprzez określenie strategii jej działania. Wynika to być może z niewiedzy czym jest owa strategia funkcjonowania firmy na rynku. Co piąty badany nie zna jej podstawowych założeń, a pozostała grupa wskazywała głównie na zwiększanie oferty i jakości oferowanych produktów/usług.

24 Ponadto jak już zauważono wcześniej, przedsiębiorcy z sektora MSP niechętnie korzystają z pomocy zewnętrznych instytucji wspierających i doradców. Zdecydowana większość nie widzi więc potrzeby skorzystania z zewnętrznej pomocy również przy budowaniu strategii firmy. Jedynie co czwarty widzi taką potrzebę przy budowaniu bazy klientów i co piąty przy przygotowaniu analizy mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń. Rzadko też przedsiębiorcy oczekują wsparcia przy poszukiwaniu źródeł finansowania mimo iż najczęściej wskazywaną potrzebą przy realizacji strategii firmy jest właśnie dostęp do kapitału zewnętrznego. Brak zaufania do instytucji zewnętrznych wynikać może z niewiedzy nt. ich istnienia i kompetencji. Ponad połowa nie potrafi wskazać instytucji, która mogłaby zrealizować potrzeby związane z budową strategii, a wśród wymienianych znajdują się ośrodki szkoleniowo-doradcze (11,4%), instytucje rządowe i samorządowe (10%) oraz agencje rozwoju regionalnego i lokalnego (7,3%). Brak strategii ujawnia się najlepiej w sytuacji pojawienia się bezpośredniej, silnej konkurencji. Zaletą mikroprzedsiębiorstw jest niewątpliwie ich elastyczność mogą mocniej grać ceną czy wydatkami. Częściej też dostosowują się do potrzeb odbiorców realizując zlecenia tzw. szyte na miarę, co w przypadku dużych firm mogłoby być bardziej skomplikowane. Jednak brak przemyślanej strategii działań ukierunkowanych na konkurencję może przynieść duże straty, czy doprowadzić wręcz do zaprzestania dalszej działalności. Badanie podejścia do kwestii strategii firmy świadczy według autorów raportu o wciąż niewystarczającej wiedzy w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem. Większość mikrofirm biorących udział w badaniu deklaruje (83,4%), że obecny model prowadzenia firmy jest docelowy. Według blisko połowy respondentów (46%) obecna forma działalności jest najkorzystniejszą strategią działania. Takie skupienie na bieżącej działalności i nie myślenie perspektywiczne może zagrażać rozwojowi firmy, a nawet prowadzić do upadłości.

25 Problemem dla MSP są również sytuacje kryzysowe. Jak pokazuje poniższy wykres często nie są oni przygotowani do sytuacji kryzysowych. Większość podejmowanych działań ma charakter pasywny co czwarty przedsiębiorca nie podejmuje żadnych działań, a 16 % w ogóle nie potrafi określić jakie działania podjąć. Wśród rozwiązań najczęściej wybieranych jest minimalizowanie przedsiębiorcy zmniejszają ceny, wydatki inwestycyjne, czy poziom zatrudnienia. Wybieranym rozwiązaniem są również zintensyfikowane próby pozyskiwania nowych odbiorców. Również aspekt współpracy z innymi podmiotami pozostawia wiele do życzenia. Blisko połowa mikroprzedsiębiorstw w ogóle nie podejmuje współpracy. Jest co prawda zapotrzebowanie na podnoszenie kwalifikacji pracowników i tym samym zwiększanie potencjału, czy współpracę dla pozyskania kapitału. Rzadko natomiast korzysta się z pomocy np. ośrodków szkoleniowo doradczych.

26 Nieco lepiej wypada w badaniu PARP wprowadzanie przez MSP działalności inwestycyjnej. Co prawda zaledwie 0,9% badanych deklaruje, że celem wprowadzenia działań inwestycyjnych jest wytworzenie oryginalnego produktu, to jednak inwestycje są realizowane - większość (36,8%) jest wprowadzanych na udoskonalanie produktów i usług.

