Europejska Sieć Pamięć i Solidarność Raport z działalności za rok 2011

Transkrypt

1 Europejska Sieć Pamięć i Solidarność Raport z działalności za rok 2011

2 spis treści idea Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność 4 cele i zadania gremia projekty zrealizowane projekty planowane Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność sekretariat kontakt

3 Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (esps) powstała z inicjatywy Ministrów Kultury Polski, Niemiec, Węgier i Słowacji. Jej celem jest upowszechnianie, dokumentowanie i badanie wiedzy o historii Europy xx wieku, a w szczególności o dyktaturach totalitarnych, wojnach i społecznym sprzeciwie wobec zniewolenia. Zadaniem esps jest wspieranie procesu poznawania historii tamtego czasu przez prowadzoną w międzynarodowym kontekście wymianę wiedzy, a także przez dyskusję o sposobie pamiętania i upamiętniania tej epoki. W ten sposób Sieć pragnie wnosić swój wkład w tworzenie wspólnoty pamięci, która uwzględni różne doświadczenia narodów i krajów Europy. Tego rodzaju międzynarodowa wspólnota pamięci może powstać tylko wtedy, gdy wszyscy jej członkowie zaakceptują zasadę solidarności jako podstawową, wspólną regułę myślenia i działania. Stosowanie jej oznacza zapoznawanie się z doświadczeniami innych i respektowanie tych, którzy w odmienny od nas sposób patrzą na przeszłość, inaczej ją postrzegają i odczuwają. 5

4 Celem działania Sieci nie jest bynajmniej tworzenie ujednoliconej i unormowanej europejskiej interpretacji historii, lecz stwarzanie okazji do konfrontowania narodowych obrazów historii, tak aby mogły się one wzajemnie uzupełniać. Działając w ten sposób, Sieć może pomóc w rozwiązaniu nieporozumień narosłych wokół kwestii historycznych, przyczyni się do likwidacji stereotypów, budowania wzajemnego szacunku i coraz lepszego rozumienia się Europejczyków. Koniec zimnej wojny i przemiany w Europie po 1989 r. umożliwiły wypracowanie nowego podejścia do historii. Zniknęły ograniczenia swobody wypowiedzi, przestały obowiązywać oficjalne, polityczne interpretacje historii najnowszej, a tematy będące dotąd tabu stały się teraz przedmiotem szerokich dyskusji. Tego rodzaju pluralistyczne ramy działania sprawiły, że międzynarodowa wymiana poglądów na tematy historyczne stała się intensywniejsza niż kiedykolwiek, równocześnie jednak ujawniły się poważne różnice w ocenie wielu wydarzeń z przeszłości, prowadzące w pewnych wypadkach do politycznych nieporozumień. W centrum debaty stały i nadal stoją problemy związane z pamięcią o dziejach xx wieku, stulecia naznaczonego przemocą jej stosowaniem, doświadczaniem i sprzeciwie wobec niej. Najważniejsze pytania tej debaty dotyczą tego, czy tradycyjne narracje historyczne o przyczynach i następstwach totalitaryzmów są adekwatne do obecnego stanu badań i świadomości historycznej społeczeństw. Jak tworzyć nowe, bardziej pojemne i zróżnicowane wewnętrznie narracje? Jak kształtować pamięć o ofiarach narodowego socjalizmu i komunizmu nie zacierając równocześnie ich odrębności, nie dopuszczając do przerzucania się liczbami ofiar i nie dopuszczając do banalizacji dyskursu ich dotyczącego? Odpowiedzi na te pytania szuka się obecnie w wielu krajach Europy. Założyciele Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność są świadomi, iż międzynarodowe dyskusje nad kwestiami tego rodzaju łatwo mogą ulec ideologizacji i politycznej instrumentalizacji, a w konsekwencji przynieść więcej szkód niż pożytku sprawie wspólnego rozważania przeszłości i przyszłości Europy. Aby temu zapobiec, inicjatorzy Sieci, należący do świata nauki i polityki w Niemczech, Polsce, na Słowacji i Węgrzech, postanowili upowszechnić takie podejście do bolesnej historii xx wieku, w którym uwzględnia się i respektuje punkt widzenia i wrażliwość narodów, etni oraz grup społecznych sąsiadujących ze sobą w naszej części Europy. Założenie to sprawia, że Europejska Sieć Pamięć i Solidarność jest otwarta na współpracę z różnymi instytucjami czy organizacjami działającymi na polu badania historii i jej upamiętniania oraz ze środowiskami zainteresowanymi historią. Inicjatorzy Sieci mają ponadto nadzieję, że wkrótce również inne kraje dołączą do tej środkowoeuropejskiej inicjatywy. Tworzenie porozumienia w sprawie wspólnej historii jest procesem długotrwałym, wymagającym wsparcia i zaangażowania wielu osób. Jednak tylko w ten sposób można będzie osiągnąć konsens w sprawie przeszłości, aby obecne i przyszłe pokolenia mogły z niej czerpać wiedzę i doświadczenie. 6 7

5 i zadania Zadaniem Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność jest wspieranie procesu zrozumienia historii xx wieku, realizowane poprzez wielostronną wymianę i dyskurs o faktach historycznych i różnorodnych obrazach historii. Tą drogą Sieć wspiera budowanie solidarnej więzi między narodami Europy, opartej na pogłębionej refleksji nad tragicznymi i wzniosłymi aspektami historii minionego stulecia. Sieć realizuje wyznaczone jej cele we współpracy z międzynarodowymi partnerami, tworzy i realizuje własne projekty, wspiera także merytorycznie i finansowo instytucje partnerskie. Wszelkie decyzje programowe są podejmowane przez międzynarodowe gremia Sieci. 9

