AKTUALIZACJA PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA OLSZTYN

Transkrypt

1 AKTUALIZACJA PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA OLSZTYN Wykonawca: Zakład Analiz Środowiskowych Eko-precyzja OLSZTYN

2 Wykonawca: Zakład Analiz Środowiskowych Eko-precyzja Ustroń ul. Sikorskiego 10 tel ; fax (33)

3 SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP CEL I ZAKRES OPRACOWANIA CHARAKTERYSTYKA MIASTA POŁOŻENIE DEMOGRAFIA WARUNKI KLIMATYCZNE ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE WIADOMOŚCI OGÓLNE O AZBEŚCIE BUDOWA I RODZAJE AZBESTU WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE AZBESTU ŹRÓDŁA NARAŻENIA NA DZIAŁANIE AZBESTU WPŁYW AZBESTU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA POSTĘPOWANIE Z MATERIAŁAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW PRZY UŻYTKOWANIU OBIEKTÓW I TERENÓW Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW, PRZY USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW LUB TERENÓW OBOWIĄZKI PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZAJMUJĄCYCH SIĘ USUWANIEM MATERIAŁÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, POSTĘPOWANIE PRZY PRACACH PRZYGOTOWAWCZYCH DO USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST TRANSPORT I UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST SPOSÓB UNIESZKODLIWIANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST GOSPODAROWANIE WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST REALIZACJA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU NA TERENIE MIASTA OLSZTYN HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU KOSZTY USUNIĘCIA WSZYSTKICH WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH NA DZIAŁANIA ZWIĄZANE Z USUWANIEM AZBESTU NARODOWY I WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ BANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A MINISTERSTWO ROZWOJU MONITORING REALIZACJI PROGRAMU STRESZCZENIE

4 SPIS TABEL: TABELA 1. DANE DEMOGRAFICZNE TABELA 2. TABELARYCZNE ZESTAWIENIE POMNIKÓW PRZYRODY MIASTA OLSZTYNA TABELA 4. WYNIKI INWENTARYZACJI DACHÓW BUDOWLANYCH WEDŁUG STOPNI PILNOŚCI USUNIĘCIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Z TERENU MIASTA OLSZTYNA (STAN NA ROK 2011) TABELA 5. ILOŚĆ WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST USUNIĘTYCH W LATACH Z OBIEKTÓW ADMINISTROWANYCH PRZEZ OSOBY FIZYCZNE TABELA 6. SUMA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST TABELA 7. WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST NA TERENIE MIASTA OLSZTYNA Z PODZIAŁEM NA WŁASNOŚĆ TABELA 3. WYNIKI INWENTARYZACJI DACHÓW Z PŁYT AZBESTOWO-CEMENTOWYCH W PODZIALE NA OSIEDLA (STAN NA ROK 2016) TABELA 4. WYNIKI INWENTARYZACJI DACHÓW BUDOWLANYCH WEDŁUG STOPNI PILNOŚCI USUNIĘCIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Z TERENU MIASTA OLSZTYNA (STAN NA ROK 2016) TABELA 8. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ NA LATA TABELA 9. UŚREDNIONE CENY ZWIĄZANE Z USUWANIEM MATERIAŁÓW AZBESTOWYCH Z TERENU MIASTA OLSZTYN TABELA 10. WSKAŹNIKI MONITORINGU REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST SPIS RYSUNKÓW: RYSUNEK 1. LOKALIZACJA MIASTA OLSZTYNA NA TLE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO- MAZURSKIEGO RYSUNEK 2. PLAN MIASTA OLSZTYNA RYSUNEK 3. SCHEMAT PROCEDURY DOTYCZĄCEJ OBOWIĄZKÓW I POSTĘPOWANIA WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW PRZY UŻYTKOWANIU OBIEKTÓW I TERENÓW Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST RYSUNEK 4. SCHEMAT PROCEDURY DOTYCZĄCEJ OBOWIĄZKÓW I POSTĘPOWANIA WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW PRZY USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW I TERENÓW ZLOKALIZOWANYCH NA TERENIE MIASTA OLSZTYN RYSUNEK 5. WZÓR OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ Z ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST RYSUNEK 6. SCHEMAT PROCEDURY DOTYCZĄCEJ PRAC POLEGAJĄCYCH NA USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, WYTWARZANIA ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH WRAZ Z OCZYSZCZANIEM OBIEKTU/TERENU/INSTALACJI RYSUNEK 7. SCHEMAT PROCEDURY DOTYCZĄCEJ PRZYGOTOWANIA I TRANSPORTU ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST RYSUNEK 8. PROGNOZA USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIASTA OLSZTYNA NA LATA

5 5

6 1. WSTĘP W wyniku przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), powstał Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, który został przyjęty w 2002 roku. W lipcu roku 2009 powstał Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Nowy program utrzymuje cele poprzedniego, tj.: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata określa także nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu w okresie 23 lat, wynikające ze zmian gospodarczych i społecznych, jakie nastąpiły m.in. w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Usunięcie wyrobów zawierających azbest przyniesie korzyści społeczne, ekonomiczne i ekologiczne polegające na: zmniejszeniu emisji włókien azbestu do środowiska, uzyskaniu poprawy ochrony zdrowia mieszkańców, poprawie wyglądu zewnętrznego obiektów budowlanych i ich stanu technicznego. Zapisy niniejszego Programu są zgodne z założeniami Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Niniejszy dokument stanowi aktualizację opracowanego w 2011 roku Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta Olsztyna. Celem sporządzonej dokumentacji jest weryfikacja ilości wyrobów zawierających azbest występujących na terenie miasta Olsztyn według stanu na rok 2016 oraz określenie zmian ilości tych wyrobów w okresie od roku 2011 do roku