27 Biorąc pod uwagę powyższe podejście MSP do kluczowych elementów rozwoju firmy nieocenionymi mogą być wiedza i doświadczenie funduszy Venture Capital. Tworzące je osoby rozumieją jak ważne dla prawidłowego i długookresowego działania firmy jest zbudowanie kompleksowej strategii opartej na dokładnym przeanalizowaniu mocnych i słabych stron, a także otoczenia. Ponadto eksperci pozwolą zniwelować zagrożenie sytuacją kryzysową, przewidzieć ją lub wprowadzić odpowiednie działania wyjścia jeżeli ta sytuacja w firmie już zaistnieje. Fundusze mają również szerszy ogląd na działalność innowacyjną. Znajomość branży oraz trendów w znacznym stopniu wpływają na trwały i długookresowy rozwój przedsiębiorstwa. Reasumując wśród korzyści jakie generuje wsparcie rozwoju nowego przedsiębiorstwa przez fundusze typu Venture Capital wymienić można: - długoterminowy charakter inwestycji, który pozwala skupić się na poprawieniu pozycji przedsiębiorstwa w długim okresie czasu. Fundusz staje się partnerem w celu wspólnego zbudowania efektywnego przedsiębiorstwa zdolnego do długookresowego generowania zysków większych niż inne firmy działające w tym samym sektorze; - dostęp do kapitału, - pomoc ze strony funduszu i inwestora w tworzeniu strategii rozwoju spółki, - pozyskanie przez spółkę know-how z zakresu zarządzania, - pozyskanie sieci kontaktów biznesowych,

28 - większy dostęp do nowoczesnych technologii, - dostęp do wiedzy eksperckiej i branżowej, a także zaplecza naukowo-badawczego. Warto w tym miejscu zauważyć jeszcze rolę jaką we współpracy przedsiębiorców z funduszami typu Venture Capital odgrywa kryzys i związany z nim brak stabilności finansowej. Kryzys dotyka przede wszystkim małych spółek, a także innowacyjnych i niesprawdzonych pomysłów, zwiększając nieprzewidywalność wyników spółek, a tym samym utrudniając dostęp do kapitału. Kryzys w pewien sposób zwiększa jednak wśród przedsiębiorców atrakcyjność współpracy z funduszami Venture Capital / Private Equity ze względu na ich kompleksową ofertę (kapitał + mentoring) oraz długookresowe wsparcie. Wpływ kryzysu na rozwój sektora MSP jest zauważalny w wielu unijnych dokumentach strategicznych. Komisja Europejska wspólnie z przedsiębiorcami i instytucjami finansowymi poszukuje dróg wsparcia oraz kapitału dla małych i średnich firm. W następstwie kryzysu finansowego i gospodarczego dostęp do finansowania dla przedsiębiorstw pozostaje poważnym wyzwaniem, szczególnie dla MŚP. Dostępność kredytów nadal nie powróciła do normy, a rynki finansowe nadal boją się ryzyka. Komisja Europejska ustanowiła wraz z instytucjami finansowymi i przedstawicielami przedsiębiorstw Forum Finansowe MŚP w celu oceny i propagowania najlepszych praktyk i znalezienia nowych innowacyjnych rozwiązań, aby zapewnić dostęp do finansowania przedsiębiorstw, przede wszystkim MŚP. Modernizacja europejskiej bazy przemysłowej i infrastruktury, na której się ona opiera, będzie wymagać znacznych nowych inwestycji, a co za tym idzie więcej kapitału prywatnego na inwestycje produkcyjne, w szczególności poprzez rynki kapitału podwyższonego ryzyka. Dotyczy to szczególnie finansowania nowych przedsiębiorstw, dynamicznie rosnących firm, badań, rozwoju i innowacji, które często nie mogą być finansowane z rachunku przepływów pieniężnych. Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji. Konkurencyjność i zrównoważony rozwój na pierwszym planie Według analityka SATUS Grzegorza Banasia kryzys ma przede wszystkim silny aspekt psychologiczny to kryzys zaufania.