6 PROJEKTY INICJOWANE I WSPIERANE PRZEZ SIEĆ to przede wszystkim: organizowanie konferencji, sympozjów, seminariów i warsztatów naukowych; organizowanie wystaw i pokazów; wydawanie nowych publikacji naukowych oraz tłumaczenie istniejących prac; popularyzowanie wiedzy historycznej poprzez nowe media; koprodukcja filmów fabularnych i dokumentalnych oraz audycji telewizyjnych i radiowych tematycznie związanych z celami Sieci; przygotowywanie wydarzeń o charakterze popularnonaukowym, w szczególności przeznaczonych dla młodzieży i studentów; inicjowanie nowych badań naukowych i wspieranie badań już rozpoczętych. Koordynowaniem prac nad projektami Sieci zajmuje się Sekretariat Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, który od 2010 roku funkcjonuje w Warszawie w strukturach organizacyjnych Narodowego Centrum Kultury

7 projekty zrealizowane 13

8 Publikacja tomu pokonferencyjnego erinnerungsorte in ostmitteleuropa. erfahrungen der vergangenheit und perspektiven / miejsca pamięci w europie środkowej i wschodniej. doświadczenia i perspektywy Praca zbiorowa, redakcja / Matthias Weber, Burkhard Olschowsky, Ivan A. Petranský, Attila Pók, Andrzej Przewoźnik Organizatorzy / Europejska Sieci Pamięć i Solidarność, Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej (bkge), Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Seria / Pisma Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, Tom 1; Pisma bkge 42; Monachium 2011 Konferencja podzielone regiony podzielone kultury historyczne? Cieszyn / 2 5 marca 2011 Organizatorzy / Europejska Sieci Pamięć i Solidarność we współpracy z Książnicą Cieszyńską i Federalnym Instytutem ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej (bkge), Nord-Ost Institut oraz Technische Universität Chemnitz W xx wieku rozstrzygnięcia polityczne doprowadziły do podziału wielu jednolitych historycznie regionów Europy. Nowo wytyczone granice rozbiły wiele zwartych, integralnie rozwijających się w długich okresach historycznych jednostek terytorialnych. W ramach konferencji, która w dniach 2 5 marca odbyła się w cieszyńskiej Książnicy, analizie poddana została kwestia krótko- i długofalowego wpływu nowo wytyczonych granic na pamięć historyczną po ich przeciwnych stronach. Mówiono o tym, w jaki sposób polityczno-historyczne inicjatywy rzutowały na rozwój określonych form kultury historycznej w podzielonych regionach oraz czy możliwa jest identyfikacja nadrzędnych strategii, którym podporządkowano budowę tożsamości ich mieszkańców. Podczas konferencji, w kontekście interdyscyplinarnym i przy odwołaniu się do różnorakich tekstowych, wizualnych i medialnych źródeł, zostały rozpoznane konstrukcje historyczne oraz wzorce kulturowe, które upowszechniane za pośrednictwem mediów i instytucji zyskiwały wpływy w podzielonych regionach. W szczególności analizie poddane zostało rzeczywiste oddziaływanie oraz codzienna recepcja poszczególnych kultur historycznych. W konferencji uczestniczyli historycy z Niemiec, Polski i Czech

9 Film dokumentalny cicho pod prąd Autorzy filmu / Robert Żurek i Tomasz Kycia Organizatorzy / Europejska Sieci Pamięć i Solidarność, Preuss Filmproduktion, Narodowe Centrum Kultury W 1965 roku, kiedy większość Niemców, tak ze Wschodu jak i z Zachodu, nie chciała wiedzieć o zbrodniach nazistowskich, grupka młodych chrześcijan z nrd wybrała się na rowerową pielgrzymkę ze Zgorzelca do byłego obozu śmierci Auschwitz. Chcąc, aby to wydarzenie stało się znakiem pokuty, nie zdawali sobie sprawy, jakie konsekwencje polityczne dla niemiecko-polskiego dialogu będzie miał ten mały gest. Film opowiada o ludziach, którzy mieli odwagę skonfrontować się z ciążącą pamięcią po okupacji niemieckiej na ziemiach polskich, grozą obozów zagłady i przejawami wrogości, jakie musieli przezwyciężać u ludności polskiej, i które w większości przypadków przezwyciężyć im się udało, tworząc tym samym klimat do pojednania i przebaczenia. W ramach projektu odbyły się też również projekcje filmu w Berlinie oraz w Warszawie, w Kinie Kultura i w Klubie Inteligencji Katolickiej. Na projekcjach byli obecni autorzy filmu, który opatrzyli obraz swoim komentarzem i odpowiadali na pytania publiczności. Konferencja prawodawstwo antysemickie na słowacji i w europie Bratysława / 8 9 września 2011 Organizatorzy / Instytut Pamięci Narodu (Słowacja), Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie, Europejska Sieci Pamięć i Solidarność Konferencja odbyła się w dniach 8 9 września 2011 w Bratysławie na Uniwersytecie Komeńskiego. Celem jej było zaprezentowanie wyników badań w zakresie antysemickiego ustawodawstwa, zdefiniowanie roli, jaką odegrało ono w oskarżaniu i likwidacji społeczności żydowskiej oraz zaznaczenie jego specyfiki w poszczególnych krajach. Konferencja wyjaśniała użycie ówczesnych regulacji prawnych w procesach karnych dotyczących Żydów, tworzenie nowych norm prawnych o charakterze antysemickim oraz relacje pomiędzy nimi a dyskryminacją, a następnie likwidacją społeczności żydowskiej w latach 30. i 40. xx wieku. Dodatkowym celem konferencji było odnalezienie wspólnych cech ówczesnego ustawodawstwa antyżydowskiego Europie