7 Niniejszy Program zawiera: charakterystykę miasta Olsztyn, ogólne informacje dotyczące właściwości azbestu, informacje o sposobach postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, aktualną sytuację dotyczącą sposobu gospodarowania wyrobami zawierającymi azbest na terenie miasta Olsztyn, harmonogram realizacji aktualizacji Programu, finansowe aspekty realizacji aktualizacji Programu. 2. CHARAKTERYSTYKA MIASTA POŁOŻENIE Miasto Olsztyn to miasto na prawach powiatu, stanowi stolicę województwa warmińskomazurskiego. W jego granicach administracyjnych znajdują się 22 osiedla. Powierzchnia Olsztyna to 87,9 km 2, co stanowi około 0,7% powierzchni województwa. Pod względem geograficznym miasto Olsztyn zlokalizowane jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego. Sąsiaduje z takimi gminami jak: Dywity, Barczewo, Pruda, Stawiguda, Gietrzwałd oraz Jankowo. Położenie miasta Olsztyna na tle województwa warmińsko-mazurskiego przedstawia poniższy rysunek. 1 Na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Olsztyna na lata z perspektywą do 2018 roku. 7

8 Rysunek 1. Lokalizacja miasta Olsztyna na tle województwa warmińsko-mazurskiego. Rysunek 2. Plan miasta Olsztyna. Źródło: Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Miasta Olsztyna na lata z perspektywą do 2018 roku. 8

9 2.2. DEMOGRAFIA Zgodnie z danymi GUS w Warszawie, stan ludności na terenie miasta Olsztyna na dzień r. pod względem zameldowania wynosił osoby, z czego stanowili mężczyźni, a kobiety. Gęstość zaludnienia w 2015 roku wynosiła 1964 mieszkańców na 1 km 2, natomiast współczynnik feminizacji kształtował się na poziomie 115 kobiet na 100 mężczyzn. Dane demograficzne zebrane zostały w poniższej tabeli. Tabela 1. Dane demograficzne. Parametr Jednostka miary Wartość Ludność według miejsca zameldowania Liczba ludności (ogółem) osoba Liczba kobiet osoba Liczba mężczyzn osoba Wskaźnik modułu gminnego Gęstość zaludnienia ilość osób / km Ilość kobiet na 100 mężczyzn osoba 115 Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem W wieku przedprodukcyjnym % 16,7 W wieku produkcyjnym % 62,9 W wieku poprodukcyjnym % 20,3 Źródło: GUS Warszawa WARUNKI KLIMATYCZNE Miasto Olsztyn zlokalizowane jest w Mazurskiej dzielnicy klimatycznej, która jest najchłodniejsza z nizinnych części Polski. Na terenie omawianego miasta występuje bardzo krótki okres wegetacyjny, który wynosi około 200 dni. Na terenie Olsztyna przeważają wiatry z kierunku południowo-zachodniego (około 18%) oraz zachodniego (około 13%). Częstość wiania wiatrów z pozostałych kierunków wynosi od 7-10%. Przeważają tu wiatry słabe o średniej prędkości. Roczne sumy odpadów na terenie analizowanego miasta wynoszą średnio około 600 mm. Największe sumy opadów odnotowano w miesiącach letnich (lipiec 90 mm), natomiast najmniejsze zimą i wczesną wiosną (styczeń kwiecień od 26 mm do 32 mm). Ilość dni 9

10 deszczowych kształtuje się tu na poziomie 160 dni w roku. Zaleganie pokrywy śnieżnej trwa około 106 dni w roku. Wpływ na klimat lokalny ma rzeźba terenu. Występujące na terenie miasta obniżenia terenowe przyczyniają się do zalegania chłodnego, wilgotnego powietrza, dużych wahań temperatur, mniejszych prędkości wiatru, a także występowania przymrozków wczesną jesienią ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Na terenie Gminy Olsztyn występują obszarowe formy ochrony przyrody: Rezerwat Mszar; Rezerwat Redykajny; Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny; Pomniki przyrody. Rezerwat Mszar Rezerwat zlokalizowany w południowo-zachodniej części Lasu Miejskiego, w pobliżu jeziora Długiego. Jego powierzchnia wynosi 5,35 ha. Aktem powołującym rezerwat jest MP nr A-116 poz z r. Rezerwat obejmuje swoim obszarem rzadki typ torfowiska wysokiego kotłowego. Powierzchnia wspomnianego torfowiska znajduje się kilkanaście metrów nad poziomem lustra wody zlokalizowanego nieopodal jeziora Długiego. Posiada ono najgłębszy pokład torfu w Polsce. Miąższość zakumulowanych osadów wynosi tu około 18,3 m. Rezerwat stanowi niewielkie torfowisko wysokie porośnięte borem bagiennym z brzeziną bagienną. W południowo-wschodniej części rezerwatu występuje nieduży płat mszaru wysokotorfowiskowego. Na terenie omawianego rezerwatu stwierdzono występowanie 4 gatunków grzybów, 40 gatunków porostów, 3 gatunków wątrobowców, 29 gatunków mchów oraz 78 gatunków roślin naczyniowych. Rezerwat Redykajny Rezerwat zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części Lasu Miejskiego około 400 m w kierunku północnym od jeziora Długiego. Jego powierzchnia to 9,47 ha. Torfowisko zostało objęte ochroną już w 1907 r., natomiast jako rezerwat przyrody ustanowione zostało w 1949 r. (Ol. Dz. Woj. Nr 2/58, poz. 3 z r./ zarz. Woj. Olszt. Z 1948 r.). Omawiany rezerwat obejmuje typowe torfowisko niskie, porośnięte olsem bagiennym oraz 10

11 brzeziną bagienną. Miąższość zakumulowanych osadów wynosi tu około 15 m. Nadrzędnym celem ochrony na terenie rezerwatu Radykalnego jest zachowanie torfowiskowych zbiorowisk roślinnych. Na terenie omawianego rezerwatu stwierdzono występowanie 3 gatunków grzybów, 64 gatunków porostów, 7 gatunków wątrobowców, 43 gatunków mchów oraz 149 gatunków roślin naczyniowych. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny Obszar obejmuje swoim zasięgiem dolinę rzeki Łyny oraz Wadąg. Jego łączna powierzchnia to ,8 ha (łącznie, również poza granicami miasta). Obszar zlokalizowany jest na terenie powiatu olsztyńskiego, na terenie gmin: Świątki, Dobre Miasto, Dywity, Jankowo, Barczewo, Gierzwald, Stawiguda i Olsztyn. Obszar powołany został na podstawie rozporządzenia nr 21 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia r. Omawiany Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środowej Łynu odznacza się wysokimi wartościami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Do szczególnie cennych przyrodniczo należy zaliczyć odcinek Łyny i Wadąga w Lesie Miejskim. Łączące się rzeki tworzą tam spiętrzenie wodne, przez co szerokość koryta wynosi około 100 m. Rzeki meandrują, a strome zbocza doliny porośnięte są lasem sosnowym, świerkowym, gradowym i bukowym. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środowej Łyny zaliczony został do sieci ekologicznej ECONET-POLSKA i jest częścią wielkoprzestrzennego systemu obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym. Łącznie z innymi obszarami należącymi do ww. sieci, tworzy korytarze ekologiczne, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie całego systemu. Pomniki przyrody Zgodnie z danymi GUS w Warszawie, na terenie miasta Olsztyn występuje 17 pomników przyrody. 11