29 Inwestorzy tak jak wszyscy inni ludzie skłonni są do wycofywania się na pozycje defensywne, aby minimalizować ekspozycję na ryzyko. Widoczne jest to na przekroju całej gospodarki, wystarczy spojrzeć na notowania warszawskiej GPW. Od sierpnia bardzo przecenione zostały znacznie nawet bardzo defensywne wydawałoby się spółki jak chociażby Tauron PE czy JSW. Na rynku NewConnect sytuacja również nie była ciekawa. Przezwyciężenia pewnego uwarunkowania psychicznego wymaga przekonanie samego siebie do faktu, że to właśnie kryzys jest czasem, kiedy warto inwestować, bo w dołku kupuje się znacznie taniej. Sektor, w którym działa Venture Capital jest o tyle bardziej odporny na kryzys, że tutaj zależność od całej gospodarki w większym stopniu ujawnia się przy okazji wyjścia. Cała aktywność spółki jest w pewnym stopniu zależna od ogólnej sytuacji ekonomicznej, jednak spółki o niewielkiej, elastycznej strukturze z niezbyt rozbudowaną strukturą kosztów stałych są w stanie dużo lepiej odnaleźć się w niesprzyjających okolicznościach. Sytuacja kryzysowa ma także pozytywny wpływ w czasie mniejszej dostępności alternatywnych źródeł finansowania fundusze Venture mają możliwość zainwestowania tych samych pieniędzy w większą ilość przedsięwzięć, ze względu na to, że pomysłodawcy są zmuszeni niżej wyceniać swoje start-up y. Pozwala to na większą dywersyfikację portfela, co zwiększa jego bezpieczeństwo, a dodatkowo taki portfel ma szansę rosnąć szybciej w czasie wzrostu gospodarczego niż taki budowany podczas górki cenowej. Grzegorz Banaś, Analityk ds. Monitoringu SATUS Venture Sp. z.o.o.

30 V. OBSZAR I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ I SUKCES SPÓŁEK Z SEKTORA MSP W KONTEKŚCIE INWESTYCJI PRIVATE EQUITY/VENTURE CAPITAL W Polsce dzięki wsparciu z budżetu unijnego polepszyły się warunki życia i inwestycji, a także rozwoju firm z sektora MSP. Globalny kryzys spowolnił jednak gospodarczy rozwój kraju. Mimo to w latach Polska rozwijała się znacznie szybciej niż inne kraje Unii Europejskiej. Istnieje wiele istotnych luk na rynku. Na etapie transferu technologii i rozpoczynania działalności nowe przedsiębiorstwa stają w obliczu doliny śmierci, gdzie kończą się publiczne granty na badania, a pozyskanie funduszy prywatnych jest niemożliwe. Wsparcie ze środków publicznych, które ma na celu przyciągnięcie prywatnych funduszy na opracowanie produktu i rozpoczęcie działalności oraz wypełnienie tej luki, jest w chwili obecnej zbyt rozdrobnione i sporadyczne lub zarządzane w nieprofesjonalny sposób. Projekt przewodni strategii Europa Unia innowacji Początkowa faza prowadzenia działalności gospodarczej to moment, w którym decydujące znaczenie dla dalszego powodzenia firmy mają: predyspozycje osobowościowe i kompetencje przedsiębiorcy oraz funkcjonowanie otoczenia finansowego i instytucjonalnego firmy. Analizując czynniki wpływające na rozwój firm, również tych nowopowstałych, dokonać można podziału na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.

31 Badania przeprowadzone przez PARP wskazują główne trudności, na jakie napotykają przedsiębiorcy podczas prowadzenia działalności gospodarczej: zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy, problemy ze zdobywaniem nowych klientów, skomplikowane formalności finansowe, zbyt zawiłe procedury, czasochłonne formalności dotyczące, m.in. wydawania pozwoleń bądź licencji, a także zmienność prawa pracy. W zakresie kłopotów w dostępie do kapitału przedsiębiorcy za najistotniejsze uznali niemożność sprostania wysokim zabezpieczeniom. Zauważalna różnica w barierach prowadzenia działalności gospodarczej, wskazywanych przez kobiety i mężczyzn, dotyczy uwarunkowań życia rodzinnego i obowiązków opiekuńczych wobec małych dzieci.