10 Przegląd filmowy kogo kręci kino historyczne Warszawa / 3 8 listopada 2011 Organizatorzy / Europejska Sieci Pamięć i Solidarność, Muzeum Historii Polski, Węgierski Instytut Kultury w Polsce, Rumuński Instytut Kultury w Polsce, Słowacki Instytut Kultury w Polsce, Bułgarski Instytut Kultury w Polsce Przegląd filmowy Kogo kręci kino historyczne jest kontynuacją projektu zainicjowanego kilka lat temu przez Muzeum Historii Polski, który zyskał sobie sympatię i popularność wśród warszawiaków. Tegoroczna edycja była pierwszą organizowaną we współpracy z Siecią. Celem przeglądu była konfrontacja różnych wizji końca komunizmu i ich znaczenia dla mieszkańców Słowacji, Węgier, Niemiec, Polski i innych krajów Europy Środkowej. Echa tamtych wydarzeń są do dziś obecne w polityce, gospodarce i życiu codziennym każdego mieszkańca nowej Europy. Kino nie powiedziało jeszcze ostatniego słowa o rewolucji, którą przed ponad trzydziestu laty zapoczątkowała polska Solidarność. W ramach 6-dniowego przeglądu zostało wyświetlonych 11 filmów fabularnych i dokumentalnych. Pokazy filmów były poprzedzone wprowadzeniem dokonanym przez filmowców, historyków, ekspertów i twórców filmów. Dodatkowo odbyły się dyskusje panelowe nad poszczególnymi filmami z udziałem publiczności. W zamierzeniu organizatorów tegoroczna edycja przeglądu jest swego rodzaju pilotażem. W następnym sezonie Sieć pragnie zorganizować festiwal we wszystkich czterech państwach Sieci: w Niemczech, na Węgrzech, na Słowacji i w Polsce. Konferencja opór antykomunistyczny w europie środkowej i wschodniej Bratysława / listopada 2011 Organizatorzy / Instytut Pamięci Narodu (Słowacja), Europejska Sieci Pamięć i Solidarność Konferencja poświęcona była politycznemu i społecznemu kontekstowi, w jakim rodził się opór antykomunistyczny w krajach Środkowej i Wschodniej Europy. Celem było także pokazanie różnych form, jakie przybrały ruchy antykomunistyczne w poszczególnych krajach, porównanie ich oraz wskazanie cech wspólnych i unikatowych dla danego kraju. Konferencja stwarzała młodym naukowcom okazję do przedstawienia swojego dorobku i zaprezentowania własnych, autorskich projektów badawczych. Udział w niej wzięło łącznie 47 prelegentów z 14 różnych krajów, głównie z Europy Środkowo-Wschodniej i Bałkanów, ale także z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Publikacja pokonferencyjna erinnern an den zweiten weltkrieg. mahnmale und museen in mittel- und osteuropa / pamiętając o drugiej wojnie światowej. miejsca pamięci i muzea w europie środkowej i wschodniej Redakcja / Stefan Troebst, Johanna Wolf Seria / Pisma Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, Tom

11 Konferencja naukowa genealogie pamięci w europie środkowej i wschodniej. teorie i metody Warszawa / listopada 2011 Instytut Socjologii uw, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Freie Universität Berlin Europejska wizja ostatniego stulecia została w dużej mierze ukształtowana przez perspektywę Zachodu. Podobnie rzecz się ma z kwestią badań pamięci społecznej. Celem konferencji Genealogie Pamięci w Europie Środkowej i Wschodniej. Teorie i metody była refleksja nad metodologią i stanem takich badań w Europie Środkowej i Wschodniej. Region ten wkroczył w xxi wiek dźwigając brzemię nierozwiązanych problemów powstałych w wyniku opóźnień w rozwoju cywilizacyjnym oraz poważnych podziałów na tle narodowościowym i religijnym. Doświadczył nie tylko dwóch wojen światowych, ale również ludobójstwa, zmiany granic, przesiedleń ludności oraz był ofiarą eksperymentów ekonomicznych i społecznych o skali nieznanej w zachodniej części kontynentu. W końcu dołączył do mainstreamu państw europejskich pod koniec minionego stulecia. Konferencja odbyła się w dniach listopada 2011 roku w gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, przy ul. Dobrej 56/66. Ponad 100 uczonych i badaczy z rozmaitych dyscyplin wzięło udział we wspólnej debacie nad historią i pamięcią społeczną. Konferencję otworzył wykład inauguracyjny profesor Aleidy Assmann z Uniwersytetu w Konstancji. Końcowa dyskusja została poprowadzona przez profesora Jeffrey a Olicka z Uniwersytetu w Virginii. Celem konferencji było stworzenie kontekstu badań nad pamięcią w Europie Środkowej i Wschodniej dla podobnych badań w innych regionach świata. Nakreślona została także mapa europejskich szkół badań nad pamięcią, ze szczególnym uwzględnieniem teorii, które powstały w Europie Środkowej i Wschodniej lub są używane do studiów nad tym regionem