12 Tabela 2. Tabelaryczne zestawienie pomników przyrody Miasta Olsztyna. Nr ewid. pomnika Lokalizacja Nazwa łacińska Nazwa polska Ilość szt. Obwód pni na wys. 1.3 m w cm do 100 Przybliżony wiek ul.1-go Maja 10 Acer platanoides Klon pospolity x 382 ul. Radiowa 4-5 Quercus robur Dąb szypułkowy x 437 ul. Tuwima / Park Pozorty Fagus silvatica Pendula Buk pospolity Pendula 1 230/165/327/45 x Quercus robur Fastigiata Dąb szypułkowy Fastigiata x Tsuga canadensis Choina kanadyjska x Quercus rubra Dąb szypułkowy x 517 ul. Tuwima Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Tilia cordata Lipa drobnolistna x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x około

13 Nr ewid. pomnika Lokalizacja Nazwa łacińska Nazwa polska Ilość szt. Obwód pni na wys. 1.3 m w cm do 100 Przybliżony wiek Quercus robur Dąb szypułkowy x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x Tilia cordata Lipa drobnolistna x Acer platanoides Klon pospolity x Acer platanoides Klon pospolity x 524 ul. Tuwima ( sady) Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Fagus silvatica Buk pospolity x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Fagus silvatica Buk pospolity x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x około

14 Nr ewid. pomnika Lokalizacja Nazwa łacińska Nazwa polska Ilość szt. Obwód pni na wys. 1.3 m w cm Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x do 100 Przybliżony wiek Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x Quercus robur Dąb szypułkowy x 525 Oczapowskiego 5 Fagus silvatica Buk pospolity x Prawocheńskiego 17 Fagus silvatica Buk pospolity x 1224 Kanafojskiego 2 Crataegus monogyna Głóg jednoszyjkowy x 1225 Kanfojskiego 2-4 Acer pseudoplatanus Klon jawor x 1226 Kanfojskiego 2-4 Acer platanoides Klon pospolity x 1227 Kanafojskiego 4 Acer pseudoplatanus Klon jawor x 1228 Kanfojskiego 2-4 Quercus robur Dąb szypułkowy 2 212/180 x 1229 Kanfojskiego 2-4 Salix alba Wierzba biała 1 278/255/223/196 x 1230 Kanafojskiego 8 Populus nigra Topola czarna 1 350/295/292 x 1231 Kanafojskiego 1 Acer pseudoplatanus Klon jawor x 1232 Kanafojskiego 1-3 Juniperus communis Jałowiec pospolity 1 59 x 1233 Kanafojskiego 3 Juniperus communis Jałowiec pospolity 1 46/34 /3*20/ 16 x 1234 jezioro Kortowskie Salix alba Wierzba biała 1 240/224 x RAZEM źródło: Urząd Miasta Olsztyn. około

15 3. WIADOMOŚCI OGÓLNE O AZBEŚCIE 3.1. BUDOWA I RODZAJE AZBESTU Pod pojęciem azbestu rozumie się szereg włóknistych minerałów. Wśród nich najczęściej wyróżnia się następujące odmiany: azbest aktynolitowy (amiant) Ca 2 /Mg[(OH)Si 4 O 11 ] 2, azbest amozytowy amozyt (Fe,Mg) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, azbest antofilitowy (Mg,Fe) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, azbest chryzotylowy (metaksyt) drobnowłóknista odmiana chryzotylu (azbest biały) - Mg 6 [(OH) 8 SiO 10 ], azbest krokidolitowy krokidolit (azbest niebieski) Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si 4 O 11 ] 2, azbest tremolitowy tremolit Ca 2 Mg 5 [(OH)Si 4 O 11 ] 2. Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestu: serpentynowe (chryzotylowe), amfibolowe. Włókna azbestu w zależności od odmiany azbestu mogą mieć długość kilku centymetrów. Wyroby zawierające azbest można również podzielić na miękkie oraz twarde. Wyroby miękkie są to materiały o gęstości poniżej 1000 kg/m 3, charakteryzujące się dużą procentową zawartością azbestu, łatwo ulegające uszkodzeniom przez co powodują znaczne emisje pyłu azbestowego. Wyroby miękkie to między innymi: sznury, płótna, tkaniny z dodatkiem azbestu lub wykonane z samego azbestu, płyty i uszczelki klinkieryt, stosowane w ciepłownictwie na złączach rur, zaworów z gorącą wodą lub parą, płaszcze azbestowo-gipsowe stosowane do izolacji rur w ciepłownictwie, płyty i tektury miękkie stosowane w izolacjach ognioochronnych, natryski azbestowe na konstrukcje stalowe zastosowane jako ognioochronne zabezpieczenie stalowej konstrukcji budynków o tzw. konstrukcji niesztywnej. Wyroby twarde są to materiały o gęstości powyżej 1000 kg/m 3, charakteryzujące się dużym stopniem zwięzłości i niską zawartością azbestu sięgającą do około 20% w rurach azbestowo-cementowych. Są to jednocześnie najczęściej spotykane w krajowym budownictwie wyroby zawierające azbest. W przeciwieństwie do wyrobów miękkich emitują niskie ilości pyłów. Wyroby twarde to między innymi: płyty azbestowo-cementowe faliste, płyty azbestowo-cementowe płaskie prasowane, 15