32 Czynniki wewnętrzne Postawy pro przedsiębiorcze w społeczeństwie - Polacy mniej chętnie zakładają własną firmę w stosunku do obywateli innych państw UE oraz stosunkowo rzadko decydują się na podejmowanie działalności innowacyjnej w firmach, w których pracują, lub którymi zarządzają. Czynniki ekonomiczne, społeczne i kulturowe, w tym postawy i wzorce zachowań. Wiedza i umiejętności. Poziom wiedzy kadry zarządzającej, jak i całego personelu ma znaczący funkcjonowanie firmy. Szczególnie w trudnych czasach kryzysu umiejętność poruszania się wśród wciąż nowopostających rozwiązań technologicznych i organizacyjnych ma duże znaczenie. Doskonała znajomość nie tylko swojej branży ale i otoczenia, czynników determinujących rozwój firmy oraz gospodarki ułatwiają podejmowanie różnych decyzji, negocjację z partnerami, nawiązywanie intratnych kontaktów. Jednym słowem wiedza jest ważna. Tymczasem, jak wynika z raportu PARP o stanie sektora MSP w Polsce Ponad połowa firm nie podnosi kwalifikacji ani swoich pracowników szeregowych ani pracowników na stanowiskach kierowniczych. Zarządzający nie nadają potrzeb szkoleniowych wśród swoich pracowników. Badania PARP pokazują również że co mimo iż co piąty pracownik dokształca się to jednak wskaźnik uczenia się przez całe życie spada. Zarządzanie strategiczne, ten czynnik został już szerzej omówiony w punkcie Znaczenie inwestycji Private Equity / Venture Capital dla polskiego sektora MSP, warto jednak dodać że firmy niechętnie decydują się na znaczące zwiększanie zatrudnienia, duże wydatki inwestycyjne czy istotne zwiększenie zadłużenia. Głównym celem przedsiębiorstw często

33 jest zapewnienie bezpieczeństwa i stabilizacji na znanym sobie i pewnym rynku a nie dynamiczny rozwój. Czynniki zewnętrzne Bariery prawne i obciążenia administracyjne, w Polsce rozpoczęcie działalności gospodarczej wciąż jest trudniejsze niż w Unii Europejskiej - zajmuje średnio dwukrotnie więcej czasu i kosztuje trzy razy więcej niż w UE. Pilnej zmiany wymagają kwestie związane z przeniesieniem własności oraz systemem administracji podatkowej. Jak pokazują dane PARP 66% mężczyzn oraz 77% kobiet pracujących w firmach bądź instytucjach nie decyduje się na założenie działalności gospodarczej ze względu na zbyt wiele barier biurokratycznych do pokonania. Dlatego niezwykle ważne jest uproszczenia procesów związanych z rejestracją i dalszym prowadzeniem przedsiębiorstw.

34 Ograniczony dostęp do kapitału W raporcie o stanie sektora MSP w Polsce młodzi przedsiębiorcy, jako największe trudności w prowadzeniu firmy wskazują zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy oraz zdobywanie nowych klientów, dopiero na czwartym z kolei miejscu znalazła się pozycja wskazująca jako barierę dostęp do kapitału finansującego rozwój firmy. Wymienić można trzy główne źródła kapitału: Dotacje unijne w przeważającej większości konieczność posiadania własnego kapitału, którego część może zostać zwrócona, są one ściśle sformalizowane. Kredyty Bankowe nieosiągalne na wczesnych etapach rozwoju, Inwestycje Kapitałowe brak kosztu bieżącego, oddanie części przyszłych zysków Niewystarczający dostęp do kapitału wynika z: ograniczonych zasobów własnych osób rozpoczynających działalność gospodarczą i młodych przedsiębiorców, utrudnionego dostępu młodych firm do finansowania zewnętrznego, wysokich wymagań formalnych stosowanych przez instytucje finansowe, w tym banki, niskiej zdolności kredytowej początkujących przedsiębiorców, niechęci do ryzyka związanego z zaciągnięciem zobowiązania. Według Raportu o stanie MSP w Polsce utrudnione finansowanie ze środków zewnętrznych negatywnie wpływa na realizację kosztownych projektów inwestycyjnych, w szczególności