12 Konferencja samotność ofiar. metodologiczne, etyczne i polityczne aspekty liczenia strat ludzkich ii wojny światowej Budapeszt / 9 10 grudnia 2011 Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność we współpracy z Instytutem Historii Węgierskiej Akademii Nauk Konferencja, w której uczestniczyło ponad trzydziestu uczonych i badaczy z całej Europy, a także Izraela i Kanady, odbyła się w dniach od 9 do 10 grudnia 2011 r. w Instytucie Historii Węgierskiej Akademii Nauk. Jej głównym tematem była kwestia ofiar ii wojny światowej, zarówno cywilnych jak i wojskowych, oraz metodologia ich identyfikowania i liczenia. Na konferencji zaprezentowano wyniki najnowszych badań z obszaru liczenia strat wojennych oraz tych, które choć wojną spowodowane miały miejsce już po jej zakończeniu (np. ofiary w obozach jenieckich, Prelegenci zwracali uwagę na fakt, ofiary wśród internowanych, ofiary wśród osób, iż po drugiej wojnie światowej które zmarły po wojnie liczba ofiar oraz metodologia ich w wyniku odniesionych ran lub poważnego uszliczenia bywały obiektem nadużyć czerbku na zdrowiu etc.). ze strony rządzących. Przedstawiali również narodowe programy liczenia ofiar w swoich państwach, zwracając uwagę na ich specyfikę i zastosowane metody. PUBLIKACJA pokonferencyjna erinnerungsorte in ostmitteleuropa. erfahrungen der vergangenheit und perspektiven / miejsca pamięci w europie środkowej i wschodniej. doświadczenia i perspektywy Praca zbiorowa, redakcja / Matthias Weber, Burkhard Olschowsky, Ivan A. Petranský, Attila Pók, Andrzej Przewoźnik Organizatorzy / Europejska Sieci Pamięć i Solidarność, Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej (bkge), Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Seria / Pisma Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, Tom 1; Pisma bkge 42; Monachium 2011 PUBLIKACJA pokonferencyjna fenomén bratislava Redakcja / Matej Medvecký, Bratislava Organizatorzy / Słowacki Instytut Pamięci Narodu, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność Seria / Pisma Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, Tom

13 projekty planowane 25

14 międzynarodowa konferencja naukowa genealogie pamięci (ii edycja) wraz z towarzyszącą częścią seminaryjną, warszawa Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność we współpracy prawdopodobnie z: Instytutem Socjologii uw, Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej, Freie Universität Berlin i ewentualnie innymi instytucjami Sukces konferencji Genealogie Pamięci. Metody i teorie potwierdził sens kontynuowania i rozwijania cyklu konferencji Genealogie Pamięci. W latach 2012 i 2013 projekt zostanie rozszerzony o serię międzynarodowych seminariów transmitowanych on-line oraz rozbudowaną stronę internetową zawierającej nagrania video z poprzedniej konferencji, informacje o seminariach i konferencjach oraz materiały do pobrania. rozbudowa dwujęzycznej strony internetowej strażnicy pamięci / guardians of memory ( Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Towarzystwo więź Sieć we współpracy z Towarzystwem więź chce rozwijać i uzupełniać o kolejne materiały unikatową stronę internetową poświęconą pamięci społeczności żydowskiej w Polsce i wszystkim tym, którzy pamięć po tej społeczności pielęgnują. Materiały na stronie są dostępne zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Planowane jest dodanie kolejnej partii dwujęzycznej treści na stronę tak, aby podwoić aktualne zasoby strony (15 opisów przedsięwzięć lokalnych inicjatorów). remembrance and solidarity studies in 20th century european history / redakcja angielskojęzycznego internetowego magazynu sieci (dostępnego również w wersji papierowej) Sieć zmierza do zwiększenia swojej obecności w Internecie. Jednym ze środków do osiągnięcia tego celu jest stworzenie periodyku naukowego Remembrance and Solidarity Studies publikowanego na stronie Sieci ( dostępnego w limitowanej ilości, w formie papierowej, jak również możliwego do ściągnięcia w formie pliku pdf. Sieć ma nadzieję dotarcia w ten sposób do większego grona naukowców, badaczy i studentów. E-magazyn będzie wydawany w języku angielskim, a jego treść będą stanowiły artykuły naukowe związane z pamięcią historyczną i społeczną oraz z szerzej ujętymi celami Sieci. W 2011 r. zakończono prace nad zbieraniem treści do pierwszego numeru. Wydanie go w formie papierowej i elektronicznej jest przewidywane na początek 2012 r. międzynarodowa konferencja naukowa region państwo europa. dyskursy nad tożsamością regionalną w europie środkowej i wschodniej Berlin / kwietnia 2012 Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej Konferencja będzie poświęcona czynnikom kulturowym i historycznym formującym tożsamość i dyskurs o tożsamości regionów w trakcie i po ii wojnie światowej. Analizie poddane zostaną zarówno te regiony, które istnieją współcześnie, jak również te, które nieco zapomniane stopniowo przywracają pamięć o sobie, jak Galicja, Prusy, Śląsk, Transylwania i Banát. przegląd filmów historycznych kogo kręci kino historyczne 4 edycje, w tym 3 zagraniczne, w polsce, niemczech, na węgrzech i na słowacji Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Muzeum Historii Polski i inni partnerzy Wykorzystując sukces niedawnej, jesiennej edycji festiwalu filmów dokumentalnych Kogo kręci kino historyczne, Sieć postanowiła kontynuować przegląd we wszystkich stolicach państw Sieci. Planowany na połowę 2012 r. festiwal odbędzie się w Berlinie, Bratysławie, Budapeszcie i Warszawie. europejczycy po auschwitz i kołymie dyskusja panelowa o pamięci europejskiej podczas ix zjazdu gnieźnieńskiego Gniezno / marca 2012 Fundacja Św. Wojciecha-Adalberta, Stowarzyszenie więź Zjazd Gnieźnieński to wielowymiarowy projekt tworzony na drodze kooperacji wielu organizacji reprezentowanych w Komitecie Organizacyjnym. Na Zjazd zapraszani są ludzie z całej Europy, ale tradycyjnie liczna grupa uczestników to osoby pochodzące z terytorium byłego Związku Radzieckiego. ix Zjazd Gnieźnieński będzie poświęcony roli religii w sekularnym społeczeństwie współczesnej Europy. Zaplanowane zostały różnego rodzaju imprezy, panele, debaty i warsztaty mają- ce integrować uczestników różnych kultur i religii, tym samym potwierdzając ekumeniczny charakter Zjazdu, unikatowy w skali regionu. konferencja na temat międzynarodowych kontaktów między społeczeństwami europy środkowej i wschodniej, Warszawa / listopada 2012 Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie konferencja związki pisarzy instytucje legalnej opozycji w europie środkowej i wschodniej przed 1989 r.? Budapeszt / 2012 Organizator / Węgierska Akademia Nauk, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność Pisarze w warunkach rządowej cenzury odkrywali szczególnie istotną rolę jako inżynierowie dusz i nosiciele niewypowiedzianej prawdy