16 płyty azbestowo-cementowe KARO, rury azbestowo-cementowe, złącza, listwy, gąsiory wykonane z azbestocementu, płaszcze azbestowo-cementowe stosowane w izolacji rur w ciepłownictwie WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE AZBESTU Głównymi właściwościami fizykochemicznymi azbestu są: odporność na wysoką temperaturę, wysoka odporność na agresywne środowisko chemiczne, wysoka wytrzymałość mechaniczna oraz wysoka odporność na korozję. Charakter włóknisty azbestu wraz z wyżej wspomnianymi cechami fizykochemicznymi pozwoliły na jego szerokie zastosowanie. Największe znaczenie oraz najszersze zastosowanie ze względu na swoje właściwości posiadał azbest biały chryzotyl, azbest niebieski krokidolit oraz azbest amozytowy. Przykładowe właściwości azbestu zebrano w poniższej. Tabela 2. Charakterystyka właściwości fizykochemicznych wybranych odmian azbestu 2. Właściwości Chryzotyl Krokidolit Amozyt Barwa Główny składnik chemiczny [%] Struktura włókna biała do jasno-zielonej, żółta SiO MgO Fe 2 O FeO 0-3 bardzo liczne włókna, łatwo rozdzielne niebieska, lawendowa, zielona SiO MgO Fe 2 O FeO 3-21 włókniste brązowa, szara SiO MgO 5-7 Fe 2 O FeO blaszkowate, grube Długość włókien [mm] 0, ,2-17 0,4-40 Średnica włókien [mm] 0,03-0,08 0,06-1,2 0,15-1,5 Powierzchnia [m 2 /mg] Gęstość [g/cm 3 ] 2,55 3,3-3,5 3,4-3,5 Temperatura rozkładu [ C] Plan usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej stanowiących lub będących w zarządzaniu, administrowaniu przez organy administracji publicznej na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym, Gliwice

17 Właściwości Chryzotyl Krokidolit Amozyt Temperatura topnienia [ C] Twardość wg Mosha 2,5-4,0 4,0 5,5-6,0 Odporność na kwasy bardzo słaba dobra dość dobra Odporność na zasady bardzo dobra dobra dobra Tekstura elastyczna, jedwabista i twarda elastyczna do łamliwej łamliwa ZASTOSOWANIE AZBESTU Wymienione wcześniej właściwości fizykochemiczne azbestu sprawiły jego szerokie zastosowanie w kilku dziedzinach gospodarki. W budownictwie azbest stosowano w wyrobach budowlanych takich jak: płyty faliste azbestowo-cementowe o zawartości azbestu od 10% do 13% służące do pokryć dachowych, płyty prasowane także służące za pokrycia dachowe, płyty KARO służące do pokryć dachowych lub elewacji, rury azbestowo-cementowe wysokociśnieniowe, kanalizacyjne o zawartości azbestu około 22%, a także płyty azbestowo-cementowe wykorzystywane w przegrodziach ścian warstwowych i wbudowane w płyty warstwowe prefabrykowane PW3/A. Azbest stosowano także wszędzie tam gdzie znajdowały się elementy narażone na wysoką temperaturę. Były to klapy przeciwpożarowe, ciągi telekomunikacyjne, węzły ciepłownicze, obudowa klatek schodowych, przejścia kabli elektrycznych, przewodów ciepłowniczych i wentylacyjnych między stropami, zabezpieczenia konstrukcji stalowych. Azbest stosowano także w tkaninach wygłuszających hałas. W przemyśle energetycznym azbest wykorzystywany był w elektrociepłowniach i elektrowniach, stanowił izolację kotłów, a także w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła. Szczególnie często wyroby zawierające azbest umiejscawiane były w kominach o dużej wysokości, chłodniach kominowych czy też rurach odprowadzających parę. Wyroby zawierające azbest znalazły również zastosowanie w transporcie. Materiałów azbestowych używano do termoizolacji urządzeń grzewczych w elektrowozach, tramwajach, w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych, elementach kolektorów wydechowych oraz w sprzęgłach i hamulcach. Bardzo powszechnie azbest stosowano w przemyśle stoczniowym, w statkach w miejscach narażonych na ogień. 17

18 3.3. ŹRÓDŁA NARAŻENIA NA DZIAŁANIE AZBESTU Ogólne źródła narażenia na działanie azbestu można podzielić na źródła związane z narażeniem niezawodowym i zawodowym człowieka. Narażenie niezawodowe człowieka na działanie azbestu może wystąpić w następujących przypadkach: a) Na terenach sąsiadujących z terenami przemysłowymi, w których stosowane są wyroby zawierające azbest. b) Na terenach sąsiadujących z dzikimi składowiskami odpadów zawierających azbest, nieprawidłowo prowadzonymi składowiskami odpadów zawierających azbest oraz składowiskami odpadów komunalnych gdzie nielegalnie deponuje się odpady zawierające azbest. c) U członków rodzin pracowników nieprzestrzegających przepisów i zasad bezpieczeństwa przy usuwaniu, demontażu, transporcie i składowaniu wyrobów i odpadów zawierających azbest. d) W obiektach i pomieszczeniach w wyniku użytkowania wyrobów zawierających azbest stosowanych jako izolacje ognioodporne, akustyczne, wentylacyjne i klimatyzacyjne. e) W obszarach wiejskich i miejskich w wyniku uszkodzeń mechanicznych oraz korozji ścian osłonowych i pokryć dachowych zawierających azbest. f) W obszarach wiejskich i miejskich przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu. Narażenie zawodowe na działanie azbestu może wystąpić w następujących sytuacjach: a) Podczas poboru prób do badań wyrobów azbestowych. b) W trakcie zabezpieczania wyrobów zawierających azbest. c) Podczas demontażu i usuwania wyrobów zawierających azbest. d) Podczas unieszkodliwiania odpadów azbestowych. e) W trakcie pakowania odpadów azbestowych. f) W trakcie załadunku lub rozładunku odpadów azbestowych WPŁYW AZBESTU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA Wpływ azbestu na organizm człowieka związany jest bezpośrednio z wnikaniem włókien azbestowych do organizmu człowieka poprzez układ oddechowy. Włókna azbestu gromadzą się i zalegają w płucach. Występuje także w niewielkim stopniu wchłanianie azbestu przez skórę. 18