35 badawczo rozwojowych i innowacyjnych. Trzech na czterech przedsiębiorców opiera swoją działalność tylko na środkach własnych, sięgając po kredyt tylko w sytuacjach szczególnych jak np. poważne problemy firmy. Należy również zauważyć, że problemy związane z finansowaniem dotykają przede wszystkim przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność oraz funkcjonujące na rynku krócej niż 2 lata, problemem w uzyskaniu kredytu bywa również brak wkładu własnego. Powodami owych problemów są brak znajomości mechanizmów wspierania finansowania tego typu podmiotów przez komercyjne instytucje finansowe oraz brak motywacji do korzystania z tych instrumentów. Kwestia finansowania sektora MSP poruszona została również w arkuszu SBA, gdzie wykazano że w zakresie dostępu do źródeł finansowania Polska osiąga wyniki podobne do średnich wyników Unii Europejskiej. W Polsce rynek kapitału podwyższonego ryzyka nie jest jeszcze rozwinięty, co wpływa na dostępność kapitału podwyższonego ryzyka dla bardzo innowacyjnych przedsiębiorstw znajdujących się na początkowych etapach rozwoju- blisko 1/3 właścicieli MSP zauważyła utrudnione warunki otrzymania kredytu, przy czym w 2009 roku kredytu nie otrzymał co czwarty przedsiębiorca. Są to dane porównywalne do unijnych. Należy jednak zauważyć, że wskaźniki działalności kredytowej zmieniają się w Polsce niemal równomiernie z UE. Określenie i znajomość czynników wpływających na rozwój firmy, a także pojawiających się na drodze rozwoju barier jest niezwykle istotne szczególnie dla nowopowstających przedsiębiorstw. Eksperci PWC poszli o krok dalej określając filary na których oparty jest zdrowy rozwój firm: filar zdolności formułowania strategii i wizji rozwoju firma musi posiąść umiejętność określenia najlepszych metod wzrostu własnej wartości oraz godzenia interesów krótko i

36 długoterminowych. Według autorów projektu ten filar jest w Polsce jeszcze słaby ale widać w nim systematyczny postęp; - filar zdrowych finansów firma musi zapewnić sobie pewne źródła finansowania, dobrze nimi zarządzać, optymalizować koszt pozyskania kapitału. Filar jest w Polsce umiarkowanie mocny, sytuacja ulega pogorszeniu za sprawą wzrostu długu publicznego; - filar zarządzania zasobami ludzkimi zasoby ludzkie muszą być umiejętnie wykorzystywane, filar ulega systematycznemu wzmocnieniu; - filar zarządzania reputacją firma musi być akceptowana przez otoczenie w którym działa - filar zarządzania ryzykiem ryzyka nie da się uniknąć dlatego ważna jest umiejętność starannego analizowania i skutecznego kontrolowania ryzyka przy podejmowaniu kluczowych decyzji; filar jest słaby a postęp niewystarczający. Ważne są również wyznawane wartości przejawiane w czterech aspektach jasno zdefiniowane cele działania, stosunek do pracowników, spójne cele właścicieli/akcjonariuszy firmy, społeczna odpowiedzialność biznesu. Wykres Filary zdrowego rozwoju PWC, gdzie 0 oznacza brak cech rozwoju, a 10 w pełni zdrowy rozwój ,5 % 5,7 % 5,7 % 6 % 6,2 % strategia i wizja rozwoju zdrowe finanse zarządzanie zasobami ludzkimi zarządzanie reputacją zarządzanie ryzykiem Źródło: Zdrowy rozwój Raport o rozwoju polskich firm, PWC 2010 Jak wspomniano powyżej Unia Europejska sprzyja rozwojowi MSP. W opracowanym dokumencie Unia Innowacji znaleźć można deklaracje podejmujące ten temat. Wśród nich znajdują się również deklaracje podejmujące kwestię rozwiązania problemu finansowania młodych i innowacyjnych pomysłów oraz wsparcia dla funduszy typu Venture Capital:

37 (...) Istnieje pilna potrzeba lepszej koordynacji działań w zakresie edukacji, badań i rozwoju oraz innowacji; większej spójności we współpracy z resztą świata w dziedzinie nauki, technologii i innowacji; globalnego podejścia do zmian społecznych; ustalenia równych reguł gry w obszarze badań i rozwoju oraz innowacji; lepszego dostępu do finansowania i kapitału podwyższonego ryzyka; a także odpowiedniego ukierunkowania na konkurencyjność i zmiany społeczne. Głównym wyzwaniem jest rozwinięcie i wprowadzenie na rynek europejskich atutów badawczych w rozwijających się technologiach. Kluczowe technologie wspomagające, takie jak biotechnologia przemysłowa, nanotechnologia, materiały zaawansowane, fotonika, mikro- i nanoelektronika oraz zaawansowane systemy produkcyjne mogą stanowić podstawę dla szeregu nowych procesów, towarów i usług, w tym rozwój zupełnie nowych gałęzi przemysłu w najbliższym dziesięcioleciu. Europa zajmuje wiodącą pozycję w badaniach naukowych, ale należy zapewnić wprowadzenie i upowszechnienie tych technologii we właściwym czasie w całym przemyśle UE, w tym w MŚP. Ściślejsza współpraca w zakresie strategii i programów technologicznych, lepszy dostęp do finansowania oraz większe wsparcie dla projektów pilotażowych i pokazowych są kluczowe dla przyspieszenia rozwoju technologii komercyjnych. (...) UE powinna wprowadzić w życie instrumenty finansowe dla przyciągnięcia znacznych funduszy prywatnych i uzupełnienia rynkowych luk w zakresie inwestycji w badania i innowacje. Komisja we współpracy z Grupą Europejskiego Banku Inwestycyjnego, krajowymi pośrednikami finansowymi i inwestorami prywatnymi opracuje propozycje rozwiązania problemów związanych z niedoborem: inwestycji w transfer technologii i rozpoczęcie działalności; kapitału venture dla szybko rozwijających się firm poszerzających działalność na rynkach UE i światowym; finansowania opartego na podziale ryzyka inwestycji w badania i rozwój oraz projekty innowacyjne; pożyczek dla innowacyjnych i szybko rozwijających się małych i średnich przedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw o średniej kapitalizacji. Propozycje te mają zapewnić efekt dźwigni finansowej, skuteczne zarządzanie oraz łatwy dostęp dla przedsiębiorstw. (...) Komisja zagwarantuje funduszom venture capital działającym w dowolnym państwie członkowskim możliwość prowadzenia działalności i inwestowania swobodnie na terenie całej UE (w razie potrzeby w drodze przyjęcia nowego systemu prawnego). Zakłada to zniesienie wszelkich niekorzystnych warunków podatkowych dotyczących działalności transgranicznej. Projekt przewodni strategii Europa Unia innowacji Problem luki kapitałowej Jest to podstawowy problem, który pojawił się już na początku narodzin małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, ponieważ dla, relatywnie, małych kwot poniżej 1 mln euro, trudno jest znaleźć inwestorów kapitałowych, gdyż koszty opracowania projektów inwestycyjnych na kwotę 10 mln euro oraz na kwotę 1 mln euro są praktycznie takie same.

38 Na takie koszty składają się: koszty audytu prawnego, inżynierskiego, środowiskowego, także biznes plan oraz analiza ekonomiczna inwestycji. Zatem stopa zwrotu z małych projektów jest znacznie niższa. Takie zjawisko braku inwestorów, którzy chętnie zainwestowaliby w projekt poniżej 1 mln euro nazywany jest luką kapitałową. Zapełnienie tej luki możliwe jest dzięki inwestycjom wyspecjalizowanych funduszy kapitałowych lub poprzez inwestycje tzw. Business Angels (anioły biznesu) czyli osób fizycznych posiadających zakumulowany kapitał oraz możliwość wsparcia zarządczego firm. Niestety, tacy inwestorzy dopiero powstają w Polsce a inwestycje w luce kapitałowej są nieopłacalne dla komercyjnych funduszy kapitałowych. Małe spółki nie są mniej rentowne. Przeciwnie. Fundusze mogą być mniej rentowne ze względu na większą ilość nietrafionych projektów i wysokie koszty prac przygotowawczych względem kapitalizacji. Pokonanie ryzyka nietrafionych inwestycji można ograniczyć poprzez zasoby merytoryczne, eksperckie, koszty prac przygotowawczych poprzez środki UE i współpracę z instytucjami otoczenia biznesu/inkubatorami. Krzysztof Bełech, Prezes Zarządu SATUS Venture