15 Konferencja zwróci szczególną uwagę na funkcje i role związków pisarzy i pen Klubów na tle konfrontacji wschodnio-zachodniej przed 1989 rokiem. sympozjum dla instytucji i organizacji z europy środkowej i wschodniej zajmujących się badaniem i popularyzowaniem historii xx wieku Gdańsk / 6 9 maja 2012 Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku, Federalna Fundacja Badań nad Dyktaturą sed (Die Bundesstiftung zur Aufarbeitung der sed-diktatur) Sieć i Europejskie Centrum Solidarności we współpracy z Federalną Fundacją Badań nad Dyktaturą sed zorganizują warsztatowe sympozjum dla instytucji zajmujących się historią xx wieku celem wymiany doświadczeń, służące również wypracowaniu wspólnych metod pracy i wzajemnych kontaktów. Organizatorzy mają nadzieję, że wraz ze wzrostem poinformowania o inicjatywach poszczególnych instytucji, sympozjum stanie się okazją do zaplanowania wspólnych projektów i stworzenia wspólnych strategii działania. x wschodnio-zachodnioeuropejskie seminarium poświęcone pamięci i upamiętnianiu: narracja o historii europy xx wieku Krzyżowa / marca 2012 Organizatorzy / Fundacja Krzyżowa, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Fundacja Badań nad Dyktaturą sed (Die Bundesstiftung zur Aufarbeitung der sed-diktatur), Akademia Ewangelicka w Berlinie dyskusja panelowa podczas zjazdu niemieckich historyków w moguncji na temat cenzura jako narzędzie politycznego i kulturowego wpływu na społeczeństwa europy środkowej i wschodniej ( ) Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej Odmowa dostępu do informacji ma kluczowe znaczenie dla każdego systemu politycznego i społecznego. Kontrola dyskursu publicznego jako narzędzie umacniania władzy jest jedną z cech charakterystycznych reżimów socjalistycznych Europy Środkowo-Wschodniej po drugiej wojnie światowej. Cenzura obejmowała wszelkie formy upublicznianej informacji: teksty pisane, przekaz radiowy, filmowy i telewizyjny, obrazy, fotografię, rzeźbę, plakaty i inne formy sztuki wizualnej. Jednak nie przez cały czas i nie we wszystkich krajach cenzura była praktykowana z taką samą intensywnością. Istniały trendy i przemiany, spowodowane nie tylko wydarzeniami takimi jak te, które miały miejsce w 1956 roku na Węgrzech i w Polsce, w 1968 roku w Pradze, czy takimi jak powstanie Solidarności. Istniały gradacje stosowania cenzury. Media o znacznym zasięgu były kontrolowane w sposób szczególnie restrykcyjny. Uczestnicy dyskusji, wśród których znajdą się m.in. dr Ivo Bock, prof. Siegfried Lokatis, prof. Jakub Tyszkiewicz oraz dr Burkhard Olschowsky, postarają się przybliżyć audytorium powyższe kwestie. pakiet dydaktyczny szkoła w czasach totalitaryzmu, przeznaczony dla nauczycieli i uczniów w krajach członkowskich sieci Celem projektu jest pokazanie młodym ludziom w Europie, w jakich okolicznościach w czasie narodowego socjalizmu i stalinizmu w szkołach uczono i pracowano. Rozpoczęcie realizacji tego kilkuletniego projektu planowane jest w drugiej połowie 2012 r. wystawa poświęcona pamięci min. andrzeja przewoźnika Otwarcie w kwietniu 2012 Organizatorzy / Europejska Sieć Pamięć i Soliadarność, Dom Terroru w Budapeszcie, Dom Spotkań z Historią Współpraca / Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Muzeum Historii, Muzeum ii Wojny Światowej, Muzeum Powstania Warszawskiego Od maja 2011 w Muzeum Terror Haza w Budapeszcie dostępna była dla zwiedzających unikatowa wystawa poświęcona pamięci ministra Andrzeja Przewoźnika, który prywatnie był wielkim przyjacielem Węgrów i miłośnikiem kultury węgierskiej. Na wystawie zebrane zostały pamiątki po nim, rzeczy osobiste, odznaczenia i notatki. Sieć podjęła próbę zorganizowania prezentacji tej wystawy w Polsce. Dzięki życzliwości dyrekcji Terror Haza, Węgierskiego Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Domu Spotkań z Historią już wkrótce będzie to możliwe. Ekspozycja planowana jest na ii kwartał 2012 r. wystawa ci, którzy uciekli z domu terroru 70 lecie traktatu sikorski majski Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Deportacje, wysiedlenia i przesiedlenia są częścią historii Europy. Wiele z narodów Europy doświadczyło tej tragedii, a każda z narodowych narracji jest unikatowa. Wystawa ma pokazać losy setek tysięcy Polaków, będących ofiarami bezlitosnego stalinowskiego reżimu, którzy przed drugą wojną światową żyli na wschodnich kresach ii Rzeczypospolitej, a którzy przez władze sowieckie zostali wysiedleni na Syberię. Wystawę tworzyło będzie 28 plansz, jej częścią będą też dwa obrazy filmowe, na których zarejestrowane są wywiady ze świadkami tamtych wydarzeń. wystawa: wizja i polityka europa na nowo przemyślana. rok 1989 w krzyżowej i europie Organizatorzy / Fundacja Krzyżowa, Fundacja 28 29