19 Największe zagrożenie dla zdrowia ludzi przejawia azbest w formie włókien respirabilnych. Włókna te mają grubość nie większą niż 3 μm przez co trafiają do pęcherzyków płucnych. Najbardziej niebezpiecznym rodzajem azbestu dla organizmu człowieka jest azbest niebieski, czyli krokidolit, jednak wszystkie rodzaje przyjęto jako kancerogenne. Szczególna szkodliwość krokidolitu spowodowana jest faktem, iż ten gatunek azbestu nie ulega zmianom w środowiskach biologicznych. W odróżnieniu od azbestu niebieskiego, azbest biały, czyli chryzotyl podlega częściowemu rozpuszczeniu w płynach fizjologicznych przez co jego szkodliwość jest mniejsza. W wyniku przedostania się do organizmu ludzkiego pyłu azbestowego przez układ oddechowy mogą nastąpić takie zmiany chorobowe jak: pylica azbestowa azbestoza, nowotwory złośliwe rak płuc i opłucnej, zgrubienia opłucnej. W wyniku oddziaływania azbestu na skórę mogą wystąpić zapalenia skórne, dermatozy i brodawki. Wdychany pył azbestowy usuwany jest z układu oddechowego za pośrednictwem śluzu poprzez odkrztuszanie lub połykanie. Usuwanie pyłu azbestu jest utrudnione przy innych chorobach układu oddechowego jak zapalenie oskrzeli. Szczególnie szkodliwe wydaje się być w połączeniu z narażeniem na pył azbestowy, palenie papierosów. Ryzyko wystąpienia raka płuc wśród ludzi narażonych na pył azbestowy przy jednoczesnym paleniu papierosów zwiększa się około 50-krotnie w stosunku do osób niepalących i nienarażonych na pył azbestowy. Samo zawodowe narażenie na pył azbestowy zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc 5-krotnie. 19

20 4. POSTĘPOWANIE Z MATERIAŁAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST 4.1. OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW PRZY UŻYTKOWANIU OBIEKTÓW I TERENÓW Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Do głównych obowiązków właścicieli i zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest należą 3 : 1. Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. 2. Sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. 3. Opracowanie i udostępnienie instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w tym Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 4. Oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest. 5. Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest. 6. Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. 3 Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z dnia 11 stycznia 2011 r.); Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 20

21 Rysunek 3. Schemat procedury dotyczącej obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest. SPORZĄDZENIE OCENY STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. PRZEPROWADZENIE INWENTARYZACJI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST OPRACOWANIE COROCZNEGO PLANU KONTROLI JAKOŚCI POWIETRZA DLA POMIESZCZEŃ ZAWIERAJĄCYCH AZBEST SPORZĄDZENIE INFORMACJI DLA WÓJTA/BURMISTRZA/PREZYDENTA (COROCZNIE) OPRACOWANIE INSTRUKCJI BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA I UŻYTKOWANIA POMIESZCZENIA Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST OZNAKOWANIE POMIESZCZEŃ, GDZIE ZNAJDUJĄ SIĘ URZĄDZENIA LUB INSTALACJE Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST ZAZNACZENIE NA PLANACH SYTUACYJNYCH TERENU MIEJSC Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Źródło: Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Warszawa

22 4.2. OBOWIĄZKI I POSTĘPOWANIE WŁAŚCICIELI I ZARZĄDCÓW, PRZY USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z OBIEKTÓW LUB TERENÓW Do głównych obowiązków właścicieli i zarządców przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów należą 4 : 1. Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia. 2. Uzyskanie od wykonawcy prac świadectwa czystości powietrza po wykonaniu robót oraz jego przechowywanie przez minimum 5 lat. Rysunek 4. Schemat procedury dotyczącej obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów i terenów zlokalizowanych na terenie Miasta Olsztyn. PODJĘCIE DECYZJI O USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. IDENTYFIKACJA AZBESTU W WYROBACH PRZEZNACZONYCH DO USUNIĘCIA. ZGŁOSZENIE WŁAŚCIWEMU ORGANOWI ARCHITEKTONICZNO-BUDOWLANEMU (STAROSTWO POWIATOWE) NA 30 DNI PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC ZAMIARU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST W ORKEŚLONYCH PRZYPADKACH CELEM UZYSKANIA POZWOLENIA NA BUDOWĘ DOKONANIE WYBORU WYKONAWCY PRAC I ZAWARCIE UMOWY. OKREŚLENIE OBOWIĄZKÓW STRON, RÓWNIEŻ W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA PRZED EMISJĄ AZBESTU. POINFORMOWANIE MIESZKAŃCÓW/UŻYTKOWNIKÓW OBIEKTU O USUWANIU NIEBEZPIECZNYCH MATERIAŁÓW I SPOSOBACH ZABEZPIECZENIA. Źródło: Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Warszawa 2008 Należy zaznaczyć, iż usuwanie azbestu przez właściciela lub zarządcę nieruchomości jest zabronione. W celu usunięcia i utylizacji ww. wyrobów należy zatrudnić firmę specjalistyczną, posiadającą odpowiednie uprawnienia do wykonywania prac tego rodzaju. 4 Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 22

23 ZALECENIE SZCZEGÓŁOWE Prace demontażowe wyrobów azbestowych mogą stanowić zagrożenie dla występujących w okolicy organizmów żywych, w tym zwierząt. Ważną sprawą jest przygotowanie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy, jeszcze przed transportem na składowisko. Teren prac powinien być wydzielony i zabezpieczony przed dostępem osób niepowołanych. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, do podłoża, a teren wokół, objęty kurtyną, powinien być wyłożony folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ponadto aby chronić organizmy żywe, w tym zwierzęta i ludzi, należy zastosować kilka ogólnych zasad: nawilżania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia, tam gdzie jest to technicznie możliwe, odspajania wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, prowadzenia kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu w miejscu pracy, w tym również z wyrobami zawierającymi krokydolit, składowania na tej samej zmianie roboczej, usuniętych odpadów zawierających azbest, po ich szczelnym opakowaniu na miejscu tymczasowego magazynowania odpadów, codziennego starannego oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urządzeń z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry HEPA lub na mokro. Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. Przed przystąpieniem do prac właściciel bądź zarządca obiektu zobowiązany jest sprawdzić czy w miejscu planowanych prac nie gniazdują ptaki (np. jaskółki czy jerzyki) bądź nietoperze. W przypadku stwierdzenia obecności w obiekcie gatunków chronionych ptaków prace należy prowadzić poza okresem lęgowym a w przypadku nietoperzy poza okresem lęgu i odchowania. Po przeprowadzeniu prac należy w miarę możliwości zachować możliwość gniazdowania i schronienia obecnych w obiekcie gatunków zwierząt. W przypadku braku możliwości zapewnienia 23

24 schronienia zwierzętom w ich pierwotnym miejscu bytowania, należy zapewnić schronienie zastępcze (budki, boksy itp.). W stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową, konieczne może być uzyskanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów określonych w art. 52 Ustawy o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. w trybie art. 56 ww. Ustawy tj. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska bądź Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska mogą zezwolić na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków objętych ochroną ścisłą bądź objętych ochroną częściową w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów. Zastosowanie powyższych metod podczas prac mających na celu usunięcie wyrobów zawierających azbest pozwoli na zminimalizowanie ich negatywnego wpływu na zwierzęta i ludzi mieszkających w okolicy miejsca przeprowadzania prac. Do utylizacji odpadów zawierających azbest zaleca się także wykorzystywanie najnowszych i najbardziej skutecznych metod OBOWIĄZKI PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZAJMUJĄCYCH SIĘ USUWANIEM MATERIAŁÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST, POSTĘPOWANIE PRZY PRACACH PRZYGOTOWAWCZYCH DO USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Podmiot gospodarczy wykonujący pracę na zlecenie związane z zabezpieczeniem wyrobów zawierających azbest lub ich usuwaniem musi spełniać prawnie określone wymagania. Do obowiązków podmiotów gospodarczych zajmujących się usuwaniem materiałów zawierających azbest należy 5 : 1. Przeszkolić zatrudnionych pracowników. Właściciel lub zarządzający firmą chcącą wykonywać prace związane z usuwaniem lub zabezpieczaniem materiałów zawierających azbest zobowiązany jest do przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników z zakresu BHP oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z materiałami zawierającymi azbest. 5 Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 24

25 2. Opracować szczegółowy plan prac. Plan prac powinien spełniać obowiązujące wymogi prawne, a w szczególności wymogi przedstawione w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U r. Nr 162 poz. 1089). 3. Posiadać niezbędne wyposażenie techniczne. 4. Zgłosić prace budowlane. Przed przystąpieniem do prac, wykonawca jest zobligowany do zgłoszenia tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego, a także właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. Obowiązkiem wykonawcy usuwania wyrobów zawierających azbest jest odpowiednie przygotowanie miejsca prowadzonych prac. Przed rozpoczęciem właściwych prac demontażowych wykonawca zobowiązany jest do: 1. Odizolowania obszaru wykonywanych prac od otoczenia poprzez zastosowanie odpowiednich osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska. 2. Ogrodzenia terenu prowadzonych prac stosując odpowiednie osłony. 3. Oznaczenia terenu wykonywanych prac tablicami informacyjnymi ostrzegającymi przed zagrożeniem związanym z azbestem tablice te powinny zawierać ostrzeżenie w postaci: Uwaga! Zagrożenie azbestem oraz Wstęp wzbroniony. 4. W przypadku wykonywania prac elewacyjnych powinny być zastosowane kurtyny zasłaniające fasadę obiektu. 25

26 Rysunek 5. Wzór oznakowania opakowań z odpadami zawierającymi azbest. Źródło: Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Warszawa 2008 Rysunek 6. Schemat procedury dotyczącej prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzania odpadów niebezpiecznych wraz z oczyszczaniem obiektu/terenu/instalacji. ZABEZPIECZENIE OBIEKTU I TERENU PRAC OBIEKTU ZABEZPIECZENIE OBIEKTU I TERENU PRAC OBIEKTU WYTWARZANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST PAKOWANIE ODPADÓW OZNAKOWANIE ODPADÓW WYSTAWIENIE DOKUMENTÓW EWIDENCYJNYCH OPADÓW KARTA EWIDENCJI ODPADU OZNAKOWANIE ODPADÓW PRZYGOTOWANIE ODPADÓW DO ODBIORU OCZYSZCZANIE POLA PRAC I OTOCZENIA TERENU ROBÓT Z POZOSTAŁOŚCI AZBESTU Źródło: Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Warszawa

27 Po zakończeniu prac demontażowych teren robót oraz jego otoczenie należy doprowadzić do porządku. Wykonywane prace porządkowe należy wykonywać stosując metody uniemożliwiające emisję pyłu azbestowego do środowiska. Wykonawca prac jest także zobowiązany do przedstawienia zleceniodawcy pisemnego oświadczenia stwierdzającego prawidłowość wykonanych prac. W przypadku prac dotyczących azbestu miękkiego lub wyrobów zniszczonych i uszkodzonych, w pomieszczeniach oraz w przypadku prac obejmujących usuwanie krokidolitu wykonawca ma obowiązek przedstawienia wyników badań powietrza przeprowadzonych przez uprawione do tego laboratorium lub instytucję TRANSPORT I UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Obowiązek właściwego przygotowania do transportu odpadów zawierających azbest spoczywa na wytwórcy odpadów. Posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie zbierania lub transportu odpadów jest obowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności, które wydawane jest przez starostę właściwego ze względu na miejsce zbierania/magazynowania odpadów. Zlecający usługę transportu odpadów jest zobowiązany do wskazania prowadzącemu taką działalność miejsca odbioru odpadów oraz posiadacza odpadów, do którego należy dostarczyć te odpady 6. Do przedsiębiorcy prowadzącego działalność wyłącznie w zakresie ich transportu na składowisko należy: a) Posiadanie karty przekazania odpadu z potwierdzeniem przejęcia odpadu. b) Posiadanie dokumentu przewozowego z opisem odpadów niebezpiecznych. c) Posiadanie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych. d) Posiadanie przez kierowcę pojazdu zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne. e) Utrzymanie porządku skrzyni ładunkowej pojazdu. f) Sprawdzenie umocowania przesyłki z odpadami w pojeździe. g) Sprawdzenie stanu opakowań i ich oznakowania odpowiednim znakiem. 6 Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 27