16 Badań nad Dyktaturą, Niemieckie Ministerstwo Kultury, Polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność międzynarodowy festiwal historyczno-literacki 20th century. anamneses / wiek xx anamneses Wrocław / maja 2012 Organizatorzy / Fundacja Tygodnika Powszechnego, Miasto Wrocław, Ośrodek Pamięć i Przyszłość Współpraca / Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Europejskie Centrum Solidarności, Instytut Pamięci Narodowej, Fundacja Konrada Adenauera, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Muzeum Historii Polski koprodukcja filmu böse spiele sind verboten Universität Siegen Projekt ma na celu stworzenie niemieckojęzycznej wersji oryginalnego polskiego filmu Böse Spiele sind verboten. Organizatorzy uważają, iż film ten jest ważny nie tylko z perspektywy Polaków, ale również Niemców i Europejczyków. Film przypomina zapomniany już niemal rozdział historii, jakim było założenie i funkcjonowanie od 1942 do 1945 roku w centrum Łodzi niemieckiego obozu koncentracyjnego przeznaczonego wyłącznie dla dzieci. Celem projektu jest m.in. zaprezentowanie filmu w kanałach edukacyjnych i kulturalnych telewizji europejskich np. arte (francusko-niemiecki) czy 3sat (niemiecko-austriacko-szwajcarski). Organizatorzy mają nadzieję, że film będzie wartościowym materiałemdla szkół i innych instytucji edukacyjnych. cykl prezentacji książek z grodna do szczecina: polska wędrówka na zachód European University Viadrina Książki dwóch niemieckich historyków: Jana Musekampa Zwischen Stettin und Szczecin. Metamorphosen einer Stadt von 1945 bis 2005 i Felixa Ackermanna Palimpsest Grodno Nationalisierung, Nivellierung und Sowjetisierung einer mitteleuropäischen Stadt powstały w ramach projektu: Z Grodna do Szczecina: polska wędrówka na zachód realizowanego na Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Planowany cykl prezentacji dotyczył będzie wpływu, jaki druga wojna światowa miała na oba te miasta. Mamy nadzieję dostarczyć odpowiedzi na pytanie o to, jak wobec powojennych okoliczności i zniszczenia struktury przedwojennych społeczności ukształtowały się one na nowo. Grodno i Szczecin służą też za przykłady licznych miast w Europie Środkowej i Wschodniej dotkniętych przesiedleniami. cykl audycji radiowych autorstwa p. anki grupińskiej na temat pamiętanie peerelu w tle z europą wschodnią publikacja materiałów pokonferencyjnych podzielone regiony podzielone kultury historyczne? Federalny Instytut ds. Historii i Kultury Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej publikacja materiałów pokonferencyjnych prawodawstwo antysemickie na słowacji i w europie Instytut Pamięci Narodu w Bratysławie publikacja materiałów pokonferencyjnych samotność ofiar. metodologiczne, etyczne i polityczne aspekty liczenia strat ludzkich ii wojny światowej Węgierska Akademia Nauk publikacja materiałów pokonferencyjnych genealogie pamięci w europie środkowej i wschodniej. teorie i metody Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego przekład książki (z węgierskiego na niemiecki): agnes toth, hazatértek. a magyarországi kitelepítésből visszatért magyarországi németek emlékezete przekład książki (ze słowackiego na angielski): dotyky s bolsevizom. dokumenty spravodajstva slovenskej armady przekład książki (z polskiego na angielski): paweł machcewicz, monachijska menażeria. walka z radiem wolna europa koprodukcja filmu melon w majonezie w reżyserii jacka talczewskiego Europejska Sieć Pamięć i Solidarność zadecydowała o włączeniu się do realizacji filmu Jacka Talczewskiego poświęconego ruchowi Wolność i Pokój pod tytułem Melon w majonezie. Film opisuje zarówno charakter ruchu wraz z sylwetkami głównych bohaterów ruchu, jego walkę z reżimem wszystko zatopione w klimacie satyry i nadchodzącego już karnawału rewolucyjnego 1989 roku, z wykorzystaniem nigdy wcześniej nie publikowanych materiałów. Obok Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, zainteresowanie współpracą przy tworzeniu filmu są Polski Instytut Sztuki Filmowej i Europejskie Centrum Solidarności