28 Obowiązki przedsiębiorcy podczas transportu odpadów zawierających azbest 7 : 1. Do transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest stosuje się odpowiednio przepisy o przewozie towarów niebezpiecznych. 2. Wyroby i odpady zawierające azbest powinny zostać odpowiednio oznakowane, zgodnie z załącznikiem nr 2 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 3. Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest, dla których przepisy o transporcie towarów niebezpiecznych nie ustalają szczególnych warunków przewozowych, należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska, w szczególności przez: szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm wyrobów i odpadów o gęstości objętościowej równej lub większej niż kg/m 3 ; zestalenie przy użyciu cementu, a następnie po utwardzeniu szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm odpadów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż kg/m3; szczelne opakowanie odpadów pozostających w kontakcie z azbestem i zakwalifikowanych jako odpady o gęstości objętościowej mniejszej niż kg/m 3 w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm, a następnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelne zamknięcie; utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów zawierających azbest w trakcie ich przygotowywania do transportu; oznakowanie opakowań zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia; magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych. 4. Przed załadowaniem przygotowanych odpadów zawierających azbest środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. 5. Ładunek odpadów zawierających azbest powinien być tak umocowany, aby w trakcie transportu nie był narażony na wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu. 7 Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z dnia 21 kwietnia 2004 r. ze zm.). 28

29 6. Odpady zawierające azbest powinny być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne albo na podziemnych składowiskach odpadów niebezpiecznych. Należy zaznaczyć, iż przekazanie odpadów zawierających azbest przez wytwórcę odpadów innemu posiadaczowi odpadów niebezpiecznych w celu dalszego transportu powinno odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Prowadzący działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zobowiązany jest na wspomnianej karcie do poświadczenia wykonania usługi transportowej. Wykorzystując kartę przekazania odpadów prowadzący działalność w zakresie transportu odpadów prowadzi także ilościową i jakościową ewidencję odpadów. Odpady zawierające azbest transportowane są na składowisko odpadów niebezpiecznych. Następuje tam przekazanie odpadów posiadaczowi odpadów, czyli zarządcy składowiska i potwierdzenie tej operacji na karcie przekazania odpadu. Poniższy schemat przedstawia procedurę dotyczącą przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 29

30 Rysunek 7. Schemat procedury dotyczącej przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. UZYSKANIE DECYZJI ZEZWALAJĄCEJ NA TRANSPORT ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST OD STAROSTY WŁAŚCIWEGO ZE WZGLĘDU NA MIEJSCE SIEDZIBY LUB ZAMIESZKANIA TRANSPORTUJĄCEGO ODPADY ODBIÓR ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST OD WYTWÓRCY ODPADÓW. KARTA PRZEKAZANIA ODPADU. SPRAWDZENIE PRAWIDŁOWOŚCI I SZCZELNOŚCI OPAKOWANIA. PRZYGOTOWANIE POJAZDU DO PRZEWOZU ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH. CZYSZCZENIE SKRZYNI POJAZDU, WYŁOŻENIE ODPOWIEDNIĄ FOLIĄ. PRZYGOTOWANIE DOKUMENTÓW. DOWÓD REJESTRACYJNY POJAZDU. DOKUMENT PRZEWOZOWY Z OPISEM PRZEWOŻONYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH. ŚWIADECTWO DOPUSZCZENIA POJAZDU DO PRZEWOZU DROGOWEGO TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH. KARTA PRZEKAZANIA ODPADU. ZAŚWIADCZENIE ADR Z PRZESZKOLENIA KIEROWCÓW POJAZDÓW PRZEWOŻĄCYCH TOWARY NIEBEZPIECZNE. ZAŁADUNEK ODPADÓW W PAKIETACH FOLIOWYCH. ZABEZPIECZENIE ŁADUNKU PRZED PRZESUWANIEM. OZNAKOWANIE POJAZDU ZGODNIE Z UMOWĄ ADR. TRANSPORT ODPADÓW NA SKŁADOWISKO PRZEZNACZONE DO SKŁADOWANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. PRZEKAZANIE ODPADÓW NA SKŁADOWISKO ODPADÓW KARTA PRZEKAZANIA ODPADÓW.. Źródło: Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Warszawa 2008 ( 30

31 4.5 SPOSÓB UNIESZKODLIWIANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST TERMICZNE UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW AZBESTOWYCH Jak wynika z dostępnych kart charakterystyk azbestu, odmiana chryzotylowa topi się w temperaturze przekraczającej 1500 C, natomiast odmiana amfibolowa w temperaturze bliskiej 1200 C. Przedstawione powyżej dane wskazują, iż termiczny kierunek unieszkodliwienia odpadów azbestowych, przy wykorzystaniu dostępnych instalacji do spalania odpadów niebezpiecznych, jest na chwilę obecną nierealny. CHEMICZNE UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW AZBESTOWYCH Chemiczny sposób unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest polega na odpowiednim rozdrobnieniu odpadów, a następnie ich roztapianiu w 40% roztworze kwasu fluorowodorowego. Produktem przeprowadzonej reakcji są fluorki wapnia oraz krzemionka. Reakcja powinna prowadzona być w reaktorach, w temperaturze C. Ograniczeniem rozpowszechnienia tej metody utylizacji są wysokie koszty. SKŁADOWANIE ODPADÓW AZBESTOWYCH Jest to niewątpliwie najbardziej rozpowszechniony sposób unieszkodliwiania odpadów. Z racji omawianych wcześniej właściwości fizykochemicznych azbestu, z których odporność na działanie czynników atmosferycznych, kruchość i łamliwość stanowią, iż wszelkie prace na składowiskach przyjmujących odpady azbestowe, winny być prowadzone z zachowaniem szczególnych zasad BHP. 5. REALIZACJA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU NA TERENIE MIASTA OLSZTYNA 5.1. REALIZACJA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU W LATACH Stan na rok 2011 Zgodnie z treścią Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta Olsztyna, który opracowany został w 2011 roku, na terenie miasta Olsztyn zinwentaryzowano w sumie 706 Mg wyrobów zawierających azbest w postaci płyt azbestowo-cementowych płaskich i falistych. Najwięcej obiektów budowlanych, w których wykorzystywane są wyroby zawierające azbest jako pokrycia dachowe, znajdowało się na terenie osiedli: Dajki i Podleśna. Stanowią one prawie 30% łącznej liczby zinwentaryzowanych obiektów. Najmniej obiektów budowlanych, w których pokrycie 31