17 gremia Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność 32 33

18 Komitet Sterujący Komitet Sterujący jest najwyższym gremium decyzyjnym esps. W jego skład wchodzą nominowani przez ministrów kultury (lub ich odpowiedników) koordynatorzy esps. Z reguły każdy kraj reprezentowany jest przez jedną osobę, w wyjątkowych przypadkach mogą być to dwie osoby, ale przy podejmowaniu decyzji, jeśli dochodzi do głosowania, dysponują one w sumie jednym głosem. Komitet Sterujący decyduje o strategii i o projektach realizowanych przez Sieć. Obecnie w jego skład wchodzą: prof. istván kovács (Węgry) dyplomata, historyk, pisarz i poeta, pracownik Instytutu Historii Węgierskiej Akademii Nauk w Budapeszcie. Interesuje się wspólną historią Polski i Węgier. W latach był radcą ds. kultury w Ambasadzie Węgier w Warszawie, a potem Konsulem Generalnym Republiki Węgierskiej w Krakowie ( , ). W roku 1995 stanął na czele założonej przez siebie Katedry Polonistyki na Uniwersytecie Petera Pazmaniya w Piliscsabie. 34 dr ivan a. petránský (Słowacja) historyk, od 2007 roku przewodniczący zarządu słowackiego Instytutu Pamięci Narodu. Absolwent magisterskich studiów historycznych, archiwistycznych i pomocniczych na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie i studiów doktoranckich nad historią Słowacji w Instytucie Historycznym Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie. Członek Rady Historii Konferencji Biskupów Słowacji, Komitetu Wydziału Historii Macierzy Słowackiej oraz również rad redakcyjnych słowackich czasopism Almanach Historyczny i Pamięć narodu. prof. jan rydel (Polska) przewodniczący Komitetu Sterującego (zastąpił w tej funkcji zmarłego w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem Andrzeja Przewoźnika), doktor habilitowany nauk historycznych (na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Polska okupacja w północno-zachodnich Niemczech Nieznany rozdział stosunków polskoniemieckich), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Oświęcimiu. W latach kierował Wydziałem Kultury, Nauki i Informacji Ambasady rp w Berlinie. Był pracownikiem Zakładu Historii Powszechnej Najnowszej Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 2010 roku jest profesorem Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, pracownikiem Instytutu Politologii tamże. Jego zainteresowania naukowe obejmują historię Niemiec i Austrii xx i xxi wieku, a także historię wojskowości xix xx wieku. Jest kustoszem Muzeum Młodej Polski Rydlówka w Krakowie. prof. attila pók (Węgry) członek Prezydium Węgierskiej Akademii Nauk (wan) i zastępca dyrektora Instytutu Historii Węgierskiej Akademii Nauk. W latach był wiceprzewodniczącym Komisji Historycznej wan. Członek kadry naukowej Instytutu Studiów Europejskich w Wiedniu i profesor gościnny na Wydziale Historii Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku. Jego zainteresowania naukowe obejmują: europejską i węgierską politykę, historię prądów intelektualnych xix i xx wieku, historię europejskiego piśmiennictwa historycznego xix i xx wieku, teorie i metodologię historii oraz historię nacjonalizmu. prof. mat thias weber (Niemcy) historyk i germanista. Od maja 2004 roku jest dyrektorem Federalnego Instytutu ds. Kultury i Historii Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej. W 1996 roku obronił pracę habilitacyjną na temat historii najnowszej i niemieckiej historii regionalnej na Uniwersytecie w Oldenburgu. Od 1999 roku jest profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie w Oldenburgu. Głównym kierunkiem jego badań naukowych jest historia Śląska, historia wczesnonowożytna, monarchia habsburska i niemiecka historia regionalna. Członek stowarzyszenia naukowego zajmującego się historią Śląska Historische Kommission für Schlesien i stowarzyszenia J. G. Herder-Forschungsrat zajmującego się wspieraniem badań historii, historii społeczeństw i kultury Europy Wschodniej. 35

19 KURATORIUM Kuratorium jest gremium doradczym, złożonym z wybitnych przedstawicieli świata nauki, kultury i polityki z krajów członkowskich esps oraz krajów, które nie zdecydowały się jeszcze na pełne członkostwo w esps, ale są gotowe uczestniczyć w jej budowaniu. Podstawowe zadania Kuratorium to formułowanie sugestii dotyczących ogólnych kierunków rozwoju esps w średniej i długiej perspektywie czasowej oraz reprezentowanie Sieci na zewnątrz, w poszczególnych krajach Sieci oraz na arenie międzynarodowej. Członkowie: prof. josef höchtl (Austria) ekonomista i profesor nauk społecznych, polityk Austriackiej Partii Ludowej (övp) dr františek mikloško (Słowacja) były poseł słowackiego parlamentu, w latach 70. i 80. dysydent związany ze środowiskami katolickimi prof. andrás masát, (Węgry) germanista, rektor Uniwersytetu Andrássy w Budapeszcie prof. jerzy buzek (Polska) Przewodniczący Parlamentu Europejskiego; premier rządu rp w latach markus meckel (Niemcy) były Minister Spraw Zagranicznych nrd w 1990 r., w latach był członkiem niemieckiego Bundestagu dr ján čarnogurský (Słowacja) przewodniczący Kuratorium esps, były premier Republiki Słowackiej prof. krzysztof pomian (Polska) historyk i filozof, dyrektor powstającego Muzeum Europy w Brukseli dr stephan eisel (Niemcy) wieloletni współpracownik kanclerza rfn Helmuta Kohla, były członek niemieckiego Bundestagu prof. lászló szarka (Węgry) historyk, dziekan Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Jánosa Selyego w Komarnie 36 37

20 RADA NAUKOWA Rada Naukowa jest gremium doradczym, złożonym z uznanych historyków i przedstawicieli nauk społecznych. Do głównych zadań Rady Naukowej należy formułowanie sugestii dotyczących kierunków badań i form aktywności naukowej esps, recenzowanie projektów o charakterze naukowym, reprezentowanie esps podczas konferencji, kongresów i narad naukowych, a także ewaluacja działalności naukowej esps. Członkowie: prof. gábor erdődy (Węgry) historyk, profesor Uniwersytetu im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie. Były ambasador Węgier w Niemczech i w Watykanie prof. csaba gy. kiss (Węgry) przewodniczący Rady Naukowej, politolog, profesor Uniwersytetu im. Lóranda Eötvösa w Budapeszcie. Historyk kultury i literatury, specjalista w zakresie komparatystyki literatur Europy Środkowej, mitów i symboli narodowych w literaturze prof. marek kornat (Polska) historyk, sowietolog, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie prof. róbert letz (Słowacja) historyk, profesor Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Specjalizuje się w historii kultury, polityki i religii Słowacji w xx wieku dr ondrej podolec (Słowacja) historyk i prawnik, pracownik słowackiego Instytutu Pamięci Narodu prof. martin schulze-wessel (Niemcy) historyk i slawista na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium, przewodniczący instytutu badawczego Collegium Carolinum prof. dariusz stola (Polska) historyk, profesor w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, prorektor Collegium Civitas. Członek Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego prof. stefan troebst (Niemcy) historyk, zastępca dyrektora Humanistycznego Centrum Historii i Kultury Europy Środkowowschodniej (gwzo) i profesor Studiów Kulturowych Europy Środkowowschodniej na Uniwersytecie w Lipsku 38 39

21 sekretariat Pracownicy: rafał rogulski (ur we Wrocławiu) studiował kulturoznawstwo i politologię o specjalizacji niemcoznawczej na Uniwersytetach we Wrocławiu i w Marburgu, a także zarządzanie Executive mba w Instytucie Nauk Ekonomicznych pan w Warszawie. W latach i od 2007 r. asystent, a potem doradca prof. Władysława Bartoszewskiego w Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana, msz i w kprm. W krąg jego zainteresowań naukowych wchodzą: zagraniczna polityka kulturalna, stosunki polsko-niemieckie, historia prl i nrd. Jako dziennikarz pracował w dwumiesięczniku Europa i dzienniku Życie. Współpracował z Centrum Stosunków Międzynarodowych. W latach sekretarz w wydziale kultury Ambasady rp w Berlinie. Od 2010 r. kieruje Sekretariatem Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. Sekretariat z siedzibą w Warszawie jest ciałem wykonawczym Sieci utworzonym w celu koordynowania wszelkich aktywności esps i realizowania jej projektów. Od 2010 r. Sekretariat działa w ramach organizacyjnych Narodowego Centrum Kultury. W grudniu 2011 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski wprowadził zmiany w statucie nck, których efektem będzie utworzenie oddziału specjalistycznego nck o nazwie Sekretariat Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. dr burkhard olschowsky (ur w Berlinie) studiował historię i politologię (specjalizacja: badania nad Europą Wschodnią) w Getyndze, Warszawie i Berlinie. W 2002 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. W latach pracował tam jako wykładowca kontraktowy z dziedziny historii współczesnej i polityki. W latach zatrudniony w Federalnym Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Mieszkalnictwa. Od maja 2005 r. pracownik naukowy w Federalnym Instytucie ds. Kultury i Historii Niemców w Europie Środkowej i Wschodniej w Oldenburgu i stamtąd w 2010 r. oddelegowany do pracy w Sekretariacie Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. dr dominik pick (ur w Warszawie) studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim oraz zarządzanie na Warszawskiej Wyższej Szkole Ekonomicznej. Stypendysta Fundacji Fryderyka Eberta, Instytutu Goethego oraz Niemieckiego Instytutu Polskiego w Darmstadt. W 2011 roku obronił doktorat w zakresie historii oraz kulturoznawstwa Transfer kulturowy oraz przemiany społeczne w xx wieku. Z esps związany od 2011 r., odpowiada za opiekę merytoryczną i organizacyjną nad projektami Sieci. jan kaczorowski (ur w Warszawie) studiował nauki polityczne i historię na Uniwersytecie Warszawskim oraz informatykę na Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych. Naukowo zajmuje się tematyką zarządzania organizacją, projektami oraz informatycznym wsparciem biznesu. Jest specjalistą w dziedzinie zarządzania projektami zgodnie z metodyką prince2 i pmbok. W Sekretariacie esps zajmuje się planowaniem i realizacją projektów międzynarodowych, zamówieniami publicznymi, kwestiami prawnymi oraz wsparciem it. agnieszka mazur-olczak (ur w Kielcach) studiowała polonistykę na Uniwersytecie Śląskim i Public Relations na Akademii Ekonomicznej w Katowicach oraz zarzadzanie marką na sgh w Warszawie. Posiada 3-letnie doświadczenie w działaniach pr w sektorze komercyjnym. Od 2007 roku zajmuje się organizowaniem konferencji oraz wydarzeń o charakterze kulturalnym. W Sekretariacie esps zajmuje się public relations oraz organizowaniem konferencji i spotkań Gremiów esps. agnieszka nosowska (ur w Otwocku) studiowała w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz na Uniwersytecie w Tel Awiwie. Jej praca magisterska dotyczy ruchu oazowego jako fenomenu społecznego i religijnego. Od lat zaangażowana jest w ruch Wiara i Światło, skupiony wokół osób z upośledzeniem umysłowym. W Sekretariacie esps zajmuje się organizowaniem konferencji naukowych oraz redaguje teksty i treści na stronie internetowej. natalia zbroja (ur w Bolesławcu) studiowała stosunki międzynarodowe w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, obecnie kontynuuje naukę na kierunku Międzynarodowa Współpraca Rozwojowa w Collegium Civitas. Menedżer kultury, od 2007 roku związana z Chórem Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. W Sekretariacie esps zajmuje się redakcją tekstów i treści na stronie internetowej oraz wsparciem pracy koordynatorów projektów

22 kontakt Europejska Sieć Pamięć i Solidarność ul. Wiejska 17/4, Warszawa tel / fax / / sekretariat@enrs.eu 42

23