32 dachowe wykonane jest z płyt azbestowych, znajduje się w granicach osiedli: Generałów, Kormoran i Pieczewo. W 2011 roku, w trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest zgromadzone zostały informacje o stanie płyt azbestowo-cementowych. Oceny dokonano w celu określenia stopnia pilności usunięcia wyrobów azbestowych zgodnie z wymaganiami, które zawarte są w Ocenie stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Otrzymane wyniki zestawiono w poniższej tabeli. Tabela 3. Wyniki inwentaryzacji dachów budowlanych według stopni pilności usunięcia wyrobów azbestowych z terenu miasta Olsztyna (stan na rok 2011). Lp. Stopień Powierzchnia Opis Liczba obiektów pilności w m 2 1. I wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie II ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku III ponowna ocena w terminie do 5 lat źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta Olsztyna (2011). Realizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest w latach Gmina Olsztyn w ramach realizacji założeń określonych w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest, wprowadziła w 2012 roku program/zasady udzielania dotacji celowej na realizację inwestycji mających na celu poprawę stanu środowiska na terenie Gminy poprzez podjęcie działań, polegających na wymianie pokrycia dachowego zawierającego azbest, w zakresie demontażu, transportu i utylizacji wyrobów zawierających azbest, z budynków mieszkalnych, gospodarczych lub innych zlokalizowanych na terenie Gminy Olsztyn. Z w/w wsparcia w latach skorzystało łącznie 21 podmiotów, dzięki czemu udało się zutylizować 46,932 Mg płyt falistych azbestowo-cementowych. Szczegółowe dane na temat ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest przedstawione zostały w poniższej tabeli. 32

33 Tabela 4. Ilość wyrobów zawierających azbest usuniętych w latach z obiektów administrowanych przez osoby fizyczne. ROK Ilość usuniętych wyrobów azbestowych (Mg) Kwota przeznaczona na realizacje zadania , ,70 zł , ,60 zł , ,00 zł , ,00 zł źródło: Urząd Miasta Olsztyn. W celu zwiększenia świadomości mieszkańców Olsztyna w zakresie możliwości uzyskania dofinansowania na utylizację azbestu, w 2015 r. Gmina Olsztyn przeznaczyła kwotę ,72 zł brutto na kampanie informacyjną. Przedmiotowa kampania zrealizowana została w formie opracowania i druku plakatów oraz ulotek informacyjnych dotyczących naboru wniosku o udzielenie dotacji celowej na w/w zadanie. Stan na rok 2016 W 2016 roku na terenie miasta Olsztyn przeprowadzona została aktualizacja inwentaryzacji ww. materiałów metodą spisu z natury, mająca na celu określenie lokalizacji, stanu oraz ilości wyrobów zawierających azbest. Na podstawie uzyskanych informacji opracowane zostało tabelaryczne zestawienie obiektów, na których występuje azbest. W zestawieniu uwzględniono numery ewidencyjne obrębów i działek. Zaleca się, aby co roku zestawienie to aktualizowane było o dane i parametry z demontażu wyrobów zawierających azbest na terenie miasta. Zebrane dane były podstawą do weryfikacji Bazy Azbestowej. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi, w celu ustalenia ilości wyrobów zawierających azbest w jednostce wagowej, stosuje się wskaźnik przeliczeniowy, który wynosi 11 kg na każdy m 2 eternitu. Przelicznik ten dotyczy pokryć dachowych i elewacyjnych, zawierających azbest. Z przedstawionych danych wynika, że wyroby zawierające azbest na terenie miasta Olsztyna to głównie faliste i płaskie płyty azbestowo-cementowe, służące jako pokrycie dachowe w budynkach mieszkalnych oraz budynkach zabudowy gospodarczej. Na terenie miasta Olsztyna w wyniku prowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest zidentyfikowano 650,74 Mg wyrobów zawierających azbest w postaci płyt azbestowocementowych oraz 76 Mg w postaci rur azbestowo-cementowych. Daje to łącznie 726,75 Mg wyrobów zawierających azbest. Opisane wyniki inwentaryzacji przedstawia poniższa tabela. 33

34 Tabela 5. Suma zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest. Rodzaj wyrobów zawierających azbest Płyty azbestowo-cementowe płaskie i faliste Kod odpadu Rodzaj wyrobu Ilość wyrobów zawierających azbest [Mg] W01, W02 650,74 Rury azbestowo-cementowe W ,00 źródło: Opracowanie własne. Jak wynika z przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, z 650,74 Mg wyrobów zawierających azbest 334,28 Mg należy do osób prawnych, natomiast 316,46 Mg do osób fizycznych. Opisaną sytuację przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Wyroby zawierające azbest na terenie miasta Olsztyna z podziałem na własność. Własność Ilość wyrobów zawierających azbest [Mg] Osoby prawne 334,28 Osoby fizyczne 316,46 źródło: Opracowanie własne. W wyniku przeprowadzonej w 2016 roku inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest opracowano strukturę rozmieszczenia płyt azbestowo cementowych stanowiących pokrycia dachowe obiektów budowlanych w podziale na poszczególne osiedla. Tabela 7. Wyniki inwentaryzacji dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na osiedla (stan na rok 2016). Lp. Osiedle Liczba obiektów Masa płyt azbestowocementowych [Mg] 1. Brzeziny 15 13,65 2. Dajki 47 68,83 3. Generałów 3 6,70 4. Grunwaldzkie 12 7,25 5. Gutkowo 24 23,76 6. Jaroty 8 8,86 7. Kętrzyńskiego ,98 8. Kormoran 3 92,78 9. Kortowo 9 14, Kościuszki 19 23, Likusy 13 6, Mazurskie 42 72, Nad Jeziorem Długim 6 13, Nagórki 26 17, Pieczewo 1 0, Podgrodzie 5 3,86 34